Ekonomia

eksperymentalna

Przykłady i praktyczne

zastosowania

Artur Niski
Marcin Makulec

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

2

EKSPERYMENT

• Eksperyment –

to w naukach przyrodniczych i

behawioralnych zbiór działań wzbudzających w

obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w

warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne

czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji.

• Grupa eksperymentalna –

to grupa w

której odbywa się manipulacja eksperymentalna.

Wyniki uzyskane w grupie eksperymentalnej często są

porównywane z wynikami uzyskanymi w innych

grupach eksperymentalnych lub w grupie kontrolnej, w

której to nie zastosowano manipulacji

eksperymentalnej. Do porównań wykorzystuje się różne

techniki analizy statystycznej.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

3

Eksperyment w ekonomii a

ekonomia eksperymentalna

• Eksperyment ekonomiczny

– w prawie istnieje

przesłanka „eksperymentu ekonomicznego” Np. „Podatnik,
który, uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia
właściwemu

organowi

przedmiotu

lub

podstawy

opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża
podatek na uszczuplenie, [nie działając zarazem w celu
eksperymentu

ekonomicznego

lub

technicznego],

podlega karze...".

• Kontratyp eksperymentu ekonomicznego jest stosowany

niezmiernie rzadko, jednak stanowi on często „ostatnia
deskę ratunku”, gdy pozostałe możliwości obrony z prawa
karno-skarbowego

nie

rokują

nadziei

lub

zostały

wyczerpane.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

4

Eksperyment ekonomiczny

cd.

• Kontratyp

"eksperymentu

ekonomicznego

lub

technicznego", przejęty w zawężonym zakresie z

Kodeksu Karnego, odnosi się do przestępstw

skarbowych i ma następującą treść: Nie popełnia

przestępstwa

skarbowego,

kto

działa

w

celu

przeprowadzenia

eksperymentu

ekonomicznego

lub

technicznego ,jeżeli spodziewana korzyść ma istotne

znaczenie poznawcze lub gospodarcze, a oczekiwanie jej

osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia

eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu

wiedzy.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

5

Eksperyment ekonomiczny a

ekonomia eksperymentalna

• Wiedzą

naukową

dotyczącą

"eksperymentu ekonomicznego"
jest ekonomia. Od niedawna zaś
- jej wyspecjalizowana gałąź -
ekonomia eksperymentalna.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

6

• Ekonomia eksperymentalna wraz ze swoją

metodologią wiele lat poza głównym nurtem

• Kontestowana przez liczne szkoły ekonomiczne
• Nagroda Nobla dla Vernona Smitha – 2002 rok –

ojciec ekonomii eksperymentalnej, zaskoczenie
środowisk ekonomicznych, przełom, wzrost
zainteresowania, upowszechnienie metod

• Początki ekonomii eksperymentalnej sięgają dużo

wcześniej

• Umowny początek EE jako gałęzi nauki – 1952 r. –

konferencja w Santa Monica

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

7

• Eksperymenty mają najczęściej postać gier, przy

ich konstruowaniu i analizie wykorzystuje się w

znacznej mierze dorobek teorii gier (dylemat

więźnia, różnego rodzaju aukcje)

• Często stosowane jest realne wynagrodzenie

pieniężne uczestników – motywowanie jako czynnik

wymuszający na uczestnikach racjonalne decyzje,

dzięki temu obserwowane decyzje zbliżone są do

tych, zachodzących w warunkach naturalnych

• Główne źródło eksperymentów – chęć

zweryfikowania mikroekonomicznych teorii i

założeń, głównie dotyczących indywidualnego

wyboru uczestnika rynku i jego preferencji

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

8

Składniki eksperymentu:

• 1. środowisko – naśladujące otoczenie

ekonomiczne, rynek

• 2. reguły gry – odzwierciedlenie prawa,

instytucji, zasad funkcjonowania rynku

• 3. zachowanie uczestników – obserwowane

przez inicjatora eksperymentu

• Podstawowy element – analiza wpływu

zmiany reguł gry na wybory dokonywane
przez uczestników (metody statystyczne,
regresja)

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

9

• „wind tunnel” – porównanie spotykane w

literaturze, ekonomia eksperymentalna

pozwala na przetestowanie pewnych zmian

ekonomicznych i prawnych bez

podejmowania ryzyka i ponoszenia kosztów,

które mogłyby wystąpić w realnej

gospodarce – co czyni ją bardzo pomocnym i

efektywnym narzędziem współczesnej

ekonomii

• Smith zapoczątkował testowanie

instytucjonalnych mechanizmów

wykorzystywanych w prywatyzacji i

dystrybucji dóbr publicznych

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

10

Zarzuty stawiane metodom

eksperymentalnym:

• „Otoczenie labolatorium” różni się od

„środowiska naturalnego”

• Bodźce materialnego zainteresowania

używane w eksperymentach nie są
doskonałym odzwierciedleniem bodźców
spotykanych w rzeczywistych dylematach
społecznych

• Pomijanie aspektu żartobliwego i

lekceważącego podejścia uczestników do
realizowanych badań

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

11

Pierwszy ważny i często przywoływany

w literaturze eksperyment:

• 1713 r. – Paradoks Petersburski Bernoulliego
• Gra – uczestnik rzuca monetą, tak długo, aż

wypadnie reszka, jeżeli reszka wypadnie po

raz pierwszy w n-tym rzucie to wypłata

wynosi 2

n

. Zgodnie z założeniem o

racjonalności uczestnik będzie w stanie

zapłacić za udział w grze wartość oczekiwaną

ze zwrotu z gry. Paradoks polega na tym, że

wartość ta jest liczbą nieskończoną.

• Doświadczenie stało się punktem wyjścia do

nowej teorii – oczekiwanej użyteczności

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

12

Jeden z eksperymentów ukazujących pogwałcenie zasad teorii

oczekiwanej użyteczności – paradoks Allais.

Dokonujemy 2 wyborów:

A lub B
A: pewna wygrana 100 PLN
B: 10% - wygrana 500 PLN
89% - wygrana 100 PLN
1% - wygrana 0 PLN

C lub D
C: 11% - wygrana 100 PLN
89% - wygrana 0 PLN
D: 10% - wygrana 500 PLN
90% - wygrana 0 PLN

Zakładając symetryczną analogię racjonalny uczestnik, który

wybiera A w stosunku do B (awersja do ryzyka) powinien

wybrać C w stosunku do D. Tymczasem Allais odnotował, że

powszechną parą preferencji było A nad B oraz D nad C, co

stanowi pogwałcenie TOU. Eksperymenty mogą być używane

nie tylko do testowania poszczególnych teorii, ale też do

definiowania racjonalnego zachowania – np. teoria

perspektywy Tversky’ego i Kahnemana (tendencja do

wartościowania małych przegranych znacznie wyżej niż

zarobków tej samej wielkości)

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

13

Przykład eksperymentu, pozwalającego na

wyznaczenie krzywych obojętności:

• Przeprowadzony przez Roussea i Harta w 1951
• Skonstruowano realistyczną sytuację –

uczestnicy wybierali jedną spośród wielu

kombinacji różnych ilości jajek i pasków

bekonu. Każdy uczestnik musiał wybrany

zestaw skonsumować na miejscu – uniknięcie

hipotetyczności wyborów i sztuczności

sytuacji. Eksperyment wielokrotnie

powtarzany co miesiąc. Krzywe obojętności

zostały wyznaczone poprzez zgrupowanie

uczestników o podobnych wyborach

kombinacji.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

14

Centra Ekonomii

Eksperymentalnej

• W kolejnych ośrodkach akademickich i naukowych

powstają centra ekonomii eksperymentalnej.

Rozwój tych badań w ekonomii (korzystających

obficie także z dorobku naukowego psychologii)

pozwoli lepiej w przyszłości dookreślić pojęcie

"uzasadnionego eksperymentu ekonomicznego". Po

pierwsze

rozwój

naukowej

"ekonomii

eksperymentalnej"

spowoduje

zapewne,

iż

eksperymenty w "warunkach naturalnych" zostaną

ograniczone w swej zasadności, gdyż wiele tych

eksperymentów będzie można przeprowadzić w

warunkach laboratoryjnych, w szczególności z

zastosowaniem olbrzymiej mocy obliczeniowej

współczesnych komputerów.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

15

Centrum Ekonomii

Eksperymentalnej UW

• Eksperymenty ekonomiczne mają teraz naprawdę

duże zastosowanie i to zarówno praktyczne, jak i

teoretyczne. Bardzo dużo jest badań, które

podważają założenia teorii ekonomii, teorii gier,

modyfikują działające tam modele, i sprawdzają się

w gospodarce. Ekonomia eksperymentalna burzy

zastany porządek i dlatego tak trudno było

przebić się tym metodom. Uznanie ich teraz,

oznacza trochę przyznanie się ekonomii do porażki,

że nie do końca sprawdzała się jako nauka

pozytywna, bardziej była to ekonomia normatywna -

dążymy do efektywności gospodarczej, a nie

zastanawiamy się nad tym jak ludzie zachowują się.

T.Kopczewski

(Ekonomia eksperymentalna burzy zastany porządek, Polskie Radio,

www.radio.com.pl

).

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

16

Ekonomia eksperymentalna na

UW

• Zajęcia oparte są na metodologii Holta
• Zajęcia prowadzone w grupach, każda grupa ma za zadanie

przygotować eksperyment, wraz z teoretyczną podstawą
badanego zagadnienia oraz merytorycznym opracowaniem
otrzymanych wyników.

• Metody motywowania do gry – dolary Pierwszego Banku

Ekonomii Eksperymentalnej, wymienne na końcowa ocenę z
przedmiotu – ocenę się kupuje!

• Czynniki motywujące mają mobilizować uczestników do

racjonalnego zachowania ekonomicznego.

• Bardzo ważne jest by studenci w tym, opracowaniu

przedstawili swoją hipotezę badawczą oraz na podstawie
wyników eksperymentu zweryfikowali ją.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

17

• Problemy teoretyczne są często interdyscyplinarne.

Wchodzą one w zakres psychologii, socjologii i
innych nauk społecznych

• Aby decyzje graczy były zbliżone do tych

zapadających w warunkach naturalnych, muszą
zaistnieć odpowiednie bodźce ekonomiczne,
skłaniające ich do takich zachowań. W oryginalnych
eksperymentach, często płaci się gotówką.

• Gracze zmotywowani są do podejmowania

racjonalnych decyzji. Poza tym, grupy dążą do tego,
by jak najlepiej przygotować swój eksperyment i
prezentację, zmuszając do pracy wszystkich
członków grupy, gdyż ocena jest średnią ważoną.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

18

Przykłady eksperymentów 1

HIPOTEZY

• Ekonomiści wydają się być mniej skłonni do kooperacji.

• Częściej wybierają zdradę w teoriogrowych dylematach

• Częściej są gapowiczami przy wspieraniu finansowania

dóbr publicznych

• Znacząco chętniej uczestniczą w korupcji niż osoby

studiujące inne kierunki.

Dlaczego? Powstały dwie hipotezy:

• Już bardziej samolubni studenci przychodzą studiować

ekonomię.

• Studenci uczą się egoizmu na wykładach z ekonomii.
• Marwell & Ames (1981), Carter & Irons (1991),

Franka,

Gilovicha i Regana (1993), Yezera, Goldfarba i Poppena

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

19

• Gra w Ultimatum - Wyniki potwierdziły "inność"

ekonomistów.

Przeciętna

kwota

oferowana

przez

proponującego ekonomistę wyniosła 1,70 USD (w porównaniu

z 2,44 USD dla studentów innych kierunków), zaś przeciętna

kwota zachowywana przez proponującego wyniosła 6,15 USD

(5,44). Hipoteza zerowa o braku różnic między ekonomistami

i

nieekonomistami

została

odrzucona.

• Dylemat więźnia – (WW: 2,2; RW: 3,0; WR: 0,3; RR: 1,1).

Wyniki były następujące: studenci ekonomii zdradzali

(rywalizowali R) w 60,4% zaś studenci innych kierunków w

38,8%. Prawdopodobieństwo, że zdradzi mężczyzna jest 0,24

wyższe niż prawdopodobieństwo zdrady przez kobietę.

• Dylemat etyczny

–

Porównanie zwrotów kopert z

kwestionariuszem hipotetycznych zwrotów ukazuje obraz

ekonomistów jako trafniej oceniających rzeczywistość:

przeciętna zwrotu rzeczywistego była 44%, ekonomiści

przewidywali 68% (średnia ogólna) a zwracali 56%, zaś

nieekonomiści (biologia i psychologia) przewidywali owe 68%,

a zwracali 31%. Ilość hipotetycznych zwrotów ukazuje obraz

ekonomistów jako trafniej oceniających rzeczywistość.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

20

Przykład 2 – preferencje

względem ryzyka

• Eksperyment Johna H. Becka
• Jaki jest stosunek do ryzyka?
• Czy preferencje jednostkowe przekładają się na

wybory w grupie?

• Wyniki USA: jednostki mają awersję względem

ryzyka, przy wyborach grupowych awersja ta

coraz bardziej się uwypukla – zastosowano te

samą metodologię.

• Decyzje podejmowane w odseparowaniu lub

grupowo.

• Badana próbka 30 osób

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

21

 

NIEPARZYST

E

PARZYST

E

 

 

 

A

25

0

B

23.05

1.15

C

21.20

2.20

D

19:45

3.15

E

17.80

4.00

F

16.25

4.75

G

14.80

5.40

H

13.45

5.95

I

12.20

6.40

J

11.05

6.75

K

10.00

7.00

L

9.05

7.15

M

8.20

7.25

N

7.45

7.30

O

7.33

7.33

 

Wartość

oczekiwana

A

12.5

B

12.1

C

11.7

D

11.3

E

10.9

F

10.5

G

10.1

H

9.7

I

9.3

J

8.9

K

8.5

L

8.1

M

7.725

N

7.375

O

7.33

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

22

• Część

A:

indywidualne

decyzje

uczestników eksperymentu.

• Część B: badani zaznaczali rząd, który

najlepiej

wyrażałby

ich

preferencje

grupowe tzn. po wypełnieniu wszystkich
kart losowo wybierano jedną, która
wyznaczała preferencje dla całej grupy.

• Część C: badani w dyskusji musieli podjąć

decyzje o jednolitym wyborze, któremu
musieli podporządkować się wszyscy
członkowie grupy.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

23

Wyniki

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

24

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

25

Wyniki część B

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

26

• Część C: po 7minutach i 20 sekundach wybór grupy

padł na opcje A, czyli rozwiązanie najbardziej

ryzykowne

• Badani przejawiali w swych indywidualnych

wyborach zdecydowany brak awersji do ryzyka, co

stoi w sprzeczności z propozycjami ekonomii

głównego nurtu – tezą von Neumana-Morgensterna.

• W wyborach jednostek dla całej grupy nie

zaobserwowano

żadnej

statystycznie

istotnej

zmiany w kierunku większej awersji do ryzyka, co

przewidywałaby ortodoksyjna ekonomia.

• Wybory jednostek dla całej grupy różniły się od

indywidualnych w statystycznie nieistotny sposób,

co potwierdził test t-studenta.

• Jedyna możliwa do uchwycenia zmiana między

wyborem

indywidualnym

a

grupowym,

to

polaryzacja stanowisk – ryzykanci stają się jeszcze

bardziej „ryzykanccy”, a ostrożni jeszcze bardziej

ostrożniejsi.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

27

Przykład 2: Aukcja obrazów

• Badanie wpływu asymetrii informacji na uczestników aukcji.
• Spekulowanie na cenach poszczególnych obrazów,

sztuczne

zawyżanie

ceny,

produkowanie

bubli

spekulacyjnych.

• Próbka 26 osób studenci WNE UW, założenie o braku

wiedzy na temat licytowanych przedmiotów.

• 5 rund tematycznych i licytacji, każdy z uczestników miał

kapitał 10000 i mógł skończyć aukcje z portfelem samej
gotówki lub gotówki i obrazu. Ważne, aby był to portfel
większy, niż wartość początkowa.

• Z rundy na rundę zmieniał się zakres podawanych

informacji – manipulacja.

• Każdy z uczestników miał za zadanie wycenić obraz po

nowo poznanych okolicznościach.

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

28

wyniki

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

29

• Rynek prawidłowo wycenił obrazy głównie na

podstawie przebiegu poszczególnych transakcji.

• Szczególnie prosta okazała się możliwość spekulacji

na najtańszym z obrazów.

• Rozwiązywanie problemu asymetrii informacji

wpłynęło pozytywnie na zwiększenie obrotów na

„eksperymentalnym rynku” dzieł sztuki.

• Dodatkowo pojawiły się kwestie gustów, które

zakłóciły wartość dzieła sztuki jako nośnika tylko i

wyłącznie wartości materialnej.

• Najlepsza osoba zarobiła 800 złotych na wymianie

obiektów aukcji, najgorsza straciła 6500 na

transakcjach wykonywanych na licytacji ma to

wytłumaczenie przede wszystkim w błędnej strategii

graczy.

• Szczególnie istotną zmienną okazała się płeć

respondentów

22.06.21

EKONOMIA EKSPERYMENTALN
A

30