Wprowadzenie do

dermatologii

Dr Wacław Pawliszyn

definicja

•

Dermatologia jest nauką

o chorobach

skóry

•

Uwzględnia także objawy skórne pojawiające

się w innych chorobach często o ogólnym

charakterze

•

Zmiany skórne

nie zawsze są

charakterystyczne, a wiele jest do siebie

podobnych

•

Diagnostyka chorób skóry zawsze wymaga

dobrego oświetlenia

. Zawsze konieczne jest

zebranie wywiadu

Skóra -

wprowadzenie

•

Jeżeli prowadzicie Państwo notatki na

papierze w kratkę, proszę obrysować 4

kratki w kwadrat 2 kratki na 2 kratki

•

Jedna kratka w notatniku powinna mieć

5 mm długości

•

Zaznaczyliście Państwo powierzchnię

1

cm

2

Skóra -

wprowadzenie

•

Na

1 cm

2

skóry znajduje się przeciętnie:

•

90 cm naczyń krwionośnych

•

3 m 60 cm włókien nerwowych

•

200 zakończeń czuciowych

•

100 gruczołów potowych

•

15 gruczołów łojowych

•

10 włosów

Budowa skóry

•

Skóra składa się z

3 warstw:

•

Naskórka

, zwykle

o grubości 0,05

mm, od góry z

warstwą komórek

obumarłych czyli

zrogowaciałych,

od dołu komórki

są żywe

•

Skóry właściwej

•

Tkanki podskórnej

Budowa skóry

- naskórek

•

Jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry

•

Składa się z dwóch warstw:

części żywej

nazywanej warstwą Malpighiego i ze

zrogowaciałej

części marstwej

•

Naskórek przez cały czas

odnawia się

, cały

proces przechodzenia komórki od warstwy

podstawnej do złuszczającej się trwa

28 dni

,

na twarzy i skórze owłosionej

14 dni

•

Naskórek narasta od

warstwy podstawnej

,

warstwa ta styka się ze skórą właściwą

Budowa skóry

- naskórek

•

W warstwie podstawnej naskórka znajdują

się jeszcze

melanocyty

– komórki

produkujące pigment skórny

. Nadaje on

naszej skórze charakterystyczny odcień

•

Komórki po około 10 dniach z warstwy

podstawnej przechodzą do

warstwy

kolczystej

, gdzie przebywają około

8 dni

•

W warstwie kolczystej rozmieszczone są

liczne (500/mm

2

)

komórki langerhansa

.

Stanowią one najbardziej na obwód

wysuniętą część naszego

układu obronnego

(immunologicznego)

Budowa skóry -

naskórek

•

Komórki

barwnikowe

(melanocyty)

znajdują się

w warstwie

podstawnej

naskórka i

wytwarzają

liczne

wypustki,

przez które

barwnik

przechodzi

do komórek

naskórka

Budowa skóry

- naskórek

•

Stopniowo rogowaciejące komórki

przechodzą do

warstwy ziarnistej

, gdzie

przebywają przez 4 dni

•

Między warstwą ziarnistą a warstwą

rogową znajduje się wąska

warstwa jasna

,

nazywana też strefą pośrednią, składającą

się z 3 – 4 szeregów komórek i zbudowana

z bezpostaciowego białka –

eleidyny

•

Jest ona szczególnie wyraźna tam, gdzie

naskórek jest bardzo gruby (dłonie,

podeszwy) i ma znaczenie w zaburzeniach

rogowacenia

Budowa skóry

- naskórek

•

Warstwa rogowa

jest najbardziej

zewnętrzną warstwą komórek, coraz

bardziej zrogowaciałych i wysuszonych

•

Komórki niższych warstw naskórka

posiadają 70 – 80 % wody, a keratynocyty

warstwy rogowej tylko 10 – 15% wody

•

Dlatego warstwa rogowa staje się szorstka,

krucha i łatwo się złuszcza

•

Komórki w warstwie rogowej przebywają

około 14 dni

•

W warstwie rogowej znajdują się

ciałka

Merkela

, spełniające funkcje

neuroenokrynne

Budowa skóry -

naskórek

•

Na dłoniach i stopach

linijne zgrubienia

warstwy rogowej

naskórka układają się

w charakterystyczne

formy nazywane

liniami papilarnymi

•

Są one

charakterystyczne dla

każdego człowieka

•

Nie ma dwojga ludzi o

takich samych liniach

•

papilarnych

Budowa
skóry -

naskórek

•

Od góry do dołu

zaznaczono

warstwy

naskórka:

•

Rogowa

•

Warstwa jasna

•

Ziarnista

•

Kolczysta

•

Podstawna

•

Błona podstawna

•

Włókna

kolagenowe

skóry

Budowa skóry –

skóra właściwa

•

Skóra właściwa zbudowana jest z dwóch

warstw – bardziej na zewnątrz położonej

warstwy brodawkowatej

i głębszej

warstwy

siateczkowatej

•

Warstwa brodawkowata graniczy z naskórkiem

i zawiera

włókna kolagenowe i elastyczne,

pętle naczyniowe

(splot naczyniowy

powierzchowny)

i ciałka dotykowe

•

Warstwa siateczkowata zbudowana jest z

grubych włókien kolagenowych, nerwowych,

zawiera też

gruczoły potowe i mieszki

włosowe

Budowa skóry –

skóra właściwa

•

Nazwa warstwy

brodawkowatej

dokładnie

odzwierciedla jej

budowę – bardzo

liczne uwypuklenia

(jak w foremce na

jajka) wgłębiają się w

naskórek

•

Tuż pod błoną

podstawną znajdują

się liczne naczynia

krwionośne tworzące

sieć powierzchowną

Budowa skóry –

skóra właściwa

•

Sieć głęboka

naczyń

krwionośnych leży

na granicy skóry

właściwej i tkanki

podskórnej

•

Oba systemy, czyli

sieć powierzchowna i

sieć głęboka

połączone są ze sobą

przebiegającymi

pionowo

naczyniami

łączącymi (łącznymi)

Budowa skóry –

skóra właściwa

•

Skórę właściwą budują

głównie

włókna

kolagenowe i elastyczne

•

Widoczne obok (zdjęcie

z ME) włókna

kolagenowe składają się

z długich, skręconych ze

sobą

łańcuchów

białkowych

. Leża one

równolegle i prostopadle

do siebie, tworząc w ten

sposób gęstą sieć

•

Włókna te produkowane

są przez

fibroblasty

Skóra

-

włókna kolagenowe

•

U człowieka wyróżniono 14 typów kolagenu i

5 kolagenopodobnych. Skóra dorosłego

zbudowana jest głównie z kolagenu (18%)

typu I i III. Kolagen III w dużych ilościach

występuje w skórze małych dzieci (50%)

•

Synteza kolagenu zatrzymuje się w wieku

około 30 lat i później ustaje, kolagen

zaczyna zanikać w strukturze dermicznej

około 40-50 roku życia

Skóra

-

włókna kolagenowe

•

Wraz z wiekiem kolagen III jest zastępowany

przez kolagen I, stanowiąc u osób dorosłych

ponad 80%

•

Tylko kolagen III (i to w dużych ilościach) jest

zdolny podtrzymać sprężystość skóry.

Kolagen typu I ma znaczenie podporowe,

tworząc masę najbardziej grubych włókien

skórnych

•

Kolagen typu I jest nierozpuszczalny w

wodzie

•

Kolagen typu III jest rozpuszczalny w wodzie,

nadając skórze elastyczność, rozciągliwość i

jędrność

Skóra

-

włókna elastynowe

•

Sprężyste włókna elastynowe są mniej

liczne niż włókna kolagenowe, są bardzo

cienkie i elastyczne

•

Oplatają włókna kolagenowe i przydatki

•

Po rozciągnięciu mają zdolność powrotu

do pierwotnej formy

•

W młodym wieku obecność kolastyny i

elastyny cechuje ciągła równowaga

dynamiczna

Skóra -

włókna elastynowe

•

Kolagen i elastyna ulegają rozkładowi

w skórze przez mechanizmy

enzymatyczne i w ten sposób

eliminowane są zniszczone i

uszkodzone włókna

•

Z upływem lat aktywność

fibroblastów – komórek

produkujących kolagen i elastynę

słabnie – efektem jest spowolnienie

produkcji tych białek i ich gorsza

jakość

Budowa skóry –

tkanka

podskórna

•

Tkanka podskórna

gromadzi prawie cały

tłuszcz skórny

•

Zbudowana jest z luźnej tkanki łącznej

zawierającej sieć luźniej, niż w skórze

właściwej ułożonych włókien kolagenowych

•

W komorach tej sieci znajduje się

tkanka

tłuszczowa

•

Nie ma wyraźnego rozgraniczenia

pomiędzy skórą a tkanką podskórną

•

Tkanka podskórna spełnia

rolę ochronną

•

Jej

grubość

ma ścisły związek

z

odżywianiem

Budowa skóry –

przydatki skóry

•

Przydatkami

nazywamy

dodatkowe

elementy skóry

•

Są one

pochodzenia

naskórkowego,

ale znajdują się

w skórze

właściwej

•

Do przydatków

zaliczamy:

włosy

oraz gruczoły

łojowe i potowe

Budowa skóry –

przydatki skóry

•

U człowieka włosy już nie spełniają

istotnych funkcji fizjologicznych

•

Każdy włos tkwi

w mieszku włosowym

i

składa się z korzenia (w skórze) i łodygi

(ponad skórą)

•

Do mieszków włosowych uchodzą

gruczoły łojowe

•

Gruczoły potowe ekrynowe uchodzą

zawsze oddzielnie, apokrynowe często

otwierają się do mieszków włosowych

•

Do każdego włosa przyczepia się

mięsień przywłosowy

Skóra

Różnice pomiędzy skórą kobiet i mężczyzn

•

Najistotniejsze różnice:

•

różny splot włókien kolagenowych i tkanki łącznej
skóry właściwej

•

Różne wytwarzanie hormonów i ich działanie na
skórę

•

Różna zawartość tłuszczu w tkance podskórnej
(więcej u kobiet)

•

Inny przebieg starzenia się skóry (kobiety:
wcześniej, ale powoli; mężczyźni później, lecz
szybciej). U mężczyzn głębsze i większe
zmarszczki, bo grubszy naskórek

•

Silniejsze owłosienie mężczyzn

Skóra

Różnice pomiędzy skórą kobiet i mężczyzn 2

Naskórek:

Kobiety:

cieńszy, 14 – 20 warstw komórek

Mężczyźni:

grubszy, około 30 warstw komórek

Układ barwnika:

Kobiety:

jaśniejsza karnacja, mniej barwnika

Mężczyźni:

ciemniejsza karnacja, więcej barwnika

(wpływ hormonów)

Proces starzenia się skóry:

Kobiety:

wcześniejsze powstawanie zmarszczek,

zmarszczki bardziej płaskie

 Mężczyźni:

późniejsze powstawanie zmarszczek,

zmarszczki głębokie

Skóra

Różnice pomiędzy skórą kobiet i mężczyzn 3

Turgor:

Kobiety:

cieńsza skóra właściwa, więcej włókien

sprężystych w tkance łącznej, ale słabsza sieć

łącznotkankowa

Mężczyźni:

grubsza skóra właściwa, nieco inny splot

włókien

Suchość skóry:

Kobiety:

skóra bardziej sucha, mniejsze wydzielanie łoju,

trądzik młodzieńczy o łagodnym przebiegu

Mężczyźni:

silniejsze wydzielanie łoju (działanie

androgenów), ostrzejszy przebieg trądziku młodzieńczego

Owłosienie:

Kobiety:

skąpe

Mężczyźni:

bujniejsze (hormony płciowe męskie stymulują

mieszki włosowe)

Skóra

Różnice pomiędzy skórą kobiet i mężczyzn 4

Łysienie:

Kobiety:

włosy wypadają rzadko

Mężczyźni:

częste wypadanie włosów (mieszki włosowe

pod wpływem hormonów płciowych męskich maja

tendencje zanikowe)

Wydzielanie potu:

Kobiety:

mniejsze, mniejsza liczba gruczołów potowych

ekrynowych

Mężczyźni:

większa potliwość, więcej gruczołów

potowych ekrynowych

Tkanka tłuszczowa:

Kobiety:

więcej tkanki tłuszczowej podskórnej, luźniej

ułożone pasma tkanki łącznej

Mężczyźni:

mniej tkanki tłuszczowej podskórnej,

mocniejsza tkanka łączna

Rola wody w skórze -

lipidy warstwy rogowej

•

Lipidy warstwy rogowej składają się z

ceramidów

(40%), z cholesterolu (25%), siarczanu

cholesterolu (10%) i z wolnych kwasów

tłuszczowych (25%)

•

W ceramidach

74%

stanowią NNKT

(niezbędne

nienasycone kwasy tłuszczowe)

, zazwyczaj nie

są one wytwarzane przez organizm człowieka.

Różna długość łańcuchów ceramidów zapewnia im

elastyczność i termostabilność, a struktura

podobna do ciekłych kryształów zapewnia

nieprzepuszczalność wody

•

Na powierzchni naskórka znajdują się lipidy,

produkowane przez gruczoły łojowe, zawierające

węglowodory:

skwalen, trójglicerydy, woski,

estry steroli, kwasy tłuszczowe

•

Uszczelniają one skórę, zabezpieczają przed

wodą, przeciwdziałają utracie wody, zabezpieczają

przed mikroorganizmami (przed infekcją)

Rola wody w skórze -

bariera ochronna

naskórka

•

Najbardziej zewnętrzna warstwa łoju chroni skórę

w sposób czysto mechaniczny

•

Lipidy międzykomórkowe działają ze znacznie

większą precyzją – reagując na zmiany

zachodzące w środowisku zewnętrznym,

zmieniają przepuszczalność płaszcza ochronnego

i w ten sposób chronią skórę przed nadmiernym

wysuszeniem

•

System ten jest znacznie mniej wydajny wraz z

wiekiem człowieka

•

System ten jest też uszkadzany lub niszczony w

wyniku stosowania zbyt agresywnych

kosmetyków (zwłaszcza do mycia), powodując

nadmierne odwodnienie naskórka

Rola wody w skórze -

bariera ochronna

naskórka

•

Warstwa rogowa

naskórka tworzy

mocna barierę

chroniącą przed

wysuszaniem głębiej

leżące komórki, co jest

możliwe dzięki

cementowi i lipidom

warstwy łojowej

•

Jeżeli usuniemy

tłuszcze i substancje

wiążące wodę,

parowanie gwałtownie

wzrasta, powodując

wysuszenie skóry

(po

prawej)

Czynniki zewnętrzne a stan skóry

wpływ promieniowania słonecznego

•

Słońce jest jednym z głównych elementów

życiodajnych na Ziemi i nie można go całkowicie

unikać, jednak zbyt silne nasłonecznienie jest

szkodliwe. Największe ryzyko stwarza słońce

codzienne ( a nie wakacyjne, jak się sądzi)

•

Szczególny wpływ słońca obserwuje się w

dzieciństwie, gdyż pomaga ono syntetyzować

witaminę D

3

. Do prawidłowej syntezy witaminy D

3

wystarcza codzienny półgodzinne przebywanie na

słońcu, nawet w pochmurny dzień

•

Kobiety zagrożone osteoporozą potrzebują mniej

więcej tyle samo słońca, co dzieci w okresie rozwoju

•

Brak słońca i światła wywołuje często depresję i

pogarsza nastrój, obniża napęd życiowy, zniechęca

do pracy i zabawy. Jest to szczególnie dobrze

widoczne w okresach małego nasłonecznienia w

naszej strefie klimatycznej

Czynniki zewnętrzne a stan skóry

wpływ promieniowania słonecznego

•

Szyszynka pod wpływem promieniowania

słonecznego produkuje mniej melatoniny,

odblokowywując w ten sposób jej hamujący

wpływ na gruczoły dokrewne: tarczycę i gonady

•

W skórze i w przysadce mózgowej pod wpływem

promieniowania słonecznego produkowany jest

neurohormon, z którego powstają beta-endorfiny

– pobudzające pracę kory nadnerczy, o działaniu

przeciwbólowym, hamujące depresję i apatię

•

Ważna uwaga praktyczna: niektóre z

neuropeptydów mogą przyczyniać się do

przeobrażania prawidłowych komórek

barwnikowych skóry w komórki czerniaka.

•

Jest to szczególnie istotne u osób bardziej

podatnych: o jasnej karnacji i u osób starszych

Czynniki zewnętrzne a stan skóry

wolne rodniki

•

Pod pojęciem wolnych rodników rozumiemy

niezrównoważone energetycznie cząstki

uszkadzające skórę

•

Promieniowanie słoneczne odgrywa istotną rolę

– wolne rodniki uwalniają się w dużej ilości z

cząsteczek powietrza właśnie w słoneczne dni

•

Więcej agresywnych wolnych rodników powstaje

w środowiskach zanieczyszczonych (tereny

przemysłowe, wielkie miasta)

•

Skóra wyposażona jest w neutralizatory

blokujące wpływ wolnych rodników

•

Skóra staje się podatniejsza na wpływ wolnych

rodników z wiekiem, wskutek stresów i

przebytych chorób

Czynniki spowalniające regenerację

naskórka

•

Bezustanny proces keratynizacji powoduje, że nowe

komórki zastępują stare i uszkodzone i drobne

defekty naskórka znikają po jakimś czasie bez śladu

•

Zwykle trwa to około 28 dni, w wieku późniejszym

proces ulega spowolnieniu

•

Inne czynniki spowalniające regenerację naskórka:

•

Ogólne przemęczenie organizmu

•

Złe odżywianie z niedostateczną ilości substancji

odżywczych

•

Stres

•

Zanieczyszczenie środowiska

•

Zanurzenia hormonalne, głównie hormonów

płciowych

•

Nadmierne zgrubienie warstwy rogowej

Podstawowe zmiany skórne

•

Pod tym pojęciem rozumiemy zmiany

pojawiające się

w początkowym okresie

choroby

, gdy są jeszcze charakterystyczne

•

Należy nie tylko określić rodzaj zmiany

(plamka, grudka, nadżerka...), ale również

ich wzajemne

położenie względem siebie i

rozmieszczenie

wykwitów

•

Wykwity skórne mogą być różnie

umieszczone względem siebie:

obrączkowato, linijnie, w zgrupowaniu

•

Zmiany najczęściej występują tylko

w określonych miejscach ciała

Podstawowe zmiany skórne

•

Plamka

– zmiana

w poziomie skóry

, o

różnym zabarwieniu, mniejsza niż 1 cm.

Wykwit większy określamy mianem

plamy. Kształt może być

zróżnicowany

•

Grudka

– wykwit wyniosły

ponad poziom

skóry

, do wielkości ziarna grochu, o

wzmożonej gęstości (konsystencji),

czasem z przerostem naskórka. Wykwit

większy i bardziej spoisty określa się

mianem

guzek

. Zmiana jeszcze większa

(większa od czereśni) to

guz

Podstawowe zmiany skórne

•

Po stronie lewej plamki i guzki

•

Po stronie prawej duży guz

Podstawowe zmiany skórne

•

Bąbel

pokrzywkowy to wykwit

ponad

powierzchnię skóry

, z istniejącym w tym

miejscu obrzękiem. Zwykle ma charakter

krótkotrwały i jest odczynem alergicznym

(ukąszenia owadów, uczulenie na leki czy

UV)

•

Pęcherzyk

to wykwit

wzniesiony ponad

powierzchnię skóry

z rozdzieleniem

warstwy naskórka i wypełniony płynem

(surowiczym, krwawym...). Jeżeli wielkość

przekracza 0,5 cm, mówimy o

pęcherzu

Podstawowe zmiany skórne

•

Po lewej stronie opryszczka pospolita (pęcherzyk)

•

Po prawej stronie pokrzywka uczuleniowa

Podstawowe
zmiany skórne

Zmiany
pęcherzowe na
skórze stopy

Podstawowe zmiany skórne

•

Krosta

to

wzniesiony nad powierzchnię

skóry

powierzchowny wykwit z treścią

ropną

. Jest wynikiem zakażenia lub zmian w

samym pęcherzyku (na przykład w gruczole

łojowym)

•

Teleangiektazje

– to rozszerzenie

powierzchownych

naczyń krwionośnych

,

pojawiające się samoistnie (o nieznanej

przyczynie) lub w przebiegu innych chorób.

Mogą być też wynikiem działania niektórych

lekarstw.

Podstawowe zmiany skórne

•

Po lewej stronie teleangiektazje

•

Po prawej stronie czyrak wypełniony treścią ropną (znacznie

powiększona krosta)

Wtórne zmiany skórne

•

Są zazwyczaj wynikiem dalszego

przekształcania się zmiany pierwotnej, często

też mogą być efektem nieumiejętnego

obchodzenia się ze zmianą pierwotną

•

Łuska

to cząstki zrogowaciałego naskórka.

Niektóre łuski mogą mieć charakter pierwotny

•

Strup

to przyschnięta

surowica, krew

lub

ropa

. Może być wynikiem urazu lub sączenia

się z głębszej zmiany. Powstają w wielu

chorobach o różnym podłożu

Wtórne zmiany
skórne

•

Zmiany na skórze

tułowia (rybia

łuska)

Wtórne zmiany skórne

•

Nadżerka

to

ubytek

części lub całego

naskórka

•

Owrzodzenie

to

ubytek sięgający w

głębokie warstwy naskórka i

w skórę

właściwą

. Może być wynikiem urazu,

ostrego zakażenia, zastoju krwi żylnej,

rozwoju guzów nowotworowych

•

Przeczos

jest wynikiem zadrapania,

wyskubywania lub pocierania. Ma

linijny

charakter i jest pokryty

strupkami

Wtórne zmiany skórne

•

Na stopie

prawej

typowe

owrzodzenie

ze strupem,

na stopie

lewej

zmiana

znacznie

płytsza

sucha,

gojąca się

Wtórne zmiany skórne

•

Zliszajowacenie

to

pogrubienie skóry

ze

wzmożonym poletkowaniem

•

Zanik

(atrofia) to

scieńczała

pomarszczona

skóra, o bibułkowym charakterze. Może być

efektem naturalnego starzenia się skóry,

oparzeń, uszkodzeń chemicznych lub leczenia

•

Blizna

jest zastąpieniem typowej struktury

skóry przez

tkankę łączną

. Łatwo zazwyczaj

ustalić ich pochodzenie.

Wtórne zmiany skórne

•

Rozległa blizna po głębokim peelingu chemicznym

wykonanym przez niedoświadczonego jeszcze kosmetyka

(po stronie lewej)

•

Wyprzenie – zmiana podobna do zliszajowacenia (po

prawej)

skóra

•

I to na dzisiaj wszystko

•

Dziękuję za uwagę