IDEA MEGALITYCZNA NA

OBSZARZE POLSKI

MEGALIT – CO TO TAKIEGO?

Etymologia słowa (z greckiego): „megas” -

wielki, „lithos” - kamień.

Wg Janusza Kruka: „Pod nazwą megality

kryje się duża liczba zróżnicowanych,

monumentalnych budowli sakralnych. Są

to grobowce o konstrukcjach kamiennych,

przykrywane nasypami oraz tzw. menhiry.”

MEGALITY NA ŚWIECIE

Początki: 4600-4500

Terytorium: Europa Zachodnia i

Północna (Malta, Francja, Pd Włochy, Płw.

Iberyjski, Wyspy Brytyjskie, Belgia,

Holandia, Niemcy, Skandynawia, Polska)

Pierwsze megality wznoszono w Anglii,

zachodniej Francji i w Polsce – na

Kujawach

STONEHENGE

MEGALITY POLSKI

KULTURA PUCHARÓW

LEJKOWATYCH

KPL należy do kręgu kultur

występujących na

obszarach Północnej i

Środkowej Europy. Grupy

KPL:



zachodnia



północna



wschodnia



południowa (baalbarska,

małopolska, śląsko-

morawska)

OBRZĄDEK POGRZEBOWY

W zwyczajach pogrzebowych zaobserwowano dwie

tendencje: na PN, W i PD-W zmarłych chowano w

pozycji wyprostowanej, w grupach baalberskiej i

salzmundzkiej – na boku, w pozycji skurczonej.

Przy zmarłych zazwyczaj nie było żadnego

wyposażenia (60-80% grobów). W części

pochówków odnaleziono niewielkie zestawy

artefaktów – jedno lub dwa naczynia (np. amfory,

kubki) oraz narzędzia kamienne, ozdoby i amulety.

Groby zazwyczaj zawierały ciało jednej osoby,

rzadziej 2 lub 3. Później, niektóre groby zaczęto

wykorzystywac wielokrotnie, dlatego ilośc ciał

zwiększała się.

PRZED GROBAMI

MEGALITYCZNYMI

Przedmegalitycznymi formami grzebalnymi

były groby bezkomorowe, występujące w

Bretonii i PD Anglii, Danii i Szelzwik-

Holsztynie, Niżu Polskim.

Groby bezkomorowe mają kształt

wydłużonego trapezu, zbliżonego do

trójkąta równoramiennego

Według koncepcji V. G. Childa pierwowzorem

dla grobów bezkomorowych były duże

domy o trapezowatym kształcie, budowane

przez młodsze kultury naddunajskie.

GROBY PRZEDMEGALITYCZNE W

POLSCE

GRUPA MAŁOPOLSKA I WSCHODNIA:

Grób ma kształt owalnej lub

prostokątnej jamy, którą przykrywano

kamieniami

POMORZE

ZACHODN

IE I

SANDOMI

ERSZCZYZ

NA: Grób

ma kształt

skrzyni,

zbudowane

j z płaskich

płyt

Grób odkryty przez naukowców

Muzeum w Iłży

GROBOWCE MEGALITYCZNE

Grobowce takie wznoszono ogromnym

nakładem pracy. Naukowcy upatrują w nich

manifestację potrzeby stabilizacji i

ugruntowania swych praw do danego

terytorium, bezpośrednio związanych ze

zmianą trybu życia na osiadły.

Prawdopodobnie, w megalitach grzebano

najznaczniejszych mieszkańców osady lub

rodu. Tworzyli oni grupę posiadającą

prerogatywy świadczące o władzy nad

daną osadą. Świadczyłoby to o szybko

krystalizującej się hierarchii osadniczej

kultur neolitycznych.

GROBY NA WZÓR DOMÓW?

Według V. G. Childa grobowce

megalityczne były wzorowane na

wielkich domach wczesnych kultur

naddunajskich. Jego teorię miałaby

potwierdzic nie tylko budowa na planie

trapezu, ale także część grobowców

wznoszonych na terenach lessowych,

gdzie zamiast obrębu z kamieni,

kopano rowki fundamentowe, w które

później wstawiano drewniane ściany.

GROBOWCE NA WSCHODZIE

Na terenach obejmujących wschodnią grupę

KPL wznoszono kilka odmian jednego typu

grobowca. Grób miał formę podłużną, nie

posiadał komory. Najwięcej takich grobów

występuje na Pomorzu i Kujawach, dlatego

w polskiej tradycji nazywa się je „grobami

kujawskimi”.

We wschodniej tradycji KPL naukowcy nie

zaobserwowali dolmenów ani grobów

korytarzowych. Jednostki te są

charakterystyczne dla północnej grupy KPL.

GROBY KUJAWSKIE



kształt wydłużonegro trapezu lub

trójkąta o pierwotnej wysokości części

przedniej ok. 3 m.



Wokół grobu kamienie narzutowe – od

największych przy najwyższej i

najszerszej części do najmniejszych przy

najniższej i najwęższej partii.



W części przedniej wyodrębniono

warstwy ziemi torfowej, pochodzącej z

dośc odległych terenów

Groby pochodzące z fazy sarnowskiej zbudowane

były na planie wydłużonego trójkąta. Jego brzegi

otoczone są blokami kamiennymi.

Grobowce w Wietrzychowicach

Rekonstrukcja kurhanu kultury pucharów

lejkowatych na "Garbie Warzyckim" (Muzeum

w Jaśle)

SCHEMAT GROBU KUJAWSKIEGO

A – konstrukcje

kamienne lub

drewniane

B – obszar

nagromadzenia

materiału

ruchomego

C – torf
D – ślady ognisk
E – kamienna obstawa

PLANY GROBÓW KUJAWSKICH

1. Sarnowo, 2. Leśniczówka, 3. Obałki, 4. Gaj

GROBY W MAŁOPOLSCE

Trend grobów megalitycznych dotarł

także do terenów Małopolski, jednakże

w zmienionej formie.

Na terenie południowo-wschodniej Polski

nie występują duże głazy narzutowe.

Grobowce KPL mają wydłużony kształt,

a ich obręb obstawiano mniejszymi

kamieniami narzutowymi lub

wapieniami. Oprócz nich, wokół grobów

występują także drewniane palisady i

opoki.

FUNKCJE GROBÓW

MEGALITYCZNYCH WEDŁUG JACKA

WIERZBICKIEGO



FUNERALNA



SAKRALNA



Obiekty typu Gaj



Obiekty typu Sarnowo



Inne pozostałości praktyk kultowych



ORGANIZACJI PRZESTRZENI



KOMUNIKACYJNA



ALIMENTACYJNA



KULTUROTWÓRCZA

PLAN OSADY

1. osada
2. obozowisko KPL
3. znaleziska
przedmiotów
krzemiennych
4. zasięg terytorium
eksploatowanego
gospodarczo
A – obszary
zabagnione
B – podmokłe doliny
C – piaski
D – gliny

4

GROBY QUASIMEGALITYCZNE

Quasimegality to

bezkomorowe grobowce

odnalezione na terenie

Kujaw, zwłaszcza w

rejonie Inowrocławia – w

tzw. „tupadleńskim”

mikroregionie

megalitycznym. Były one

budowane na terenach

bogatych w czarne

ziemie. Materiałem

konstrukcyjnym były

otoczaki, drewno i ziemia.

„tupadleński” mikrokregion

megalityczny

CECHY GROBOWCÓW

QUASIMEGALITYCZNYCH



Trapezowaty / owalny

zarys



Niewielka długośc



Obramowanie z

niewielkich

otoczaków



Niewiele lub brak

źródeł ruchomych

Znaleziska

w Sławsku Dolnym

Kamienny krąg w

Odrach

Megality w
Odrach

Megalit z
Odr

Megality w Borkowie