Biologiczne
mechanizmy
funkcjonowania
człowieka

Płeć mózgu

(

wykład 11)

Elżbieta Szeląg

Czy mózgi kobiet i mężczyzn

różnią się pod względem

neuroanatomicznym,

funkcjonowania poznawczego,

a także

wzorca asymetrii

funkcjonalnej

?

Ruchy feministyczne

zakładają równość płci,

nie przyjmują istnienia różnic miedzy

kobietami i mężczyznami w zdolnościach

poznawczych i różnic neuroanatomicznych

Płeć jest wyznaczona przez

czynniki genetyczne

Chromosomy płciowe gamety

Osoba z przynajmniej 1 Y jest fenotypowo
mężczyzną

Osoba pozbawiona przynajmniej 1 Y jest
fenotypowo kobietą

• Wielkość mózgu kobiet i mężczyzn jest

proporcjonalna do wielkości ciała

• Zróżnicowana wielkość mózgu nie ma

związku z poziomem inteligencji u obu płci

Współcześnie uważa się, że:

Czy istnieją więc różnice między płciami
w neuroanatomicznej budowie mózgu

?

Co oznacza większa bezwzględna masa
mózgu
mężczyzny niż kobiety:

• Większą liczbę neuronów

czy też

• Większe ich zagęszczenie / mm

2

powierzchni

Mężczyźni

Kobiety

Więcej substancji szarej (neuronów)
niż substancji białej (włókien)

Więcej substancji białej (włókien)
niż substancji szarej (neuronów)

Więcej substancji szarej (neuronów)
w LP

Obszary badań:

•

zdolności poznawcze

•

sposób rozwiązywania problemów
intelektualnych

•

postrzeganie i ocena zdarzeń oraz
sposób reagowania na te zdarzenia

•

cele, system wartościowania

Czy istnieją więc różnice między płciami
w zdolnościach psychicznych i umysłowych

?

Hormony płciowe

• Androgeny (hormony męskie):

testosteron

• Hormony żeńskie:

estrogeny: estradiol

progestyny: progesteron

Zarówno obserwacje

zachowania, jak i badania

empiryczne wskazują na różnice

w zdolnościach poznawczych

między kobietami i

mężczyznami.

Te poza płciowe różnice mają

charakter statystyczny (biorąc pod

uwagę średnią z dużej populacji

osobników)

Różnice w zdolnościach poznawczych

między płciami (średnia z populacji)

Różnice w zdolnościach poznawczych

między płciami (średnia z populacji)

c.d….

Różnice w zdolnościach

poznawczych między płciami

(średnia z populacji)

Przykłady zadań empirycznych,

w których obserwowane są

różnice między płciami

Test fluencji słownej

• K....krowa, kaczka, koza, kanapa, kierunek, kolo...

M …..

• Miasta…..
• Meble ……..
• Zwierzęta………..

itd….

Różnice między kobietami i

mężczyznami w funkcjonowaniu

psychicznym i społecznym

Mężczyźni

•

Kierują się rzeczowymi

logicznymi argumentami, a nie

odczuciami

•

Cenią sukces zawodowy,

kompetencje, skuteczność

działania, role przywódcze

•

Koncentrują się bardziej na

„rzeczach i sprawach”, niż na

relacjach z innymi

•

Skłonność do zachowań

agresywnych

Kobiety

•

Kierują się odczuciami, a nie

rzeczowymi logicznymi

argumentami

•

Mniej cenią osiągnięcia zawodowe i

role przywódcze, niż np. życie

rodzinne

•

Mają większą wrażliwość społeczną

(znaczenie relacji

interpersonalnych, związki z

innymi, porozumienie i współpraca)

•

Mają większą wrażliwość

emocjonalną w większym stopniu

dostrzegają sygnały emocjonalne i

reagują na nie

Czy różnice te są cechą wrodzoną,

czy wynikają z różnych warunków

rozwoju ontogenetycznego i

wychowania

?

Pozbawienie możliwości włączania
androgeny
Androgen-insensitivity syndrome

Chromosomalny

mężczyzna

XY

Mutacja genu odpowiedzialnego za
recepcję androgenu

Receptor nie wiąże androgenu

Całkowity brak androgenu lub całkowity brak
wrażliwości na jakikolwiek androgen obecny
w środowisku

Fizycznie będzie to kobieta

Zdolności wzrokowo- przestrzenne u

tych kobiet są gorsze niż kuzynów

zarówno w linii męskiej, jak i

żeńskiej („kobiecy mózg”)

Niewielki poziom androgenów jest niezbędny,

dla wykształcenia zdolności przestrzennych

na pewnym poziomie

Brak różnic w zdolnościach
językowych

Wpływ modulacyjny hormonów

płciowych u osób dorosłych

dotyczy:

• zmian funkcjonowania poznawczego

kobiet w cyklu menstruacyjnym

• wpływu kuracji estrogenowych (HTZ)

u starszych kobiet na funkcje
poznawcze

• wpływu chirurgicznej menopauzy na

te funkcje

Zmiany funkcjonowania

poznawczego kobiet w trakcie

cyklu menstruacyjnego

• testy „kobiece”: koordynacja wzrokowo-

ruchowa, precyzja ruchów, zadania
językowe

(faza środkowo-lutealna przy

wyskokim poziomie progesteronu i
estrogenów)

• testy „męskie”: projektowanie

przestrzenne, zdolności wzrokowo-
przestrzenne (

wczesna faza folikularna przy

niskim poziomie progesteronu i estrogenów)

Wg. Maka i wsp. 2002

Wg. wczesnych badań z lat 50-tych:
• pozytywny wpływ HTZ na testy pamięci werbalnej
• jednak w rok po odstawieniu HTZ wyniki obniżały się

Wpływ kuracji estrogenowych (HTZ) u

starszych kobiet na funkcjonowanie

poznawcze

WNIOSEK:

efekt działania HTZ jest krótkotrwały i związany z
aktualnym poziomem estrogenów

Wpływ ten nie został ostatecznie udokumentowany.

• estrogeny maja wybiórczy (pozytywny) wpływ na

pamięć werbalną

• efekt ten zależy od aktualnego poziomu hormonów

• efekt pojawia się już po krótkotrwałym stosowaniu

estrogenów

• mózg utrzymuje wrażliwość na estrogen nawet po

kilkunastu latach niskiej jego zawartości we krwi

Wpływ kuracji estrogenowych (HTZ) u

starszych kobiet na funkcjonowanie

poznawcze c.d….

Wg. Wolf i wsp. 1999

Wyniki współczesnych badań sugerują, że:

P ł e ć

a funkcjonalna asymetria mózgu

Czy istnieją różnice w asymetrii
funkcjonalnej mózgu u kobiet i u
mężczyzn

Jeśli istnieją, to efekty uszkodzenia lewej i
prawej półkuli mózgu powinny być
odmienne u kobiet i u mężczyzn…..

?

Ogólnie biorąc afazja rzadziej
występuje u kobiet niż u mężczyzn
z powodu bardziej rozproszonej,
a więc mniej wyraźnej,
reprezentacji funkcji językowych

Z tych samych powodów
lepsze są rokowania na restytucję
utraconych funkcji u kobiet
niż u mężczyzn
(szybsza rehabilitacja)

Częstość występowania afazji

u kobiet i u mężczyzn po

uszkodzeniach jednostronnych

•

uszkodzenie lewej półkuli : afazja 3 x
częściej
u mężczyzn

•

uszkodzenie prawej półkuli: częściej u
kobiet

( wg. McGlone

)

A co na ten temat mówią

wyniki badań eksperymentalnych

?