Uniwersytet Opolski, WPiA

1

Prawo UE - podstawy

prawne i zakres

kompetencji Unii

Jerzy Jendrośka

Artykuł 1 TUE

• Niniejszym Traktatem WYSOKIE UMAWIAJĄCE SIĘ

STRONY ustanawiają między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ,
zwaną dalej „Unią”, której Państwa Członkowskie przyznają
kompetencje do osiągnięcia ich wspólnych celów. 

• Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia

coraz ściślejszego związku między narodami Europy,
w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym
poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli.

• Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat

o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej
„Traktatami”). Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną.
Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą
prawnym.

Uniwersytet Opolski, WPiA

2

Nowy status UE

• Unia

– ma osobowość prawną
– jest organizacją międzynarodową
– zastępuje Wspólnotę Europejską

• Likwidacja systemu filarowego
• Specjalny status Wspólnej Polityki

Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB)

• Nie obejmuje Euroatomu (TEWEA)

Uniwersytet Opolski, WPiA

3

Osobowość prawna UE

• Art. 47 TUE

– „Unia ma osobowość prawną”

• Art 335 TFUE

– „W każdym z Państw Członkowskich Unia posiada

zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych
o najszerszym zakresie przyznanym przez ustawodawstwa
krajowe osobom prawnym; może ona zwłaszcza nabywać
lub zbywać mienie ruchome i nieruchome oraz stawać
przed sądem. W tym zakresie jest ona reprezentowana
przez Komisję. Unia jest jednak reprezentowana przez
każdą z instytucji, z tytułu ich autonomii administracyjnej,
w sprawach związanych z funkcjonowaniem każdej z nich”

Uniwersytet Opolski, WPiA

4

Unia a państwa

członkowskie - zasady

• Zasada przyznania
• Zasada pomocniczości
• Zasada proporcjonalności
• Zasada lojalnej współpracy

Uniwersytet Opolski, WPiA

5

Podział zasadniczy

• Kompetencje przyznane Unii
• Kompetencje państw członkowskich

– wyraźnie wymienione (np. zasadnicze

uprawnienia państw w WPZiB i PWBiS)

– wszystkie inne kompetencje nie

wymienione wyraźnie w Traktatach z
zasady należą do państw
członkowskich

Uniwersytet Opolski, WPiA

6

Kompetencje Unii

• Kompetencje wyłączne Unii (art. 3

TFUE)

• Kompetencje dzielone (art. 4 TFUE)
• Działania Unii wspierające,

koordynujące i uzupełniające
działania państw członkowskich
(art 6. TFUE)

Uniwersytet Opolski, WPiA

7

Artykuł 4.1

• 1. Zgodnie z artykułem 5 wszelkie

kompetencje nieprzyznane Unii w
Traktatach należą do Państw
Członkowskich.

Uniwersytet Opolski, WPiA

8

Art 4 .2

• 2. Unia szanuje równość Państw Członkowskich

wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową,
nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi
strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w
odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego.
Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza
funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności
terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz
ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności
bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie
wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa
Członkowskiego.

Uniwersytet Opolski, WPiA

9

Art.4 .3 - zasada lojalnej

współpracy

• 3. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i

Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują
i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w
wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.

• Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne

lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania
zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów
instytucji Unii.

• Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię

jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich
środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu
celów Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

10

Art.5 - kompetencje Unii

• 1. Granice kompetencji Unii wyznacza

zasada przyznania. Wykonywanie tych
kompetencji podlega zasadom
pomocniczości i proporcjonalności.

•  2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa

wyłącznie w granicach kompetencji
przyznanych jej przez Państwa Członkowskie
w Traktatach do osiągnięcia określonych
w nich celów. Wszelkie kompetencje
nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw
Członkowskich.

Uniwersytet Opolski, WPiA

11

Zasada przyznania (art.

5.2 TUE)

• Unia działa wyłącznie w

granicach kompetencji
przyznanych jej

• (przez kogo) przez Państwa

Członkowskie

• (gdzie) w Traktatach
• (po co) do osiągnięcia

określonych w nich celów

Uniwersytet Opolski, WPiA

12

Zasada pomocniczości -

definicja

• Unia podejmuje działania tylko

wówczas i tylko w takim zakresie, w
jakim cele zamierzonego działania nie
mogą zostać osiągnięte w sposób
wystarczający przez Państwa
Członkowskie i jeśli ze względu na
rozmiary lub skutki proponowanego
działania możliwe jest lepsze ich
osiągnięcie na poziomie Unii

Uniwersytet Opolski, WPiA

13

Zasada pomocniczości –

geneza i zakres

• klWprowadzona przez JAE 1986

tylko do ochrony środowiska

• Obecnie zasada konstytutywna UE

wg preambuły TUE

Uniwersytet Opolski, WPiA

14

Zasada pomocniczości –

zakres zastosowania

• Zastosowanie do kompetencji wyłącznych

Unii

–

zastosowana określając kompetencje Unii w
ramach negocjacji Traktatu

–

nie trzeba każdorazowo udowadniać w
uzasadnieniu do każdego aktu prawa pochodnego

• Zastosowanie do kompetencji dzielonych –

art.5.3 TUE

–

trzeba każdorazowo udowadniać w uzasadnieniu
do każdego aktu prawa pochodnego

Uniwersytet Opolski, WPiA

15

Zasada pomocniczości -

art.5.3 TUE

• Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach,

które nie należą do jej wyłącznej kompetencji,
Unia podejmuje działania tylko wówczas i
tylko w takim zakresie, w jakim cele
zamierzonego działania nie mogą zostać
osiągnięte w sposób wystarczający przez
Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie
centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i
jeśli ze względu na rozmiary lub skutki
proponowanego działania możliwe jest
lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

16

Stosowanie zasady

pomocniczości do kompetencji

dzielonych - art.5.3 TUE

• Instytucje Unii stosują zasadę

pomocniczości zgodnie z Protokołem
w sprawie stosowania zasad
pomocniczości i proporcjonalności.

• Parlamenty narodowe czuwają nad

przestrzeganiem zasady
pomocniczości zgodnie z procedurą
przewidzianą w tym Protokole.

Uniwersytet Opolski, WPiA

17

Zasada proporcjonalności

- definicja

•Zakres i forma działania

Unii nie wykraczają poza
to, co jest konieczne do
osiągnięcia celów
Traktatów

Uniwersytet Opolski, WPiA

18

Zasada proporcjonalności

- art.5.4 TUE

• 4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności

zakres i forma działania Unii nie
wykraczają poza to, co jest konieczne
do osiągnięcia celów Traktatów.

• Instytucje Unii stosują zasadę

proporcjonalności zgodnie z
Protokołem w sprawie stosowania
zasad pomocniczości i
proporcjonalności.

Uniwersytet Opolski, WPiA

19

Protokół w sprawie stosowania

zasad pomocniczości i

proporcjonalności- art.5

• Projekty aktów prawodawczych są uzasadniane w

odniesieniu do zasad pomocniczości
i proporcjonalności. Każdy projekt aktu
prawodawczego powinien zawierać szczegółowe
stwierdzenie umożliwiające ocenę zgodności z
zasadami pomocniczości i proporcjonalności. Takie
stwierdzenie powinno zawierać dane umożliwiające
ocenę skutków finansowych danego projektu aktu
oraz, w przypadku dyrektywy, jej skutków dla
regulacji wprowadzanych przez Państwa
Członkowskie, w tym, w stosownym przypadku,
dla prawodawstwa regionalnego.

Uniwersytet Opolski, WPiA

20

Protokół w sprawie stosowania

zasad pomocniczości i

proporcjonalności- art.5

• Podstawy stwierdzenia, że cel Unii może zostać

lepiej osiągnięty na poziomie Unii, są uzasadniane
na podstawie wskaźników jakościowych, a tam
gdzie to możliwe, ilościowych.

• Projekty aktów prawodawczych biorą pod uwagę

konieczność zminimalizowania wszelkich obciążeń
finansowych lub administracyjnych nakładanych
na Unię, rządy krajowe, władze regionalne lub
lokalne, podmioty gospodarcze i obywateli oraz to,
by takie obciążenia były współmierne do
zamierzonego celu.

Uniwersytet Opolski, WPiA

21

Zasada pomocniczości w

praktyce

• Kryteria

– Celowość
– Skuteczność

• Wskaźniki

– Jakościowe
– Ilościowe

Uniwersytet Opolski, WPiA

22

Zasada proporcjonalności

w praktyce

• Stosuje się do wszystkich aktów prawa pochodnego

(również w ramach kompetencji wyłącznych UE)

• Test – czy dla osiągnięcia celu zaproponowane

środki są:

–

właściwe

– niezbędne
– nie nadmiernie uciążliwe
– proporcjonalne do wagi celu
– niedyskryminujące

• Forma aktu prawnego
• Sprawa C-284/95 Safety Hi-Tech (HCFC a nie halony,

zasada wysokiego poziomu ochrony)

Uniwersytet Opolski, WPiA

23

Artykuł 2 TFUE -

kompetencje wyłączne

• 1. Jeżeli Traktaty przyznają Unii

wyłączną kompetencję w określonej
dziedzinie, jedynie Unia może
stanowić prawo oraz przyjmować
akty prawnie wiążące, natomiast
Państwa Członkowskie mogą to
czynić wyłącznie z upoważnienia Unii
lub w celu wykonania aktów Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

24

Art.2 TFUE - kompetencje

dzielone

• 2. Jeżeli Traktaty przyznają Unii w określonej

dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami
Członkowskimi, Unia i Państwa Członkowskie
mogą stanowić prawo i przyjmować akty
prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa
Członkowskie wykonują swoją kompetencję w
zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej
kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie
wykonują swoją kompetencję w zakresie, w
jakim Unia postanowiła zaprzestać
wykonywania swojej kompetencji.

Uniwersytet Opolski, WPiA

25

Protokół w sprawie

wykonywania kompetencji

dzielonych

• W odniesieniu do artykułu 2 ustęp 2

TFUE dotyczącego kompetencji
dzielonych, jeżeli Unia prowadzi
działania w pewnej dziedzinie, zakres
wykonywania tych kompetencji
obejmuje wyłącznie elementy
regulowane przedmiotowym aktem
Unii, w związku z czym nie obejmuje
całej dziedziny.

Uniwersytet Opolski, WPiA

26

Art.2 TFUE - koordynacja

• 3. Państwa Członkowskie

koordynują swoje polityki
gospodarcze i zatrudnienia na
zasadach przewidzianych w
niniejszym Traktacie, do których
określenia Unia ma kompetencję.

Uniwersytet Opolski, WPiA

27

Art.3 TFUE - kompetencje

wyłączne Unii

• a) unia celna; 
• b) ustanawianie reguł konkurencji

niezbędnych do funkcjonowania rynku
wewnętrznego;

• c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw

Członkowskich, których walutą jest euro;

• d) zachowanie morskich zasobów

biologicznych w ramach wspólnej polityki
rybołówstwa;

• e) wspólna polityka handlowa.

Uniwersytet Opolski, WPiA

28

Kompetencje dzielone -

art 4 TFUE

• 1. Unia dzieli kompetencje z

Państwami Członkowskimi, jeżeli
Traktaty przyznają jej kompetencje,
które nie dotyczą dziedzin określonych
w artykułach 3 i 6. 

• 2. Kompetencje dzielone między Unią

a Państwami Członkowskimi stosują
się do następujących głównych
dziedzin:

Uniwersytet Opolski, WPiA

29

Kompetencje dzielone -

art 4 TFUE cd

–

a)

rynek wewnętrzny;

–

b)

polityka społeczna w odniesieniu do aspektów

określonych w niniejszym Traktacie;

–

c)

spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;

–

d)

rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania

morskich zasobów biologicznych; 

–

e)

środowisko naturalne;

–

f)ochrona konsumentów;

–

 g)

transport;

–

h)

sieci transeuropejskie; 

–

i) energia;

–

j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;

–

k)

wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia

publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym
Traktacie.

Uniwersytet Opolski, WPiA

30

Kompetencje

koordynujace - art 6 TFUE

• Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających

na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie
działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich
działań o wymiarze europejskim należą: 

• a)

ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;

• b) przemysł;
• c)

kultura;

• d) turystyka;
• e)

edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;

• f)

ochrona ludności; 

• g) współpraca administracyjna.

Uniwersytet Opolski, WPiA

31

Przystąpienie i

wystąpienie z UE

• Art 49 TUE

– „Każde państwo europejskie, które szanuje

wartości, o których mowa w artykule 2,
i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć
wniosek o członkostwo w Unii”

• Art 50 TUE

– „Każde Państwo Członkowskie może, zgodnie

ze swoimi wymogami konstytucyjnymi,
podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii”

Uniwersytet Opolski, WPiA

32

Wzmocniona współpraca -

art 20 TUE

• 1. Państwa Członkowskie, które pragną

ustanowić między sobą wzmocnioną
współpracę w ramach kompetencji
niewyłącznych Unii, mogą korzystać w tym
celu z jej instytucji i wykonywać te
kompetencje, stosując odpowiednie
postanowienia Traktatów, z zastrzeżeniem
ograniczeń oraz zgodnie z procedurą
określoną w niniejszym artykule i w artykułach
326–334 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej.

Uniwersytet Opolski, WPiA

33

Wzmocniona współpraca -

cele i zakres podmiotowy

• Celem wzmocnionej współpracy jest

sprzyjanie realizacji celów Unii,
ochrona jej interesów oraz
wzmocnienie procesu jej integracji.

• Współpraca taka otwarta jest dla

wszystkich Państw Członkowskich w
dowolnym czasie, zgodnie z artykułem
328 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej.

Uniwersytet Opolski, WPiA

34

Wzmocniona współpraca -

warunki podjęcia

• Decyzję upoważniającą do podjęcia

wzmocnionej współpracy Rada przyjmuje
w ostateczności, jeżeli ustali, że

– cele takiej współpracy nie mogą zostać

osiągnięte w rozsądnym terminie przez Unię
jako całość,

– oraz pod warunkiem, że uczestniczy w niej co

najmniej dziewięć Państw Członkowskich.

• Rada stanowi zgodnie z procedurą

określoną w artykule 329 TFUE

Uniwersytet Opolski, WPiA

35

Wzmocniona współpraca -

obowiązywanie

• Akty przyjmowane w ramach

wzmocnionej współpracy wiążą
wyłącznie uczestniczące Państwa
Członkowskie. Nie są one uważane
za dorobek, który musi zostać
przyjęty przez państwa
kandydujące do przystąpienia do
Unii.

Uniwersytet Opolski, WPiA

36