Sądy i Trybunały RP

myśl przewodnią wystąpienia oddają słowa

prof. dr hab. J. Langroda



Państwo praworządne jest nierozdzielnie
zespolone z instytucją sądownictwa – bez
niego

bowiem

nie

ma

państwa

praworządnego,

a

bez

państwa

praworządnego nie ma sądownictwa –
przeto leży w najżywotniejszym interesie
nauki tak prawa politycznego, jak i
prawa

administracyjnego,

aby

to

uświadomienie stało się udziałem ogółu
społeczeństwa, bo z nim przyjdzie –
przyjść musi – nie tylko znajomość, ale i
zrozumienie prawa.

Prawo

do

sądu

–

gwarantem

demokratycznego Państwa Prawa

Opus iustitiae PAX –

właściwie ukształtowany wymiar

sprawiedliwości jest gwarancją

pokojowych, a nie opartych na

konflikcie i przemocy, stosunków

między obywatelami a państwem

Trójpodział władzy

Władza

Wykonawcza

Władza

Sądownicza

Władza

Ustawodawcza

Sądy i trybunały w Polsce

Struktura

sądownictwa

Sąd Najwyższy

Sądy

administracy

jne

Sądy

powszechne

Sądy

wojskowe

Trybunały

Naczelny sad

administracyj

ny

Wojewódzkie

sądy

administracyj

ne

Sądy

apelacyjne

Sądy

okręgowe

Sądy rejonowe

Sądy okręgów

wojskowych

Sądy

garnizonowe

Trybunał

Konstytucy

jny

Trybunał

Stanu

Zasady funkcjonowania sądów i

trybunałów

Do organów władzy sądowniczej zaliczają się:

Sad

Najwyższy

,

sądy powszechne, sądy administracyjne i

wojskowe, Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

Sędziowie są powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady
Sądownictwa.

Organy władzy sądowniczej funkcjonują na podstawie kilku zasad:

• zasada niezawisłości polega na tym, że sędziowie podlegają
Konstytucji i ustawom, z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego
podległych tylko Konstytucji. Przy wydawaniu wyroków sędziowie
kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem. Poza tym są wolni
od nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją
niezawisłości jest powoływanie sędziów na stałe – do emerytury,
praktycznie bez możliwości odwołania, oraz immunitet, czyli zakaz
zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego sądu.

Sąd Najwyższy to organ sądowy sprawujący nadzór
nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych.
Składa się z pierwszego prezesa, prezesów oraz
sędziów. Pierwszego prezesa mianuje prezydent na 6 –
letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych
przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu
Najwyższego. Pozostałych sędziów również powołuje
prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:

• cywilną, karną, wojskową, a także pracy i
ubezpieczeń społecznych.

Sąd Najwyższy

Siedziba Sadu Najwyższego

Funkcje Sądu Najwyższego,
najważniejsze
a)rozpoznawanie kasacji, czyli
odwołań
od wyroków sądów drugiej instancji
z powodu złamania prawa w trakcie
postępowania,
b)interpretowanie przepisów prawa,
c)stwierdzanie ważności wyborów
prezydenckich, do parlamentu oraz
ważności referendum
konstytucyjnego
i ogólnokrajowego.

Sądy powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego,
cywilnego, rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych,
które nie są zastrzeżone dla innych sądów.
Pracami sądów kierują prezesi.

Sądy powszechne

Sądy powszechne

Rejonowe

Okręgowe

Apelacyjne

Kilka ważnych zasad



Postępowanie w sądach ma

charakter instancyjny. Najniższą

instancją są sądy rejonowe, które

rozpatrują wszystkie sprawy, z

wyjątkiem tych zastrzeżonych dla

sądów okręgowych (np. zbrodnie,

rozwody).

Sądy okręgowe



Sądy okręgowe rozpatrują środki
zaskarżenia od orzeczeń sądów
rejonowych oraz są sądami pierwszej
instancji w postępowaniach
uregulowanych ustawami

sądy apelacyjne



rozpatrują środki zaskarżenia
od orzeczeń sądów
okręgowych

Do kompetencji sądów
administracyjnych należy m.in:

• kontrola działania organów
administracji publicznej,

• rozstrzyganie sporów między
jednostkami samorządu oraz
samorządem a jednostkami administracji
państwowej,

• rozstrzyganie sporów między
obywatelami a jednostkami administracji
,

• orzekanie o zgodności z ustawami
uchwał organów samorządu
terytorialnego.

Sądownictwo administracyjne

Sądownictwo administracyjne jest
w Polsce dwuinstancyjne:

wojewódzkie sądy administracyjne to sądy
pierwszej
instancji, które rozpatrują w pierwszej instancji
wszystkie sprawy należące do kompetencji
sądownictwa administracyjnego,
Naczelny Sąd Administracyjny jest sądem
drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych przez
sądy wojewódzkie, nad którymi sprawuje nadzór.
Na jego czele stoi prezes wybierany przez
prezydenta na 6 lat spośród kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne
Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Sądy wojskowe rozpatrują
przestępstwa popełnione przez
żołnierzy służby czynnej.

Sądownictwo wojskowe ma
charakter dwuinstancyjny:

• sądy garnizonowe to sądy
pierwszej instancji,

• sądy okręgu wojskowego to
sądy drugiej instancji dla spraw
rozpatrywanych przez sądy
garnizonowe oraz pierwszej instancji
dla spraw żołnierzy posiadających
najwyższe stopnie wojskowe.

Sądy wojskowe

Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu
Najwyższego. Trybunał Stanu rozpatruje sprawy na poziomie
dwóch instancji.

W pierwszej instancji orzeka w składzie przewodniczący i 4
członków, a w drugiej przewodniczący i 6 członków. Od wyroku
wydanego w drugiej instancji nie ma kasacji.

Trybunał Stanu

Trybunał Stanu jest organem sądowym, który sądzi
najwyższych urzędników państwowych. W jego skład
wchodzą przewodniczący, 2 zastępców oraz 16
członków wybieranych przez sejm na czas jego
kadencji.

•prezesów Narodowego Banku Polskiego
oraz Najwyższej Izby Kontroli, a także
członków Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji za naruszenie konstytucji i
ustaw,

•posłów i senatorów za naruszenie
zakazu prowadzenia działalności
gospodarczej, wiążącej się z czerpaniem
korzyści z majątku Skarbu Państwa lub
samorządu terytorialnego.

Trybunał Stanu, sądzi

•Prezydenta za naruszenie konstytucji, ustaw oraz
za przestępstwa pospolite,

•członków Rady Ministrów za naruszenie
konstytucji, ustaw oraz za przestępstwa popełnione
w związku z zajmowanym stanowiskiem,

Trybunał Konstytucyjny
jest organem odrębnym
od pozostałych sądów.
Składa się z 15 sędziów
wybieranych przez sejm
na 9 – letnią kadencję,
która ma charakter
indywidualny.
Prezesa i wiceprezesów
powołuje prezydent.
Orzeczenia Trybunału
mają charakter
ostateczny.

Trybunał Konstytucyjny

Warszawa 02-04-2009. Doroczne Zgromadzenie Sędziów
Trybunału Konstytucyjnego z udziałem prezydenta Lecha
Kaczyńskiego.
fot. Adam Chełstowski/FORUM

Funkcje Trybunału Konstytucyjnego

• rozpatruje skargi konstytucyjne,

• orzekanie o zgodności ustaw i umów
międzynarodowych z konstytucją.
Z wnioskiem o to mogą wystąpić:
prezydent, marszałek sejmu, marszałek
senatu, prezes Rady Ministrów, minimum
50 posłów lub 30 senatorów, pierwszy
prezes Sądu Najwyższego, prezes
Naczelnego Sądu Administracyjnego,
Prokurator Generalny, prezes Najwyższej
Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich

• orzeka o zgodności ustaw z
ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi,

Trybunał Konstytucyjny

Funkcje Trybunału
Konstytucyjnego

• orzeka o zgodności z
konstytucją celów i działalności
partii politycznych,

• badać zgodność z konstytucją
aktów prawnych wydawanych
przez organy centralne,

• rozstrzyga spory kompetencyjne
między centralnymi organami
państwa,

•Orzeka o zaistnieniu
tymczasowej przeszkody w
sprawowaniu urzędu prezydenta.

Trybunał Konstytucyjny

Warunki wnoszenia skarg do
Trybunału Konstytucyjnego

• prawo skierowania skargi do
Trybunału Konstytucyjnego ma każdy,
kto uzna, że jego prawa lub wolności
zostały naruszone,

• skargę może sporządzić wyłącznie
adwokat lub radca prawny,

• przedmiotem skargi może być tylko
akt normatywny (np. ustawa),

• rozpatrywane są tylko skargi
dotyczące praw i wolności
zagwarantowanych w Konstytucji RP,

• skargę można wnieść pod
warunkiem wyczerpania wszystkich
możliwości odwoławczych.

Trybunał Konstytucyjny

Sala rozpraw

Krajowa Rada Sądownictwa to instytucja stojąca na czele
niezależności sędziów i sądów. Składa się z pierwszego prezesa Sądu
Najwyższego, prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, ministra
sprawiedliwości, osoby powołanej przez prezydenta, 15 członków
wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego i innego rodzaju
sądów oraz
4 osób wybranych przez parlament.

Do zadań Rady należy m.in.:

• rozpatrywanie kandydatur na sędziów i występowanie do
prezydenta z wnioskiem o powołanie sędziów Sądu Najwyższego,
sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych,

• występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o
zbadanie zgodności z konstytucją aktów dotyczących niezależności
sędziów i sądów,

• występowanie z wnioskiem o wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego w stosunku do sędziów.

Krajowa Rada Sądownictwa

Władza

sądownicza

jest

władzą

niezależną zarówno od legislatury jak i
egzekutywy. Jej struktura nie ma w
Polsce jednolitego charakteru, gdyż
obejmuje dwa niezależne od siebie
segmenty: sądy oraz dwa trybunały
(Trybunał Konstytucyjny oraz Trybunał
Stanu). Władza ta odgrywa istotną rolę
zarówno w funkcjonowaniu systemu
podziału władz, gdzie pełni funkcję
apolitycznego czynnika równowagi, jak i
w ochronie praw i wolności jednostki,
gdzie

pełni

funkcję

apolitycznego

gwaranta tych praw.
 

Sądy

Zadaniem sądów jest sprawowanie wymiaru
sprawiedliwości, czyli rozstrzygania sporów o
prawo, w których przynajmniej jedną ze stron
jest jednostka lub inny podmiot podobny.
Konstytucja

daje

sądom

monopol

na

sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, a więc
stwarza sądom możliwość ostatecznego
rozstrzygnięcia

każdej

sprawy,

której

przedmiotem jest spór o prawo, jeżeli choćby
jedną ze stron jest jednostka. Oznacza to, że
sądom musi przysługiwać pozycja nadrzędna,
wyrażająca się w możliwości zweryfikowania
prawidłowości rozstrzygnięcia każdego organu
pozarządowego.

ZASADY

1. Prawo do sądu
Prawo do sądu, wynikające zarówno z Konstytucji RP (por. art.
45), jak i Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności (por. art. 6), ma swoje dwa aspekty:



Prawo do drogi sądowej oznacza, że każdemu
obywatelowi zapewnia się dostęp do sądu.
Dostęp do sądu oznacza, że każdy ma prawo,
aby każda sprawa o charakterze cywilnym
mogła być rozstrzygnięta przez sąd,
podobnie jak każde oskarżenie o popełnienie
czynu zabronionego. Prawo do sądu oznacza
również, że decyzje władz administracyjnych
także mogą być poddawane kontroli sądowej.

b) Prawo do

rozpatrzenia

sprawy przez niezależny, niezawisły i

właściwy sąd

Każdy ma prawo, aby Jego sprawa została

rozpatrzona przez sąd, a zatem niezależny i

niezawisły organ.

Prawo do rozpatrzenia sprawy bez

zbędnej zwłoki

W Konstytucji RP zostało zagwarantowane
prawo do rozpatrzenia sprawy "bez
nieuzasadnionej zwłoki" (por. art. 45
Konstytucji), zaś w Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności
prawo do rozpatrzenia sprawy „w rozsądnym
terminie” (por. art. 6 EKPCz).
Możesz i powinieneś bronić się przed zbytnią
przewlekłością każdego postępowania.

Zasada dwuinstancyjności



Z Konstytucji RP jednoznacznie wynika, że
"postępowanie sądowe jest co najmniej
dwuinstancyjne" (art. 176 Konstytucji), zaś
„każda ze stron ma prawo do zaskarżenia
orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej
instancji” (art. 78 Konstytucji). W związku z tym
w każdym postępowaniu masz możliwość
odwołania się od niekorzystnego z Twojego
punktu widzenia orzeczenia i przeanalizowania
Twojej sprawy jeszcze raz przez sąd
odwoławczy.

Watro wiedzieć 

Nie od każdego orzeczenia możesz się odwołać.
Sama Konstytucja RP przewiduje, że prawo do
zaskarżania orzeczeń i decyzji może być
ograniczone wyjątkami przewidzianymi w
ustawach (por. art. 78 Konstytucji). Generalnie od
orzeczeń i decyzji merytorycznych
rozstrzygających Twoją sprawę albo kończących
postępowanie w sprawie zawsze będziesz mógł
wnieść odwołanie. W toku postępowania
wydawanych jest jednak szereg innych orzeczeń i
decyzji, z których zaskarżyć będziesz mógł jedynie
te, w stosunku do których ustawa przyznaje Ci
taką możliwość.

Zasada jawności



Jawne rozpatrzenie sprawy zostało
zagwarantowane w Konstytucji RP (por. art. 45
ust. 1), oraz Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności (por. art. 6). Jawność
postępowania oznacza, że rozprawa sądowa jest
ogólnie dostępna dla publiczności i co do zasady
każdy ma prawo wstępu na salę sądową.
Obecność publiczności podczas postępowania ma
zapewnić społeczną kontrolę sposobu
procedowania i prawidłowości orzeczeń
wydawanych przez sąd.

Pamiętaj



Konstytucja RP przewiduje, że jawność
postępowania może być wyłączona ze
względu na moralność, bezpieczeństwo
państwa, porządek publiczny, ochronę
życia prywatnego stron lub inny ważny
interes prywatny.

Pomimo wyłączenia

jawności wyrok zawsze musi być
ogłoszony publicznie (por. art. 45 ust. 2
Konstytucji).

Prawo do poszanowania
wolności i godnego
traktowania



Źródłem praw i obowiązków jest
godność człowieka. Jest ona
przyrodzona, niezbywalna i
nienaruszalna, a na państwie ciąży
wręcz obowiązek ochrony godności
ludzkiej, tak: art. 30 Konstytucji

PAMIĘTAJ - WARTO



Konstytucja RP jednoznacznie stanowi, że „nikt
nie może być poddany torturom ani okrutnemu,
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i
karaniu. Zakazuje się stosowania kar
cielesnych” (art. 40). Niemal identyczną
regulację zawiera Konwencja o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, zgodnie z
którą „nikt nie może być poddany torturom ani
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu
albo karaniu” (art. 2). Zakaz ten ma charakter
absolutny i nie mogą być stosowane żadne
wyjątki w tym zakresie

Prawo do obrony



Prawo do obrony to jedno z

najważniejszych praw w toku

postępowania. Jest ono gwarantowane

zarówno przez Konstytucję RP (por. art.

42 ust. 2), jak i Konwencję o ochronie

praw człowieka i podstawowych

wolności (por. art. 6). Prawo zapewnia

Ci obronę zarówno w znaczeniu

materialnym, jak i formalnym

Prawo do obrony w
znaczeniu materialnym



oznacza, że każdy ma prawo
podejmowania w toku postępowania
wszelkich czynności, których celem
jest ochrona własnych interesów (np.
poprzez składanie stosownych
wniosków dowodowych).

Prawo do obrony w
znaczeniu formalnym



oznacza natomiast, że
każdy ma uprawienie do
korzystania z obrońcy,
zarówno z wyboru, jak i z
urzędu

.

Prawo do pomocy w
postępowaniu



Prawo do pomocy w postępowaniu jest jednym
z aspektów gwarantowanego w Konstytucji RP
prawa do obrony (por. art. 42 ust. 2)



Pomoc z urzędu i z wyboru



W Konwencji o ochronie praw człowieka i
podstawowych wolności wprost bowiem
zostało zapisane, że oskarżony ma prawo,
„jeśli nie ma wystarczających środków na
pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego
korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego
z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru
sprawiedliwości” (art. 6 ust. 3 EKPCz).

Prawo wynagrodzenia
niewłaściwych decyzji



Z Konstytucji RP jednoznacznie wynika, że
"każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody,
jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z
prawem działanie organu władzy publicznej"
(art. 77 Konstytucji). Działaniem organu władzy
publicznej może być również wydanie
określonego orzeczenia przez sąd. Jeżeli
zostanie ustalone, że orzeczenie zostało
wydane niezgodnie z prawem, a stronie z tego
tytułu została wyrządzona szkoda, ma ona
prawo do żądania od państwa stosownego
odszkodowania.

Dziękuję za uwagę