Wykład II

Pedagogika ogólna jako subdyscyplina

pedagogiki

dr Jakub Jerzy
Czarkowski

Initium

Initium

doctrinae sit

doctrinae sit

consideratio

consideratio

nominis

nominis

Na początku była
filozofia



Greckie φιλοσοφία

philosophia - 'umiłowanie
mądrości' oznaczało w
starożytności ogólnie naukę,
refleksję systematyzującą
wszelką ludzką wiedzę.



Z czasem, gdy wiedzy

przybywało, wyodrębniały się z
filozofii kolejne dyscypliny nauki:
matematyka, logika, retoryka...

Nauka.

Współcześnie wymienia się kilka kryteriów
odróżniających naukę od innych form
poznawczej czy zawodowej działalności
człowieka. , a mianowicie:



własny przedmiot badań,



własne metody badań,



własne teorie opisujące i wyjaśniające

przedmiot badań w tym własny system
pojęciowy.
.

Rozpoczynając
studiowanie



„Chcąc określić rozwój pedagogiki jako nauki, nie
wystarczy podać występowanie równych systemów
pedagogicznych, ich charakterystyki, przyczyn zjawiania
się, ich wzajemnych stosunków. Samo wyliczenie kierunków
i systemów pedagogiki może wprawdzie być ważna
podstawa dla ukazania zmian, jakim podlegała pedagogika
jako nauka, ale rozwoju jej naukowego charakteru jeszcze
nie przedstawia. Dla rozwiązania tego zagadnienia należy
rozstrzygnąć, jakie są główne elementy składowe każdej
nauki, mające znaczenie dla rozwoju jej naukowego
charakteru, a następnie zbadać, jak te elementy zmieniały
się w poszczególnych systemach i kierunkach pedagogiki.”



Kazimierz Sośnicki, Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX w.
PZWS Warszawa 1967, s.11

Co to jest nauka
(dyscyplina naukowa)?



W znaczeniu treściowym nauka to system

uzasadnionych pojęć, twierdzeń i hipotez
będących wytworem odkrywczej działalności
badawczej i stanowiących najwyżej rozwiniętą
postać świadomości społecznej.



Nauka może być też rozpatrywana w znaczeniu

funkcjonalnym. Jest ona wówczas ogółem
czynności składających się na działalność
badawczą. W tym ujęciu mówi się o nauce jako
o procesie badawczym. Stanowisko takie
znajduje wsparcie w filozofii nauki.

Trzy zasadnicze kryteria
podziału nauk



(1) według przedmiotu badań,



(2) według metody badań,



(3) według głównych zadań

badawczych.

Zgodnie z kryterium pierwszym, czyli

przedmiotem badań, wyodrębnia się:



(1) nauki przyrodnicze (zajmujące się

badaniem, opisem i wyjaśnianiem
otaczającej przyrody);



(2) nauki społeczne (zajmujące się

badaniem człowieka i jego życia
społecznego); tu zalicza się pedagogikę;



(3) nauki teoretyczne zajmujące się

pojęciami ogólnymi (np. matemayka lub
filozofia) .

Uwzględniając kryterium drugie, czyli

metody badań, wyodrębnia się:



(1) nauki formalne (oparte na

metodzie dedukcji)



(2) nauki empiryczne (oparte na

metodach indukcji, dedukcji [falsyfikacji]
lub idealizacji). Pedagogikę uważa się za
naukę empiryczną.

Biorąc pod uwagę trzecie kryterium, tzn.

typ zadań badawczych, wymienia się:



(1) nauki teoretyczne (rozwiązujące

głównie problemy teoretyczne);



(2) nauki praktyczne (zorientowane przede

wszystkim na rozwiązywanie problemów
praktycznych, np. tworzenie dyrektyw
praktycznego działania); tu umiejscawia się
pedagogikę.



Wielu pedagogów umieszcza pedagogikę wśród

nauk nomologicznych. W tym też można

doszukiwać się przyczyn rozkwitu pedagogiki

eksperymentalnej, doświadczalnej i

empirycznej na przełomie XIX i XX wieku.



Na początku XX wieku zaznaczyło się przejście z

nauk nomologicznych do nauk technicznych.

Rozpoczął się rozkwit nauk technicznych opartych

na praktycznie zorientowanych technologiach.

Powstała wizja pedagogiki prakseologicznej jako

technologii kształcenia (wychowania).



Pedagogikę i jej teorię można umieszczać w

kręgu nauk prakseologicznych lub

hermeneutycznych.



Pedagogika może być uważana zarówno za

naukę teoretyczną, jak i praktyczną,
empiryczną i społeczną.



U podstaw każdej nauki znajdują się założenia

na temat konstruowania teorii, czyli wiedzy o
badanym wycinku rzeczywistości, którą ona
opisuje i wyjaśnia.



W związku z tym przyjmiemy, iż na status

naukowy pedagogiki składają się przede
wszystkim założenia konstruowania teorii,
czyli twierdzeń i praw pedagogicznych oraz
wynikające z tych założeń konsekwencje
teoriopoznawcze i edukacyjne.



Pedagogika może być uważana zarówno za

naukę teoretyczną, jak i praktyczną,
empiryczną i społeczną.



U podstaw każdej nauki znajdują się założenia

na temat konstruowania teorii, czyli wiedzy o
badanym wycinku rzeczywistości, którą ona
opisuje i wyjaśnia.



W związku z tym przyjmiemy, iż na status

naukowy pedagogiki składają się przede
wszystkim założenia konstruowania teorii,
czyli twierdzeń i praw pedagogicznych oraz
wynikające z tych założeń konsekwencje
teoriopoznawcze i edukacyjne.

Eksplanacja eksplikacja i
eksploracja



Eksplanacja - logiczne wyprowadzenie danego

uznanego zdania z innych zdań już uznanych, w
skończonej liczbie kroków



Eksplikacja – łac. explicatio ‘tłumaczenie’,

‘wyjaśnienie’ wyjaśnianie, uściślanie treści
pojęcia bez zmiany jego zakresu;



Eksploracja –  łac. exploratio 'badanie' od

explorare 'obwieścić wołaniem; wypatrywać;
szperać'poszukiwanie, badanie nieznanych
dziedzin albo terenów; dociekanie, poszukiwanie.(
eksplorator badacz, poszukiwacz).  

Sposoby pojmowania
pedagogiki ogólnej
(dezyderaty)



pedagogika ogólna - jako teoria o najwyższym

stopniu ogólności;



pedagogika ogólna - zajmująca się odkrywaniem i

systematyzowaniem prawidłowości procesów

pedagogicznych;



pedagogika ogólna - jako refleksja naukowa o

edukacji niezależna od doraźnych sytuacji;



pedagogika ogólna - jako dyscyplina spełniająca

funkcje naukowe i społeczne;



pedagogika ogólna - powinna być metateorią

wychowania, kształcenia i samokształtowania

człowieka;



pedagogika ogólna - powinna się wiązać z budową

teorii pedagogicznej sensu stricto;



pedagogika ogólna - jako pedagogika teoretyczna;



pedagogika ogólna- dziedzina pedagogiki zajmującą

się równocześnie empirycznym wyjaśnianiem,

hermeneutyczną interpretacją i prakseologiczną

skutecznością dokonywania zmian w jednostce w

perspektywie całożyciowej edukacji;



pedagogika ogólna - jest dyscypliną zajmującą się

najbardziej ogólnymi problemami pedagogicznymi;



pedagogika ogólna - dział najwyższy pedagogiki

zajmujący się tworzeniem jednolitej teorii

wszechstronnego rozwoju człowieka;



pedagogika ogólna - jest metodologiczną orientacją

opartą na odkrywaniu sensu edukacji;



pedagogika ogólna - jest ogólną teorią wychowania

i jej głównym zadaniem jest wyodrębnienie,

analizowanie i syntetyczne opisywanie różnych form

wychowania w ich podstawowej strukturze;



pedagogika ogólna - powinna być dyscypliną,

która odkrywa i systematyzuje prawidłowości i
niezmienniki procesów wychowania,
kształcenia i samokształtowania człowieka -
względnie nie ograniczone czasowo (takie, które
powtarzają się w różnych okresach
historycznych) i przestrzennie (takie, które
występują w różnych krajach, systemach
kulturowych i społecznych);



pedagogika ogólna - powinna być względnie

niezależna od doraźnych sytuacji społecznych,
politycznych, kulturowych i religijnych (od tych
sytuacji uzależnione są odmiany pedagogiki
praktycznie zorientowanej);



pedagogika ogólna - powinna analizować różne

odmiany pedagogik praktycznie zorientowanych

(mających również swoje założenia teoretyczne i

swoje metodyki)



pedagogika ogólna - jako filozoficzna refleksja

na temat wychowania;



pedagogika ogólna - porównawczo rozważa

właściwości, charakter i sens różnorodnych

pedagogicznych terminów, zagadnień i systemów

teoretycznych;



pedagogika ogólna - jest działem pedagogiki

(nauki o wychowaniu) zajmujący się (1)

podstawami, (2) strukturą i celami wychowania, (3)

metodologią badań, (4) analizą ogólnych doktryn

pedagogicznych, (5) filozoficzną problematyką

wychowania, (6) jak również dziedzinami, które się

jeszcze nie usamodzielniły;



pedagogika ogólna - ma podejmować

filozoficzną refleksję nad człowiekiem i nad
wychowaniem; analizować konsekwencje dla
pojmowania istoty i funkcji wychowania,
płynące z różnych kierunków filozoficznych,
rozważać metodologiczny charakter
pedagogiki a także terminologię pedagogiczną
i metodologię badań pedagogicznych;



pedagogika ogólna - zajmuje się:

charakterystyką pedagogiki jako nauki
(określenie jej przedmiotu i zadań, sposobów
stawiania zagadnień, metod badań) oraz
krytyczną analizę jej założeń, podstawowych
pojęć, tendencji i teoretycznych stanowisk.

Pedagogika Ogólna



uogólniona i lokalna refleksja filozoficzna i

naukowa nad człowiekiem, jego wychowaniem i

samowychowaniem. Podstawa jej są zróżnicowane

paradygmaty naukowe, zmierzająca do

odkrywania i systematyzowania prawidłowości

procesów wychowania, kształcenia i

samokształcenia człowieka w stałym i zmiennym

kontekście kulturowym oraz tworzenia ogólnej i

szczególnej teorii edukacji (za Janusz Gnitecki).

Lub



Najogólniejsza teoria pedagogiczna zajmująca się

teoretycznymi podstawami pedagogiki jako nauki.

Teoria – założenia -
podstawy



Teoria to usystematyzowany zespół

powiązanych ze sobą twierdzeń (zdań
ogólnych), zbudowanych z określonych dla
danej teorii terminów, wyrażających określone
związki i wyjaśniających zjawiska.



Założenia to zdania, które przyjmuje się w

dużej mierze arbitralnie (na wiarę).



Podstawy to zdania które stanowią

elementy wyjaśnienia „Dlaczego tak jest?”

Problematyka
pedagogiki



pierwotnie pedagogika zajmowała się

odpowiedzią na pytanie: kim jest człowiek w
świecie, w którym on żyje „tu i teraz" i w
związku z tym podstawowym przesłaniem
pedagogiki było dostosowanie człowieka do
świata aktualnie istniejącego, to w czasach
późniejszych stopniowo pojawiały się w jej
obrębie pytania typu: kim ma być człowiek
w perspektywie odległej i w związku z tym, do
jakich wartości należy go wdrażać w
prospektywnym programie rozwoju.

Problematyka
pedagogiki – c.d.



Za sprawą optymistycznie formułowanych założeń

filozofii materialistycznej (marksistowskiej,

pragmatycznej) i idealistycznej (egzystencjalnej,

personalistycznej) zaczęto coraz częściej stawiać

pytanie typu: kim się człowiek staje pod

wpływem działania i w związku z tym, jakie działania

i w jakich warunkach ma on podejmować, aby

skutecznie realizować założone cele. W tych trzech

ujęciach badawczych rozpatrywany był niejako

oddzielnie w: (1) perspektywie empirycznej, (2)

perspektywie aksjologiczno-światopoglądowej i

(3) perspektywie prakseologicznej.



Pedagogika rzadko starała się rozpatrywać łącznie

te trzy perspektywiczne spojrzenia na człowieka.

Tymczasem człowiek w rzeczywistości edukacyjnej

przebywa równocześnie w: (1) sferze faktów „tu i

teraz", (2) sferze działania i (3) sferze wartości.

Brak równoczesnego ujmowania tych trzech sfer,

w których przebywa człowiek w rzeczywistości

edukacyjnej, doprowadził do licznych antynomii

oraz rozbieżnych i przeciwstawnych stanowisk.

Antynomie te wzrosły na sile w warunkach

załamania się dotychczas głoszonych prawd o

człowieku i świecie, w którym on bytuje.

dr Jakub Jerzy
Czarkowski