ROLE SPOŁECZNE W SPORCIE

KRAKÓW 2005

Na bazie wielu instytucji ukształtowały się (w znaczeniu
historycznym) różne wzory ról społecznych. Ich korzeni należy
szukać

w

XIX-wiecznych

klubach

angielskich,

gdzie

funkcjonowały dwie role: sportsmena i najemnego pracownika
usługowego.

Z

tych

ról,

dzięki

szybkiemu

rozwojowi

amatorskiego sportu mieszczańskiego pod koniec XIX w. i
wprowadzeniu nowożytnych igrzysk olimpijskich, powstały
następujące wzory:

•zawodnika,

•działacza sportowego,

•trenera,

•kibica,

Zawodnik

- młody człowiek, będący nosicielem współcześnie

aktualnych norm sportu wyczynowego. Motyw zabawy przesuwa
się na dalszy plan. Ćwiczenie (trening), udział w zawodach,
bezinteresowne osiąganie sukcesu sportowego, stają się sprawą
coraz bardziej serio, angażując już nie tylko czas wolny młodego
człowieka, ale często wśród młodzieży klas nieposiadających-
stojącą w kolizji z jego interesem materialnym lub trybem życia
zapewniającym osiągnięcie życiowych celów poza sportem. W
ten sposób rola społeczna „zawodnika” klubowego sportu
mieszczańskiego zawiera w sobie już w genezie element
wewnętrznej sprzeczności albo furtkę w stronę profesjonalizmu:
wzór awansu materialnego poprzez sport.

Zawodnik jako mistrz sportu:

mistrz sportu-

wyodrębniająca się rola społeczna, nieraz nie

związana z kontynuowaniem innego rodzaju działalności w
sporcie, ale ukonstytuowana wokół sławy wyniku i symbolicznej
wymowy nazwiska, a często przykładu moralnego i postawy
obywatelskiej także i poza sportem.

Zawodnik jako kadrowicz:

kadrowicz-

ta rola społeczna jest głęboko „zakotwiczona” w

ogólnopaństwowym, scentralizowanym systemie treningowym,
o bardzo wyraziście zarysowanych i społecznie aprobowanych
celach. Cele te nie zawsze bywają osiągalne. Walka sportowa
jest w sensie matematycznym grą otwartą, zaś planowanie
wyników wymiernych bywa procederem niepewnym, nazbyt
uzależnionym od czynników, na które sam sportowiec czy
system, wewnątrz którego działa, miewa niewielki wpływ.
Żmudny i czasochłonny trening wieloletni, długotrwałe
przebywanie na obozach przygotowawczych, odmienna niż u
rówieśników sytuacja w zakresie nauki i działalności zawodowej,
wysiłek psychiczny związany z podtrzymywaniem wysokich
aspiracji sportowych mimo trudności i porażek- wszystko to nie
zawsze owocuje sukcesem i wywiera określone skutki
psychospołeczne. Przywileje wynikłe z przynależenia do kadry
stają się często nie tyle formą pomocy czy gratyfikacji za
osiągnięcia, ile zasłużoną we własnym mniemaniu kompensatą
wartości utraconych lub odsuniętych czasowo przez intensywną
działalność sportową.

Zawodnik jako gwiazda sportowa:

gwiazda sportowa-

dość wyraziście krąg nosicieli owej roli bywa

instytucjonalnie

wyznaczany

dorocznymi

plebiscytami

na

najlepszych

sportowców

roku.

Jest

rzeczą

niezwykle

charakterystyczną, że w Polsce w latach 60-tych wzór tej roli
charakteryzuje się takimi cechami, jak stosunkowo wysoki status
wykształcenia i zawodu wyuczonego i duża kultura towarzyska.
Szczególnie ważna też jest umiejętność szybkiego i korzystnego
przystosowania do różnych, nowych dla jednostki kręgów
społecznych i zawodowych, jakkolwiek koniec kariery sportowej
zastaje gwiazdę często w sytuacji, w której konfrontacja z
niegdyś powziętymi planami życiowymi ukazuje je bądź to jako
spóźnione, bądź też jako nieodpowiadające aktualnemu pułapowi
aspiracji.

Działacz sportowy-

nie jest on ani dawnym sportsmenem

wykonującym określone dodatkowo funkcje w klubie, ani też
specjalizacja sportowa nie pozwala mu na zaliczanie się do
zawodników. Jest on więc przede wszystkim organizatorem życia
klubowego, sędzią zawodów, przewodniczącym lub innym
członkiem zarządu organizacji sportowej. Pełni funkcje
opiekuńcze i kontrolne nad gronem powierzonych mu
zawodników w zakresie spraw wykraczających poza problemy
techniczno- sportowe. Działacz sportowy w tym modelu sportu
klubowego pozostaje więc działaczem „społecznym”, tzn.
oferującym swą pracę nieodpłatnie. Pobudza go do tego bądź to
poczucie przynależenia do organizacji, w której upłynęła
młodość zawodnicza, bądź też czyni to z czystego miłośnictwa
danej dziedziny sportu, bądź też wreszcie działa z pobudek
bardziej złożonych, których często również występuje potrzeba
przewodzenia czy dominacji, czy też wręcz potrzeba uznania.

Najważniejszymi zadaniami, jakie mają do
wykonania
i wykonują działacze są:

1. Dbałość o czystość ideową sportu, rozwijanie, pielęgnowanie i
realizowanie jego zadań wychowawczych szczególnie wśród
młodzieży uprawiającej sport. Jest to zadanie w którym działacze
mogą odegrać szczególnie ważną rolę w sporcie.
2. Propagowanie kultury fizycznej na swoim odcinku pracy
zawodowej i społecznej.
3. Udział w kierowaniu związkami sportowymi i w całej ich
działalności wynikającej z zadań regulaminowych, czyli służenie
sportowi swym doświadczeniem.
4. Tworzenie w miarę swych możliwości i uprawnień pracownikom
zawodowo działającym w sporcie, a szczególnie trenerom,
należytych warunków do pracy.
5. Organizowanie pracy w klubach tak, aby działalność sportowa
przebiegła bez kolizyjnie z sumiennym wykonywaniem przez
członków klubu zasadniczych obowiązków w życiu rodzinnym, pracy
zawodowej i nauce.
6. Organizacja lub pomoc w organizacji imprez sportowych na
wszystkich szczeblach organizacji, a szczególnie klubowym.
7. Dbanie o rozwój prawidłowych stosunków międzyludzkich
szczególnie na linii trener- zawodnik- działacz.

Trener-

to specjalista kierujący całokształtem przygotowań

wychowanka do zawodów, albo inaczej- to główny organizator,
kierownik i wykonawca podstawowych działań w sporcie.
Najlepiej zdefiniował to pojęcie Żukowski twierdząc, że trener- to
nauczyciel sportu- specjalista od kierowania rozwojem młodych
ludzi za pomocą różnorakich środków. Zawód ten wymaga
gruntownej

wiedzy

medycznej

oraz

psycho-

socjo-

pedagogicznej,

a

jednocześnie

podstawowej

znajomości

wybranej dyscypliny z całym bogactwem teorii i praktyki
treningu sportowego, modyfikowanej dynamicznym rozwojem
sportu. Działalność ta z zasady miała charakter nieodpłatny
„honorowy”. Z drugiej strony w rolę trenera wchodzą wątki
zrodzone rzemieślniczym, odpłatnym wyuczaniu określonych
ćwiczeń fizycznych i zabaw ruchowych; przez ludzi dla których
tradycyjny sport klubowy był z przyczyn społeczno- towarzyskich
niedostępny. Wreszcie wchodzi w grę inny jeszcze nurt. Zrodzony
w szeregach szkolnych nauczycieli wychowania fizycznego, wiąże
rolę

społeczną

trenera

coraz

bardziej

z

procesami

ogólnowychowawczymi młodzieży oraz- co bardzo ważne- z
rosnącym znaczeniem naukowego przygotowania do tej roli,
która w drugim ćwierćwieczu XX w. zostaje coraz częściej w
większości

krajów

cywilizowanych

sankcjonowana

jako

kwalifikowana działalność zawodowa.

Kibic-

jest czwartym elementem w układzie ról społecznych,

związanych z narodzinami sportu XX- wiecznego. Bez niego nie
można sobie wyobrazić funkcjonowania współczesnej organizacji
sportu wyczynowego, z dominującym akcentem padającym na
widowisko na stadionie lub w hali, bez uwzględnienia w tym
obrazie roli stałego odbiorcy tego widowiska. Odbiorcy będącego
często zarazem sprzymierzeńcem jednej z współzawodniczących
stron ( reprezentacji kraju, klubu, drużyny, czy określonego
zawodnika). Sympatyk klubowy, kibic, czy widz sportowy często
sam nie uprawia, bądź nie uprawiał sportu. Asystowanie przy
codziennej działalności sportowej lub przy zawodach pełni dla
niego

różnorodne

funkcje.

Jest

krótkotrwałą

rozrywką

wypełniająca czas wolny, bywa też wieloletnią pasją pozwalającą
na zabiegi kolekcjonerskie. Staje się niekiedy ogniskiem
zainteresowań

i

przeżyć

kompensujących

niezaspokojone

potrzeby życia zawodowego czy emocjonalnego. Bywa wreszcie
niezastąpionym źródłem poczuć identyfikacyjnych z mistrzami
sportu jako ludźmi sukcesu; stwarza poczucie więzi z szerszą
zbiorowością podobnych sobie ludzi na trybunach a nawet z
szerszą społecznością, której reprezentację stanowi zwycięski
zawodnik, bądź drużyna.

Joanna Biskup
K1 IV WF