GIP
S

Jest materiałem pomocniczym stosowanym przy wykonywaniu wszystkich
prac w technice dentystycznej. Spotyka się go jako sól bezwodną CaSO4
(

anhydrat)

, a w dużych ilościach w postaci uwodnionej CaSO4 x 2H2O

(

dwuwodny

)

Gips występuje w przyrodzie pod postacią kamienia gipsowego jest to skała
osadowa.

Gips czysty tzw. alabaster jest śnieżnobiały pozbawiony domieszek o budowie
ziarnistej. W przyrodzie występuje zanieczyszczony glinką, kredą, piaskiem,
tlenkami żelaza. Na skutek tych domieszek może być szary, żółtawy lub
różowy.

Gips dwuwodny nie wiąże wody nawet podgrzany do 100°C, a podgrzany
powyżej tej temperatury traci ¾ wody krystalizacyjnej i nosi nazwę gipsu
półwodnego. Natomiast podgrzanie gipsu dwuwodnego powyżej 200°C
powoduje całkowitą utratę wody.

Gips ma twardość 2 wg skali Mosha

Nieznacznie rozpuszcza się w wodzie. Rozpuszczalność wzrasta wraz
ze wzrostem temperatury wody do 50

O

C, a w wodzie o niższej

temperaturze maleje.

Półwodzian zmieszany z wodą ma półpłynna papkę tężeje w ciągu 5
– 10 minut dając twardą, zbitą masę (dwuwodzian). Proces
twardnienia jest reakcją egzoenergetyczną

,

której towarzyszy

zwiększenie objętości.

2CaSO

4

x ½ H

2

O + 3 H

2

O 2(CaSO

4

x 2 H

2

O) + 3000

cal.

TWARDOŚC GIPSU

Twardość modeli gipsowych można zwiększyć przez dodawanie
pewnych substancji chemicznych do proszku lub wody. W praktyce
najczęściej korzysta się z pierwszej metody, z tym że substancje
chemiczne dodawane są do gipsu półwodnego przez wytwórnie i
dostarczane jako gips utwardzony. Gips utwardzony ma
zabarwienie żółtawe, niebieskie lub seledynowe. Oprócz
składników zwiększających twardość gipsu takich jak:

-boraks

-ałun glinowo-potasowy

-tlenku magnezu

-

fosforan wapnia

-

chlorek magnezu

-

lub 5% cementu budowlanego,

dodaje się składniki skracające czas wiązania (katalizatory dodatnie)

CZYNNIKI WPŁYWAJACE NA CZAS

ZESTALANIA SIĘ GIPSU

Czynniki te możemy podzielić na :
-przyspieszające wiązanie gipsu
-opóźniające wiązanie gipsu

Mogą one być fizyczne , chemiczne, mechaniczne. Chemiczne

zwane

katalizatorami. Katalizatory dodatnie przyspieszając czas

wiązania

Gipsu jednocześnie powodują że staje się on bardziej kruchy.

KATALIZTORY DODATNIE:

- sól kuchenna NaCl 0,5 do 3%

- siarczan potasu K

2

SO

4

2%

- siarczan sodu Na

2

SO

4

3 do 4%

- chlorek glinu AlCl

3

- kwasy: siarkowy, azotowy, solny

- zasady: sodowa i potasowa

KATALIZATORY UJEMNE

-

boraks (Na2B4O7)- powyżej 1%

-ałun glinowo potasowy 1-2%
-wodne roztwory szkła wodnego
-cukier
-ocet
-amoniak
-kwas borowy
-wodorotlenek baru
-gliceryna

CZYNNIKI TERMICZNE

Wiązanie gipsu przyspiesza się przez rozrobienie go w
ciepłej wodzie do temp 30

o

C.Wyższa temp. Opóźni czas

wiązania. Użycie zimnej wody opóźnia czas wiązania

CZYNNIKI MECHANICZNE

Czas zestalania się gipsu jest odwrotnie proporcjonalny do
czasu jego wiązania. Długie i powolne mieszani skraca czas
wiązania gipsu, jednak zwiększa rozszerzalność gipsu po
stężeniu.
Gips należy rozrabiać krótko i dokładnie.

TYPY GIPSÓW

ZASTOSOWANIE

Typ I gips

wyciskowy

Służy do wycisków szczęk uzębionych, częściowo

uzębionych

i bezzębnych.

Typ II gips

modelowy

Jest wykorzystywany do sporządzania modeli

orientacyjnych

(sytuacyjnych), do przedlewów i osadzania w

artykulatorze.

Od gipsu wyciskowego różni się nieco większą

ekspansją

w czasie wiązania i większą wytrzymałością na

ściskanie.

Typ III gips twardy

modelowy

Używa się go, gdy nie jest wymagana wysoka

precyzja, np. na modele przeciwstawne, na

modele robocze do protez częściowych

osiadających i całkowitych.

Typ IV gips

najtwardszy o

małej

ekspansji

Jest to bardzo czysty gips naturalny lub

syntetyczny.

Wykonuje się z niego modele dzielone, modele

kikutów i modele robocze w technice

odlewniczej.

Typ V gips

najtwardszy o

znacznej

ekspansji

Ma zastosowanie np. w wykonawstwie protez

całkowitych dla

wyrównania skurczu tworzywa sztucznego

podczas polimeryzacji

.

NAJWAŻNIEJSZE CECHY
GIPSU

- stosunek proszku do płyny powinien być w odpowiednich proporcjach gdyż
zmiana ilościowa może spowodować zaburzenie wiązania kryształów

- temperatura i wilgotność: temperatura wody użytej do mieszania powinna
wynosić 20-25°

- czas wiązania: proces wiązania gipsu polega na tworzeniu kryształu
wodzianu i jest od niego uzależniony

- wytrzymałość na zgniatanie: ma wpływ na twardość i odporność na ścieranie

- rozszerzalność gipsu: zmniejszenie ekspansji gipsu można uzyskać przez
dodanie boraksu, siarczanu potasu

WOSKI LABORATORYJNE

Woski są to estry wyższych kwasów tłuszczowych z

jednowodorotlenowymi

alkoholami. Niektóre woski zamiast alkoholi zawierają sterydy.
Woski dzielimy na;
-wosk modelowy
-wosk odlewowy
-wosk kleisty

Woski możemy podzielić w zależności na ich pochodzenie na;
-woski mineralne: parafina, stearyna, ozokeryt
-woski roślinne: Japoński, Karnauba, kalafonia, żywica Dammar
-wosk zwierzęcy: pszczeli, olbrot, tłuszcze zwierzęce

Wosk odlewowy służy do modelowania elementów które zostaną
zastąpione w procesie odlewniczym metalem. Wszystkie
składniki wosku odlewowego muszą się dokładnie spalać, nie
pozostawiając żadnych zanieczyszczeń które mogłyby
zniekształcić formę utworzoną w specjalnej masie ogniotrwałej.

Wosk odlewowy spotykany w handlu pod postacią
kalibrowanych:
- pałeczek
- kwadratowych płytek
- lub gotowych klamer i łuków, które wystarczy dopasować i
przymocować na modelu z gipsu.

-

WOSK KARNAUBA

- otrzymywany jest z liści palm brazylijskich na

których występuje w postaci suchego pyłu barwy szarej, bez
smaku i zapachu. Temperatura topnienia wynosi 85°.Wosk ten
dzięki swej twardości i wysokiej temperaturze topnienia jest
podstawowym składnikiem wosku odlewowego.

- WOSK PSZCZELI

-

jest to wosk zwierzęcy otrzymywany z plastrów

pszczelich. Po odłączeniu miodu przez wirowanie plastry topi się w
kąpieli wodnej. Otrzymany wosk jest koloru żółtego, który
odbarwia się przez wystawienie na działanie promieni słonecznych
lub przez chemiczne działanie np. wody utlenionej. Ma
charakterystyczny zapach miodu. W niskiej temperaturze jest
kruchy. W 35° mięknie dając plastyczną masę. Temperatura
topnienia wynosi 63°- 66°. Ma on strukturę ziarnistą. Jest
składnikiem wszystkich wosków laboratoryjnych.

- WOSK JAPOŃSKI

- jest tłuszczem roślinnym, znajduje się w

ziarnach drzewa woskowego. Ma jasnożółte zabarwienie, temperatura
topnienia wynosi 52° - 55°C. Posiada mniejszą lepkość niż wosk
pszczeli. Wchodzi w skład niektórych mas wyciskowych i wosku
odlewowego.

-STEARYNA I PARAFINA

– ilość tych substancji zależna jest od

gatunku wosku, wpływa na wyrazistość modelowanych form. Stearyna
jest mieszanką kwasu stearynowego i kwasu palmitynowego. Jest
bardziej krucha od parafiny.
Parafina jest mieszaniną wyższych węglowodorów nasyconych
zawierających wiecej niż 20 atomów węgla.Można ją otrzymać z
ozokerytu.

- BARWNIKI

– do wosku stosuje się barwniki koloru żółtego, czerwonego,

niebieskiego, zielonego i czarnego. Najczęściej używany jest barwnik
tłuszczowy Sudan IV, jako barwnik czerwony używana jest alkana lub
karmin.
Ciemnie kolory wosku przyczyniają się do dokładnego i wyraźnego
odtworzenia kształtów, od tego też w dużej mierze zależy dokładność
metalowego odlewu.

WOSK MODELOWY

Wosk modelowy ma zabarwienie czerwone lub różowe. Barwiony jest
karminem lub wyciągiem z korzeni alkany.

Służy do wykonywania wzorników zwarciowych, płyt protez, do
modelowania dostawek woskowych i ustawiania zębów, do pobierania
kęsków zwarciowych.

Występuje w formie płytek woskowych o grubości 1-2mm.

Wosk ten musi mieć takie właściwości aby w temp ludzkiego ciała nie
ulegał płynięciu.

-niektórzy producenci wytwarzają go w 2 gatunkach: zimowy i letni

wosk

SKŁADNIKI WOSKU

MODELOWEGO

-wosk pszczeli
-parafina, stearyna
-wosk Karnauba
-olbrot
-cerezyna
-talk i glinka biała
-terpentyna

Talk i glinka

-

zapobiegają zbytniej lepkości oraz wpływają na

gęstość

wosku po jego stopieniu.

Terpentyna

służy do rozpuszczania składników wosku

modelowego.

OLBROT

-

Otrzymywany z jam głowowych i szpiku kostnego

kaszalotów.
Jest estrem cetylowym kwasy palmitynowego. Jest twardszy i
bardziej kruchy niż wosk pszczeli. Temp. Top. 45

o

C.

CEREZYNZA-

Urzywana w zastępstwie wosku pszczelego i

parafiny. Temp pop. Wynosi40-60

o

C.Otrzymywana jest z

ozokerytu który występuje w stanie stałym jako mieszanina
wielkocząsteczkowych węglowodorów pokrewnych ropie
naftowej. Zawiera około 50% parafiny. Wydobyty wosk gotuje
się w wodzie poddaje rafinacji kwasem siarkowymi
odbarwieniu.

Wosk modelowy ulega zmianie stanu skupienia podczas
ogrzewania:

-zmiana konsystencji z twardej na plastyczną. Daje się łatwo
wyginać.

-Zmiana zew. Barwy oraz zmniejszenie plastyczności wskutek
rozluźnienia spoistości struktury wosku.

-okres topienia wosku

WOSK LEPKI

Wosk ten służy do sklejania wycisków gipsowych części protez
przed naprawieniem, sklejenia części protez przeznaczonych
do lutowania.
Sprzedawany w formie laseczek o kolorze żółtym lub płaskich
kwadratowych płyt. Posiada wysoką temp. topnienia, jest
twardy i kruchy. Charakteryzuje się małym zakresem
plastyczności.

Skład wosku lepkiego:
-wosk pszczeli
-wosk Karnauba
-kalafonia
-Zywica Dammar

KALAFONIA

-Jest to żywica z drzew iglastych. Jest ciałem

stałym o barwie od jasnożółtej do ciemnobrunatnej. Im lepszy
gatunek tym jaśniejsze zabarwienie. Ma wysoką temp
top.105-135

o

C .Ich dodatek czyni wosk kruchym i łamliwym.

Dodawana do wosku odlewowego i lepkiego.

ŻYWICA DAMMAR-

Zywice to produkty niektórych drzew

tropikalnych i europejskich drzew szpilkowych: sosna, świerk ,
modrzew.
Jest to mieszanina olejków eterycznych zwanych terpenami i ich
pochodnych.
Żywica Dammar jest otrzymywana z drzew wschodniorosyjskich.
Mięknie w temp.150

o

C.Należy jak Kalafonia i terpentyna do

węglowodorów pierścieniowych. Nie mają właściwości
aromatycznych.