ZMYSŁ WZROKU
ZMYSŁ SŁUCHU
ZMYSŁ WĘCHU
ZMYSŁ DOTYKU
ZMYSŁ SMAKU

1. Zmysły człowieka:

a. Wzrok - narządem tego zmysłu jest oko,
b. Słuch – narządem jest ucho,
c. Węch – narządem jest nos,
d. Dotyk – narządem jest skóra,
e. Smak – narządem jest język.

Udział
poszczególnyc
h zmysłów w
percepcji
bodźców z
otoczenia.

2. Aparat ochronny oka.

Oko umieszczone jest w
oczodole – kostnym
zagłębieniu czaszki.
Chroni go to przed
urazami mechanicznymi.
Oczodół wyścielony jest
tkanką tłuszczową, która
niweluje tarcie w czasie
ruchu gałki

ocznej. Kolejną barierę ochronną stanowią powieki z
rzęsami. Powieki osłaniają oczy przed działaniem
czynników chemicznych np. dymu oraz rozprowadzają
płyn łzowy mający działanie bakteriobójcze. Łzy
wydzielane są przez narządy łzowe umieszczone w
kącikach oczu od strony nosa. Brwi podobnie jak rzęsy
maja za zadanie wychwytywać pył, kurz i pot.
Gałka oczna ma kształt kulisty. Zaopatrzona jest w
mięśnie poruszające gałka oczną.

3. Budowa oka.

i

h

j

b

a

e
d

c

f

g

a. SPOJÓWKA
b. ROGÓWKA
c. TĘCZÓWKA
d. ŹRENICA
e. SOCZEWKA
f. CIAŁO

SZKLISTE

g. TWARDÓWK

A

h. NACZYNIÓW

KA

i. SIATKÓWKA
j. NERW

WZROKOWY

4. Funkcje części oka:

a. Twardówka, rogówka i spojówka są to

zewnętrzne błony otaczające oko pełniące
funkcje ochronne. Twardówka ma barwę biała,
rogówka jest przezroczysta.

b. Naczyniówka jest błoną środkową, która w

przedniej części oka przechodzi w tęczówkę.
Naczyniówka jest silnie ukrwiona; dostarcza
tlen i substancje odżywcze. Tęczówka może
mieć różne zabarwienie.

c. Źrenica jest to otwór w tęczówce zmieniający

swoją wielkość w zależności od natężenia
światła.

d. Soczewka załamuje promienie świetlne

wpadające do oka kierując je na siatkówkę.

e. Ciało szkliste jest to przezroczysta,

galaretowata substancja wypełniająca gałkę
oczną przez którą przenikają promienie.

f. Siatkówka jest wewnętrzną błoną światłoczułą

pokrytą receptorami odbierającymi bodźce
świetlne.

5. Mechanizm widzenia.

Promienie świetlne przechodząc przez soczewkę
ulęgają załamaniu i podrażniają receptory
rozmieszczone na siatkówce. Znajdują się tu dwa
rodzaje komórek światłoczułych:

• pręciki - są to komórki wrażliwe na zmianę
natężenia światła (odbierają obraz czarno – biały)

• czopki komórki odpowiedzialne za widzenie
barw. Czopki zawierają trzy rodzaje barwników
wrażliwych na różne barwy światła: czerwone,
zielone i niebieskie. promienie

świetlne

plamka żółta

plamka ślepa

Największe skupisko czopków leży w osi optycznej oka
– jest to tzw. plamka żółta, miejsce najlepszego
widzenia. Z kolei w miejscu gdzie od siatkówki
odchodzi nerw wzrokowy nie ma receptorów i miejsce
to jest niewrażliwe na bodźce świetlne – plamka
ślepa.
Obraz powstający na siatkówce oka człowieka jest
pomniejszony, odwrócony i rzeczywisty. Obraz z
jednego oka jest dwuwymiarowy i płaski. Widzenie
dwuoczne pozwala nam na otrzymanie obrazu
przestrzennego (trójwymiarowego)
Obraz z siatkówki jest następnie przekazywany
nerwem wzrokowym do ośrodka wzrokowego w płacie
potylicznym mózgu. To nasz mózg tak naprawdę
odpowiada za to co widzimy. Mózg dziecka w ciągu
pierwszych tygodni życia „uczy się” prawidłowo
widzieć obrazy.

Przebieg bodźca świetlnego w oku

6. Akomodacja i adaptacja oka.

a. Adaptacja oka – jest to zdolność widzenia w

różnych warunkach oświetlenia. Zjawisko to
jest możliwe dzięki rozszerzaniu się i
zwężaniu źrenicy. Przy słabym oświetleniu
źrenica oka ma średnicę 7 – 8 mm, a w
jasnym świetle zwęża się do 2 -3 mm.

b. Akomodacja oka – jest to zdolność widzenia

przedmiotów z bliska i z daleka. Odbywa się
to poprzez zmianę wypukłości soczewki.

AKOMODACJA OKA

A – przedmiot znajduje
się daleko – soczewka
spłaszczona
B – przedmiot znajduje
się blisko – soczewka
wypukła

7. Wady wzroku.

a. Krótkowzroczność –

obraz powstaje przed
płaszczyzną siatkówki.
Przedmioty dalekie
widziane są niewyraźnie.
W celu korygowania tej
wady należy używać
okularów z soczewką
wklęsłą.

b. Dalekowzroczność –

obraz powstaje za
płaszczyzną siatkówki.
Nieostro widziane są
przedmioty z bliska.
Wadę tę koryguje się
soczewkami wypukłymi.

c. Astygmatyzm – polega na

zniekształceniu widzianego obrazu.
Przyczyną jest nieprawidłowa
krzywizna soczewki lub rogówki. Do
korekcji tej wady stosuje się szkła
cylindryczne.

c. Zez – jest to odchylenie gałek

ocznych od równoległego położenia.
Wadę tę leczy się poprzez
odpowiednie szkła i ćwiczenia.

d. Daltonizm – polega na zaburzeniu

prawidłowego rozpoznawania
kolorów.
Jest to choroba genetyczna,
częściej występująca u mężczyzn.
Dotyczy
najczęściej nierozpoznawania
koloru czerwonego i zielonego. Do
diagnozy wykorzystuje się karty z
kolorowymi cyframi.

e. Zaćma (katarakta) – jest

to choroba polegająca na
zmętnieniu soczewki, co
powoduje upośledzenie
wzroku. Zaćmę można
leczyć poprzez
wszczepienie sztucznej
soczewki.

f. Ślepota – całkowity lub

częściowy brak widzenia
może być wywołany
wieloma czynnikami np.
urazem, odwarstwieniem
siatkówki czy wadą
genetyczną. Ludzie
niewidomi posługują się
tekstami pisanymi
specjalnym wypukłym
alfabetem Braille`a.

8. Narząd słuchu.

a

f

e

d

c

b

a. małżowina

uszna

b. przewód

słuchowy
zewnętrzny

c. trąbka

słuchowa

d. błona

bębenkowa

e. kosteczki

słuchowe

f. ślimak

UCHO

ZEWNĘTRZNE

UCHO

ŚRODKO

WE

UCHO

WEWNĘTRZ

NE

Ucho zbudowane jest z trzech części:
a.ucho zewnętrzne:

• małżowina uszna – zbudowana jest z tkanki

chrzęstnej. Kieruje ona fale dźwiękowe do
przewodu słuchowego.

• zewnętrzny przewód słuchowy – wysłany

jest włoskami zatrzymującymi
zanieczyszczenia. Znajdują się tu też gruczoły
łojowe produkujące woskowinę. Jej nadmiar
może zatkać przewód słuchowy powodując
osłabienie słuchu.

b.Ucho środkowe:

• błona bębenkowa – zbudowana z tkanki

łącznej. Pod wpływem fali dźwiękowej jest ona
wprawiana w drgania, które przekazuje
kosteczkom słuchowym.

• trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza ) –

łączy ucho środkowe (jamę bębenkową) z
gardłem. Umożliwia ona wyrównywanie
ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej.
Przełykanie śliny bądź ziewanie otwiera wejście
do trąbki słuchowej pomagając w
wyrównywaniu ciśnienia np. w górach czy
podczas startu samolotu.

• kosteczki
słuchowe -
młoteczek,
strzemiączko,
kowadełko
przenoszą
drgania z błony
bębenkowej do
ucha
wewnętrznego.
Strzemiączko jest
najmniejszą
kością w ludzkim
organizmie –
około 3 mm.

c. ucho wewnętrzne:

• błędnik kostny z umieszczonym wewnątrz

błędnikiem błoniastym. Główną jego część
stanowi ślimak wypełniony limfą. Znajdują się
tu receptory odbierające bodźce dźwiękowe.

9. Mechanizm słyszenia.

W procesie słyszenia fala dźwiękowa trzykrotnie
zmienia swoja formę:

• drgania cząsteczek powietrza zamieniają się w
drgania błony bębenkowej i kosteczek słuchowych
•

drgania kosteczki słuchowej przechodzą w

drgania płynu wypełniającego ślimak
•

receptory dźwięku w ślimaku zamieniają drgania

limfy na impulsy elektryczne, które są
przekazywane do ośrodka słuchu w płacie
skroniowym mózgu.

PRZEBIEG IMPULSU DŹWIĘKOWEGO W UCHU

10. Narząd równowagi.

Narząd równowagi składa się z 3 półkolistych kanałów
wypełnionych limfą. Są one ułożone w różnych
płaszczyznach. Wewnątrz znajdują się kamyki
słuchowe. Ruch limfy i kamyków podrażnia komórki
czuciowe wyściełające kanały. W ten sposób do mózgu
dociera informacja
o aktualnym położeniu ciała.
Alkohol zaburza działanie
zmysłu równowagi.

11. Higiena słuchu.

Dźwięki które słyszymy maja różną głośność. Zbyt
głośne dźwięki, które dłuższy czas oddziaływają na
nas mogą spowodować uszkodzenie słuchu. Próg
wytrzymałości słuchu wynosi 130 dB (decybeli).
Dźwięki o wyższym natężeniu powodują ból i
uszkodzenie słuchu. Przykłady dźwięków o różnym
natężeniu:

•

rozmowa – 60 dB

• głośna muzyka z walkmana – 70 dB

• przerwa w szkole, ruch wielkomiejski – 80 dB

• młot pneumatyczny – 100 dB

• muzyka dyskotekowa, piła elektryczna – 110 dB

• wybuch petardy – 120 dB

• startujący odrzutowiec – 130 dB

Aby zachować sprawność narządu słuchu należy
unikać hałasu.

12. Narząd smaku.

Smak odbierany jest za
pomocą receptorów
zwanych kubkami
smakowymi. Są one
umiejscowione u
podstawy widocznych
gołym okiem brodawek
smakowych
rozmieszczonych na
języku, podniebieniu
miękkim i tylnej ścianie
gardła.
Smak jest zmysłem
chemicznym reagującym
na substancje zawarte w
pokarmach. Kubki
smakowe przekazują
impulsy do ośrodka
smaku w płacie
ciemieniowym mózgu.
Zmysł smaku
współpracuje z węchem.

KUBEK SMAKOWY

Człowiek rozróżnia 4 podstawowe smaki:

• słodki

• słony

• gorzki

• kwaśny

Są one rozmieszczone w różnych częściach
naszego języka.

SŁONY

GORZK

I

KWAŚN

Y

SŁODKI

13. Narząd powonienia.

Węch podobnie jak smak jest
zmysłem chemicznym. Receptory
węchu znajdują się w błonie
śluzowej nosa. Bodziec
przekazywany jest nerwami
węchowymi do ośrodka
węchowego w korze mózgowej.
Człowiek odróżnia około 3000
zapachów. Receptory węchowe
szybko przyzwyczajają się do
nowego bodźca, dlatego po około
30 sekundach nie rozróżniamy już
zapachu. Katar przytępia zmysł
węchu. Jednocześnie słabiej
odczuwamy smaki.

opuszka

węchow

a

droga

węchow

a

komórka
węchowa

14. Zmysł czucia.

Receptory odbierające bodźce
czuciowe rozmieszczone są w skórze.
Najwięcej znajduje się ich na palcach,
stopach, wargach i języku. Narządy
czucia można podzielić na dwie grupy:

• narządy czucia
powierzchniowego odbierające
wrażenia dotyku, ciepła, zimna
bólu, ucisku, swędzenia.

• narządy czucia głębokiego
rozmieszczone w mięśniach,
stawach odbierające wrażenia bólu
z głębszych partii ciała.

Bodźce odbierane przez receptory
czucia są przesyłane nerwami
czuciowymi do ośrodków w płacie
ciemieniowym mózgu.

receptor czucia

w skórze

15. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,

•

www.wikipedia.pl

,

•

www.encyklopedia.interia.pl

•

www.wiem.onet.pl