Państwo i polityka
fiskalna

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Rola państwa w ruchu okrężnym – państwo jako składnik
popytu globalnego:



założenia modelu popytowego (modelu zagregowanych

wydatków):

a) ceny i płace są sztywne;

b) w gospodarce istnieją niewykorzystane moce
produk-
cyjne (Y

f

< Y

p

), zatem faktyczne rozmiary produkcji są

zdeterminowane przez poziom popytu globalnego;

c)  analizujemy gospodarkę w krótkim okresie.

2

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Rola państwa w ruchu okrężnym – wpływ państwa na
popyt globalny:

Determinanty popytu globalnego:
 
- gospodarka zamknięta bez państwa: AD = C + I
 
- gospodarka zamknięta z państwem: AD = C + I + G
 
- gospodarka otwarta z państwem: AD = C + I + G +
Ex - Im

3

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Rola państwa w ruchu okrężnym – wpływ państwa na
popyt globalny:

Determinanty popytu globalnego:
 
oraz

wpływ państwa na konsumpcję gospodarstw domowych
– kwestia różnicy między dochodem narodowym i
dochodem rozporządzalnym

Y

d

= Y - T

d

+ B

Czyli: udział państwa w ruchu okrężnym:

-

dopływy: G + B

-

odpływy: T

e

+ T

d

4

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Wpływ państwa na wielkość konsumpcji gospodarstw

domowych:

do tej pory przyjmowaliśmy, że funkcja konsumpcji ma

postać:
C

pl

= C

a

+ KSKxY

Ale po wprowadzeniu państwa do gospodarki musimy

skorygować zapis funkcji konsumpcji:

Skoro w gospodarce z państwem:

Y

d

= Y - T

d

+ B (wprowadzamy założenie, ze wszystkie

podatki mają charakter bezpośredni)

Y

d

= Y – NT (NT możemy wyrazić jako tY, gdzie t to

proporcjonalna do dochodu stopa opodatkowania netto)

Y

d

= Y – tY = Y(1-t)

Y

d

= C + S

5

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Wpływ państwa na wielkość konsumpcji gospodarstw
domowych:

do tej pory przyjmowaliśmy, że funkcja konsumpcji ma
postać:
C

pl

= C

a

+ KSKxY

Ale po wprowadzeniu państwa do gospodarki musimy
skorygować zapis funkcji konsumpcji:

C

pl

= C

a

+ KSKxY

d

Y

d

= Y – tY = Y(1-t)

czyli
C

pl

= C

a

+ KSK(1-t)Y

6

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

C

pl

= C

a

+ KSK(1-t)Y

Ciekawostka:

KSK – krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu

rozporządzalnego

KSK’ – krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu

narodowego

KSK’ = KSK(1-t)

KSK’<KSK – czyli: ceteris paribus, konsumpcja w

gospodarce zamkniętej z państwem jest niższa, niż w

gospodarce zamkniętej bez państwa (zmienia się kąt

nachylenia funkcji konsumpcji!)

7

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Ilustracja graficzna funkcji konsumpcji w gospodarce
zamkniętej bez państwa i z państwem:

8

Y

Y

C

C

C = C

C = C

a

a

+ KSKxY

+ KSKxY

0

0

C

C

’

’

= C

= C

a

a

+ KSKxY

+ KSKxY

d

d

= C

= C

a

a

+ KSK(1-

+ KSK(1-

t)Y

t)Y

C

C

a

a

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Wpływ podatków netto na wielkość konsumpcji (a co za
tym idzie – popytu globalnego):

Stopa opodatkowania netto (t) – wzrasta gdy:
a) państwo decyduje się podnieść stopę podatków
bezpośrednich i/lub
b) ograniczyć skalę płatności transferowych.
 
Zmienia to KSK’ (krańcową skłonność do konsumpcji z
dochodu narodowego)  zmienia więc nachylenie krzywej C
 
Aby wykreślić nową krzywą AD, do popytu konsumpcyjnego
dodajemy, przy każdym poziomie dochodu narodowego,
stałą wielkość I + oraz uwzględniamy wielkość wydatków
rządu na zakup dóbr i usług (G).

9

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Wpływ wydatków rządu na zakup dóbr i usług na
poziom popytu globalnego:

kluczowa „sprawa” przy konstrukcji krzywej popytu
global-nego: czy dany składnik AD ma charakter
autonomiczny
(tj. niezależny od bieżącego dochodu), czy też nie?

G to autonomiczny składnik popytu globalnego!

(przecież rząd podejmuje decyzje o wielkości
wydatków na zakup dóbr i usług niezależnie od wielkości
bieżącego dochodu – jeśli nie może ich sfinansować z
bieżących dochodów, możliwe jest finansowanie deficytu
budżetowego przez wzrost zadłużenia państwa!)

10

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Skoro wydatki rządu na zakup dóbr i usług (G) to
kolejny autonomiczny składnik popytu globalnego, to:

11

Y

Y

A

D

A

D

C

C

+

+

I

I

AD

AD

G

G

C

C

a

a

+ I +

+ I +

G

G

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Zatem:

podwyżka t prowadzi do obniżenia poziomu

produkcji w punkcie równowagi (Y1 – Y2), a obniżka t
spowoduje wzrost AD i Y w punkcie równowagi.

12

Y

Y

A

D

A

D

AD

AD

0

0

AD

AD

’

’

Y2

Y2

Y1

Y1

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Wzrost G

daje taki sam efekt, jak wzrost wydatków

inwestycyj-nych lub konsumpcji autonomicznej: wywołuje
wzrost produkcji o wielkość równą iloczynowi mnożnika i
przyrostu G.

13

Doch

Doch

ó

ó

d,

d,

produkcja

produkcja

A

D

A

D

AD = C + I

AD = C + I

+

+

G

G

AD

AD

’

’

= C + I + G +

= C + I + G +

Δ

Δ

G

G

G

G

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania

:



wzrost wydatków państwa działa w kierunku wzrostu AD

oraz produkcji w punkcie równowagi;



wzrost podatków, które mogą umożliwić sfinansowanie

rosnących wydatków, powoduje natomiast zmniejszenie
AD oraz produkcji w punkcie równowagi;

Jaki jest łączny efekt obecności państwa w gospodarce?

Rozważmy pewien bardzo ciekawy przykład 

14

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania

:

Wyjściowy punkt równowagi w gospodarce zamkniętej bez państwa:
I = 300; KSK = 0,7
AD = 0,7Y + 300
W punkcie równowagi AD = Y
Więc:
Y = 0,7Y + 300
0,3Y = 300
Y = 1000

Następnie pojawia się państwo:
G = 200
T = 0,2

 
 
 

15

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania

:

 
Y’ =0,7(1 – 0,2) Y’ + 300 + 200
Y’ = 0,56 Y’ + 500
0,44 Y’ = 500
Y’ = 1136,(36)

Czyli: połączonym efektem wyższych wydatków
rządowych i podatków jest wzrost dochodu narodowego
zapewniającego równowagę.

Zauważmy jeszcze jedną rzecz charakterystyczną dla
tego przykładu:
NT=200 oraz G=200 czyli: budżet państwa jest w
równowadze

16

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU -

mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków
państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost
podatków (a więc – budżet państwa pozostaje w
równowadze), powoduje zwiększenie produkcji.

17

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Jak zareaguje poziom produkcji w gospodarce
zamkniętej
z państwem na wzrost autonomicznego popytu
globalnego (np. I czy G)?

MNOŻNIK W GOSPODARCE Z PAŃSTWEM

– taki sam

mechanizm działania, jak w gospodarce bez państwa,
ale - korygujemy krańcową skłonność do konsumpcji o t
(zamiast KSK zastosujemy KSK’=KSK(1-t)

Mnożnik = 1/1 - KSK’

18

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Zastanówmy się teraz nad możliwościami wpływu
państwa na poziom produkcji w punkcie równowagi przy
wykorzystaniu narzędzi polityki fiskalnej…

Polityka stabilizacyjna:

działania państwa zmierzające

do utrzymania produkcji blisko poziomu produkcji
potencjalnej.

Ekspansywna polityka fiskalna: cel – zwiększenie
dochodu narodowego

Restrykcyjna polityka fiskalna: cel – zmniejszenie
dochodu narodowego

19

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Zastanówmy się teraz nad możliwościami wpływu
państwa na poziom produkcji w punkcie równowagi przy
wykorzystaniu narzędzi polityki fiskalnej…



W gospodarkach wielu wysoko rozwiniętych krajów

zarówno wydatki rządu na zakup dóbr i usług, jak i
wpływy z opodatkowania, stanowią obecnie istotny
odsetek PKB (np. USA, Japonia, Kanada – między 35 a 40
% PKB, Francja, Szwecja – 50-55 % PKB)



Okresy spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego czy

recesji – oczekiwanie prowadzenia przez państwo
aktywnej polityki stabilizacyjnej (np. pakiet
stymulacyjny w USA
z 2008 r. )

20

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Deficyt budżetowy a charakter polityki fiskalnej:

Wbrew pozorom, bieżący stan budżetu państwa nie
dostarcza wystarczających informacji o charakterze polityki
fiskalnej...
 
Przypomnijmy równanie budżetu:
G + B = T

d

+ T

e

Deficyt może się przecież zmieniać z powodów nie mających
wiele wspólnego z polityką fiskalną...
 
Deficyt budżetu nie musi świadczyć o ekspansywnej polityce
budżetowej – może wynikać z niskiego poziomu produkcji w
gospodarce. Odwrotnie, przyczyną nadwyżki budżetowej
może być nie tyle restrykcyjna polityka budżetowa, ile
koniunktura.

21

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Jak więc oceniać charakter polityki fiskalnej?

 
W tym celu ekonomiści wprowadzają pojęcie budżetu

strukturalnego:

 

BUDŻET STRUKTURALNY(skorygowany o wpływ wahań

cyklicznych):

pokazuje, jakie byłoby saldo budżetu

przy danej t, gdyby produkcja osiągnęła poziom
produkcji potencjalnej (hipotetyczny stan budżetu, w
sytuacji gdy produkcja faktyczna byłaby równa
produkcji potencjalnej)

 
O ekspansywności (restrykcyjności) polityki fiskalnej

świadczy istnienie strukturalnego deficytu
budżetowego (strukturalnej nadwyżki budżetowej).

22

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

W jaki sposób państwo wpływa na stan koniunktury:

→

dyskrecjonalna (aktywna) polityka fiskalna

(uznaniowe

decyzje o zmianie poziomu G, B lub podatków);

→

automatyczne stabilizatory

- mechanizmy w

gospodarce, które bez uznaniowej interwencji rządu
zmniejszają podatność PNB na szoki (np. związane ze
zmianami autonomicznych składników popytu
globalnego), ograniczając wahania koniunktury

→ automatyczne stabilizatory obniżają więc poziom

mnożnika – np. podatki, transfery; zawsze, gdy spada
Y, spadają wpływy z podatków i rosną zasiłki (np. dla
bezrobotnych).

23

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej:

 
1) Opóźnienia czasowe (zarówno w rozpoznaniu sytuacji, jak

i w podejmowaniu decyzji i wreszcie, wystąpieniu ich skutków
w gospodarce).

2) Niepewność co do wartości podstawowych wielkości w

gospodarce, np. mnożnika (można ją jedynie szacować na
podstawie danych z przeszłości) lub co do poziomu nie
związanych z działalnością państwa źródłach popytu
autonomicznego (np. I).

3) Efekty pobudzone w popycie autonomicznym: zmiany

polityki budżetowej mogą wywoływać przeciwstawne zmiany
C

a

czy I.

24

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej – szersze ujęcie:

1) Deficyt budżetowy a dług publiczny:

- rolowanie długu – zaciąganie nowych pożyczek w

celu spłaty tych uprzednio zaciągniętych;

- ryzyko pułapki zadłużenia;
- przerzucanie finansowania dzisiejszych wydatków na

przyszłe pokolenia;

- poziom deficytu budżetowego a koszty zaciągania

kolejnych pożyczek.

2) Deficyt budżetowy a inflacja.

3) Deficyt budżetowy a poziom stóp procentowych oraz

poziom inwestycji prywatnych i ich wpływ na tempo
wzrostu gospodarczego.

25

PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA

Instytucjonalno-prawne gwarancje stabilności

fiskalnej:

1) „złota reguła” finansów publicznych.

2) Konstytucja RP oraz ustawa o finansach

publicznych.

3) Reguły dyscypliny fiskalnej w UE i jej zacieśnianie.

26

MODEL POPYTOWY =MODEL ZAGREGOWANYCH

WYDATKÓW = MODEL KEYNESOWSKI -

JOHN MAYNARD

KEYNES,

„OGÓLNA TEORIA ZATRUDNIENIA, PROCENTU I

PIENIĄDZA” (1936)

•

rewolucja w myśli ekonomicznej: od laissez-faire’yzmu
do koncepcji uzasadniającej aktywną rolę państwa w
gospodarce, które może łagodzić skutki recesji i
obniżać bezrobocie dzięki odpowiedniemu
kształtowaniu polityki podatkowej i wydatków państwa;

•

rewolucja keynesowska: „nigdy – ani przedtem, ani
potem – nie było tak gwałtownego i tak masowego
nawrócenia się ekonomistów na nową teorię”. (M.
Blaug).

•

5-6 lat (zdaniem niektórych 12 lat) od publikacji
Keynesa nowa doktryna zajęła główne miejsce w
podręcznikach ekonomii…

27

MODEL POPYTOWY =MODEL ZAGREGOWANYCH

WYDATKÓW = MODEL KEYNESOWSKI -

JOHN MAYNARD

KEYNES,

„OGÓLNA TEORIA ZATRUDNIENIA, PROCENTU I

PIENIĄDZA” (1936)

•

rewolucja w myśli ekonomicznej: ale także w polityce
gospodarczej

•

Stany Zjednoczone w okresie Wielkiego Kryzysu – „New
Deal” Roosevelta z lat 1933-39 - w istocie jeszcze przed
publikacją „Ogólnej teorii..”: programy robót publicznych
finansowanych z kredytu (Hoover Dam, Golden Gate, bazy
wojskowe, infrastruktura drogowa) hasło „wydobycia
Ameryki z depresji za pomocą wydatków”, krytyka
dogmatu zrównoważonego budżetu;

•

popularność także po II wojnie światowej – do lat 70-tych;

•

kryzys finansowy lat 2008-2009.

28