MIĘDZYNARODOWE
STOSUNKI
GOSPODARCZE
dr Sylwia
Machowska
Podstawowe pojęcia
Rynek międzynarodowy to ogół
warunków i form organizacyjnych
umożliwiających kupno i sprzedaż
produktów, usług, czynników
produkcji i aktywów finansowych,
oferowanych przez podmioty
pochodzące z różnych krajów.
Transakcje dokonywane na runku
międzynarodowym wiążą się z
przekraczaniem granic państw i z
tego względu są księgowane w ……
Zakupy na rynku międzynarodowym
to import, sprzedaż zaś to ….
bilansach
płatniczych.
eksport
.
Popyt międzynarodowy to ilość dóbr i
usług, jaką kraje nabywców są
skłonne kupić przy…
Podaż to ilość dóbr i usług, jaką kraje
sprzedawców są gotowe zaoferować
przy …
różnym poziomie ceny.
różnym poziomie
ceny.
Determinanty popytu
Na wielkość popytu wpływają takie
czynniki jak:
-
Poziom dochodów (produkt krajowy
brutto per capita);
-
Preferencje popytowe w tym:
zapotrzebowanie na różnorodność,
elastyczność cenowa i dochodowa
popytu, stopień upodabniania się
preferencji popytowych między krajami.
Determinanty podaży
Podaż międzynarodowa zależy od
takich czynników jak:
-
Możliwości produkcyjne określone
przez zasoby naturalne, zasoby
czynników produkcji, korzyści skali,
poziom technologii;
-
Elastyczność podaży pozwalająca na jej
zwiększenie w sytuacji wzrostu popytu
na rynku międzynarodowym;
-
Dostępność specyficznych zasobów,
takich jak pracownicy o wysokich
kwalifikacjach, zaawansowana
organizacja produkcji i dystrybucji,
know-how i specjalistyczna wiedza;
-
Porozumienia chroniące zasoby
naturalne, które ograniczają możliwość
produkcji opartej na intensywnym
wykorzystywaniu tych zasobów;
-
Względy moralne, obyczajowe,
kulturowe, ograniczające możliwości
handlu.
Ceny
Ceny międzynarodowe powstają w
wyniku ścierania się wielkości
importowanych i eksportowanych przez
różne kraje.
Zależą one:
-
od poziomu kosztów określonego przez
warunki podażowe,
-
od wielkości popytu zgłaszanego na
rynkach międzynarodowych.
W warunkach wolnej konkurencji ceny
międzynarodowe są cenami równowagi
dostosowującymi wielkości zaoferowane
do wielkości zapotrzebowania.
Oznacza to, że ceny międzynarodowe
regulują proces alokacji zasobów i
produkcji pomiędzy krajami i grupami
krajów.
Konwergencja cenowa w skali
międzynarodowej
W krajach o wysokim stopniu otwartości na
transakcje międzynarodowe ceny
międzynarodowe oddziałują na poziom cen
krajowych, prowadząc do stopniowego
zrównania się cen rynku krajowego z
cenami rynku międzynarodowego.
Proces ten jest określany jako konwergencja
cenowa w skali międzynarodowej, czyli
działanie prawa jednej ceny.
Dyspersja cenowa
Jest zjawiskiem odwrotnym do
konwergencji cenowej. Dyspersja
cenowa, czyli zróżnicowanie cen
mierzone wskaźnikiem odchylenia
standardowego od poziomu przyjętego
jako wartość średnia.
Warunki działania prawa jednej
ceny
Prawo jednej ceny działa tylko na
niezakłóconych rynkach, na których
popyt zrównuje się z podażą przy
optymalnej strukturze specjalizacji
krajów gwarantującej dostarczanie
produktów po najniższych kosztach.
Sytuacja ta występuje w rzeczywistości
niezwykle rzadko, stąd jest w literaturze
traktowana jako koncepcja modelowa
odzwierciedlająca tendencję do
ustalania się równowagi rynkowej.
Zróżnicowanie cenowe
Na większości rynków obserwuje się
pewien poziom zróżnicowania cen.
Wpływa na to wiele czynników:
-
Różnice w poziomie dochodu narodowego
na mieszkańca (ceny w krajach
biedniejszych muszą być niższe niż w
krajach bogatych);
-
Relacja między cenami dóbr handlowych i
niehandlowych. Im większy udział dóbr
handlowych tym silniejsza tendencja do
zmniejszenia dyspersji cenowej;
H
P
N
P
dyspersja
-
Wysokość podatków pośrednich, takich
jak VAT i akcyza;
-
Koszty transportu;
-
Cła bariery pozataryfowe;
-
Zmowy przedsiębiorstw;
-
Obciążenia finansowe nakładane na
produkty i usługi przez władze krajowe,
inne niż podatki pośrednie (np. opłaty
rejestracyjne samochodów, opłaty
związane z ochroną środowiska);
-
Marże handlowe detaliczne i hurtowe.
Rodzaje rynków
międzynarodowych w
zależności od przedmiotu
wymiany
Rynek dóbr
Rynek dóbr
Rynek usług
Rynek usług
Rynek kapitału
Rynek kapitału
Rynek pracy
Rynek pracy
Rynek technologii
Rynek technologii
Rynek finansowy: pieniężny i kapitałowy
Rynek finansowy: pieniężny i kapitałowy
Rynek walutowy
Rynek walutowy
Kontakty importerów z
Kontakty importerów z
eksporterami
eksporterami
Kontakt bezpośredni
Za pomocą pośredników: giełdy
towarowe, giełdy papierów
wartościowych, giełdy walutowe,
aukcje (dzieł sztuki, koni),
pośrednictwo pracy.
Warunki wymiany
Warunki wymiany
Przy sprzedaży bezpośredniej ustalane są
warunki wymiany takie jak:
-
Formuły cenowe (np. Incoterms: CIF, FOB)*
-
Termin i sposób dostawy
-
Sposób płatności
-
Systemy zabezpieczeń
-
Warunki inwestycji
Przy sprzedaży pośredniej: ważne są notowania
cen na giełdach, system licytowania na
aukcjach czy też zasady zatrudniania za
granicą przy pośrednictwie pracy.
Międzynarodowa Izba
Międzynarodowa Izba
Handlowa
Handlowa
Międzynarodowa Izba Handlowa
(International Chamber of Commerce -
ICC) jest organizacją reprezentującą
interesy światowego biznesu wobec
rządów i organizacji międzynarodowych,
a ponadto zajmuje się ustalaniem reguł
dotyczących międzynarodowych
transakcji handlowych oraz
międzynarodowym arbitrażem
gospodarczym.
ICC to pozarządowa organizacja tysięcy
przedsiębiorstw i izb przemysłowo -
handlowych z ponad 130 krajów. ICC
jest stowarzyszeniem autonomicznych
i niezależnych Komitetów
Narodowych. Tylko Komitety Narodowe
mogą delegować reprezentantów do
światowej rady ICC i innych władz ICC
jak również do komisji kodyfikacyjnych i
Sądu Arbitrażowego.
Międzynarodowa Izba
Międzynarodowa Izba
Handlowa (Incoterms 2000)
Handlowa (Incoterms 2000)
Incoterms to światowe reguły
handlowe powszechnie
praktykowane w Unii Europejskiej.
Obecnie obowiązują Incoterms 2000
z 2002r., które jednak już wkrótce
zostaną zastąpione nowymi
Incoterms 3000.
Incoterms – obszary
uregulowań
Incoterms regulują prawa i obowiązki stron
kontraktu dotyczące podziału kosztów i ryzyka
oraz odpowiedzialności za zorganizowanie
transportu i ubezpieczenia. Nie stanowią one
sztywnych, nienaruszalnych formuł, strony umowy
mogą je dowolnie uzupełniać i modyfikować w
zależności od własnych potrzeb. Istnieje 13
formuł Incoterms, każda zasada stanowi
kombinację powyższych kwestii i jest oznaczona
trzyliterowym skrótem. W kontraktach, oprócz
skrótu wybranej reguły, oznacza się serię
Incorerms i miejsce docelowe przesyłki, np.:
FCA Kuala Lumpur Incoterms 2000
DDP Berlin Schmidt GmbH Warehouse 2
Incoterms 2000
Niektóre z formuł
Niektóre z formuł
Międzynarodowej Izby Handlowej
Międzynarodowej Izby Handlowej
EXW- Ex Works – gdy płatność za transport i
EXW- Ex Works – gdy płatność za transport i
ubezpieczenie od miejsca sprzedaży, łącznie
ubezpieczenie od miejsca sprzedaży, łącznie
z ryzykiem są ponoszone przez kupującego.
z ryzykiem są ponoszone przez kupującego.
CPT – gdy ryzyko i koszt ubezpieczenia ponosi
CPT – gdy ryzyko i koszt ubezpieczenia ponosi
nabywca od momentu dostarczenia towaru
nabywca od momentu dostarczenia towaru
przez przewoźnika, sprzedający ponosi koszty
przez przewoźnika, sprzedający ponosi koszty
transportu do miejsca przeznaczenia.
transportu do miejsca przeznaczenia.
CIF – gdy koszty transportu i ubezpieczenia
CIF – gdy koszty transportu i ubezpieczenia
do portu przeznaczenia pokrywa sprzedawca.
do portu przeznaczenia pokrywa sprzedawca.
FOB – wszystkie koszty transportu statkiem i
FOB – wszystkie koszty transportu statkiem i
ubezpieczenia pokrywa kupujący.
ubezpieczenia pokrywa kupujący.
od 1 stycznia 2011
Zamiast 13 formuł jest ich 11. Zniknęły
formuły: DAF, DDU, DEQ oraz DES. Zamiast
nich pojawią się nowe:
oraz
.
Są one podzielone na dwie grupy:
pierwsza: dotycząca wszystkich
rodzajów transportów oraz druga
dotycząca tylko transportu morskiego.
Do pierwszej należą : EXW, FCA, CPT, CIP,
DAT, DAP, DDP.
Różnice między Incoterms 2000 a Incoterms
2010, w nowych formułach:
FCA- koszty odprawy celnej w eksporcie
ponosi sprzedający
CPT- ryzyko związane z ładunkiem przechodzi
już w momencie przekazania towaru
przewoźnikowi
DAT – nowa formuła. Sprzedający ma
obowiązek dostarczenia ładunku do
określonego terminalu w danym porcie. W tym
miejscu koszty i ryzyko przechodzi na
kupującego.
DAP – nowa formuła. Sprzedający dostarcza
towar do określonego miejsca. W tym miejscu
koszty (w tym koszt rozładunku) i ryzyko
przechodzi na kupującego.
W drugiej grupie są cztery pozostałe
warunki:
FAS
FOB
CFR
CIF
przykład
Free Alongside Ship- FAS –
franco wzdłuż burty statku
Sprzedający zgodnie z FAS powinien:
- dostarczyć towar zgodnie z umową wraz z
fakturą handlową i dodatkowymi dokumentami
zawartymi w umowie.
- uzyskać na własne ryzyko i koszt wszelkie
licencje i zezwolenia eksportowe
-postawić towar wzdłuż burty statku w
ustalonym terminie
- ponieść koszty formalności celnych, gdy jest to
wyraźnie zaznaczone w umowie
- zawiadomić kupującego o podstawieniu towaru
oraz pomóc, na koszt i ryzyko kupującego,
- ponieść ryzyko związane z utratą lub
uszkodzeniem towaru do momentu, gdy
będzie on postawiony do dyspozycji
kupującego, ponieść koszty czynności
takich jak liczenie, ważenie, mierzenie
- dostarczyć wskazane w umowie
opakowania, odpowiednio oznaczyć towar
- do udzielenia kupującemu na jego
prośbę, koszt i ryzyko, wszelkiej pomocy
związanej z uzyskaniem dodatkowo
wymaganych dokumentów potrzebnych do
sprawnej organizacji tranzytu lub importu.
Kupujący zaś zgodnie z FAS jest zobowiązany
do:
- zapłacenia ustalonej w umowie ceny
-uzyskania na własny koszt i ryzyko wszelkich
licencji importowych i zezwoleń związanych z
importem lub tranzytem towaru
- ponieść ryzyko utraty lub uszkodzenia
towaru oraz wszelkie koszty od chwili, kiedy
sprzedający dostarczył go w umówione
miejsce, a więc wzdłuż burty statku
- przyjęcia dostawy towaru lub poniesienia
kosztów jego nieodebrania lub nieudzielenia
instrukcji wysyłkowej
- poniesienia kosztów cła, podatków i innych
opłat celnych związanych z importem i
tranzytem
-jeśli nie ustalono inaczej, do poniesienia
kosztów kontroli przedwysyłkowej, za
wyjątkiem sytuacji, gdy jest ona wymagana
przez władze danego kraju
Reasumując, FAS różni się od FOB tym, że
przy formule FAS sprzedający dostarcza
towar wzdłuż burty statku, zaś przy FOB
odpowiada on aż do momentu kiedy towar
jest na pokładzie statku, a ściślej
przekracza burtę statku.
Rynek dóbr
Rynek dóbr
Dobra handlowe – te, które są
Dobra handlowe – te, które są
przedmiotem wymiany międzynarodowej
przedmiotem wymiany międzynarodowej
Dobra niehandlowe – trafiają na rynki
Dobra niehandlowe – trafiają na rynki
lokalne i krajowe
lokalne i krajowe
wysokie koszty transportu, opłaty celne, duży
wysokie koszty transportu, opłaty celne, duży
popyt krajowy, względy kulturowe, tradycja,
popyt krajowy, względy kulturowe, tradycja,
gusty, popyt ze strony zagranicy
gusty, popyt ze strony zagranicy
Niektóre usługi: fryzjerskie, pralnicze, biura
Niektóre usługi: fryzjerskie, pralnicze, biura
nieruchomości, transport lokalny,
nieruchomości, transport lokalny,
administracja publiczna, sądownictwo, policja.
administracja publiczna, sądownictwo, policja.
Podział ten jest elastyczny i może ulegać
Podział ten jest elastyczny i może ulegać
zmianie
zmianie
Podział dóbr wg kryterium stopnia
Podział dóbr wg kryterium stopnia
zróżnicowania:
zróżnicowania:
Dobra jednorodne – m.in.. Produkty masowe:
Dobra jednorodne – m.in.. Produkty masowe:
zboża, kawa, pasze, ropa naftowa, metale
zboża, kawa, pasze, ropa naftowa, metale
żelazne i nieżelazne, itp.
żelazne i nieżelazne, itp.
Dobra zróżnicowane funkcjonalnie- bliskie
Dobra zróżnicowane funkcjonalnie- bliskie
substytuty w konsumpcji
substytuty w konsumpcji
Obrót niektórymi produktami masowymi
Obrót niektórymi produktami masowymi
regulują organizacje, np.: Organizacja Krajów
regulują organizacje, np.: Organizacja Krajów
Eksportujących Ropę Naftową (OPEC),
Eksportujących Ropę Naftową (OPEC),
Międzynarodowa Organizacja Kawy,
Międzynarodowa Organizacja Kawy,
Międzynarodowa Organizacja Cukru,
Międzynarodowa Organizacja Cukru,
Międzynarodowa Organizacja Drewna
Międzynarodowa Organizacja Drewna
Tropikalnego, Międzynarodowa Grupa Studyjna
Tropikalnego, Międzynarodowa Grupa Studyjna
ds. Gumy, Międzynarodowa Organizacja Kakao,
ds. Gumy, Międzynarodowa Organizacja Kakao,
Międzynarodowa Grupa Studyjna ds. Miedzi.
Międzynarodowa Grupa Studyjna ds. Miedzi.
Organizacja Krajów
Organizacja Krajów
eksportujących Ropę Naftową
eksportujących Ropę Naftową
(OPEC)
(OPEC)
Powstała w 1960 r. podczas konferencji
Powstała w 1960 r. podczas konferencji
międzynarodowej w Bagdadzie, siedziba we
międzynarodowej w Bagdadzie, siedziba we
Wiedniu.
Wiedniu.
Celem organizacji jest kontrolowanie
Celem organizacji jest kontrolowanie
światowego wydobycia ropy, poziomu cen i
światowego wydobycia ropy, poziomu cen i
opłat eksploatacyjnych.
opłat eksploatacyjnych.
Wzrost znaczenia OPEC przypada na okres
Wzrost znaczenia OPEC przypada na okres
kryzysu naftowego lat 1973-1974 kiedy to
kryzysu naftowego lat 1973-1974 kiedy to
organizacja wielokrotnie podwyższała światowe
organizacja wielokrotnie podwyższała światowe
ceny ropy naftowej.
ceny ropy naftowej.
Organ naczelny: Konferencja OPEC
Organ naczelny: Konferencja OPEC
Organ wykonawczy: Rada Gubernatorów i
Organ wykonawczy: Rada Gubernatorów i
Komisja Ekonomiczna oraz Sekretariat
Komisja Ekonomiczna oraz Sekretariat
Kraje członkowskie OPEC
Kraje członkowskie OPEC
Algieria (1969),
Algieria (1969),
Angola (2007),
Angola (2007),
Arabia Saudyjska (1960),
Arabia Saudyjska (1960),
Ekwador (1973 -1992 i ponownie od 24
Ekwador (1973 -1992 i ponownie od 24
października 2007),
października 2007),
Indonezja (1962),
Indonezja (1962),
Irak (1960),
Irak (1960),
Iran (1960),
Iran (1960),
Katar (1961),
Katar (1961),
Kuwejt (1960),
Kuwejt (1960),
Libia (1962),
Libia (1962),
Nigeria (1971),
Nigeria (1971),
Wenezuela (1960),
Wenezuela (1960),
Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967),
Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967),
Kraje członkowskie OPEC
Kraje członkowskie OPEC
(zielone)
(zielone)
Podział dóbr wg kryterium udziału w handlu
Podział dóbr wg kryterium udziału w handlu
światowym:
światowym:
Dobra przemysłowe – podstawowe dobra w
Dobra przemysłowe – podstawowe dobra w
handlu między krajami wysoko rozwiniętymi.
handlu między krajami wysoko rozwiniętymi.
Dobra nisko przetworzone – w tym surowce i
Dobra nisko przetworzone – w tym surowce i
produkty rolne.
produkty rolne.
Stawki celne na poszczególne produkty
Stawki celne na poszczególne produkty
określa Światowa Organizacja Handlu (WTO)
określa Światowa Organizacja Handlu (WTO)
Cło
Cło – opłata pobierana przez
państwo w związku z
przemieszczaniem towarów przez
granicę celną (powszechnie stosuje
się cła importowe, niemniej w
niektórych państwach ocleniu
podlega również eksport i tranzyt).
Cło pobierane może być w celu:
zwiększenia wpływów do budżetu państwa;
typowym przykładem takiego zastosowania
jest nałożenie opłat na sprowadzanie
towarów nieprodukowanych w danym kraju,
ponieważ nie występuje wówczas motyw
ochrony rodzimych producentów
ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych
producentów przed towarami
wyprodukowanymi za granicą
wywierania nacisku na partnera handlowego
w zakresie zmiany (bądź zaniechania
zmiany) warunków wymiany handlowej;
Cło stosowane głównie w funkcji ochrony
rodzimego przemysłu jest podstawowym
narzędziem protekcjonizmu
gospodarczego. Obecnie jednak wobec
postępujących procesów globalizacji cła
oraz inne narzędzia ochrony rynków
wewnętrznych tracą na znaczeniu, a
zaczyna dominować koncepcja wolnego
handlu w wymianie międzynarodowej.
Wiele państw tworzy unie celne, znosząc
tym samym cła w wymianie handlowej
między sobą przy jednoczesnym
ujednoliceniu polityki celnej wobec krajów
trzecich.
Światowa Organizacja Handlu
Światowa Organizacja Handlu
(WTO)
(WTO)
Siedziba – Genewa
Siedziba – Genewa
WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w
WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w
Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT).
Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT).
Została powołana w 1994 r. w Marakeszu w
Została powołana w 1994 r. w Marakeszu w
ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.
ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.
Polska była jednym z państw założycielskich –
Polska była jednym z państw założycielskich –
stosowne porozumienie ratyfikowała w roku
stosowne porozumienie ratyfikowała w roku
1995.
1995.
Organizacja, liczy 151 członków.
Organizacja, liczy 151 członków.
Ostatnim państwem przyjętym w szeregi
Ostatnim państwem przyjętym w szeregi
organizacji jest Tonga.
organizacji jest Tonga.
Członkowie Światowej Organizacji
Członkowie Światowej Organizacji
Handlu
Handlu
Główne zadania WTO
Główne zadania WTO
Liberalizacja międzynarodowego handlu
Liberalizacja międzynarodowego handlu
dobrami i usługami,
dobrami i usługami,
prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej
prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej
handel,
handel,
rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany
rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany
handlowej,
handlowej,
przestrzeganie praw własności intelektualnej.
przestrzeganie praw własności intelektualnej.
Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do
Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do
dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa
dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa
do norm Światowej Organizacji Handlu oraz
do norm Światowej Organizacji Handlu oraz
udzielania koncesji handlowych podmiotom
udzielania koncesji handlowych podmiotom
zagranicznym.
zagranicznym.
Specjalizacja
Specjalizacja
międzynarodowa
międzynarodowa
Specjalizacja międzynarodowa pojawia
się dzięki otwieraniu rynków na
konkurencję i uruchamianiu wymiany
między krajami.
Oznacza, że w krajach uczestniczących w
wymianie podejmowana jest bardziej
intensywna produkcja w pewnych
dziedzinach działalności w relacji do
dziedzin pozostałych.
Rozszerzenie produkcji w dziedzinach
wyspecjalizowanych umożliwia nie tylko
zaspokojenie potrzeb krajowych, lecz
także eksport.
Jednocześnie ograniczenia produkcji w
dziedzinach, w których kraj nie ma
przewagi kosztowej, oznacza, że
potrzeby krajowe są zaspokajane przez
import.
Specjalizacja oznacza więc szukanie
optymalnej alokacji zasobów w skali
międzynarodowej, a więc takiego
podziału pracy między krajami, który
zapewni największą efektywność
alokacyjną.
Podział specjalizacji
Podział specjalizacji
międzynarodowej
międzynarodowej
Specjalizacja międzygałęziowa –
przesuwanie zasobów dokonuje się
między wyraźnie wyodrębnionymi
gałęziami produkcji – np. między
przemysłem tekstylnym a maszynowym.
Specjalizacje wewnątrzgałęziowa – zasoby
przesuwane są w ramach gałęzi między
różnymi modelami czy odmianami
produktu – np. w ramach przemysłu
tekstylnego – między produkcją tkanin
wełnianych a sztucznych.
Przewagi absolutne i
komparatywne
Podstawą specjalizacji są przewagi
absolutne i komparatywne krajów.
Przewaga absolutna
Przewaga absolutna tworzy korzyści
absolutne kraju i oznacza, że kraj ma
zdolność do produkowania większej
ilości produktów z danych zasobów
wytwórczych niż pozostałe kraje.
Przewaga komparatywna
Tworzy korzyści komparatywne i
oznacza zdolność kraju do
produkowania niektórych dóbr po
kosztach relatywnie niższych niż
innych dóbr, w stosunku do
pozostałych krajów.
Przewagi konkurencyjne
Kraj może również wykazywać
przewagi konkurencyjne, jeśli w danej
dziedzinie zwiększa swoje udziały
rynkowe, wygrywając w konkurencji z
partnerami handlowymi.
Osiągnięta z tego tytułu korzyść
konkurencyjna wynika z wypychania
z rynku innych dostawców dóbr ze
względu na wyższą konkurencyjność
cenowo-kosztową lub jakościową.
Struktury rynkowe i
konkurencja
Na struktury rynków międzynarodowych
szczególny wpływ mają bariery rynkowe i
handlowe oraz formy konkurencji, jakie
na tych rynkach występują.
Na rynkach może występować
konkurencja doskonała lub niedoskonała
przy czy rynki międzynarodowe
charakteryzują się głównie
niedoskonałościami konkurencji.
Konkurencja doskonała
Konkurencję doskonałą definiuje się
jako sytuację w której żaden producent
nie może wywierać wpływu na cenę
rynkową. Każdy z nich jest cenobiorcą
tzn., że musi sprzedawać towar po
cenie obowiązującej na rynku. Taka
konkurencja charakteryzuje się bardzo
dużą liczbą małych przedsiębiorstw, z
których każde wytwarza identyczny
produkt i każde jest zbyt małe, by
wywierać wpływ na cenę rynkową.
W takich warunkach nie ma barier
wejścia do gałęzi, konsumenci mają
zbliżone gusty, a producenci
dostarczają dóbr jednorodnych.
Ze względu na brak podmiotów, które
zajmowałyby pozycje dominującą na
rynku mechanizm konkurencji nie
zależy również od strategicznych
interakcji pomiędzy producentami.
Konkurencja niedoskonała
Na niedoskonale konkurencyjnych
rynkach występuje asymetria udziału
poszczególnych dostawców w rynku.
Na takich rynkach tworzy się „władza
rynkowa” i siła monopolowa oraz ma
miejsce koncentracja działalności
gospodarczej w rękach określonej
grupy przedsiębiorców, co powoduje:
powstawanie firm dominujących,
stosowanie różnych form wykorzystywania
władzy rynkowej,
różny stopień intensywności rywalizacji
firm,
powstawanie nowych metod konkurowania,
zwłaszcza rywalizacji pozacenowej,
bariery wejścia i wyjścia.
Władza – siła rynkowa
Siłę rynkową mierzy się indeksem Lernera.
Edp
P
MC
P
1
P – cena produktu
MC – koszt krańcowy
Edp – elastyczność cenowa
popytu
Indeks wskazuje, że siła rynkowa, a więc
możliwość kształtowania ceny powyżej kosztu
krańcowego, zależy głównie od elastyczności
cenowej popytu.
Przy małej elestyczności monopolista ma
większą możliwość podnoszenia cen, przy
dużej elastyczności popytu możliwości te są
znacznie ograniczone.
Dla rynków oligopolistycznych stosuje się
rozszerzoną formułę Lernera:
nEdp
P
MC
P
1
n – liczba oligopolistów na rynku
zachowującym się tak, jak zakłada to
model Curnota.
W warunkach konkurencji niedoskonałej
tworzą się różne struktury rynkowe o
charakterze bardziej fragmentarycznym
(mniej skoncentrowanym) lub bardziej
segmentowym (bardziej skoncentrowanym).
Struktury te różnią się zarówno rodzajem
produktów, jak i formami konkurencji.
Typologia gałęzi według technologii i struktur
rynkowych
Intensywnoś
ć
technologicz
na
Struktura rynkowa
fragmentaryczna (niskie
narzuty na koszty- niska
marża, niski stopień
koncentracji)
Struktura rynkowa
segmentowa (wysokie
narzuty na koszty-
wysoka marża,
tendencja w kierunku
koncentracji)
Wysoka
intensywnoś
ć
technologicz
na
Konkurencja głównie przez
innowacje procesu
produkcyjnego: maszyny
nieelektryczne,
instrumenty, chemikalia,
pozostałe środki
transportu
Konkurencja głównie
przez innowacje
produktów oraz jakość:
lekarstwa komputery,
maszyny elektryczne,
sprzęt elektroniczny,
pojazdy mechaniczne,
samoloty
Niska
intensywnoś
ć
technologicz
na
Konkurencja głównie przez
koszty czynników
produkcji: tekstylia,
wyroby drzewne, wyroby
metalowe, papiernicze,
żywność, wyroby gumowe
i plastyczne, produkty
mineralne
Konkurencja głównie
przez korzyści skali:
metale żelazne i
nieżelazne, produkty
petrochemiczne,
budowa statków
Na rynkach międzynarodowych
zdominowanych przez konkurencję
niedoskonałą typu monopolistycznego lub
oligopolistycznego, szczególne znaczenie
mają bariery tworzone przez zachowania
przedsiębiorstw i władz publicznych.
Bariery te można podzielić na:
-
ogólnorynkowe, związane z wchodzeniem
i wychodzeniem firm z rynku
-
handlowe typowe dla rynku
międzynarodowego i związane z
przekraczaniem granic kraju.
Bariery wejścia są przeszkodami
ograniczającymi firmom spoza danego
rynku wejście i konkurowanie z już
istniejącymi przedsiębiorstwami.
Chronią władzę rynkową i gwarantują
firmom działającym w gałęzi zyski
wyższe od normalnych w długich
okresach.
Przykładowe bariery wejścia
Koszty informacji o rynku, koszty reklamy
Wymogi związane z np.: obsługą
serwisową produktu, terminami dostaw,
organizacją rynku (detalicznego,
hurtowego). Wymogom tym firmy mogą
nie sprostać ze względów: kosztowych,
logistycznych, technicznych.
Patenty, koszt badań naukowych,
zdobywanie doświadczenia.
Dostęp do środków finansowych, linii
kredytowych.
Ograniczenia prawne i regulacyjne. Są to
bariery związane restrykcyjnymi
przepisami prawa w zakresie tworzenia i
rozwoju przedsiębiorstw, własności,
prywatyzacji, funkcjonowania rynku pracy.
Do barier dotyczących rynków
produktowych zalicza się:
Bezpośrednią kontrolę działalności
gospodarczej przez państwo, bariery
rozwoju prywatnej przedsiębiorczości w
formie prawnych ograniczeń dostępu do
rynku, ciężary administracyjne i
utrudnienia w tworzeniu przedsiębiorstw
(system licencji, pozwoleń), bariery
regulacyjne dotyczące handlu
zagranicznego i zagranicznych inwestycji w
formie barier celnych, itp..
Do barier dotyczących rynków
pracy zalicza się:
Restrykcyjne dla przedsiębiorstw
przepisy prawa pracy w zakresie
zawierania i rozwiązywania kontraktów,
zcentralizowany system negocjacji
płacowych, inne utrudnienia
regulacyjne w zakresie zatrudniania i
zwalniania pracowników.
Bariery innego rodzaju: np.
system „drapieżnych” cen.
Jest to narzucanie cen poniżej progu
rentowności w celu wyrugowania
rywala.
Bariery handlowe:
Bariery taryfowe to różnego rodzaju cła i
instrumenty paracelne ograniczające
wymianę międzynarodową: podatki
graniczne, opłaty manipulacyjne związane z
przekraczaniem granic.
Bariery pozataryfowe:
-
Bariery fizyczne w formie kontroli towarów i
osób w punktach granicznych;
-
Bariery techniczne, takie jak zróżnicowane
narodowe standardy techniczne produktów,
dyskryminacja firm zagranicznych przy
przetargach na zamówienia publiczne;
- Bariery dla bezpośrednich inwestycji
zagranicznych, takie jak ograniczenia
tworzenia filii przedsiębiorstw
zagranicznych;
-
Bariery dla swobodnego świadczenia
usług;
-
Bariery fiskalne związane z różnicami w
opodatkowaniu pośrednim dóbr i usług;
-
Bariery wynikające z pomocy publicznej
dla przedsiębiorstw krajowych.
Usuwanie barier
pozataryfowych
Usuwaniu barier służy proces
międzynarodowej standaryzacji i
normalizacji, realizowany przez takie
międzynarodowe instytucje jak:
Światowa Organizacja Normalizacyjna
(International Standardization
Organization) a także europejskie
organizacje normalizacyjne oraz
Światowa Organizacja Handlu (WTO).
Światowa Organizacja Handlu (WTO).