OCENA RYZYKA

ZAWODOWEGO NA

STANOWISKU PRACY

dr Agata Lulewicz-Sas

Definicja ryzyka

1. możliwość, prawdopodobieństwo, że coś się nie

uda;

2. przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany,

niepewny, problematyczny.

Kategorie ryzyka

Rodzaje skutków

Ryzyko środowiskowe

Skutki dla środowiska

Ryzyko procesowe

Skutki materialne,
ekologiczne i zdrowotne

Ryzyko zawodowe

Skutki dla zdrowia lub
życia pracownika

Pojęcie ryzyka w aktach prawnych

Wspólnoty Europejskiej

Pojęcie ryzyka zawodowego zostało wprowadzone do
prawa europejskiego dyrektywą nr 89/391/EWG z
dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia
środków sprzyjających poprawie bezpieczeństwa i
higieny pracy.

Pojęcie ryzyka w polskich przepisach

bezpieczeństwa i higieny pracy

• Pojęcie ryzyka zostało wprowadzone w 1991 r. w

ówczesnym art. 215 kodeksu pracy (po nowelizacji

kodeksu art. 226).

 termin ryzyka nie został zdefiniowany,

 pracodawca został zobowiązany do oceny i

dokumentowania oraz informowania pracowników o

ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą

oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Pojęcie ryzyka w polskich przepisach

bezpieczeństwa i higieny pracy

• Definicja ryzyka zawodowego została podana w

rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia
26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy.

• Art. 39 Rozporządzenia z dnia 26 września 1997 r. w

sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy stwierdza, że pracodawca jest obowiązany
ocenić i dokumentować ryzyko zawodowe,
występujące przy określonych pracach oraz
stosować niezbędne środki profilaktyczne
zmniejszające ryzyko.

Pojęcie ryzyka w polskich przepisach

bezpieczeństwa i higieny pracy

Na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia
20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku
pracy, pracodawca został zobowiązany do
dokonywania badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia i podejmowana
środków ograniczających ryzyko zawodowe.

Pojęcie ryzyka w polskich przepisach

bezpieczeństwa i higieny pracy

• W ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie

medycyny pracy, służba ta została określona jako
właściwa do realizowania zadań z zakresu
rozpoznawania i oceny ryzyka zawodowego w
środowisku pracy oraz informowania
pracodawców i pracujących o możliwościach
wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych
będących jego następstwem.

• Do udziału w dokonywaniu oceny ryzyka

zawodowego została również zobowiązana służba
bezpieczeństwa i higieny pracy (Rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie
służby bezpieczeństwa i higieny pracy).

Definicja ryzyka zawodowego

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo
wystąpienia niepożądanych zdarzeń, związanych z
wykonywaną pracą, powodujących straty, w
szczególności wystąpienia u pracowników
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń zawodowych występujących w środowisku
pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Ocena ryzyka należy do obowiązków wynikających z
przepisów prawa i powinna być przeprowadzana na
każdym stanowisku pracy

.

Wyniki oceny ryzyka zawodowego powinny być
wykorzystywane do planowania działań korygujących i
zapobiegawczych, zmierzających do zapewnienia
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników oraz
poprawy warunków pracy

.

Ocena ryzyka zawodowego to proces ciągły, prowadzący
do systematycznej poprawy warunków pracy, powtarzany
okresowo w zależności od występujących zagrożeń.

Ocena ryzyka – główny cel:

Zapewnienie odpowiednich (bezpiecznych)
warunków pracy oraz ochrona zdrowia
pracowników.

Ryzyko zawodowe jest funkcją:

R = f (P,S)

gdzie:
P - prawdopodobieństwo/ częstość zdarzeń
S - skutki/ ciężkość urazów i innych strat

R = f (P,S,E)

gdzie:
P - prawdopodobieństwo/ częstość zdarzeń
S - skutki/ ciężkość urazów i innych strat
E - ekspozycja na zagrożenie

Kiedy przeprowadzamy ocenę ryzyka

zawodowego

• Jeżeli na stanowisku występuje czynnik

szkodliwy lub niebezpieczny, który może
spowodować ujemne skutki dla organizmu
ludzkiego analiza ryzyka musi zostać
bezwzględnie wykonana.

• Ocena ryzyka powinna być cykliczna.

Osobą ponoszącą ryzyko jest:
• pracownik,
• pracodawca czy właściciel mienia, jeżeli

niepożądane zdarzenie związane z wykonywaną pracą

spowodowało straty materialne.

Ze względu na podmioty ponoszące szkodę wyróżnić

można dwa znaczenia ryzyka:
• ryzyko zawodowe - gdy szkodę (np. wypadek przy

pracy, choroba zawodowa) ponosi pracownik;
• ryzyko materialne (faktyczne) – gdy szkodę

ponosi pracodawca.

Zagrożenie = ryzyko?

• Zagrożenie – źródło lub sytuacja które

potencjalnie mogą wyrządzić szkodę.

• Ryzyko to prawdopodobieństwo zaistnienia

określonego zagrożenia.

Zagrożenie – źródło lub sytuacja które

potencjalnie mogą wyrządzić szkodę.

Czynnik zagrożenia – wielkość fizyczna,

chemiczna lub biologiczna (można ją
zmierzyć).

Skutek zagrożenia – zależy od wielkości

czynnika zagrożenia.

Przykłady:Malarz malujący ścianę

Laboratorium chemiczne

Cele oceny ryzyka zawodowego:

•sprawdzenie, czy wszystkie występujące na

stanowiskach pracy zagrożenia zostały właściwie

zidentyfikowane;

•wykazanie, zarówno pracownikom przedsiębiorstwa,

jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono

analizę zagrożeń i zastosowano właściwe środki

ograniczenia ryzyka;

•dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia

stanowisk pracy, materiałów i substancji chemicznych

oraz organizacji pracy;

•zapewnienie systematycznej poprawy warunków

pracy.

Obowiązki pracodawcy:

• ocenia ryzyko;

• dokumentuje ryzyko zawodowe;

• stosuje niezbędne środki profilaktyczne
zmniejszające ryzyko;

• informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które
wiąże się z wykonywaną pracą oraz o zasadach
ochrony przed zagrożeniami.

Ocena ryzyka

Ocena ryzyka to systematyczne badanie wszystkich
aspektów pracy mogących spowodować szkody w
zdrowiu pracowników.

Ocenę ryzyka zawodowego może przeprowadzić zespół
w składzie:

•

pracodawca

• pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę (w tym
osoby kierujące pracownikami) i/lub eksperci spoza
organizacji

Analiza ryzyka nie może być poprawna i kompletna,
jeśli nie jest wykonywana zespołowo.

Proces oceny ryzyka zawodowego

Ocena ryzyka wymaga odpowiedzi na pytania:

1. Co złego może stać się pracownikowi?
2. Jak często i jak bardzo jest to prawdopodobne?
3. Jakie mogą być tego skutki dla zdrowia

pracownika?

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka

zawodowego powinny:

• znać i rozumieć zasady oceny
• posiadać wiedzę niezbędną do identyfikowania

zagrożeń na ocenianych stanowiskach

• umieć ocenić szkodliwe następstwa występujących

zagrożeń

Zaleca się, aby potrafiły one również:

• formułować propozycje działań korygujących i/lub

zapobiegawczych

• oceniać ich skuteczność
• identyfikować te problemy, które powinny być

rozwiązane z udziałem ekspertów zewnętrznych

Podstawowe informacje potrzebne do

oceny ryzyka zawodowego

• lokalizacja stanowiska pracy i/lub realizowane na nim

zadanie;

• środki pracy, materiały, operacje technologiczne;

• wykonywane czynności oraz sposób i czas ich

wykonywania;

• zagrożenia, które już zostały zidentyfikowane;

• odpowiednie wymagania przepisów prawnych i norm;

• możliwe skutki występujących zagrożeń;

• stosowane środki ochronne;

• wypadki, choroby zawodowe oraz inne choroby

pracujących na stanowiskach.

Źródła informacji w ocenie ryzyka

zawodowego

• dane techniczne o obiekcie (maszynie) lub procesie,

otrzymane od producenta lub dostawcy

• procedury technologiczne i instrukcje obsługi

• obserwacje środowiska pracy i zadań wykonywanych

na stanowisku pracy

• obserwacje zadań wykonywanych poza stanowiskiem

pracy

• wywiady z pracownikami

• wyniki pomiarów czynników szkodliwych i

niebezpiecznych występujących na stanowiskach

pracy;

Ocena ryzyka stanowi podstawowy element w
zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy.

Analiza ryzyka nie może być poprawna i
kompletna jeśli nie jest wykonywana
zespołowo.

Aktualne przepisy nie określają zasad
przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego.

Ocena ryzyka zawodowego

• Przepisy prawne dokładnie nie podają terminu,

kiedy należy przeprowadzić ocenę ryzyka
zawodowego.

• Konieczne jest przeprowadzenie oceny ryzyka

zawodowego:

 przy tworzeniu nowych stanowisk pracy;
 przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy (na

przykład technologicznych, organizacyjnych);

 po zmianie obowiązujących wymagań, odnoszących

się do ocenianych stanowisk pracy;

 po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach

ochronnych.

Ocena ryzyka zawodowego

Aktualne przepisy nie określają zasad
przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego oraz
metod przeprowadzania tej oceny.

Przebieg oceny ryzyka zawodowego

Identyfikacja zagrożeń

występujących w procesie pracy

Określenie środków

kontroli ryzyka

Ocena ryzyka

Określenie ryzyka

Określenie osób narażonych

na zagrożenia

Etap 1 Identyfikacja zagrożeń

występujących w procesie pracy

Należy rozważyć:
•

na jakie czynniki niebezpieczne jest eksponowany

człowiek podczas wykonywania czynności;
•jakiego rodzaju wypadki

mogą wystąpić podczas

wykonywania pracy;
•czy wykonywanie zadań jest związane z dużym
wysiłkiem fizycznym lub obciążeniem
psychicznym;
• czy czynności mogą być wykonywane w sposób inny
niż ustalony procedurami;
• czy podczas wykonywania czynności pracownik jest
eksponowany na szkodliwe czynniki fizyczne,
chemiczne lub biologiczne.

Etap 1 Identyfikacja zagrożeń

• Zagrożenia związane z maszynami i wyposażeniem

(ruchome elementy maszyn i urządzeń, urządzenia
pod ciśnieniem, ostre krawędzie );

• Zagrożenia związane z materiałami i substancjami

(używanie substancji chemicznych; pyły, zagrożenie
pożarowe, zagrożenie wybuchami)

• Zagrożenia związane ze środowiskiem pracy (stan

instalacji i urządzeń elektrycznych; hałas, wibracje);

• Zagrożenia związane z organizacją i metodami pracy

(położenie stanowiska na wysokości).

• Podstawowym źródłem informacji przy identyfikacji

zagrożeń są przeglądy stanu bezpieczeństwa oraz
zestawy list kontrolnych.

• Głównym narzędziem identyfikacji zagrożeń są listy

pytań kontrolnych, czyli zestawy pytań, które
odnoszą się do konkretnych stanowisk pracy i dotyczą
przede wszystkim zgodności stanu faktycznego ze
standardami i wymogami bezpieczeństwa
określonymi przez regulacje prawne, normy i
wytyczne.

• Do rozpoznania zagrożeń można wykorzystać

opracowane przez PIP listy kontrolne (

www.pip.gov.pl

)

lub inne przygotowane przez specjalistów branżowych

Przykładowa lista kontrolna

Czy pracownik na stanowisku pracy może:

Ta
k

Ni
e

Uwag
i

Potknąć się, poślizgnąć lub upaść na płaszczyźnie?
Upaść z wysokości lub do zagłębień?
Uderzyć się o ruchome przedmioty?
Wejść w kontakt z przedmiotami ostrymi?
Wejść w kontakt z powierzchniami gorącymi lub
zimnymi?
Być porażony prądem elektrycznym?
Być narażony na hałas?
Być narażony na drgania mechaniczne?
Być narażony na oddziaływanie substancji
chemicznych?
Być narażony na substancje rakotwórcze?
Być obciążony dużym wysiłkiem fizycznym?
Być poddany dużemu obciążeniu psychicznemu?
Doznać urazu podczas pożaru lub wybuchu?
Doznać urazu w wąskich przejściach?

Etap 2 Określenie osób narażonych na

zagrożenia

• pracownik wykonujący daną pracę;

• pracownicy znajdujący się w otoczeniu

ocenianego stanowiska pracy;

• osoby nie zatrudnione w danym przedsiębiorstwie

ale czasowo przebywające a terenie zakładu
pracy (goście);

• inne osoby z otoczenia.

Etap 3 Określenie ryzyka

Proces określania ryzyka sprowadza się do
odpowiedzi na pytania:

• Jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń?

• Jaka jest skala potencjalnych skutków zagrożeń i

ilu pracowników może ponieść urazy?

Podstawą do oszacowań ryzyka zawodowego

mogą być dane statystyczne

o wypadkach przy pracy, chorobach zawodowych,

informacje zawarte w literaturze specjalistycznej,

a także oceny ekspertów.

Ważnym źródłem informacji są wymagania

określone w obowiązujących przepisach

i normach technicznych,

gdzie ustalono najwyższy poziom ryzyka,

które można zaakceptować.

Etap 4 Ocena ryzyka

Metody oceny ryzyka:
• Matryca ryzyka
• Metoda wskaźnika ryzyka
• Metoda kalkulatora ryzyka
• Metoda grafów ryzyka

Matryca ryzyka

Prawdopodobieństwo

Ciężkość następstw

mała

średnia

duża

mało prawdopodobne

małe

małe

średnie

prawdopodobne

małe

średnie

duże

wysoce prawdopodobne

średnie

duże

duże

dopuszczalne

dopuszczalne
(niezbędne działania
korygujące)

niedopuszczalne

Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia

i prawdopodobieństwo ich wystąpienia

określić można stosując następujące

wskazówki:

• do następstw o małej szkodliwości zalicza się urazy

i choroby, które nie powodują długotrwałych

dolegliwości i absencji w pracy;

• do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te

urazy i choroby, które powodują niewielkie ale

długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i

są związane z krótkimi okresami absencji;

• do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te

urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe

dolegliwości i/lub śmierć;

Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia

i prawdopodobieństwo ich wystąpienia

określić można stosując następujące

wskazówki: (cd)

• do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa

zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego
okresu aktywności zawodowej pracownika;

• do prawdopodobnych zalicza się następstwa

zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż
kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej
pracownika;

• do wysoce prawdopodobnych zalicza się następstwa

zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas
okresu aktywności zawodowej pracownika.

Oszacowanie ryzyka zawodowego na

podstawie wartości wielkości

charakteryzujących narażenie

Wartość wielkości

charakteryzującej narażenie (P)

Oszacowanie ryzyka

zawodowego

P > Pmax

duże

Pmax ≥ P ≥ 0,5 Pmax

średnie

P ≤ 0,5 Pmax

małe

P max – wartość dopuszczalna wielkości
charakteryzującej narażenie, ustalana na ogół na
podstawie obowiązujących
przepisów (np. NDS).

Metoda wstępnej analizy zagrożeń

(PHA)

• Metoda stosowana jest na wstępnych etapach

projektowania stanowisk pracy, przy wstępnej ocenie
linii technologicznej itp.

Poziom Stopień szkody

Prawdopodobieństwo

1

Znikome urazy, lekkie
szkody

Bardzo nieprawdopodobne

2

Lekkie obrażenia, wymierne

szkody

Mało prawdopodobne,

zdarzające się na 10 lat

3

Ciężkie obrażenia, znaczne
szkody

Doraźne wydarzenia (raz w
roku)

4

Pojedyncze wypadki
śmiertelne, ciężkie szkody

Dosyć częste wydarzenie
(na przykład raz w

miesiącu)

5

Zbiorowe wypadki
śmiertelne, szkody na
bardzo dużą skalę na

terenie zakładu

Regularne wydarzenie (na
przykład raz w tygodniu)

Metoda wstępnej analizy zagrożeń

(PHA)

Kryteria dopuszczalności ryzyka w metodzie PHA

Prawdopodobieństwo szkód

Stopie

ń
szkód

5

4

3

2

1

5

25

20

15

10

5

4

20

16

12

8

4

3

15

12

9

6

3

2

10

8

6

4

2

1

5

4

3

2

1

Ryzyko nie
do zaakceptowania

Możliwe do
zaakceptowania
(należy podjąć
działania zapobiegawcze)

ryzyko
akceptowane

Etap 4 Ocena ryzyka

Ryzyko zawodowe jest odpowiednio kontrolowane i
można je zaakceptować, jeżeli w wyniku oceny można
stwierdzić, że:

• spełnione są wymagania obowiązujących przepisów;

• uwzględniono wymagania norm;

• zasady ograniczania ryzyka zawodowego są właściwie
stosowane.

Etap 4 Ocena ryzyka

Oszacowanie

ryzyka

zawodowego

Dopuszczalnoś

ć ryzyka

zawodowego

Niezbędne działania

duże

niedopuszczal
ne

Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z
pracą już wykonywaną, działania w celu
jego zmniejszenia należy podjąć

natychmiast (np. przez zastosowanie
środków ochronnych);
Planowana praca nie może być
rozpoczęta do czasu zmniejszenia
ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego

średnie

dopuszczalne

Zaleca się zaplanowanie i podjęcie
działań, których celem jest
zmniejszenie ryzyka zawodowego

małe

Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko
zawodowe pozostaje na co najwyżej na
tym samym poziomie

Etap 5 Środki kontroli ryzyka

Hierarchia działań przy wyborze środków
ograniczania ryzyka:

• eliminacja zagrożenia (np. zastąpienie niebezpiecznych

chemikaliów mniej niebezpiecznymi);

• izolacja źródeł zagrożeń (np. umieszczenie głośnych

maszyn w pomieszczeniu dźwiękoszczelnym,
stosowanie zamkniętych aparatów);

• wprowadzenie technicznych środków bezpieczeństwa

(np. wentylacja stanowisk i pomieszczeń pracy);

• odizolowanie pracownika od prowadzonego procesu;
• środki organizacyjne (np. ograniczenie czasu

ekspozycji pracownika, rozdział ciężkich prac na
większą liczbę osób);

• stosowanie środków ochrony indywidualnej.

Zgodnie z Dyrektywami UE – środki

ochrony indywidualnej stosuje się

w ostateczności – kiedy nie ma

możliwości lub przedsiębiorstwo

nie jest w stanie zastosować środków

technicznych i organizacyjnych

Ryzyko resztkowe to ryzyko pozostające po

zastosowaniu środków bezpieczeństwa.

Na ogół stosuje się zasadę, że ryzyko zawodowe

należy obniżyć do najniższego poziomu,

uzasadnionego z punktu widzenia rachunku

ekonomicznego.

Jeżeli przewidywane nakłady na obniżenie poziomu

ryzyka zawodowego są wyższe

od spodziewanych korzyści, ryzyko to należy przyjąć.

Dokumentacja oceny ryzyka

zawodowego

• wyniki oceny;
• potwierdzenie, że wszyscy pracownicy znają

wyniki oceny;

• plany działań wynikające z oceny ryzyka.

Końcowym efektem dokumentowania procesu
oceny ryzyka jest sporządzenie karty oceny
ryzyka zawodowego

Interaktywna Ocena Ryzyka

Zawodowego

• Opracowana przez Centralny Instytut Ochrony

Pracy Państwowy Instytut Badawczy

• grupy czynnikow

Ilość

chemiczne

539

pyły

18

biologiczne

398

uciążliwe

12