Wpływ choroby na
funkcjonowanie rodziny
Definicja rodziny
Rodzina jest to mała grupa społeczna, której
członkowie połączeni są małżeństwem, więzami
pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji. Powiązani
są oni siecią wzajemnych zależności i stosunków
społecznych, prowadzą wspólne gospodarstwo
domowe oraz pełnią w niej odpowiednie role
społeczne (matki, ojca, współmałżonka, dziecka itp.)
Rodzina jest instytucją społeczną- jest
zobowiązana do zaspokajania potrzeb swoich
członków
Funkcje rodziny
Instytucja rodziny pełni następujące funkcje:
prokreacyjną- rodzina podtrzymuje
biologiczną ciągłość społeczeństwa,
zaspokaja emocjonalne potrzeby
małżonków (potrzebę rodzicielstwa)
opiekuńczą- rodzina zapewnia
bezpieczeństwo osobom wymagającym
opieki- dzieci, chorzy, niepełnosprawni,
starzy, bezrobotni
wychowawczo- socjalizacyjną-rodzina
zapewnia ciągłość kultury, jest pierwszym
miejscem, gdzie człowiek uczy się
kulturowego dziedzictwa, języka, norm,
wartości, obyczajów
emocjonalno-seksualną- rodzina jest
instytucją regulującą stosunki seksualne
rodziców, dostarcza im oraz ich dzieciom
emocjonalnego wsparcia, zaspokaja potrzebę
miłości
ekonomiczną- zapewnia członkom dobra
materialne
stratyfikacyjną (klasową)- rodzina
wyznacza status społeczny swoich członków,
przyczynia się do utrwalenia podziału na
klasy, warstwy, kasty
integracyjno-kontrolną- rodzina kontroluje
działania swoich członków, organizując ich
życie według przyjętych norm
rekreacyjno- towarzyską- rodzina
zagospodarowuje czas wolny swoim
członkom, wprowadza dzieci w świat
powiązań towarzyskich, finansuje i
kontroluje kontakty z innymi ludźmi.
Waga poszczególnych funkcji zależy głównie
od społeczeństwa, w którym rodzina żyje (np.
społeczeństwo kastowe- istotna funkcja
stratyfikacyjna)
Na każdym etapie rozwoju rodziny inne
funkcje są ważne (patrz: cykl życia małżeńsko
rodzinnego)
Zmiana w jednej funkcji wywołuje zmiany w
pozostałych np. zachwianie funkcji materialnej
Rodzina, która nie realizuje swoich funkcji
w sposób prawidłowy lub w ogóle, to
rodzina dysfunkcjonalna częściowo
(wymaga niewielkiej pomocy z zewnątrz)
lub całkowicie (muszą ją zastąpić
wyspecjalizowane instytucje)
Cykl życia małżeńsko-
rodzinnego
Tempo życia rodzinnego dyktują jej naturalne
procesy rozwojowe- cykle życia rodzinnego.
Badacze podkreślają, że przejście do każdej
kolejnej fazy w cyklu może nastąpić wówczas,
gdy wszystkie zadania poprzedniej fazy
zostały wykonane. W przeciwnym razie może
dojść do zakłóceń, do występowania u
członków rodziny objawów chorobowych.
Etapy cyklu życia rodzinnego
wg Haleya
Narzeczeństwo
Wczesne małżeństwo, przeddzietne
Narodziny dziecka
Średnia faza małżeństwa (rodzina z dziećmi
w wieku szkolnym)
Rodzice oddzieleni od dzieci („puste
gniazdo”)
Emerytura i starość
Rodzina a zdrowie- koncepcje
Ujęcie psychoanalityczne
Poszukuje w stosunkach rodzinnych i
małżeńskich nieprawidłowych relacji,
elementów neurotycznych, co może
stanowić punkt wyjścia dla terapii
rodzinnej. Duże znaczenie ma tutaj:
struktura osobowości każdego członka
rodziny, stosunki między członkami
rodziny, stosunki z rodzinami pochodzenia
Ujęcie systemowe
Rodzina jest analizowana na tle
szerszego układu społecznego-
otoczenie, posiadane zasoby materialne i
niematerialne, władza- nieprawidłowe
funkcjonowanie systemu rodzinnego ma
wpływ na stan zdrowia jego członków
Ujęcie interakcyjne
Rodzina analizowana jako miejsce
interakcji, komunikacji, respektowania
norm,socjalizacji dzieci
Ujęcie rozwojowe
Analiza poszczególnych etapów życia
małżeńsko- rodzinnego i zagrożeń jakie
niosą dla zdrowia członków rodziny
Funkcje rodziny
Rodzina w profilaktyce
Rodzina pełni podstawową rolę w
promocji i umacnianiu zdrowia
.
W profilaktyce poprzez funkcję
socjalizacyjno- wychowawczą następuje
kształtowanie podstawowych nawyków
higienicznych, przekaz wiedzy medycznej,
przygotowanie do roli chorego, wychowanie
zdrowotne i kształtowanie postaw wobec
zdrowia, wyrabianie emocjonalnego stosunku
do zdrowia jako wartości, uczenie zachowań
pro – i antyzdrowotnych, zachowań w
chorobie itp.
Funkcja rekreacyjna powinna zapewnić
prawidłowy odpoczynek codzienny i
wakacyjny
Funkcja emocjonalna jest odpowiedzialna
za prawidłowy rozwój emocjonalny i
intelektualny dzieci oraz higienę
psychiczną życia rodzinnego
Funkcje rodziny
Rodzina w leczeniu
Rodzina powinna być systemem wsparcia
dla swoich członków oraz buforem dla
choroby.
Funkcje rodziny
Rodzina w leczeniu
Podstawowe znaczenie ma funkcja
opiekuńcza. Chodzi o obserwację zmian
w stanie zdrowia, podejmowanie prób
samoleczenia, tworzenie warunków
zapewniających leczenie i zdrowienie,
zaspokajanie potrzeb osób
hospitalizowanych, szukanie
kompetentnej pomocy
Funkcja emocjonalna ma za zadanie
wsparcie emocjonalne chorych lub
hospitalizowanych, stwarzanie poczucia
bezpieczeństwa, redukowanie lęku w
sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia
W ramach funkcji ekonomicznej pokrywane
są wydatki związane z chorobą oraz
bezpośrednie i pośrednie koszty leczenia,
okresowe lub stałe zawieszenie podfunkcji
zarobkowej w przypadku pracującego
członka rodziny lub podyktowana stanem
zdrowia zmiana wzoru konsumpcji
(żywienie, wypoczynek, miejsce
zamieszkania)
Funkcja rekreacyjno- towarzyska wiąże
się z odwiedzinami chorych w szpitalu lub
w domu, organizacją czasu
Z funkcji socjalizacyjnej wynika
nabywanie praktycznych umiejętności
niezbędnych w roli chorego i roli pacjenta
Funkcje rodziny
Rodzina w rehabilitacji
Funkcja emocjonalna powinna sprzyjać
akceptacji stanu zdrowia przez osobę
rehabilitowaną, zmiana kategorii
„normalności”
Akceptacja i adaptacja zależą od postawy
rodziny
Funkcja opiekuńcza realizowana jest przez
działania pielęgnacyjne i uczestnictwo w
procesie rehabilitacji
Funkcja ekonomiczna- wydatki na zakup
urządzeń lub środków pomocniczych,
dojazdy do ośrodków rehabilitacji
Stres wynikający z choroby a
rodzina
Stres pojawia się wówczas, gdy rodzina
staje wobec sytuacji, kiedy jej
dotychczasowe wzory zachowań,
struktura i funkcjonowanie okazują się
niewystarczające, nieskuteczne, a
konsekwencje nieumiejętności
przystosowania się do nowej sytuacji
stają się poważne.
Stresory rodzinne
Rodzaje stresorów w rodzinie:
wynikające z nagłych sytuacji np. choroba,
śmierć
wynikające z naturalnego cyklu rozwoju rodziny
np. okres dojrzewania
Rodzina znajduje się w szczególnie trudnej
sytuacji, gdy oba rodzaje stresorów nakładają
się na siebie np.. bunt nastolatka i nieuleczalna
choroba matki.
Stres a zasoby rodziny
Każda rodzina dysponuje określonymi zasobami
wewnętrznymi (np. osobowości członków rodziny,
system komunikacji, środki finansowe)) oraz
zasobami zewnętrznymi (np. potencjalna pomoc
ze strony sąsiadów, przyjaciół, instytucji).
Jeżeli zasoby wystarczają do pokonania sytuacji
stresowej nie ma związku przyczynowo-
skutkowego z powstawaniem choroby, jeśli
natomiast sytuacja stresowa przekracza
posiadane zasoby, mogą pojawić się u członków
rodziny zaburzenia zdrowia.
Niektóre stresujące wydarzenia
zaburzające strukturę i
funkcjonowanie rodziny
Nałogi
Zaniedbania
Rozwód/ separacja
Sztywny podział obowiązków
Ciężka choroba członka rodziny
Śmierć członka rodziny
Problemy z prawem
Zakończenie pracy zawodowej
Ostre konflikty rodzinne
Opuszczenie domu przez dziecko
Rodzicielstwo-nowe zadania
Wpływ rodziny na
powstawanie i kształtowanie
chorób
Choroby i dysfunkcje, z
których etiologią wiąże się
komponent rodzinny
choroby somatyczne i
psychosomatyczne
( choroby, w których etiopatogenezie i
przebiegu główną rolę odgrywają czynniki
psychiczne, w tym emocjonalne) np.
choroba wrzodowa, wieńcowa, zawał
serca, gruźlica, cukrzyca
zaburzenia czynnościowe: wymioty,
biegunka, zaparcia, nocne moczenie u
dzieci, jąkanie, drgawki, brak apetytu,
zaburzenia w krążeniu krwi, paraliż
czynnościowy, tiki, afonia, zaburzenia
chodu i pantomimiki
zaburzenia somatyczne: bóle głowy,
lędźwiowe, mięśniowe
w sferze zdrowia psychicznego:
schizofrenia, psychopatia, różne typy
nerwic, w tym nerwice seksualne i
homoseksualizm
Zespoły psychosomatyczne
wynikające z nieprawidłowej
komunikacji w rodzinie wyróżnione
przez Richtera
zespół oschłego, milczącego męża
Mąż jest nieobecny w domu,
zapracowany. Żona odczuwa brak
emocjonalnej więzi z nim. Mąż nie
zauważa problemu. Małżonkowie
wzajemnie się oskarżają. U żony po
dłuższym czasie mogą wystąpić bóle
lędźwiowe, osłabienie, oziębłość
zespół teściowej
Występuje u synowej z dolegliwościami
żołądkowo- jelitowymi, nudnościami i
wymiotami
zespół rozwodu i pozbawienia
Jeśli kobieta po rozwodzie, poszukuje w
dziecku partnera do rozwiązywania swoich
„dorosłych” problemów, nadmiernie
obciążone dziecko rozwija się nieprawidłowo
zespół kobiet z dzielnic podmiejskich
Kobiety, które nie pracują zawodowo, są
obciążone ponad miarę prowadzeniem
domu i opieką nad dziećmi, w ciasnocie
otoczenia, czują się wypalone. Neurotyczne
matki wychowują neurotyczne dzieci, u nich
wystąpić mogą: jąkanie moczenie
bezwiedne, trudności szkolne
zespół kozła ofiarnego
Problemy rodzinne lub małżeńskie zostają
przeniesione na najsłabszego członka
systemu rodzinnego. Ponosi on rzekomo za
nie odpowiedzialność. Mogą wystąpić u niego
objawy psychosomatyczne. Ulgę przynosi
terapia całej rodziny, zwykle jednak rodzina
nie dostrzega związku między chorobą
członka rodziny a swoim zachowaniem
Nieprawidłowa komunikacja w rodzinie
została nazwana „głupactwem
kontaktowym” lub inaczej
„analfabetyzmem emocjonalnym”
Nieprawidłowe postawy
rodzicielskie a choroba
postawa nadmiernego ochraniania-
wyręczanie dziecka i źle pojęta miłość
postawa nadmiernie korygująca-
nadmiar kontroli we wszystkich
aspektach życia dziecka
postawa nadmiernego dystansu
emocjonalnego- dziecko na marginesie
rodziny
Wszystkie te postawy wykluczają
umiejętność samodzielnego
prawidłowego radzenia sobie z zadaniami
i obowiązkami u dzieci, uniemożliwiają
prawidłowy rozwój emocjonalny. Są
odpowiedzialne za uzależnienia i
samobójstwa.
Nieprawidłowa realizacja ról
rodzicielskich
Koncentracja rodziców na działaniach
ekonomicznych
Pozauczuciowa motywacja kobiet do
zawarcia małżeństwa
Brak przystosowania do pełnionych ról,
brak akceptacji zadań z niej wynikających
Powyższe problemy sprzyjają
występowaniu różnych typów nerwic.
Ubóstwo rodziny a zdrowie
Niewystarczające warunki materialne-
ograniczone środki do życia oraz trudna
sytuacja mieszkaniowa, niska pozycja
społeczna rodziny, niski poziom
wykształcenia sprzyjają występowaniu chorób
zakaźnych, martwych urodzeń, zgonów
niemowląt.
Brak środków materialnych powoduje brak
realizacji zaleceń lekarskich np. zakup leków
oraz trudności w powrocie do zdrowia.