Państwo i polityka
fiskalna
Państwo i polityka
fiskalna
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Rola państwa w ruchu okrężnym – państwo jako składnik
popytu globalnego:
założenia modelu popytowego (modelu zagregowanych
wydatków):
a) ceny i płace są sztywne;
b) w gospodarce istnieją niewykorzystane moce
produk-
cyjne (Y
f
< Y
p
), zatem faktyczne rozmiary produkcji są
zdeterminowane przez poziom popytu globalnego;
c) analizujemy gospodarkę w krótkim okresie.
2
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Rola państwa w ruchu okrężnym – wpływ państwa na
popyt globalny:
Determinanty popytu globalnego:
- gospodarka zamknięta bez państwa: AD = C + I
- gospodarka zamknięta z państwem: AD = C + I + G
- gospodarka otwarta z państwem: AD = C + I + G +
Ex - Im
3
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Rola państwa w ruchu okrężnym – wpływ państwa na
popyt globalny:
Determinanty popytu globalnego:
oraz
wpływ państwa na konsumpcję gospodarstw domowych
– kwestia różnicy między dochodem narodowym i
dochodem rozporządzalnym
Y
d
= Y - T
d
+ B
Czyli: udział państwa w ruchu okrężnym:
-
dopływy: G + B
-
odpływy: T
e
+ T
d
4
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ państwa na wielkość konsumpcji gospodarstw
domowych:
do tej pory przyjmowaliśmy, że funkcja konsumpcji ma
postać:
C
pl
= C
a
+ KSKxY
Ale po wprowadzeniu państwa do gospodarki musimy
skorygować zapis funkcji konsumpcji:
Skoro w gospodarce z państwem:
Y
d
= Y - T
d
+ B (wprowadzamy założenie, ze wszystkie
podatki mają charakter bezpośredni)
Y
d
= Y – NT (NT możemy wyrazić jako tY, gdzie t to
proporcjonalna do dochodu stopa opodatkowania netto)
Y
d
= Y – tY = Y(1-t)
Y
d
= C + S
5
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ państwa na wielkość konsumpcji gospodarstw
domowych:
do tej pory przyjmowaliśmy, że funkcja konsumpcji ma
postać:
C
pl
= C
a
+ KSKxY
Ale po wprowadzeniu państwa do gospodarki musimy
skorygować zapis funkcji konsumpcji:
C
pl
= C
a
+ KSKxY
d
Y
d
= Y – tY = Y(1-t)
czyli
C
pl
= C
a
+ KSK(1-t)Y
6
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
C
pl
= C
a
+ KSK(1-t)Y
Ciekawostka:
KSK – krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu
rozporządzalnego
KSK’ – krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu
narodowego
KSK’ = KSK(1-t)
KSK’<KSK – czyli: ceteris paribus, konsumpcja w
gospodarce zamkniętej z państwem jest niższa, niż w
gospodarce zamkniętej bez państwa (zmienia się kąt
nachylenia funkcji konsumpcji!)
7
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Ilustracja graficzna funkcji konsumpcji w gospodarce
zamkniętej bez państwa i z państwem:
8
Y
Y
C
C
C = C
C = C
a
a
+ KSKxY
+ KSKxY
0
0
C
C
’
’
= C
= C
a
a
+ KSKxY
+ KSKxY
d
d
= C
= C
a
a
+ KSK(1-
+ KSK(1-
t)Y
t)Y
C
C
a
a
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ podatków netto na wielkość konsumpcji (a co za
tym idzie – popytu globalnego):
Stopa opodatkowania netto (t) – wzrasta gdy:
a) państwo decyduje się podnieść stopę podatków
bezpośrednich i/lub
b) ograniczyć skalę płatności transferowych.
Zmienia to KSK’ (krańcową skłonność do konsumpcji z
dochodu narodowego) zmienia więc nachylenie krzywej C
Aby wykreślić nową krzywą AD, do popytu konsumpcyjnego
dodajemy, przy każdym poziomie dochodu narodowego,
stałą wielkość I + oraz uwzględniamy wielkość wydatków
rządu na zakup dóbr i usług (G).
9
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Wpływ wydatków rządu na zakup dóbr i usług na
poziom popytu globalnego:
kluczowa „sprawa” przy konstrukcji krzywej popytu
global-nego: czy dany składnik AD ma charakter
autonomiczny
(tj. niezależny od bieżącego dochodu), czy też nie?
G to autonomiczny składnik popytu globalnego!
(przecież rząd podejmuje decyzje o wielkości
wydatków na zakup dóbr i usług niezależnie od wielkości
bieżącego dochodu – jeśli nie może ich sfinansować z
bieżących dochodów, możliwe jest finansowanie deficytu
budżetowego przez wzrost zadłużenia państwa!)
10
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Skoro wydatki rządu na zakup dóbr i usług (G) to
kolejny autonomiczny składnik popytu globalnego, to:
11
Y
Y
A
D
A
D
C
C
+
+
I
I
AD
AD
G
G
C
C
a
a
+ I +
+ I +
G
G
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Zatem:
podwyżka t prowadzi do obniżenia poziomu
produkcji w punkcie równowagi (Y1 – Y2), a obniżka t
spowoduje wzrost AD i Y w punkcie równowagi.
12
Y
Y
A
D
A
D
AD
AD
0
0
AD
AD
’
’
Y2
Y2
Y1
Y1
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Wzrost G
daje taki sam efekt, jak wzrost wydatków
inwestycyj-nych lub konsumpcji autonomicznej: wywołuje
wzrost produkcji o wielkość równą iloczynowi mnożnika i
przyrostu G.
13
Doch
Doch
ó
ó
d,
d,
produkcja
produkcja
A
D
A
D
AD = C + I
AD = C + I
+
+
G
G
AD
AD
’
’
= C + I + G +
= C + I + G +
Δ
Δ
G
G
G
G
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania
:
wzrost wydatków państwa działa w kierunku wzrostu AD
oraz produkcji w punkcie równowagi;
wzrost podatków, które mogą umożliwić sfinansowanie
rosnących wydatków, powoduje natomiast zmniejszenie
AD oraz produkcji w punkcie równowagi;
Jaki jest łączny efekt obecności państwa w gospodarce?
Rozważmy pewien bardzo ciekawy przykład
14
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania
:
Wyjściowy punkt równowagi w gospodarce zamkniętej bez państwa:
I = 300; KSK = 0,7
AD = 0,7Y + 300
W punkcie równowagi AD = Y
Więc:
Y = 0,7Y + 300
0,3Y = 300
Y = 1000
Następnie pojawia się państwo:
G = 200
T = 0,2
15
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Połączony efekt wydatków państwa i opodatkowania
:
Y’ =0,7(1 – 0,2) Y’ + 300 + 200
Y’ = 0,56 Y’ + 500
0,44 Y’ = 500
Y’ = 1136,(36)
Czyli: połączonym efektem wyższych wydatków
rządowych i podatków jest wzrost dochodu narodowego
zapewniającego równowagę.
Zauważmy jeszcze jedną rzecz charakterystyczną dla
tego przykładu:
NT=200 oraz G=200 czyli: budżet państwa jest w
równowadze
16
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU -
mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków
państwa, któremu towarzyszy taki sam wzrost
podatków (a więc – budżet państwa pozostaje w
równowadze), powoduje zwiększenie produkcji.
17
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Jak zareaguje poziom produkcji w gospodarce
zamkniętej
z państwem na wzrost autonomicznego popytu
globalnego (np. I czy G)?
MNOŻNIK W GOSPODARCE Z PAŃSTWEM
– taki sam
mechanizm działania, jak w gospodarce bez państwa,
ale - korygujemy krańcową skłonność do konsumpcji o t
(zamiast KSK zastosujemy KSK’=KSK(1-t)
Mnożnik = 1/1 - KSK’
18
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Zastanówmy się teraz nad możliwościami wpływu
państwa na poziom produkcji w punkcie równowagi przy
wykorzystaniu narzędzi polityki fiskalnej…
Polityka stabilizacyjna:
działania państwa zmierzające
do utrzymania produkcji blisko poziomu produkcji
potencjalnej.
Ekspansywna polityka fiskalna: cel – zwiększenie
dochodu narodowego
Restrykcyjna polityka fiskalna: cel – zmniejszenie
dochodu narodowego
19
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Zastanówmy się teraz nad możliwościami wpływu
państwa na poziom produkcji w punkcie równowagi przy
wykorzystaniu narzędzi polityki fiskalnej…
W gospodarkach wielu wysoko rozwiniętych krajów
zarówno wydatki rządu na zakup dóbr i usług, jak i
wpływy z opodatkowania, stanowią obecnie istotny
odsetek PKB (np. USA, Japonia, Kanada – między 35 a 40
% PKB, Francja, Szwecja – 50-55 % PKB)
Okresy spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego czy
recesji – oczekiwanie prowadzenia przez państwo
aktywnej polityki stabilizacyjnej (np. pakiet
stymulacyjny w USA
z 2008 r. )
20
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Deficyt budżetowy a charakter polityki fiskalnej:
Wbrew pozorom, bieżący stan budżetu państwa nie
dostarcza wystarczających informacji o charakterze polityki
fiskalnej...
Przypomnijmy równanie budżetu:
G + B = T
d
+ T
e
Deficyt może się przecież zmieniać z powodów nie mających
wiele wspólnego z polityką fiskalną...
Deficyt budżetu nie musi świadczyć o ekspansywnej polityce
budżetowej – może wynikać z niskiego poziomu produkcji w
gospodarce. Odwrotnie, przyczyną nadwyżki budżetowej
może być nie tyle restrykcyjna polityka budżetowa, ile
koniunktura.
21
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Jak więc oceniać charakter polityki fiskalnej?
W tym celu ekonomiści wprowadzają pojęcie budżetu
strukturalnego:
BUDŻET STRUKTURALNY(skorygowany o wpływ wahań
cyklicznych):
pokazuje, jakie byłoby saldo budżetu
przy danej t, gdyby produkcja osiągnęła poziom
produkcji potencjalnej (hipotetyczny stan budżetu, w
sytuacji gdy produkcja faktyczna byłaby równa
produkcji potencjalnej)
O ekspansywności (restrykcyjności) polityki fiskalnej
świadczy istnienie strukturalnego deficytu
budżetowego (strukturalnej nadwyżki budżetowej).
22
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
W jaki sposób państwo wpływa na stan koniunktury:
→
dyskrecjonalna (aktywna) polityka fiskalna
(uznaniowe
decyzje o zmianie poziomu G, B lub podatków);
→
automatyczne stabilizatory
- mechanizmy w
gospodarce, które bez uznaniowej interwencji rządu
zmniejszają podatność PNB na szoki (np. związane ze
zmianami autonomicznych składników popytu
globalnego), ograniczając wahania koniunktury
→ automatyczne stabilizatory obniżają więc poziom
mnożnika – np. podatki, transfery; zawsze, gdy spada
Y, spadają wpływy z podatków i rosną zasiłki (np. dla
bezrobotnych).
23
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej:
1) Opóźnienia czasowe (zarówno w rozpoznaniu sytuacji, jak
i w podejmowaniu decyzji i wreszcie, wystąpieniu ich skutków
w gospodarce).
2) Niepewność co do wartości podstawowych wielkości w
gospodarce, np. mnożnika (można ją jedynie szacować na
podstawie danych z przeszłości) lub co do poziomu nie
związanych z działalnością państwa źródłach popytu
autonomicznego (np. I).
3) Efekty pobudzone w popycie autonomicznym: zmiany
polityki budżetowej mogą wywoływać przeciwstawne zmiany
C
a
czy I.
24
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej – szersze ujęcie:
1) Deficyt budżetowy a dług publiczny:
- rolowanie długu – zaciąganie nowych pożyczek w
celu spłaty tych uprzednio zaciągniętych;
- ryzyko pułapki zadłużenia;
- przerzucanie finansowania dzisiejszych wydatków na
przyszłe pokolenia;
- poziom deficytu budżetowego a koszty zaciągania
kolejnych pożyczek.
2) Deficyt budżetowy a inflacja.
3) Deficyt budżetowy a poziom stóp procentowych oraz
poziom inwestycji prywatnych i ich wpływ na tempo
wzrostu gospodarczego.
25
PAŃSTWO I POLITYKA FISKALNA
Instytucjonalno-prawne gwarancje stabilności
fiskalnej:
1) „złota reguła” finansów publicznych.
2) Konstytucja RP oraz ustawa o finansach
publicznych.
3) Reguły dyscypliny fiskalnej w UE i jej zacieśnianie.
26
MODEL POPYTOWY =MODEL ZAGREGOWANYCH
WYDATKÓW = MODEL KEYNESOWSKI -
JOHN MAYNARD
KEYNES,
„OGÓLNA TEORIA ZATRUDNIENIA, PROCENTU I
PIENIĄDZA” (1936)
•
rewolucja w myśli ekonomicznej: od laissez-faire’yzmu
do koncepcji uzasadniającej aktywną rolę państwa w
gospodarce, które może łagodzić skutki recesji i
obniżać bezrobocie dzięki odpowiedniemu
kształtowaniu polityki podatkowej i wydatków państwa;
•
rewolucja keynesowska: „nigdy – ani przedtem, ani
potem – nie było tak gwałtownego i tak masowego
nawrócenia się ekonomistów na nową teorię”. (M.
Blaug).
•
5-6 lat (zdaniem niektórych 12 lat) od publikacji
Keynesa nowa doktryna zajęła główne miejsce w
podręcznikach ekonomii…
27
MODEL POPYTOWY =MODEL ZAGREGOWANYCH
WYDATKÓW = MODEL KEYNESOWSKI -
JOHN MAYNARD
KEYNES,
„OGÓLNA TEORIA ZATRUDNIENIA, PROCENTU I
PIENIĄDZA” (1936)
•
rewolucja w myśli ekonomicznej: ale także w polityce
gospodarczej
•
Stany Zjednoczone w okresie Wielkiego Kryzysu – „New
Deal” Roosevelta z lat 1933-39 - w istocie jeszcze przed
publikacją „Ogólnej teorii..”: programy robót publicznych
finansowanych z kredytu (Hoover Dam, Golden Gate, bazy
wojskowe, infrastruktura drogowa) hasło „wydobycia
Ameryki z depresji za pomocą wydatków”, krytyka
dogmatu zrównoważonego budżetu;
•
popularność także po II wojnie światowej – do lat 70-tych;
•
kryzys finansowy lat 2008-2009.
28