EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

Epidemie chorób zakaźnych były od zarania dziejów

Epidemie chorób zakaźnych były od zarania dziejów

postrachem i nieszczęściem ludności. Przełom

postrachem i nieszczęściem ludności. Przełom

w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych miał miejsce

w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych miał miejsce

w pierwszej połowie XX wieku.

w pierwszej połowie XX wieku.

Przyczyny przełomu:

Przyczyny przełomu:



Postęp naukowy ogólny i w medycynie - odkrycie

Postęp naukowy ogólny i w medycynie - odkrycie

zarazków

zarazków

i leków – środków antyseptycznych i dezynfekcyjnych

i leków – środków antyseptycznych i dezynfekcyjnych



Opracowanie i zastosowanie szczepionek i szczepień

Opracowanie i zastosowanie szczepionek i szczepień

ochronnych ludności

ochronnych ludności



Stworzenie podstaw epidemiologii naukowej i

Stworzenie podstaw epidemiologii naukowej i

organizacja skutecznie działających jednostek

organizacja skutecznie działających jednostek

przeciwepidemicznych przy administracjach państw,

przeciwepidemicznych przy administracjach państw,

miast – izolacja osób chorych, przerywanie dróg

miast – izolacja osób chorych, przerywanie dróg

szerzenia się zarazy między ludźmi, izolowanie i

szerzenia się zarazy między ludźmi, izolowanie i

chowanie zmarłych, higiena spożywanej wody,

chowanie zmarłych, higiena spożywanej wody,

gotowanie żywności

gotowanie żywności



Odkrycie i masowe wprowadzenie antybiotyków

Odkrycie i masowe wprowadzenie antybiotyków

i innych leków przeciwbakteryjnych

i innych leków przeciwbakteryjnych



Podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej,

Podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej,

sanitarnej

sanitarnej

i higienicznej ludności

i higienicznej ludności



Podniesienie stopy życiowej całej ludności

Podniesienie stopy życiowej całej ludności

i związanej z tym ochrony środowiska –

i związanej z tym ochrony środowiska –

wodociągi, kanalizacja, asenizacja i utylizacja

wodociągi, kanalizacja, asenizacja i utylizacja

odpadów i śmieci

odpadów i śmieci



Wprowadzenie w oparciu o demokratyczne

Wprowadzenie w oparciu o demokratyczne

prawa jednostki odpowiednich przepisów

prawa jednostki odpowiednich przepisów

prawnych dotyczących ochrony zdrowia

prawnych dotyczących ochrony zdrowia

wszystkich członków społeczeństwa

wszystkich członków społeczeństwa

RODZAJE WSPÓŁŻYCIA DROBNOUSTROJÓW Z ORGANIZMEM

RODZAJE WSPÓŁŻYCIA DROBNOUSTROJÓW Z ORGANIZMEM



Brak drobnoustrojów

Brak drobnoustrojów

– abakterioza – sytuacja biologiczna, a nie

– abakterioza – sytuacja biologiczna, a nie

rodzaj współżycia np. płody wewnątrz macicy, prawie zupełny

rodzaj współżycia np. płody wewnątrz macicy, prawie zupełny

brak drobnoustrojów po długotrwałej antybiotykoterapii,

brak drobnoustrojów po długotrwałej antybiotykoterapii,



Symbioza

Symbioza

– zjawisko wzajemnego wspierania potrzeb życiowych

– zjawisko wzajemnego wspierania potrzeb życiowych

przez dwa lub więcej organizmy, albo mikroorganizm i organizm

przez dwa lub więcej organizmy, albo mikroorganizm i organizm

np. przez wytwarzanie witamin.

np. przez wytwarzanie witamin.



Komensalizm

Komensalizm

– rodzaj współżycia - drobnoustrój wykorzystuje

– rodzaj współżycia - drobnoustrój wykorzystuje

składniki pokarmowe i miejsce w organizmie nie uszkadzając go.

składniki pokarmowe i miejsce w organizmie nie uszkadzając go.



Pasożytnictwo

Pasożytnictwo

– pasożyty lub drobnoustroje zdolne do

– pasożyty lub drobnoustroje zdolne do

niekorzystnego działania chorobotwórczego na organizm.

niekorzystnego działania chorobotwórczego na organizm.



Biocenoza

Biocenoza

– zbiór mikroorganizmów w organizmie,

– zbiór mikroorganizmów w organizmie,

utrzymujących się ilościowo i jakościowo w stanie korzystnej

utrzymujących się ilościowo i jakościowo w stanie korzystnej

równowagi biologicznej.

równowagi biologicznej.

O korzystnym znaczeniu biocenozy mikroorganizmów

O korzystnym znaczeniu biocenozy mikroorganizmów

dla organizmu człowieka przekonano się podczas

dla organizmu człowieka przekonano się podczas

antybiotykoterapii, która niszczyła bakterie symbiotyczne i

antybiotykoterapii, która niszczyła bakterie symbiotyczne i

komensalne wywołując awitaminozę, grzybice.

komensalne wywołując awitaminozę, grzybice.

PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII

PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII

CHORÓB ZAKAŹNYCH

CHORÓB ZAKAŹNYCH



Zarazek

Zarazek

=

=

drobnoustrój chorobotwórczy

drobnoustrój chorobotwórczy

– czynnik

– czynnik

etiologiczny choroby zakaźnej – szerokie pojęcie –

etiologiczny choroby zakaźnej – szerokie pojęcie –

obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Zarazki

obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Zarazki

są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie

są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie

człowieka lub zwierzęcia.

człowieka lub zwierzęcia.



Rezerwuar zarazków

Rezerwuar zarazków

– środowisko ludzkie i zwierzęce

– środowisko ludzkie i zwierzęce

wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie,

wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie,

w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną

w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną

chorobę.

chorobę.



Zasiedlenie

Zasiedlenie

- przeniesienie się do organizmu

- przeniesienie się do organizmu

noworodka

noworodka

( dotychczas jałowego) drobnoustrojów symbiotycznych

( dotychczas jałowego) drobnoustrojów symbiotycznych

komensalnych na skórę i błony śluzowe.

komensalnych na skórę i błony śluzowe.

Źródło zakażenia (pierwotne)

Źródło zakażenia (pierwotne)

–organizm ludzki lub

–organizm ludzki lub

zwierzęcy w którym występują i rozmnażają się

zwierzęcy w którym występują i rozmnażają się

drobnoustroje chorobotwórcze i które przedostając do

drobnoustroje chorobotwórcze i które przedostając do

otaczającego środowiska mogą zakażać dalsze

otaczającego środowiska mogą zakażać dalsze

wrażliwe organizmy. Źródłem zakażenia mogą być :

wrażliwe organizmy. Źródłem zakażenia mogą być :



chorzy ludzie i chore zwierzęta,

chorzy ludzie i chore zwierzęta,



nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy),

nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy),



zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki czas po śmierci,

zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki czas po śmierci,



zwierzęta poddane ubojowi.

zwierzęta poddane ubojowi.

Źródło zakażenia wtórne, okresowe,

Źródło zakażenia wtórne, okresowe,

krótkotrwale

krótkotrwale

to mikrośrodowisko wodne i glebowe lub

to mikrośrodowisko wodne i glebowe lub

pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne) w którym

pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne) w którym

drobnoustroje chorobotwórcze (dostające się ze źródeł

drobnoustroje chorobotwórcze (dostające się ze źródeł

pierwotnych) rozmnażają się w chwilowo dogodnych

pierwotnych) rozmnażają się w chwilowo dogodnych

dla nich warunkach (ciepło, lato). Źródła te ulegają

dla nich warunkach (ciepło, lato). Źródła te ulegają

zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu

zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu

pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności

pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności

powietrza.

powietrza.

Nosicielstwo

Nosicielstwo

– stan równowagi immunobiologicznej

– stan równowagi immunobiologicznej

wytwarzającej się między drobnoustrojem a

wytwarzającej się między drobnoustrojem a

zakażonym organizmem. Osobę bez objawów

zakażonym organizmem. Osobę bez objawów

chorobowych, ale wydalającą zarazki z kałem,

chorobowych, ale wydalającą zarazki z kałem,

moczem, plwociną lub złuszczającą się skórą

moczem, plwociną lub złuszczającą się skórą

nazywamy nosicielem.

nazywamy nosicielem.

Podział nosicieli

Podział nosicieli

:

:



Nosiciele zdrowi

Nosiciele zdrowi

- nie chorowali – typowy obraz

- nie chorowali – typowy obraz

zakażenia bezobjawowego.

zakażenia bezobjawowego.



Nosicielstwo przedchorobowe

Nosicielstwo przedchorobowe

– przed

– przed

ujawnieniem się choroby (wzw B, AIDS ).

ujawnieniem się choroby (wzw B, AIDS ).



Nosicielstwo ozdrowieńców

Nosicielstwo ozdrowieńców

– po przebytej

– po przebytej

chorobie – stałe lub okresowe.

chorobie – stałe lub okresowe.

Drogi szerzenia się zarazków i

Drogi szerzenia się zarazków i

drobnoustrojów:

drobnoustrojów:

Drogi bezpośrednie:

Drogi bezpośrednie:



Droga łożyskowa w czasie ciąży

Droga łożyskowa w czasie ciąży



Droga pochwowa w czasie porodu

Droga pochwowa w czasie porodu



Kontakty bezpośrednie- pocałunki, stosunki

Kontakty bezpośrednie- pocałunki, stosunki

płciowe, podawanie ręki

płciowe, podawanie ręki



Ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta

Ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta



Kontakty bezpośrednie z chorym podczas

Kontakty bezpośrednie z chorym podczas

badań

badań

i zabiegów lekarsko – pielęgniarskich

i zabiegów lekarsko – pielęgniarskich

Drogi szerzenia się zarazków i

Drogi szerzenia się zarazków i

drobnoustrojów:

drobnoustrojów:

Drogi pośrednie :

Drogi pośrednie :



Droga powietrzno – kropelkowa i powietrzno –

Droga powietrzno – kropelkowa i powietrzno –

pyłowa

pyłowa



Droga pokarmowo – wodna, lub tylko pokarmowa

Droga pokarmowo – wodna, lub tylko pokarmowa

lub wodna

lub wodna



Przedmioty codziennego użytku w tym droga

Przedmioty codziennego użytku w tym droga

jatrogenna ( niezamierzone przenoszenie przez

jatrogenna ( niezamierzone przenoszenie przez

narzędzia używane podczas rozpoznawania i

narzędzia używane podczas rozpoznawania i

leczenia chorób - igły, strzykawki, instrumenty

leczenia chorób - igły, strzykawki, instrumenty

skopowe)

skopowe)



Gleba – laseczki beztlenowe

Gleba – laseczki beztlenowe



Owady – muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary,

Owady – muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary,

pluskwy, stawonogi,

pluskwy, stawonogi,



Wrota zakażenia

Wrota zakażenia

– mogą to być wszystkie otwory naturalne

– mogą to być wszystkie otwory naturalne

ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra, przez które dostają się

ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra, przez które dostają się

zarazki do organizmu z otaczającego środowiska.

zarazki do organizmu z otaczającego środowiska.



Okres wylęgania

Okres wylęgania

– czas od wniknięcia zarazka do organizmu

– czas od wniknięcia zarazka do organizmu

do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych

do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych



Epidemia

Epidemia

– nadmierna zapadalność na określoną chorobę w

– nadmierna zapadalność na określoną chorobę w

określonej czasowo i terytorialnie populacji.

określonej czasowo i terytorialnie populacji.



Endemia

Endemia

– występowanie choroby wśród ludności na

– występowanie choroby wśród ludności na

określonym terenie w natężeniu utrzymującym się przez wiele

określonym terenie w natężeniu utrzymującym się przez wiele

lat na podobnym poziomie.

lat na podobnym poziomie.



Pandemia

Pandemia

– epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób

– epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób

zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden

zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden

z kontynentów lub cały świat.

z kontynentów lub cały świat.



Gospodarz

Gospodarz

– organizm kręgowca lub bezkręgowca,

– organizm kręgowca lub bezkręgowca,

który jest wrażliwy na zakażenie określonym

który jest wrażliwy na zakażenie określonym

drobnoustrojem – zarazkiem

drobnoustrojem – zarazkiem



Przenosiciel

Przenosiciel

– stawonóg lub kręgowiec, który

– stawonóg lub kręgowiec, który

przenosi zarazki z jednego gospodarza na innych –

przenosi zarazki z jednego gospodarza na innych –

mechanicznie lub w narządach wewnętrznych

mechanicznie lub w narządach wewnętrznych



Łańcuch epidemiczny

Łańcuch epidemiczny

– kolejne etapy

– kolejne etapy

przenoszenia się drobnoustrojów z jednego

przenoszenia się drobnoustrojów z jednego

gospodarza na drugiego, tego samego lub innego

gospodarza na drugiego, tego samego lub innego

gatunku. W tym przypadku występują: źródło

gatunku. W tym przypadku występują: źródło

zakażenia, droga lub drogi przenoszenia i wrota

zakażenia, droga lub drogi przenoszenia i wrota

zakażenia albo organizm wrażliwy. Łańcuch taki

zakażenia albo organizm wrażliwy. Łańcuch taki

może być jednoogniwowy, gdy między źródłem

może być jednoogniwowy, gdy między źródłem

zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy

zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy

jeden element środowiska (woda, krople śluzu,

jeden element środowiska (woda, krople śluzu,

kleszcze) lub wieloogniwowy, gdy pośredniczy w nim

kleszcze) lub wieloogniwowy, gdy pośredniczy w nim

więcej elementów.

więcej elementów.



Sanityzacja

Sanityzacja

- czynność prowadząca do zmniejszenia

- czynność prowadząca do zmniejszenia

ilości drobnoustrojów – wietrzenie pomieszczeń, mycie

ilości drobnoustrojów – wietrzenie pomieszczeń, mycie

rąk, ciała, zamiatanie, odkurzanie, wycieranie na

rąk, ciała, zamiatanie, odkurzanie, wycieranie na

mokro, malowanie ścian, pranie bielizny, filtrowanie

mokro, malowanie ścian, pranie bielizny, filtrowanie

powietrza.

powietrza.



Deratyzacja

Deratyzacja

– odszczurzanie - dotyczy szczurów i

– odszczurzanie - dotyczy szczurów i

myszy, które są często nosicielami lub przenosicielami

myszy, które są często nosicielami lub przenosicielami

drobnoustrojów.

drobnoustrojów.



Dezynfekcja czyli odkażanie

Dezynfekcja czyli odkażanie

– zespół czynności

– zespół czynności

zmierzających do zabicia zarazków chorobotwórczych

zmierzających do zabicia zarazków chorobotwórczych



Dezynsekcja

Dezynsekcja

- niszczenie szkodliwych dla człowieka

- niszczenie szkodliwych dla człowieka

owadów, pajęczaków, skorupiaków – drogi

owadów, pajęczaków, skorupiaków – drogi

przenoszenia zarazków. Najczęściej jest to

przenoszenia zarazków. Najczęściej jest to

odwszawianie, walka

odwszawianie, walka

z muchami, pchłami, komarami i kleszczami.

z muchami, pchłami, komarami i kleszczami.



Kordon sanitarny

Kordon sanitarny

– przymusowe i całkowite

– przymusowe i całkowite

przerwanie wszelkiej łączności z obszarem

przerwanie wszelkiej łączności z obszarem

objętym epidemią określonej, ostrej i

objętym epidemią określonej, ostrej i

niebezpiecznej choroby zakaźnej – cholera,

niebezpiecznej choroby zakaźnej – cholera,

dżuma, żółta gorączka, dur plamisty; dawniej

dżuma, żółta gorączka, dur plamisty; dawniej

ospa prawdziwa.

ospa prawdziwa.



Kwarantanna

Kwarantanna

– odosobnienie i poddanie

– odosobnienie i poddanie

obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi

obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi

( i zwierząt ), którzy zetknęli się z chorymi lub

( i zwierząt ), którzy zetknęli się z chorymi lub

przyjechali z terenów endemicznych, gdzie panują

przyjechali z terenów endemicznych, gdzie panują

choroby wysoko zakaźne.

choroby wysoko zakaźne.

PODZIAŁ DROBNOUSTROJÓW

PODZIAŁ DROBNOUSTROJÓW

W zależności od rodzaju i interakcji z organizmem ludzkim

W zależności od rodzaju i interakcji z organizmem ludzkim

wyróżnia się:

wyróżnia się:



Drobnoustroje komensalne

Drobnoustroje komensalne

najczęściej na

najczęściej na

powierzchni ciała, nie wyrządzają żadnej szkody –

powierzchni ciała, nie wyrządzają żadnej szkody –

często określane jako prawidłowa flora organizmu

często określane jako prawidłowa flora organizmu



Drobnoustroje patogenne

Drobnoustroje patogenne

– działają szkodliwie na

– działają szkodliwie na

organizm gospodarza

organizm gospodarza



Drobnoustroje oportunistyczne

Drobnoustroje oportunistyczne

– zwykle obecne

– zwykle obecne

w środowisku, nieszkodliwe dla osób zdrowych, mogą

w środowisku, nieszkodliwe dla osób zdrowych, mogą

jednak powodować ciężkie schorzenia u chorych

jednak powodować ciężkie schorzenia u chorych

z upośledzoną odpornością, lub dostaną się do

z upośledzoną odpornością, lub dostaną się do

przestrzeni, gdzie prawidłowo nie występują np. po

przestrzeni, gdzie prawidłowo nie występują np. po

urazie, w czasie zabiegu operacyjnego

urazie, w czasie zabiegu operacyjnego



Drobnoustroje wywołujące choroby odzwierzęce –

Drobnoustroje wywołujące choroby odzwierzęce –

zoonozy

zoonozy

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI

CZYNNIKI ZJADLIWOŚCI

BAKTERYJNEJ

BAKTERYJNEJ

Są względną zdolnością bakterii do wywoływania

Są względną zdolnością bakterii do wywoływania

choroby

choroby

Czynniki kolonizacji

Czynniki kolonizacji

- adhezyny - są białkami

- adhezyny - są białkami

związanymi z zewnętrznymi warstwami bakterii.

związanymi z zewnętrznymi warstwami bakterii.

Czynniki te determinują przyleganie do komórek błon

Czynniki te determinują przyleganie do komórek błon

śluzowych, co jest niezbędnym etapem kolonizacji

śluzowych, co jest niezbędnym etapem kolonizacji

gospodarza. Bez zdolności adhezyjnych wiele czynników

gospodarza. Bez zdolności adhezyjnych wiele czynników

patogennych byłoby wypłukanych ze śluzówek zanim

patogennych byłoby wypłukanych ze śluzówek zanim

mogłyby wywołać chorobę.

mogłyby wywołać chorobę.

Antygeny czynnika kolonizacyjnego – fimbrie, antygeny

Antygeny czynnika kolonizacyjnego – fimbrie, antygeny

O – boczne łańcuchy lipopolisacharydu, białko M.

O – boczne łańcuchy lipopolisacharydu, białko M.

Otoczki

Otoczki

- zbudowane zwykle z mukopolisacharydów,

- zbudowane zwykle z mukopolisacharydów,

hamują fagocytozę lub chronią bakterię przed

hamują fagocytozę lub chronią bakterię przed

strawieniem po wchłonięciu jej przez komórkę

strawieniem po wchłonięciu jej przez komórkę

fagocytarną. Wytwarzanie otoczek jest zdeterminowane

fagocytarną. Wytwarzanie otoczek jest zdeterminowane

genetycznie.

genetycznie.

Endotoksyny

Endotoksyny

- są integralnym składnikiem ściany

- są integralnym składnikiem ściany

komórkowej bakterii Gram – ujemnych – składają się

komórkowej bakterii Gram – ujemnych – składają się

z cząsteczek lipidu i polisacharydu. Są uwalniane w chwili

z cząsteczek lipidu i polisacharydu. Są uwalniane w chwili

lizy bakterii i mogą być przyczyną wstrząsu septycznego.

lizy bakterii i mogą być przyczyną wstrząsu septycznego.

Egzotoksyny

Egzotoksyny

- toksyczne białka wydzielane przez

- toksyczne białka wydzielane przez

bakterie. Często jako jedyny czynnik zjadliwości danego

bakterie. Często jako jedyny czynnik zjadliwości danego

drobnoustroju mogą być odpowiedzialne za główne

drobnoustroju mogą być odpowiedzialne za główne

objawy kliniczne zakażenia np. enterotoksyny wywołują

objawy kliniczne zakażenia np. enterotoksyny wywołują

biegunkę, neurotoksyny porażenia i inne objawy

biegunkę, neurotoksyny porażenia i inne objawy

neurologiczne.

neurologiczne.



enterotoksyny

enterotoksyny

– działają na przewód pokarmowy

– działają na przewód pokarmowy

np. toksyna cholery, toksyny ciepłochwiejne i

np. toksyna cholery, toksyny ciepłochwiejne i

ciepłotrwałe

ciepłotrwałe



neurotoksyny

neurotoksyny

- wpływają na układ nerwowy

- wpływają na układ nerwowy

np. toksyna botulinowa i tężcowa

np. toksyna botulinowa i tężcowa



cytotoksyny

cytotoksyny

- wpływają na komórki różnych tkanek

- wpływają na komórki różnych tkanek

np. toksyna błonicy i toksyna A Pseudomonas

np. toksyna błonicy i toksyna A Pseudomonas

Egzoenzymy

Egzoenzymy

- są uważane za czynniki

- są uważane za czynniki

zjadliwości wtedy, gdy rozkładają materiał

zjadliwości wtedy, gdy rozkładają materiał

komórkowy lub niszczą antybiotyki.

komórkowy lub niszczą antybiotyki.

Np.

Np.



enzymy rozkładające kolagen ( kolagenazy,

enzymy rozkładające kolagen ( kolagenazy,

hialuronidazy) i włóknik (fibrynolizyny ) -

hialuronidazy) i włóknik (fibrynolizyny ) -

umożliwiają lepszą penetrację bakterii do tkanek

umożliwiają lepszą penetrację bakterii do tkanek



enzymy rozkładające materiał komórkowy -

enzymy rozkładające materiał komórkowy -

proteinazy i lecytynazy

proteinazy i lecytynazy



enzymy modyfikujące i inaktywujące

enzymy modyfikujące i inaktywujące

antybiotyki

antybiotyki

( beta – laktamazy )

( beta – laktamazy )

MECHANIZMY IMMUNOLOGICZNE

MECHANIZMY IMMUNOLOGICZNE

ZWALCZAJĄCE ZAKAŻENIA

ZWALCZAJĄCE ZAKAŻENIA

Odporność wrodzona

Odporność wrodzona

( zwana również naturalną lub nieswoistą ) tradycyjnie

( zwana również naturalną lub nieswoistą ) tradycyjnie

określana jako oporność – resistentio

określana jako oporność – resistentio

Odporność nabyta

Odporność nabyta

– swoista immunitas

– swoista immunitas

RODZAJE ODPORNOŚCI NABYTEJ - SWOISTEJ

RODZAJE ODPORNOŚCI NABYTEJ - SWOISTEJ

Czynna

Czynna

naturalna po przebytym zakażeniu

naturalna po przebytym zakażeniu

sztuczna po podaniu szczepionki

sztuczna po podaniu szczepionki

Bierna

Bierna

naturalna – matczyne p/ciała u noworodków

naturalna – matczyne p/ciała u noworodków

sztuczna – po podaniu surowicy odpornościowej

sztuczna – po podaniu surowicy odpornościowej

lub immunoglobuliny

lub immunoglobuliny

Okres trwania każdego z typów odporności jest różny

Okres trwania każdego z typów odporności jest różny

DETERMINANTY ODPORNOŚCI SWOISTEJ

DETERMINANTY ODPORNOŚCI SWOISTEJ

I NIESWOISTEJ

I NIESWOISTEJ

Odporność nieswoista Odporność

Odporność nieswoista Odporność

swoista

swoista

Determinanty

Determinanty

Niezmienna przy każdej kolejnej Po pierwszym

Niezmienna przy każdej kolejnej Po pierwszym

kontakcie ekspozycji na ten sam antygen

kontakcie ekspozycji na ten sam antygen

z

z

antygenem pozostaje

antygenem pozostaje

pamięć immunologiczna

pamięć immunologiczna

Czynniki humoralne

Czynniki humoralne

Białka ostrej fazy Przeciwciała

Białka ostrej fazy Przeciwciała

Interferony

Interferony

Lizozym

Lizozym

Dopełniacz

Dopełniacz

Komórki

Komórki

Fagocyty Limfocyty T

Fagocyty Limfocyty T

Komórki NK

Komórki NK

ODPORNOŚĆ

ODPORNOŚĆ

NIESWOISTA

NIESWOISTA

Wpływ różnych czynników –

Wpływ różnych czynników –

wiek, płeć, stopień aktywności hormonów, stan

wiek, płeć, stopień aktywności hormonów, stan

odżywienia,

odżywienia,

Wpływ różnych chorób – cukrzyca, hipotyreoza

Wpływ różnych chorób – cukrzyca, hipotyreoza

Bariery anatomiczne – zachowanie ciągłości skóry i

Bariery anatomiczne – zachowanie ciągłości skóry i

błon śluzowych

błon śluzowych

Humoralne mechanizmy obronne -

Humoralne mechanizmy obronne -

w tkankach są substancje nie mające charakteru

w tkankach są substancje nie mające charakteru

p/ciał, które hamują rozwój drobnoustrojów. Niektóre

p/ciał, które hamują rozwój drobnoustrojów. Niektóre

są stale wytwarzane np. lizozym - inne w odpowiedzi

są stale wytwarzane np. lizozym - inne w odpowiedzi

na zakażemie np. białka ostrej fazy i interferony

na zakażemie np. białka ostrej fazy i interferony

Lizozym

Lizozym

– białko mające właściwości enzymatyczne –

– białko mające właściwości enzymatyczne –

obecny w granulocytach, monocytach, makrofagach

obecny w granulocytach, monocytach, makrofagach

płucnych i w większości płynach tkankowych

płucnych i w większości płynach tkankowych

/ nie ma w płynie mózgo-rdzeniowym, pocie i moczu /.

/ nie ma w płynie mózgo-rdzeniowym, pocie i moczu /.

Działa silnie na bakterie Gram dodatnie, słabo na Gram

Działa silnie na bakterie Gram dodatnie, słabo na Gram

ujemne / otoczka lipopolisacharydowa /

ujemne / otoczka lipopolisacharydowa /

Laktoferyna i transferyny

Laktoferyna i transferyny

- białka konkurujące o jony

- białka konkurujące o jony

żelaza z bakteriami potrzebującymi je do życia.

żelaza z bakteriami potrzebującymi je do życia.

Białko C-reaktywne CRP

Białko C-reaktywne CRP

- ma zdolność do reakcji

- ma zdolność do reakcji

z polisacharydem C pneumokoków – wzrost następuje

z polisacharydem C pneumokoków – wzrost następuje

w odpowiedzi na zakażenie. CRP wiąże się ze ścianami

w odpowiedzi na zakażenie. CRP wiąże się ze ścianami

komórkowymi – działając jako nieswoista opsonina.

komórkowymi – działając jako nieswoista opsonina.

Dopełniacz

Dopełniacz

– układ dopełniacza > 20

– układ dopełniacza > 20

białek enzymatycznych, strukturalnych lub

białek enzymatycznych, strukturalnych lub

cząstek regulacyjnych.

cząstek regulacyjnych.

Końcowy produkt aktywacji dopełniacza /po

Końcowy produkt aktywacji dopełniacza /po

zakażeniu /- to kompleksy atakujące błonę

zakażeniu /- to kompleksy atakujące błonę

prowadząc do lizy komórki gospodarza

prowadząc do lizy komórki gospodarza

/ np. krwinki zakażonej wirusem / lub

/ np. krwinki zakażonej wirusem / lub

komórek bakteryjnych, pasożytów i

komórek bakteryjnych, pasożytów i

nowotworowych przez uszkodzenie błony

nowotworowych przez uszkodzenie błony

komórkowej.

komórkowej.

Interferony

Interferony

– należą do cytokin i w przebiegu

– należą do cytokin i w przebiegu

chorób zakaźnych są najczęściej produktem

chorób zakaźnych są najczęściej produktem

komórki zakażonej wirusem.

komórki zakażonej wirusem.

Komórki człowieka wytwarzają 3 typy interferonów:

Komórki człowieka wytwarzają 3 typy interferonów:

ITN alfa – leukocyty, ITN beta – fibroblasty,

ITN alfa – leukocyty, ITN beta – fibroblasty,

ITN gamma – limfocyty T i NK.

ITN gamma – limfocyty T i NK.

Mechanizm działania p/wirusowego polega na

Mechanizm działania p/wirusowego polega na

aktywacji syntezy czynników p/wirusowych :

aktywacji syntezy czynników p/wirusowych :

rybonukleazy, syntetazy, kinazy białkowej.

rybonukleazy, syntetazy, kinazy białkowej.

Obecnie IFN są produkowane metodą

Obecnie IFN są produkowane metodą

biotechnologiczną w celach terapeutycznych

biotechnologiczną w celach terapeutycznych

w chorobach zakaźnych a przede wszystkim

w chorobach zakaźnych a przede wszystkim

w chorobach nowotworowych.

w chorobach nowotworowych.

KOMÓRKOWE MECHANIZMY

KOMÓRKOWE MECHANIZMY

OBRONNE

OBRONNE

Fagocyty

Fagocyty

– neutrofile i fagocyty

– neutrofile i fagocyty

jednojądrzaste monocyty / we krwi / oraz

jednojądrzaste monocyty / we krwi / oraz

makrofagi / w tkankach / szybko otaczają

makrofagi / w tkankach / szybko otaczają

mikroorganizmy, które wniknęły do krwi lub

mikroorganizmy, które wniknęły do krwi lub

płynów tkankowych. Wchłaniają cząsteczki

płynów tkankowych. Wchłaniają cząsteczki

upostaciowane / fagocytoza/ lub materiałów

upostaciowane / fagocytoza/ lub materiałów

rozpuszczalnych / pinocytoza /, które są

rozpuszczalnych / pinocytoza /, które są

następnie trawione wewnątrzkomórkowo.

następnie trawione wewnątrzkomórkowo.

Fagocytoza składa się z 3 etapów:

Fagocytoza składa się z 3 etapów:

- rozpoznawania i związania obcej substancji,

- rozpoznawania i związania obcej substancji,

- wchłonięcia

- wchłonięcia

- trawienia wewnątrzkomórkowego.

- trawienia wewnątrzkomórkowego.

Komórki NK natural killer

Komórki NK natural killer

– funkcja pewnej

– funkcja pewnej

subpopulacji dużych limfocytów szpiku – 10-15

subpopulacji dużych limfocytów szpiku – 10-15

% we krwi z obecnością ziarnistości

% we krwi z obecnością ziarnistości

azurochłonnych. Mają zdolność do

azurochłonnych. Mają zdolność do

nieswoistych reakcji cytotoksycznych

nieswoistych reakcji cytotoksycznych

skierowanych p/komórkom nowotworowym i

skierowanych p/komórkom nowotworowym i

komórkom zakażonym wirusami lub

komórkom zakażonym wirusami lub

bakteriami.

bakteriami.

Eozynofile

Eozynofile

< 1% we krwi obwodowej –

< 1% we krwi obwodowej –

odsetek wzrasta w zakażeniach pasożytami -

odsetek wzrasta w zakażeniach pasożytami -

jako fagocyty są nieskuteczne – ale ich

jako fagocyty są nieskuteczne – ale ich

ziarnistości zawierają enzymy i inne

ziarnistości zawierają enzymy i inne

substancje działające toksycznie na pasożyty.

substancje działające toksycznie na pasożyty.

ODPORNOŚĆ SWOISTA

ODPORNOŚĆ SWOISTA

Organizm w ciągu życia rozwija odporność swoistą,

Organizm w ciągu życia rozwija odporność swoistą,

powstającą albo w wyniku odpowiedzi immunologicznej na

powstającą albo w wyniku odpowiedzi immunologicznej na

działanie na ustrój antygenu, albo w wyniku przeniesienia

działanie na ustrój antygenu, albo w wyniku przeniesienia

do organizmu gotowych p/ciał od innego osobnika.

do organizmu gotowych p/ciał od innego osobnika.

Odpowiedź immunologiczna typu humoralnego związana

Odpowiedź immunologiczna typu humoralnego związana

z wytwarzaniem swoistych p/ciał lub typu komórkowego –

z wytwarzaniem swoistych p/ciał lub typu komórkowego –

związana z pojawieniem się swoiście uczulonych

związana z pojawieniem się swoiście uczulonych

limfocytów, rozpoczyna się po zadziałaniu na organizm

limfocytów, rozpoczyna się po zadziałaniu na organizm

antygenu – swoistej substancji, która ma zdolność do

antygenu – swoistej substancji, która ma zdolność do

wywoływania odpowiedzi immunologicznej i swoistego

wywoływania odpowiedzi immunologicznej i swoistego

reagowania

reagowania

z produktem odpowiedzi immunologicznej, tzn.

z produktem odpowiedzi immunologicznej, tzn.

przeciwciałem lub uczulonym limfocytem.

przeciwciałem lub uczulonym limfocytem.

Antygenem jest zwykle białko, wielocukrowiec, glikoproteid.

Antygenem jest zwykle białko, wielocukrowiec, glikoproteid.

Toksyny bakteryjne - naturalny antygen są białkami lub

Toksyny bakteryjne - naturalny antygen są białkami lub

kompleksami wielocukrowo – lipidowymi.

kompleksami wielocukrowo – lipidowymi.

Pod wpływem reakcji z antygenem w

Pod wpływem reakcji z antygenem w

organizmie rozwija się odpowiedź

organizmie rozwija się odpowiedź

immunologiczna

immunologiczna



immunoglobuliny, swoiste p/ciała

immunoglobuliny, swoiste p/ciała



uczulone limfocyty, posiadające p/ciała na

uczulone limfocyty, posiadające p/ciała na

swojej powierzchni

swojej powierzchni

W wyniku reakcji z p/ciałami lub uczulonymi

W wyniku reakcji z p/ciałami lub uczulonymi

limfocytami antygen zostaje zneutralizowany lub

limfocytami antygen zostaje zneutralizowany lub

zniszczony.

zniszczony.

Zanim rozwinie się w pełni odpowiedź humoralna

Zanim rozwinie się w pełni odpowiedź humoralna

(p/ciała) lub komórkowa ( uczulone limfocyty) upływa

(p/ciała) lub komórkowa ( uczulone limfocyty) upływa

okres od tygodnia do kilku miesięcy.

okres od tygodnia do kilku miesięcy.

W tym czasie atakujący czynnik może spowodować

W tym czasie atakujący czynnik może spowodować

znaczne spustoszenie w organizmie. Jeżeli organizm

znaczne spustoszenie w organizmie. Jeżeli organizm

przetrwa okres powstawania odporności – przy

przetrwa okres powstawania odporności – przy

następnym zetknięciu się z tym samym antygenem

następnym zetknięciu się z tym samym antygenem

wykazuje w krótszym czasie pełną odpowiedź

wykazuje w krótszym czasie pełną odpowiedź

i niewrażliwość na jego działanie szkodliwe.

i niewrażliwość na jego działanie szkodliwe.

Odpowiedź humoralna - przeciwciała

Odpowiedź humoralna - przeciwciała

Zależy od p/ciał, które należą do gamma

Zależy od p/ciał, które należą do gamma

globulin tzw. immunoglobuliny – są wydzielane

globulin tzw. immunoglobuliny – są wydzielane

przez limfocyty B, które uległy pobudzeniu

przez limfocyty B, które uległy pobudzeniu

przez antygen bezpośrednio, albo za

przez antygen bezpośrednio, albo za

pośrednictwem makrofagów.

pośrednictwem makrofagów.

Uaktywnienie limfocytów B zwane

Uaktywnienie limfocytów B zwane

transformacją blastyczną, powoduje ich

transformacją blastyczną, powoduje ich

rozmnażanie i różnicowanie w komórki

rozmnażanie i różnicowanie w komórki

efektorowe – komórki plazmatyczne, zdolne do

efektorowe – komórki plazmatyczne, zdolne do

syntezy i wydzielania różnych klas

syntezy i wydzielania różnych klas

immunoglobulin.

immunoglobulin.

Odpowiedź komórkowa

Odpowiedź komórkowa

Antygen po wniknięciu do organizmu zostaje sfagocytowany

Antygen po wniknięciu do organizmu zostaje sfagocytowany

przez makrofagi i następnie przedstawiony w węzłach

przez makrofagi i następnie przedstawiony w węzłach

chłonnych limfocytom T, które ulegają transformacji

chłonnych limfocytom T, które ulegają transformacji

blastycznej, mnożą się i tworzą populację uczulonych na ten

blastycznej, mnożą się i tworzą populację uczulonych na ten

antygen limfocytów.

antygen limfocytów.

Uczulone limfocyty T w zetknięciu z antygenem wytwarzają

Uczulone limfocyty T w zetknięciu z antygenem wytwarzają

mediatory pobudzające makrofagi do zwiększonej

mediatory pobudzające makrofagi do zwiększonej

aktywności żernej, niszcząc antygen lub izolują od reszty

aktywności żernej, niszcząc antygen lub izolują od reszty

organizmu.

organizmu.

W ten sposób powstaje ziarnina złożona z makrofagów wokół

W ten sposób powstaje ziarnina złożona z makrofagów wokół

niektórych drobnoustrojów / tbc, bruceloza, trąd, kiła itd./.

niektórych drobnoustrojów / tbc, bruceloza, trąd, kiła itd./.

Ponadto uczulone limfocyty produkują substancje

Ponadto uczulone limfocyty produkują substancje

cytotoksyczne tzw. limfokiny – niebędące p/ciałami ale

cytotoksyczne tzw. limfokiny – niebędące p/ciałami ale

zwiększającymi wędrówkę makrofagów do miejsca reakcji.

zwiększającymi wędrówkę makrofagów do miejsca reakcji.

Związki między gospodarzem a

Związki między gospodarzem a

patogenem.

patogenem.

Interakcje gospodarz – patogen

Interakcje gospodarz – patogen

Jeżeli zakażony człowiek ma sprawne mechanizmy

Jeżeli zakażony człowiek ma sprawne mechanizmy

obronne, istnieje łańcuch przeszkód dla

obronne, istnieje łańcuch przeszkód dla

drobnoustrojów, który utrudnia zakażenie.

drobnoustrojów, który utrudnia zakażenie.

Miejscem pierwszego kontaktu jest skóra lub błony

Miejscem pierwszego kontaktu jest skóra lub błony

śluzowe – nieswoiste mechanizmy odpowiedzi

śluzowe – nieswoiste mechanizmy odpowiedzi

immunologicznej stanowią pierwszą barierę do

immunologicznej stanowią pierwszą barierę do

pokonania przez drobnoustrój.

pokonania przez drobnoustrój.

Pierwszym etapem kontaktu jest przyleganie

Pierwszym etapem kontaktu jest przyleganie

adhezja, która umożliwia utworzenie ogniska

adhezja, która umożliwia utworzenie ogniska

zakażenia

zakażenia

i kolonizację mikroorganizmów.

i kolonizację mikroorganizmów.

Po fazie przylegania następuje faza inwazji, która

Po fazie przylegania następuje faza inwazji, która

rozpoczyna się penetracją drobnoustroju w głąb

rozpoczyna się penetracją drobnoustroju w głąb

tkanek lub komórek.

tkanek lub komórek.

Znaczenie stałej mikroflory bakteryjnej

Znaczenie stałej mikroflory bakteryjnej

organizmu.

organizmu.

Naturalna flora bakteryjna

Naturalna flora bakteryjna

kolonizująca powierzchnię nabłonków wywiera

kolonizująca powierzchnię nabłonków wywiera

nieswoisty, lecz korzystny dla gospodarza wpływ

nieswoisty, lecz korzystny dla gospodarza wpływ

obronny przez

obronny przez

- zajęcie niszy biologicznej – nie może być

- zajęcie niszy biologicznej – nie może być

wykorzystana przez inny patogen,

wykorzystana przez inny patogen,

- konkurencję o składniki odżywcze

- konkurencję o składniki odżywcze

- wytwarzanie metabolitów hamujących rozwój

- wytwarzanie metabolitów hamujących rozwój

innych

innych

patogenów.

patogenów.

Określenia i definicje charakteryzujące

Określenia i definicje charakteryzujące

związki gospodarza z patogenem

związki gospodarza z patogenem

Określenia i definicje związane ze sposobami

i rodzajami zakażeń:

Zakażenie bezobjawowe (podkliniczne, utajone) -

przebiega bez widocznych objawów choroby

Zakażenie kontaktowe (przez styczność) – powstaje

w wyniku bezpośredniej lub pośredniej styczności

z zakażonym człowiekiem lub zwierzęciem

Zakażenie mieszane -jednoczesne zakażenie różnymi

drobnoustrojami. Zakażenie parenteralne

(pozajelitowe) - zakażenie z pominięciem układu

pokarmowego; termin stosowany zwłaszcza do

określenia zakażenia przez naruszenie ciągłości tkanek.

Zakażenie kropelkowe - powstaje wskutek wdychania

powietrza wraz z kropelkami zakażonej śliny lub śluzu.

Zakażenie pokarmowe - zakażenie przez przewód

pokarmowy drobnoustrojami chorobotwórczymi,

najczęściej znajdującymi się w żywności lub w wodzie.

Zakażenie poronne - o łagodnym, nietypowym i

najczęściej krótkim przebiegu.

Zakażenie powietrzne - powstaje wskutek wdychania

powietrza zawierającego drobne cząstki pyłu lub kropelki

śluzu wraz ze znajdującymi się tam drobnoustrojami

chorobotwórczymi.

Zakażenie pyłowe - zakażenie powietrzne pyłem

zawierającym drobnoustroje chorobotwórcze.

Zakażenie szpitalne - powstaje i rozwija się w

powiązaniu

z kontaktem ze środowiskiem szpitalnym, podczas pobytu

w szpitalu lub po jego opuszczeniu (nosocomial infection).

Określenia i definicje właściwości
czynnika zakaźnego w odniesieniu do
jego cech chorobotwórczych:

Patogenność - zdolność do wywołania choroby

Zaraźliwość - możliwość przeniesienia lub

przekazania patogenu z jego rezerwuaru lub

innego organizmu do nowego gospodarza

(transmissibility, comunicability)

Zakaźność - zdolność omijania lub przełamania

mechanizmów obronnych i wywoływania przez

patogen zakażenia u nowego gospodarza

Wirulencja (zjadliwość) - zdolność patogenu do

wniknięcia, namnożenia się i uszkodzenia

organizmu gospodarza.

Określenia i definicje stanu organizmu
gospodarza w odniesieniu do zakażeń:

Choroba zakaźna - zespół objawów

(subiektywnych

i obiektywnych) występujących wskutek

zakażenia, związany z uszkodzeniem tkanek lub

zmienioną czynnością fizjologiczną.

Odporność - niewrażliwość organizmu, gatunku

lub populacji na szerzenie się choroby zakaźnej.

Wrażliwość (na zakażenie) - stan organizmu

sprzyjający rozwojowi w nim określonych

drobnoustrojów.