Wczesna diagnostyka

nowotworów

• Profilaktyka pierwotna - największy

potencjał zmniejszania liczby zachorowań i

zgonów z powodu chorób nowotworowych.

• Wczesne wykrycie nowotworu we

wczesnym stadium zaawansowania =

większe szanse na wyleczenie.

• „Czujność onkologiczna” :
- pacjenci – znajomość podstawowych

objawów choroby nowotworowej, wczesne

zgłaszanie się do lekarza

- lekarze – poszukiwanie objawów choroby

nowotworowej, a we wszystkich

„podejrzanych przypadkach” obowiązuje

diagnostyka wykluczająca nowotwór

Objawy mogące sugerować

nowotwór

• Skóra/błony śluzowe: niegojące się

owrzodzenie, zamiana wyglądu
brodawki/znamienia lub pojawienie się
nowych zmian (nieregularny kolor/obrysy,
szybki nowotwór, krwawienie, sączenie)

• Przewód pokarmowy: zaburzenia połykania

(dysfagia, odynofagia), uczucie pełności w
nadbrzuszu, zgaga, odbijania (dyspepsja),
zaburzenia rytmu wypróżnień, śluz/krew w
stolcu

Objawy mogące sugerować

nowotwór

• Krwiomocz, dysuria (parcie na mocz,

trudności w oddawaniu moczu)

• Krwioplucie, chrypka, uporczywy

kaszel/zmiana charakteru kaszlu

• Nieprawidłowe krwawienia/plamienia z

dróg rodnych

• Guz, asymetria/wciągnięcie brodawki,

wydzielina z brodawki piersi

• Guz o innej lokalizacji, limfadenoptia

• Ból, osłabienie ubytek masy ciała, stany

podgorączkowe

• Bóle kości, inne

Objaw – co robić

• Zmiany skóry/błon śluzowych – pobranie

wycinka do badania hist – pat (podejrzenie

czerniaka – biopsja wycinająca!)

• Dysfagia, dyspepsja – badanie endoskopowe

ew. badanie radiologiczne g.o.p.p., kontrola

laryngologiczna, usg j. brzusznej

• Zaburzenia rytmu wypróżnień,

podejrzenie/objawy krwawienia z przewodu

pokarmowego – badanie per rectum, badanie

kału na krew utajoną, endoskopia d.o.p.p.

Objaw – co robić

• Długotrwała chrypka – badanie

laryngologiczne

• Krwiomocz – badanie ogólne moczu, usg

nerek, cystoskopia

• Dysuria – badanie urologiczne/ginekologiczne
• Krwioplucie, kaszel – rtg/CT klp,

bronchoskopia

• Guz sutka – usg, mammografia, BAC
• Limfadenopatia – usg, BAC

Markery nowotworowe

• Substancje wytwarzane zarówno przez

prawidłowe, jak i nowotworowe komórki

różnych narządów

• Immunoglobuliny monoklonalne, enzymy,

hormony, antygeny białkowe

• Zastosowanie – monitorowanie przebiegu po

leczeniu radykalnym – wczesne wykrywanie

wznowy; rozpoznawanie nowotworu (PSA).

• Zwiększenie wielu markerów może wzrastać

w chorobach nienowotworowcych (np.

zapalnych)

Markery nowotworowe

• Antygen rakowozarodkowy (CEA, carcinoembryotic

antigen) – rak jelita grubego, wątroby, płuca,

trzustki, piersi, pęcherza moczowego, szyjki macicy,

prostaty; oznaczanie CEA – monitorowanie raka

jelita grubego

• Alfa- fetoproteina (AFP, alpha-fetoprotein) – rak

wątrobowokomórkowy, nienasieniakowe neo

jądranowotwory żoładka, jelit

• Beta- HCG (ludzka gonadotropina łożyskowa, human

chorionic gonadotropin) – choroba trofoblastyczna

(kosmówczak. Zaśniad), niektóre neo jądra, neo

typu zarodkowego(neuro- i nephroblastoma)

Markery nowotworowe

• CA 125 – rak jajnika (związek: poziom

markera – masa guza), czasami rak nerki,

żoładka

• CA 15-3 – uogólniony rak piersi
• Tyreoglobulina – rak pęcherzykowaty i

brodawkowaty tarczycy

• Kalcytonina – rak rdzeniasty tarczycy
• PSA – rak prostaty
• CA 19-9 – raki przewodu pokarmowego

(trzuskta, jelito)

Zespoły paraneoplastyczne

• Objawy/zespoły chorobowe towarzyszące

nowotworom, niezależnie od miejscowego
wzrostu lub rozsiewu nowotworu; czasami
ustępują po usunięciu nowotworu

• Mechanizm powstawania: wydzielanie

hormonów lub czynników wzrostu przez
komórki neo lub organizm w odpowiedzi
na obecność komórek neo;
autoimmunizacja

Zespoły paraneoplastyczne -

endokrynne

• Zespól Cushinga (wydzielanie ACTH) – rak

drobnokomórkowy płuca

• SIADH – nieprawidłowe wydzielanie

hormonu antydiuretycznego (hiponatremia,

niska osmolarność surowicy i wysoka

osmolarność moczu) – rak płuca, prostaty,

pęcherza moczowego, trzustki

• Hiperkalcemia – wydzielanie PTH-rp (białko

podobne do PTH) – rak płuca, przełyku;

przerzuty do kości, szpiczak, chłoniaki

• Hipoglikemia (wydzielanie IGF-II) -

międzybłoniak

Zespoły paraneoplastyczne -

neurologiczne

• Miastenia (grasiczak)
• Zespół Lamberta-Eatona – zespół

rzekomomiasteniczny (rak
drobnokomórkowy płuca)

• Obwodowa neuropatia (rak płuca,

ziarnica złośliwa – chłoniak Hodgkina,
szpiczak)

• Dermatomyositis (rak płuca, jajnika,

żołądka)

Zespoły paraneoplastyczne

skórne

• acanthosis nigricans (rogowacenie czarne)

– swędzące brunatne plamy w okolicach
zgięć (pachy, pachwiny) – rak żołądka,
płuca;

• bielactwo – czerniak, chłoniaki;
• zespół Leser-Trelat (liczne brodawki

łojotokowe) – rak żołądka, płuca;

• świąd – ziarnica złośliwa i inne chłoniaki;
• pemphigus (zespół pęcherzowy) - chłoniaki

Zespoły paraneoplastyczne

- inne

• Hematologiczne -granulocytoza (rak

płuca, nerki), eozynofilia (ziarnica

złośliwa), trombocytoza (różne),

niedokrwistość, koagulopatie

• Osteoartropatia przerostowa – bóle i

obrzęki stawów (niedrobnokomórkowy

rak płuca)

• Amyloidoza – szpiczak
• Kacheksja nowotworowa
• Gorączka

Niektóre badania

laboratoryjne

• Morfologia – cytoza (↑)/penia (↓)
• Zaburzenia krzepnięcia
• OB
• Proteinogram
• Fosfataza kwaśna (zaawansowany rak

prostaty)

• Fosfataza zasadowa (przerzuty do kości

osteosklerotyczne, pierwotne neo kości,

cholestaza)

• Bilirubina, GGTP (cholestaza)
• Poliglobulia (rak nerki – parakrynne

wydzielanie EPO)

Niektóre badania

laboratoryjne

• Hiperkalcemia – najczęstsze zaburzenie

metaboliczne w przebiegu neo (ok. 10%

pacjentów); przerzuty lub ektopowe

wydzielanie PTH –rp

• Hiponatremia – biegunka, wymioty,

obrzęki, polekowa, w przebiegu SIADH

• Hiperurykemia – ch. lifoproliferacyjne
• Cholesterol – u pacjentów z chorobami

nowotworowymi względnie często

obniżone stężenie

Powikłania zakrzepowo-

zatorowe

• Zakrzepica występuje u kilkudziesięciu

procent chorych nowotworowych, a
klinicznie ujawnia się u 15% pacjentów

• Przewlekła zatorowość płucna
• Wędrujące zapalenie żył

powierzchownych – zesp. Trousseau (rak
trzustki)

• Zakrzepica żył głębokich kończyn

górnych (chłoniaki i in. guzy śródpiersia)

Powikłania krwotoczne

• Wybroczyny na skórze/błonach

śluzowych, krwawienia z nosa, pp,

dróg moczowych, rodnych, do OUN;

najczęściej w przebiegu ostrych

białaczek

• W guzach litych względnie rzadko

(patomechanizm: małopłytkowość,

upośledzenie funkcji płytek, zaburzona

synteza czynników krzepnięcia krwi –

przerzuty do wątroby)

Diagnostyka nowotworów
↙ ↘

Badania obrazowe

Ocena materiału

rtg, usg, CT, MRI, PET

tkankowego

scyntygrafia, endoskopia

↙

↘

hist-pat, cytologia
inne:
biologia molekularna,

immunopatologia,

cytogenetyka,
markery