1
Pomoc psychologiczna
Psychoprofilaktyka w zakresie
zdrowia somatycznego oraz
psychicznego
dr Kamila Matusiewicz
1
Pomoc psychologiczna
Psychoprofilaktyka w zakresie
zdrowia somatycznego oraz
psychicznego
dr Kamila Matusiewicz
Literatura
1.Heszen, I., Sęk, H. (2007). Psychologia
zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
2. Linley, P.A., Joseph S. (2007). Psychologia
pozytywna w praktyce: Warszawa,
Wydawnictwo Naukowe PWN.
2
Definicje Zdrowia
3
Zdrowie jako brak objawów
choroby i cierpienia
Rozumienie potoczne, nie obejmuje
pełnego zakresu zdrowia.
Zarzut metodologiczny – definiowanie
pojęcia poprzez wskazanie
desygnatów nie wchodzących w jego
zakres (negatywna definicja zdrowia).
4
Zdrowie jako dobrostan
biopsychospołeczny
Zdrowie utożsamiane jest z pełnym
dobrostanem fizycznym, psychicznym i
społecznym
(
Światowa Organizacja Zdrowia, 1948
).
Zarzut – idealizm; tak
rozumiane zdrowie jest
praktycznie nie do osiągnięcia.
5
Zdrowie jako potencjał i
właściwości człowieka
W tym ujęciu zdrowie ma status
dyspozycji, która umożliwia
adaptacyjne
funkcjonowanie
w określonym
kontekście
Środowiskowym.
6
Zdrowie jako proces
W tym ujęciu zdrowie jest jednym z
krańców kontinuum, drugim
krańcem jest choroba.
Nie wprowadza się tutaj wyraźnego
rozgraniczenia między zdrowiem
a chorobą (Antonovsky, 1979).
7
Zdrowie jako proces c.d.
Miejsce jednostki w ciągu życia
zmienia się na kontinuum zdrowie-
choroba.
Operacjonalizacja polega na
badaniu stanów w określonych
momentach czasowych (ocena
aktualnego miejsca na kontinuum).
8
Zdrowie jako wartość
Zdrowie i choroba nie są umieszczane
na wspólnym kontinuum; traktowane
są rozłącznie.
Zdrowie jest wartością pozytywną, do
której człowiek dąży.
Choroba to wartość negatywna, której
się unika (Heszen, Sęk, 2007).
9
Zdrowie jako wartość c.d.
Rozumienie zdrowia w ten sposób
jest szczególnie przydatne w
promocji zdrowia, ponieważ
wyjaśnia, dlaczego ludzie
podejmują działania na jego rzecz.
Jest to przykład dążenia do wartości
pozytywnych.
10
Zdrowie jako wartość c.d.
Wartość autoteliczna lub wartość
instrumentalna, np. jako
warunek umożliwiający
osiąganie celów
zawodowych.
11
Wkład Psychologii do nauk
o zdrowiu polega m.in. na
stosowaniu do jego oceny
dwóch perspektyw:
obiektywnej
i
subiektywnej.
12
Prowadzi to do wyodrębnienia
zdrowia
obiektywnego, którego
świadectwem jest ocena
medyczna i psychologiczna
oraz
zdrowia subiektywnego, które
dotyczy subiektywnej
percepcji zdrowia.
13
Należy również wspomnieć
o współczesnej tendencji
do przypisywania
człowiekowi
odpowiedzialności za
własne zdrowie.
14
Jest to ważny przełom w
porównaniu z obowiązującą
w tradycyjnej medycynie
zasadą
delegowania
odpowiedzialności za
zdrowie na lekarza
.
15
Zdrowie a pojęcia
bliskoznaczne:
szczęście
dobrostan
jakość życia
16
Zdrowie a
szczęście.
Przedstawiciele filozofii,
medycyny, socjologii i
psychologii porównują pojęcie
zdrowia, zdrowia psychicznego
z pojęciem szczęścia.
17
Zdaniem Tatarkiewicza (1979)
są to
pojęcia bardzo podobne w swej
formalnej strukturze.
Autor ten wykazał również, że zdrowie
może mieć różne przedmiotowe
odniesienia, że człowiek może być
zdrowy na różne sposoby.
18
Tatarkiewicz (1979) w odróżnieniu od
obecnych badaczy dobrostanu nie
utożsamia jednak zdrowia ze szczęściem,
ale uważa, że
zachodzi między nimi bliski
związek ”Poczucie szczęścia jest
objawem zdrowia..; Zdrowie jest
warunkiem szczęścia (lecz nie jedynym)”
.
19
Wspomniani współcześni badacze
dobrostanu i szczęścia uważają, że
są to pojęcia analogiczne i można je
stosować również w badaniach
poziomu zdrowia społeczności
(Czapiński, 2000;
Persaud, 1998)
.
20
Autorzy ci przyznają, że poczucie
szczęścia jest wielowarstwowe.
Cebulowa teoria
szczęścia autorstwa profesora
Janusza Czapińskiego (2004).
21
Wyróżnia on trzy warstwy
dobrostanu psychicznego. Poziom
najgłębszy, zdeterminowany
genetycznie, to
wola życia lub
inaczej obiektywny standard
dobrostanu psychicznego
(względnie
stały, pozwalający na adaptowanie
się do różnych sytuacji życiowych).
22
Poziom pośredni odpowiada
ogólnemu subiektywnemu
dobrostanowi, na który
składają się za równo
hedonistyczne i
eudajmonistyczne miary tegoż
dobrostanu
(Czapiński, 2004).
23
Na ostatni, najpłytszy poziom
dobrostanu składają się
bieżące
doświadczenia emocjonalne i
satysfakcje cząstkowe związane
z konkretnymi aspektami
między innymi
z
wyglądem, z pracą,
finansami, rodziną,
itp.
24
Zdrowie a jakość życia.
Zdrowie rozumiane jako dobrostan
bywa utożsamiane z poczuciem
dobrej jakości życia.
Tymczasem
pojęcie jakości życia ma znacznie
szerszy zakres i jest stosowane
zarówno przez przedstawicieli nauk
ekonomicznych, społecznych,
jak i medycznych.
25
Należy podkreślić, iż koncepcja
jakości życia jest obecnie bardzo
popularna w badaniach nad
zdrowiem.
Odgrywa znacząca rolę
w badaniach nad promocją zdrowia,
której celem może być polepszenie
jakości życia danej społeczności;
26
Także w badaniach nad poziomem
dobrostanu pacjentów przewlekle
chorych (np. kardiologicznych lub
onkologicznych)
oraz w ocenach
poziomu zdrowia i zdrowienia
związanego z jakością poziomu opieki
zdrowotnej
(Wrześniewski, 2006).
27
Wykres 1. Czynniki odpowiedzialne za stan zdrowia człowieka (na podstawie: Sadowski, 1994, za: Heszen i Sęk, 2007, s.22)
10% - opieka zdrowotna
16% - czynniki genetyczne
21% - czynniki środowiskowe
53% - zachowanie, styl życia
28
5 3 %
2 1 %
1 6 %
1 0 %
z a c h o w a n ie
c z y n n ik i ś ro d o w is k o w e
c z y n n ik i g e n e t y c z n e
o p ie k a z d ro w o t n a
Wśród badaczy i praktyków zajmujących
się
profilaktyką
nie ma zgody, co do jednej
uniwersalnej definicji tego pojęcia.
Koncepcje te różnią się między sobą
zakresem jej oddziaływań oraz podziałem
ze względu na poziom czy też strategie
podejmowanych działań.
Niewątpliwie można jednak wyróżnić
nowy,
nazywany przez niektórych
pozytywnym
,
nurt we współczesnej profilaktyce.
29
Profilaktyka często jest zaliczana do
promocji zdrowia (Sęk, Brzezińska, 2008):
Promocja zdrowia
-
zespół działań
profesjonalnych psychologów,
których celem jest podnoszenie
świadomości zdrowia, kształtowanie i
utrwalanie zachowań prozdrowotnych
oraz wspomaganie rozwoju zasobów
zdrowia jednostki i otoczenia.
30
Działania te powinny być zatem
ukierunkowane na całą populację i dotyczyć
życia codziennego.
Cele:
1.
Podnoszenie świadomości jednostkowej i
społecznej, dotyczącej zdrowia i czynników
warunkujących zdrowie;
2.
Umożliwienie kontroli nad procesami
zdrowia i aktywnego udziału w realizacji
celów zdrowotnych.
31
3.
Rozwój i umacnianie
zasobów zdrowotnych
jednostki, społeczeństwa
i środowiska.
32
Nurt pozytywny charakteryzuje się odejściem
od klasycznej koncepcji profilaktyki
skupiającej się głównie na ograniczaniu
dysfunkcji (podział na profilaktykę uzależnień,
profilaktykę przestępczości etc.) i
koncentracją na
pozytywnym rozwoju
poprzez równoczesne wzmacnianie
czynników chroniących i redukcję czynników
ryzyka
(Gaś, 2006; Michel, 2005).
33
Z.B. Gaś (2006):
Profilaktyka jest procesem
korygującym niedostatki wychowania
. Skupia
się ona na trzech obszarach:
wspieraniu w konstruktywnym
radzeniu sobie z trudnościami,
które stanowią zagrożenie dla
prawidłowego rozwoju i dla
zdrowego stylu życia,
34
redukcji czynników ryzyka, które
zaburzają prawidłowy rozwój;
oraz na wzmacnianiu,
inicjowaniu czynników
chroniących, które sprzyjają
prawidłowemu rozwojowi.
35
Ważny jest także podział oddziaływań
profilaktycznych
ze względu na poziom
funkcjonalności/dysfunkcjonalności ich
odbiorców.
Wyróżnia się w nim profilaktykę
pierwszo-, drugo-, i trzeciorzędową.
36
Profilaktyka pierwszorzędowa
to
działania zapewniające promocję zdrowia
oraz zapobieganie pojawieniu się zachowań
dysfunkcyjnych. Ma ona charakter
proaktywny i przedterapeutyczny
,
skierowana jest do wszystkich osób, które w
jakiś sposób mogą być zagrożone
oddziaływaniem czynników ryzyka.
37
Profilaktyka drugorzędowa jest już
skierowana do osób, które przejawiają
pierwsze symptomy zaburzeń
. Jej celem jest
pomoc we wczesnej identyfikacji problemu
oraz nauka osób przejawiających
dysfunkcję, na czym polega istota ich
problemu i jak powinny postępować, aby
przerwać rozwój zaburzenia.
38
Profilaktyka trzeciorzędowa to interwencja,
gdy
osoba przejawiająca problem zakończy
korzystanie z pomocy terapeutyczno-
rehabilitacyjnej
.
Ma ona na celu zarówno
przeciwdziałanie nawrotowi zaburzeń jak
również umożliwienie danej osobie powrotu
do społeczeństwa i prowadzeniu trybu życia
zgodnego z jego wymogami
Należy zwrócić uwagę, iż
profilaktyka pierwszorzędowa
jest zarówno najbardziej
skuteczna, jak i wymaga
najmniejszych nakładów
finansowych.
40
41
to różnorodne działania zwiększające
prawdopodobieństwo negatywnych
konsekwencji zarówno dla
zdrowia fizycznego i
psychicznego
jednostki, jak i dla jej
otoczenia społecznego
(Szymańska, 2000).
42
Jedną z kategorii zachowań
ryzykownych jest używanie substancji
psychoaktywnych przez młodzież.
Rozpowszechnienie tego zjawiska było
badane m.in. w ramach Europejskiego
Badania w Szkołach na Temat
Używania Alkoholu i Narkotyków
(European School Survey Project on
Alcohol and Drugs – ESPAD).
43
Prezentowane poniżej dane dotyczą
młodszej grupy
biorącej
udział w badaniu ESPAD
2007, tj. młodzieży
uczęszczającej
do trzeciej klasy
gimnazjum (15-16lat).
44
Biorąc pod uwagę zachowania takie, jak
palenie tytoniu, picie napojów alkoholowych
oraz zażywanie narkotyków, najczęściej
używaną substancją psychoaktywną okazały
się napoje alkoholowe. Pięćdziesiąt siedem i
trzy dziesiąte procenta
(57,3%)
badanych
piło
napoje alkoholowe w ciągu ostatnich 30
dni, a do ich konsumpcji kiedykolwiek w
życiu przyznaje się 90,2%
respondentów.
45
Jeśli chodzi o palenie tytoniu to
21,7% deklaruje wypalenie, choć
jednego papierosa w ciągu ostatnich
30 dni, a 53,1% próbowało tej
substancji, choć raz w życiu.
46
Marihuana lub haszysz, leki
uspokajające i nasenne bez przepisu
lekarza oraz substancje wziewne.
Do zażywania ich kiedykolwiek w
życiu przyznaje się odpowiednio
15,7%, 15,6% oraz 8,2%
ankietowanych.
47
122 studenci II i V roku
medycyny Uniwersytetu w
Newcastle oraz po rocznym stażu
Konsumpcja alkoholu wzrosła z
88% w 1995 do 94% w 1998
i 1999
Podobnie używanie narkotyków
wzrosło z 50% w 1995 do 63% w
1998 i 65% w 1999
48
103 studenci I roku Śląskiej
Akademii Medycznej
80% studentów pielęgniarstwa
oraz 90,5% studentów wydziału
lekarskiego korzysta z alkoholu
w celu radzenia sobie ze stresem
(Szczyrba-Maroń, 2007).
49
Wciąż potrzeba badań dokonujących
empirycznej weryfikacji na gruncie
polskim znaczenia czynników
chroniących wyłonionych w badaniach
zagranicznych. Próbę taką podjęli m.in.
badacze z Instytutu Psychiatrii i
Neurologii, którzy w listopadzie 2008
roku opracowali raport z pierwszego
etapu badań podłużnych nad tym
zagadnieniem.
50
Wynika z nich, że czynnikami
najsilniej chroniącymi przed
zachowaniami ryzykownymi
związanymi m.in. z używaniem
substancji psychoaktywnych są:
monitorowanie przez rodziców
czasu wolnego spędzanego poza
domem,
51
wspieranie konstruktywnych
zainteresowań oraz organizowanie
dodatkowych zajęć przez szkołę i
rodziców
oraz
normy zakazujące
używania substancji
psychoaktywnych funkcjonujące w
najbliższym otoczeniu
(Ostaszewski,
Rustecka-Krawczyk, Wójcik, 2008).
52
Program 7 kroków –
profilaktyka uzależnień
Noe -
profilaktyka
uzależnień
53
edukacja w zakresie
konstruktywnych sposobów
radzenia sobie,
asertywność,
umożliwienie lepszego
samopoznania,
rozwijanie umiejętności
komunikacyjnych
54
Forum Theatre – Program
Profilaktyki HIV/AIDS realizowany
przez pracowników Medical
University w Kigali (Ruanda)
Odegranie sytuacji, która ma złe
zakończenie
Następnie replay, w którym
uczestniczy publiczność
55
1. stadium prekontemplacji - człowiek nie ma
świadomości problemów zdrowotnych, konsekwencji
zachowań zagrażających oraz możliwości rozwoju
zasobów. W tym etapie subiektywne poczucie
korzyści z zachowań szkodliwych (np. palenia
papierosów) przewyższa możliwe szkody.
2.
stadium kontemplacji
- człowiek ma świadomość
problemów zdrowotnych i rozważa za i przeciw
zmiany swojego zachowania, która następuje w
ciągu ok. sześciu miesięcy.
3.
stadium przygotowania
- pojawia się intencja do
zmiany zachowania lub podjęcia nowego
zachowania. Zwiększa się świadomość ryzyka, jakie
pociągają za sobą zachowania antyzdrowotne, co
prowadzi do ich osłabienia.
56
4. stadium działania - w tej fazie następuje
zarówno bezpośrednia zmiana zachowania jak i
otoczenia. Człowiek zdobywa nowe
doświadczenie związane z realizowaniem i
następstwami zachowania zdrowotnego.
5.
stadium utrzymywania
, w której dokonuje się
utrwalanie prozdrowotnych zmian i unikania
nawrotów. Następuje ok. 6 miesięcy po ich
dokonaniu. Proces zmiany zachowania kończy
się wraz z wpisaniem się danego zachowania
prozdrowotnego w styl życia danej osoby.
6.
stadium nawrotu
, które ma miejsce w sytuacji
powrócenia do zachowań ryzykownych (często
w przypadku uzależnień).
57
Pomocne pytania:
1.
Proszę, określić siłę swojego przekonania, co do możliwości
przeprowadzenia zmiany w swoim zachowaniu na skali od
1 do 10, na której ‘1’ oznacza ‘Mam małe możliwości
przeprowadzenia zmiany’, a ’10’- ‘Mam duże możliwości
przeprowadzenia zmiany”.
2.
Co takiego pozwoliło Pani/u określić swoje możliwości
na .... a nie niżej?
3.
Co byłoby pomocne (czynnik na który mam wpływ), by
przesunąć się na skali o 1 punkt w kierunku 10?
58
Małe
możliwo
ści
zmiany
Duże
możliwo
ści
zmiany
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Skuteczną metodą umożliwiającą zwiększenie zasobów
kontroli wewnętrznej, opartej na zdefiniowaniu własnego
problemu (np. w związku z rzuceniem palenia, zmianą
diety czy innymi zachowaniami), które pacjent pragnie
zmienić, jest skłonienie go do samoobserwacji. Celem
tego jest:
a) poznanie przez pacjenta sytuacji
wpływających na objawy (np. pacjent
przekonuje się, że nie potrafi powstrzymać
się przed paleniem papierosów jedynie w
sytuacjach towarzyskich);
59
b) określenie działań, które muszą
być podjęte przez pacjenta, aby
poradzić sobie z problemem, a także,
jakie mogą być skutki tych działań
(np. rozwiązaniem tego problemu
może być unikanie spotkań
towarzyskich z innymi palaczami w
okresie kilku najbliższych miesięcy);
60
c) poznanie konsekwencji
objawów (np. stopnia
uzależnienia od nikotyny). Należy
pamiętać, że w przypadku
określenia działań przez pacjenta
ważny jest jego punkt widzenia i
na nim należy się opierać w
dalszej pracy.
61
Samoobserwacja polega na tym, że
pacjenci wykonują notatki na temat
konkretnych zachowań (objawów).
Na przykład pacjent pragnący rzucić
palenie notuje każdego wypalonego
w ciągu dnia papierosa. Karta
wypalonych papierosów jest
wypełniana przy otwarciu każdej
kolejnej paczki papierosów.
62
LISTA WYPALONYCH PAPIEROSÓW
(na podstawie: Życińska, 2001)
Marka papierosów: …………. Data ……. Godzina…..
Podejmowana aktywność ……………………………………..
Chęć zapalenia papierosa: …………………………………..
1 – bardzo mała
2 – mała
3 – przeciętna
4 – bardzo duża
5 – ogromna
63
Jedną z koncepcji psychologicznych opisujących
możliwości wpływania na własne zdrowie jest
koncepcja dotycząca przekonania o własnej
skuteczności zakorzeniona w społecznej teorii
poznawczej A. Bandury (1977). Autor ten wyróżnia
dwa rodzaje oczekiwań odnoszących się do
poszczególnych rodzajów celów ustalanych przez
jednostkę.
Oczekiwanie dotyczące wyniku
to
przewidywanie, że określone zachowanie (np.
rzucenie palenia, obniżenie wagi, codzienny spacer o
długości 3 km) doprowadzi do określonego,
pożądanego rezultatu zdrowotnego.
64
Od tego rodzaju oczekiwań, które mają postać zdań
warunkowych: jeżeli zrobię X, to stanie się Y, Bandura
wyraźnie odróżnia oczekiwania dotyczące
własnej
skuteczności.
Jest to także rodzaj przekonań, przy czym
dotyczą one pozytywnej oceny kompetencji do podjęcia
zamierzonego działania (np. jestem w stanie rzucić palenie,
zmienić wagę czy spacerować codziennie 3 km).
Istnieje wiele empirycznych dowodów na to, że oczekiwania
dotyczące własnej skuteczności są
ważnym
predyktorem
pojawienia się intencji zachowania, jak
również wystąpienia rzeczywistych zachowań zdrowotnych.
65
Pierwsze źródło poczucia własnej skuteczności
dotyczy
historii sukcesów i porażek
,
a zatem przeszłych działań pacjenta, w których
nabywał on pozytywnych doświadczeń z
efektywnością swojego zachowania. Poczucie
własnej skuteczności wzrasta, jeśli dokonywana
jest atrybucja wewnętrzna (pacjent przypisuje
sobie przyczyny sukcesów) oraz gdy działanie
zakończone sukcesem jest powtarzane.
66
Kolejnym źródłem przekonania o własnej skuteczności
są
doświadczenia zastępcze
. Polegają one na tym,
że pacjent obserwuje zachowania kogoś podobnego
do niego (np. współmałżonka, przyjaciela czy kolegę z
pracy) i jeżeli tamtej osobie udaje się osiągnąć
ustalony cel, wówczas poprzez proces porównań
społecznych u pacjenta także wzrasta poczucie
własnych kompetencji. A zatem jeśli mąż kobiety
palącej papierosy rzuci palenie i jest to udana próba,
to wówczas poczucie własnej skuteczności wzrasta
także u palącej żony.
67
Następne źródło spośród wymienionych wcześniej, to
doświadczenie symboliczne
. W tym przypadku
konieczne jest wejście w relację z drugą osobą, na
przykład lekarzem. Polega ono na tym, że osoba o dużym
autorytecie za pomocą perswazji przekonuje jednostkę,
że potrafi ona działać pomimo trudności (porównaj część
dotyczącą wykorzystania ambiwalencji pacjenta).
Przykładem może być sytuacja, w której lekarz ustala
razem z palaczem, jakie są jego kompetencje
pozwalające na rzucenie palenia papierosów i
przekonuje, że dzięki nim pacjent jest w stanie utrzymać
abstynencję.
68
Badania wskazują na to, że ilość i jakość planów działania
zależy od oczekiwań dotyczących własnej skuteczności
oraz doświadczenia jednostki (Łuszczyńska, 2004).
Komponentem własnej skuteczności jest wyobrażanie
sobie udanych scenariuszy odnoszących się do wybranego
przez jednostkę celu, co z kolei oddziałuje na
konstruowanie specyficznych planów działania. Ustalenie
celu zwiększa zatem motywację do wprowadzenia zmian w
stylu życia.
Najbardziej skuteczne są
cele
realistyczne
stanowiące wyzwanie i
ustalane samodzielnie przez pacjenta.
69
Cele wyznaczane przez osoby trzecie, zatem na przykład
przez lekarza, psychologa czy pielęgniarkę, nie gwarantują
sukcesu. W tym przypadku powinno się polegać na
pacjencie.
Jasny i konkretny opis celów zwiększa
prawdopodobieństwo wdrażania programu zmian.
Jeśli cele są niejasne, łatwo o nich zapomnieć. Na przykład,
jeśli zaczyna się ćwiczyć, ponieważ ma się jedynie mglistą
wizję bycia „bardziej wysportowanym”, to trudno
będzie wytrwać w takim działaniu.
70
Kilka pomocnych w realizacji celu reguł (por. Sheridan,
Radmacher, 1998):
a)
jasno określa cele i terminy ich realizacji;
b)
wymienia metody, przy pomocy których możliwe jest
osiągnięcie celu;
c)
określa sposób uzyskiwania informacji zwrotnych na temat
postępów w zmianie zachowania;
d)
dzieli główny cel na kilka celów cząstkowych osiąganych
stopniowo (opracowanie celów cząstkowych sprzyja osiągnięciu i
utrzymaniu celu ogólnego);
71
e)
zawiera przykłady stosowania technik służących zmianie
zachowania, np. nagrody (warto jednak zaznaczyć, że także
nagrody powinny być ustalane przez samego pacjenta).
Sformalizowanie kontraktu (zapisanie go, podpisanie nie tylko
przez samego pacjenta ale także przez świadka) także ma
znaczenie motywujące: ułatwia zapamiętanie szczegółów
postanowienia, od których zależy wytrwałość w działaniu,
nadaje postanowieniu wagę czegoś wyjątkowego, stwarza
wreszcie poczucia zobowiązania publicznego.
Perspektywa nagród (i ich otrzymywanie)
poprawia bilans kosztów i korzyści ze zmiany.
72
KONTRAKT DOTYCZĄCY ZMIANY ZACHOWAŃ
(na podstawie: Sheridan, Radmacher, 1998)
Ja, zdeterminowana Julia, postanowiłam od 1 stycznia 2010
roku codziennie odbywać 3-kilometrowy spacer. Osiągnę
ten cel, realizując poszczególne cele cząstkowe, zgodne z
poniższym harmonogramem:
Od 1 listopada 2009 - 1 km dziennie
Od 1 grudnia 2009 – 2 km dziennie
Od 1 stycznia 2010 - 3 km dziennie
73
KONTRAKT DOTYCZĄCY ZMIANY ZACHOWAŃ
Do osiągnięcia tego celu użyję
następujących metod:
Kupię parę dobrych butów do chodzenia
Poproszę koleżankę/chłopaka, aby spacerował razem ze mną
Zarezerwuję sobie czas codziennie rano pomiędzy 7.00 a 8.00
Będę wstawać godzinę
wcześniej niż dotychczas
74
KONTRAKT DOTYCZĄCY ZMIANY ZACHOWAŃ
Informacje zwrotne na temat czynionych postępów
zapewnię sobie w następujący sposób:
Każdy dzień, w którym odbędę spacer, zaznaczę w
kalendarzu
Mój chłopak sprawdzi, czy przeszłam dystans wystarczający
do uzyskania celu cząstkowego
Raz w tygodniu będę sprawdzać i zapisywać wysokość
tętna w stanie spoczynku
Będę się ważyć pod koniec każdego miesiąca
75
KONTRAKT DOTYCZĄCY ZMIANY ZACHOWAŃ
Będę się nagradzać za osiągnięcie każdego celu
cząstkowego, według następującego planu:
listopad 2009 - 1 km dziennie - Książka
grudzień 2009 – 2 km dziennie - Bilety na koncert
Radiohead
styczeń 2010 - 3 km dziennie - Wyprawa w Góry Stołowe
Świadek …………
Podpis ……….
76
Czym jest?
Czy jest możliwy?
77
78
”..
Dzisiaj
krew
to
mój
zew
,
Grom
powszedni,
ból i gniew,
Ręka noga,
mózg na
ścianie,
Ostra jazda –
zabijanie
..”
Tadeusz
Gajcy
(1922-
1944)
79
Trauma - ostry, nagły
uraz (szok), który może
spowodować zaburzenia
somatyczne i psychiczne
Ryzyko wystąpienia PTSD
Psychologowie, badający przeżycia ludzi pod
wpływem silnych negatywnych wydarzeń,
donoszą o pozytywnym wpływie radzenia
sobie z tymi przeżyciami na życie jednostki.
O procesie wzrostu pod wpływem radzenia
sobie z traumą pisano w przypadku osób z
reumatoidalnym zapaleniem stawów, u osób
przeżywających żałobę po stracie bliskiej
osoby,
80
u osób po zawale mięśnia sercowego
ofiar wypadków drogowych
osób molestowanych seksualnie
czy walczących na wojnie.
Zjawisko to dotyczy więc szerokiego
spektrum ciężkich sytuacji życiowych,
z jakimi mierzy się człowiek.
81
Powszechne przypuszczenie, że trauma skutkuje
zaburzeniami psychicznymi powinno więc raczej
zostać
uzupełnione oczekiwaniem, iż w pewnych
sytuacjach możliwy jest również wzrost jednostki
jako
rezultat radzenia sobie z traumą.
82
Środowisko naukowe po raz pierwszy
zajęło się pozytywnym wpływem
radzenia sobie z cierpieniem w XX wieku.
Wtedy to kilku klinicystów i badaczy
podejmowało próby opisania, w jaki
sposób krytyczne zdarzenia życiowe
mogą prowadzić do pozytywnej zmiany
osobistej (m.in. Maslow, Caplan, Frankl,
za: Tedeschi, Calhoun, 2004).
83
Zjawisko wzrostu potraumatycznego, czyli pozytywnego
przewartościowania życia w wyniku radzenia sobie z traumą,
zostało pierwszy raz opisane i zbadane przez
Richarda G.
Tedeschi i Lawrence’a G. Calhoun w 1996 roku.
Autorzy
opisują wzrost potraumatyczny (posttraumatic growth) jako
doświadczenie pozytywnej zmiany, pojawiające się
jako rezultat walki z ekstremalnie kryzysowymi
wydarzeniami w życiu jednostki.
Do opisu zjawiska
używają też skrótu – PTG.
Doświadczenie to przejawia się na rożne sposoby, w trzech
głównych dziedzinach:
sposobie postrzegania
siebie, relacjach z innymi oraz przyjętej
filozofii życiowej.
84
Tedeschi i Calhoun zdecydowali się na nadanie
opisywanemu zjawisku terminu:
wzrost
potraumatyczny (posttraumatic
growth) , ponieważ, jak argumentują:
- określa on esencję zjawiska trafniej niż inne
terminy,
- PTG nie jest mechanizmem radzenia sobie,
ale trwającym w czasie procesem będącym
wynikiem doświadczeń,
85
Osoby doświadczające PTG
nie tylko zdołały przetrwać
dramatyczne wydarzenia w
swoim życiu, ale także
wyjść poza ustanowione
wcześniej status quo.
86
Do wystąpienia procesu wzrostu potraumatycznego
niezbędna jest indywidualna walka jednostki z nową,
ekstremalnie stresującą sytuacją.
To nie trauma jest odpowiedzialna za wystąpienie procesu
wzrostu, ale to, w jaki sposób jednostka sobie z nią radzi.
Czasami ekstremalnie trudne wydarzenia, pojawiające się w
życiu jednostki, są jak uderzenie pioruna – szok dla ego.
Tak poważne zagrożenie dla „JA” jednostki może
zahamować normalne mechanizmy obronne i w ten sposób
przyczynić się do zwiększenia samoświadomości i rozwoju.
87
Czas staje w miejscu, świat
przestaje być znajomym
miejscem, a skrypty zdarzeń
stosowane w codziennym życiu,
nawyki, przyzwyczajenia i
sposób, w jaki jednostka odbiera
świat przestają być aktualne.
88
Dotychczasowe poczucie
bezpieczeństwa, tak jak
tożsamość jednostki i jej
plany na przyszłość są
zagrożone i ulegają
rekonstrukcji
.
89
Tedeschi i Calhoun stosują tu
metaforę trzęsienia
ziemi:
procesy poznawcze jednostki i rekonstrukcja
dotychczasowych przekonań mogą być porównane do
odbudowywania terenu zniszczonego po trzęsieniu ziemi.
Struktury psychiczne mogą stać się bardziej odporne na
trudności w przyszłości, można też zaobserwować, co było na
tyle silne, by „przetrzymać trzęsienie”, a co się mu nie oparło.
„Sejsmiczna” natura traumatycznych wydarzeń, potęgowana
przez ich niecodzienność, brak kontroli i potencjalną
nieodwracalność pozwala na przeprowadzenie poznawczej
„przebudowy” - stworzenie schematów, w które wbudowana
będzie trauma i przyjęcia możliwości różnych wypadków w
przyszłości, co stwarza większą odporność na wszelkie przyszłe
wstrząsy.
90
Ponadto, przyjęcie nowej
perspektywy pozwala na nowo
spojrzeć na to, co ma znaczenie i jest
wartościowe, co bardzo często
stanowi bezcenną lekcję dla
jednostki. Takie wyniki „trzęsienia”
są doświadczane przez jednostkę
jako wzrost (Tedeschi, Calhoun,
2004).
91
92
The end