1

1



Lęk u

Lęk u

dzieci

dzieci



Bajka jako

Bajka jako

odpowiedź

odpowiedź

na dziecięce

na dziecięce

lęki

lęki

2

2

Strach

Strach

-emocja wrodzona

-emocja wrodzona

-reakcja na bodźce

-reakcja na bodźce

zagrażające (bólowe,

zagrażające (bólowe,

dźwiękowe, utraty

dźwiękowe, utraty

równowagi)

równowagi)

-cel: jak najlepsze,

-cel: jak najlepsze,

skuteczne

skuteczne

przystosowanie do

przystosowanie do

zmieniającego się i

zmieniającego się i

zagrażającego

zagrażającego

środowiska-mobilizowanie

środowiska-mobilizowanie

do ucieczki lub ataku w

do ucieczki lub ataku w

momencie zagrożenia

momencie zagrożenia

Lęk

Lęk

-powstający w toku

-powstający w toku

rozwoju dziecka

rozwoju dziecka

-proces wewnętrzny

-proces wewnętrzny

-nie związany z

-nie związany z

bezpośrednim

bezpośrednim

zagrożeniem,

zagrożeniem,

powstający w momencie

powstający w momencie

wyobrażenia sobie

wyobrażenia sobie

zagrożenia, stanowi

zagrożenia, stanowi

jego antycypację

jego antycypację

-cel: ochrona przed

-cel: ochrona przed

potencjalnym

potencjalnym

niebezpieczeństwem,

niebezpieczeństwem,

jak najlepsza adaptacja

jak najlepsza adaptacja

do możliwości

do możliwości

wystąpienia zagrożenia

wystąpienia zagrożenia

≠

3

3

Ewolucyjne fazy lęku

Ewolucyjne fazy lęku



Lęk odtwórczy

Lęk odtwórczy

-nierozerwalnie związany z dawniej postrzeganymi

-nierozerwalnie związany z dawniej postrzeganymi

bodźcami, sytuacjami- wyzwalany przez bodźce, które

bodźcami, sytuacjami- wyzwalany przez bodźce, które

uprzednio działały na dziecko, dotyczy zdarzeń, jakich

uprzednio działały na dziecko, dotyczy zdarzeń, jakich

doświadczyło; pojawia się jako wyobrażenie zagrożenia,

doświadczyło; pojawia się jako wyobrażenie zagrożenia,

jakie w formie strachu dziecko przeżyło uprzednio

jakie w formie strachu dziecko przeżyło uprzednio



Lęk wytwórczy

Lęk wytwórczy

-związany z żywo rozwijającą się wyobraźnią dziecka-

-związany z żywo rozwijającą się wyobraźnią dziecka-

mający genezę w lękowych wyobrażeniach wytwórczych

mający genezę w lękowych wyobrażeniach wytwórczych

(obrazach, przedmiotach, osobach i zdarzeniach

(obrazach, przedmiotach, osobach i zdarzeniach

niedoświadczanych uprzednio); dziecko może tworzyć

niedoświadczanych uprzednio); dziecko może tworzyć

swój świat lęków, będąc m.in.. inspirowane przez

swój świat lęków, będąc m.in.. inspirowane przez

telewizję

telewizję

4

4

Inne przyczyny pojawiania się

Inne przyczyny pojawiania się

lęków

lęków



Związane z niezaspokojeniem potrzeb

Związane z niezaspokojeniem potrzeb

(fizjologicznych np. głodu, psychicznych: miłości,

(fizjologicznych np. głodu, psychicznych: miłości,

bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji)

bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji)



Związane z obrazem własnej osoby

Związane z obrazem własnej osoby



Lęk jest także pewną

Lęk jest także pewną

prawidłowością

prawidłowością

rozwojową

rozwojową

, wspólną wszystkim dzieciom

, wspólną wszystkim dzieciom

5

5

Kiedy lęk jest niebezpieczny dla

Kiedy lęk jest niebezpieczny dla

rozwoju dziecka?

rozwoju dziecka?

Między innymi:

Między innymi:



Gdy jest szczególnie silnie doznawany

Gdy jest szczególnie silnie doznawany



Gdy permanentnie pochłania uwagę, nie pozwalając

Gdy permanentnie pochłania uwagę, nie pozwalając

dziecku skoncentrować się na innym zadaniu lub

dziecku skoncentrować się na innym zadaniu lub

zabawie, dezorganizuje życie dziecka

zabawie, dezorganizuje życie dziecka



Gdy charakteryzuje się nieadekwatnością reakcji do

Gdy charakteryzuje się nieadekwatnością reakcji do

bodźca

bodźca



Gdy jest często przeżywany

Gdy jest często przeżywany

6

6

Źródła lęków

Źródła lęków



Zdarzenia, jakie dziecko postrzega w swoim

Zdarzenia, jakie dziecko postrzega w swoim

środowisku, także to co widzi w telewizji

środowisku, także to co widzi w telewizji



Szkoła

Szkoła

-niezaspokajająca potrzeb: uznania, szacunku,

-niezaspokajająca potrzeb: uznania, szacunku,

osiągnięć

osiągnięć





stawianie dużych wymagań;

stawianie dużych wymagań;

akceptacja, uznanie uzależnione od ich

akceptacja, uznanie uzależnione od ich

wypełniania, od wyników w nauce

wypełniania, od wyników w nauce

7

7



Rodzina

Rodzina

-rodzice straszący dziecko chcąc wymusić określone

-rodzice straszący dziecko chcąc wymusić określone

zachowanie

zachowanie

-niezaspokajający potrzeb dziecka

-niezaspokajający potrzeb dziecka

-prezentujący niewłaściwe postawy rodzicielskie m.in.

-prezentujący niewłaściwe postawy rodzicielskie m.in.

*nadmierna koncentracja na dziecku i rozpieszczanie

*nadmierna koncentracja na dziecku i rozpieszczanie

go

go

*ciągłe niezadowolenie rodziców z osiągnięć dziecka i

*ciągłe niezadowolenie rodziców z osiągnięć dziecka i

krytykowanie go

krytykowanie go

*postawa odrzucająca

*postawa odrzucająca

*postawa autokratyczna

*postawa autokratyczna

…

…

-rodziny dysfunkcyjne m.in. rodziny z problemem

-rodziny dysfunkcyjne m.in. rodziny z problemem

alkoholowym

alkoholowym

8

8

Objawy lęku:

Objawy lęku:



W sferze wegetatywnej

W sferze wegetatywnej

-układ pokarmowy, oddechowy, krążenia, nerwowy, hormonalny,

-układ pokarmowy, oddechowy, krążenia, nerwowy, hormonalny,

moczowo-płciowy, motoryczny.

moczowo-płciowy, motoryczny.

Dolegliwości somatyczne-bóle głowy, brzucha, bezsenność

Dolegliwości somatyczne-bóle głowy, brzucha, bezsenność



W sferze sprawności myślenia (sferze poznawczej)

W sferze sprawności myślenia (sferze poznawczej)



W sferze emocji

W sferze emocji



W sferze zachowań (behawioralnej)

W sferze zachowań (behawioralnej)

9

9

Różnorodność lęków u dzieci:

Różnorodność lęków u dzieci:

-lęki związane z traumatycznymi doświadczeniami

-lęki związane z traumatycznymi doświadczeniami

np. doznawaniem przemocy, utratą bliskiej osoby

np. doznawaniem przemocy, utratą bliskiej osoby

-lęk przed porzuceniem

-lęk przed porzuceniem

-lęk związany z niepowodzeniami szkolnymi

-lęk związany z niepowodzeniami szkolnymi

-lęk związany z brakiem akceptacji wśród

-lęk związany z brakiem akceptacji wśród

rówieśników, lęk przed wyśmianiem, kompromitacją

rówieśników, lęk przed wyśmianiem, kompromitacją

-lęk związany z narodzinami następnego dziecka w

-lęk związany z narodzinami następnego dziecka w

rodzinie

rodzinie

-lęk związany ze śmiercią

-lęk związany ze śmiercią

-lęk związany z bólem

-lęk związany z bólem

-lęk związany z rozwodem rodziców

-lęk związany z rozwodem rodziców

-lęk związany z nowymi doświadczeniami np.

-lęk związany z nowymi doświadczeniami np.

pierwszym dniem w przedszkolu

pierwszym dniem w przedszkolu

-lęk przed ciemnością

-lęk przed ciemnością

…

…

10

10

BAJKOTERAPIA

BAJKOTERAPIA

11

11

Cechą charakterystyczną wszystkich bajek

Cechą charakterystyczną wszystkich bajek

terapeutycznych jest to, że bohater bajkowy znajduje

terapeutycznych jest to, że bohater bajkowy znajduje

się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone

się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone

postacie i rozwój zdarzeń umożliwiają redukcję tego

postacie i rozwój zdarzeń umożliwiają redukcję tego

lęku-bohater uczy się różnych sposobów jego

lęku-bohater uczy się różnych sposobów jego

przezwyciężania, natomiast nabycie nowych

przezwyciężania, natomiast nabycie nowych

kompetencji zmienia sytuację psychiczną i

kompetencji zmienia sytuację psychiczną i

zachowanie bohatera.

zachowanie bohatera.

12

12

Rola bajki

Rola bajki



Uwalnianie od lęku

Uwalnianie od lęku



Nauka empatii-

Nauka empatii-

pobudzanie

pobudzanie

do emocjonalnego

do emocjonalnego

zaangażowania się w uczucia, jakich doświadczają bohaterowie-

zaangażowania się w uczucia, jakich doświadczają bohaterowie-

kształtowanie wrażliwości na zło, niesprawiedliwość itd.

kształtowanie wrażliwości na zło, niesprawiedliwość itd.



Rozwijanie wyobraźni

Rozwijanie wyobraźni



Rozwijanie zasobów języka

Rozwijanie zasobów języka



Zabawa, przyjemność dla dziecka

Zabawa, przyjemność dla dziecka

…

…

13

13

Adresaci

Adresaci



Głównie dzieci 4-9 r.ż.

Głównie dzieci 4-9 r.ż.



Młodzież w okresie dorastania

Młodzież w okresie dorastania

(powrót do świata magii,

(powrót do świata magii,

szukanie tam wsparcia, którego

szukanie tam wsparcia, którego

nie odnajdują w trudnej

nie odnajdują w trudnej

rzeczywistości)

rzeczywistości)

14

14

Trzy rodzaje bajek

Trzy rodzaje bajek

terapeutycznych:

terapeutycznych:



Psychoedukacyjna

Psychoedukacyjna



Psychoterapeutyczna

Psychoterapeutyczna



Relaksacyjna

Relaksacyjna

15

15



Bajka psychoedukacyjna

Bajka psychoedukacyjna

-ma na celu szeroko rozumiane dokonanie zmian w

-ma na celu szeroko rozumiane dokonanie zmian w

zachowaniu dziecka

zachowaniu dziecka

-powinna dawać wzory pewnych zachowań, dzięki

-powinna dawać wzory pewnych zachowań, dzięki

którym możemy rozwiązać problem. Nie może to

którym możemy rozwiązać problem. Nie może to

być jednak moralizatorstwo, ale propozycja

być jednak moralizatorstwo, ale propozycja

16

16



Bajka psychoterapeutyczna

Bajka psychoterapeutyczna

-ma zdecydowanie bardziej rozbudowaną fabułę i

-ma zdecydowanie bardziej rozbudowaną fabułę i

jest na ogół dłuższa niż bajka psychoedukacyjna

jest na ogół dłuższa niż bajka psychoedukacyjna

-ma za cel kompensację niezaspokojonych potrzeb,

-ma za cel kompensację niezaspokojonych potrzeb,

zastępczo - podniesienie samooceny

zastępczo - podniesienie samooceny

-musi być mocno zakorzeniona w sytuacji dziecka,

-musi być mocno zakorzeniona w sytuacji dziecka,

której dotyczy.

której dotyczy.

Ułożenie takiej bajki wymaga dobrej analizy emocji

Ułożenie takiej bajki wymaga dobrej analizy emocji

(lęku, strachu, smutku), których ma ona dotyczyć

(lęku, strachu, smutku), których ma ona dotyczyć

-ma także zastosowanie w sytuacjach trudnych

-ma także zastosowanie w sytuacjach trudnych

emocjonalnie, po przeżyciach kryzysowych, czy

emocjonalnie, po przeżyciach kryzysowych, czy

nawet traumatycznych dziecka

nawet traumatycznych dziecka

17

17

Zarówno bajki psychoedukacyjne, jaki i

Zarówno bajki psychoedukacyjne, jaki i

psychoterapeutyczne można wykorzystywać

psychoterapeutyczne można wykorzystywać

- jako działanie profilaktyczne - gdy wiemy, że

- jako działanie profilaktyczne - gdy wiemy, że

nastąpi jakaś trudna dla dziecka sytuacja

nastąpi jakaś trudna dla dziecka sytuacja

-w sytuacjach, gdy już mamy do czynienia z

-w sytuacjach, gdy już mamy do czynienia z

konkretnym problemem, w trakcie przeżywania

konkretnym problemem, w trakcie przeżywania

sytuacji trudnej

sytuacji trudnej

-wobec dzieci, które przeżyły lęk, noszą go w sobie

-wobec dzieci, które przeżyły lęk, noszą go w sobie

18

18



Bajka relaksacyjna

Bajka relaksacyjna

-Nie służy terapii, lecz odprężeniu, relaksacji,

-Nie służy terapii, lecz odprężeniu, relaksacji,

odpoczynkowi

odpoczynkowi

-Podstawowe cechy :

-Podstawowe cechy :

*Opiera się na wizualizacji, czyli silnie odwołuje się

*Opiera się na wizualizacji, czyli silnie odwołuje się

do wyobraźni dziecka, a czynnik wyobrażeniowy

do wyobraźni dziecka, a czynnik wyobrażeniowy

odgrywa dużą rolę w jej przyswojeniu

odgrywa dużą rolę w jej przyswojeniu

*Akcja toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym,

*Akcja toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym,

które opisane powinno być jako spokojne, przyjazne

które opisane powinno być jako spokojne, przyjazne

i bezpieczne

i bezpieczne

*Akcja nie może być dynamiczna, bohater głównie

*Akcja nie może być dynamiczna, bohater głównie

obserwuje i przeżywa to, co widzi; są to wydarzenia

obserwuje i przeżywa to, co widzi; są to wydarzenia

spokojne

spokojne

19

19

*Czas: 3-7 minut

*Czas: 3-7 minut

*Dobrze jest wprowadzić do treści wydarzenia

*Dobrze jest wprowadzić do treści wydarzenia

związane są z piciem wody ze źródła, kąpielą pod

związane są z piciem wody ze źródła, kąpielą pod

wodospadem, lataniem

wodospadem, lataniem

*W bajce powinno znaleźć się wiele elementów

*W bajce powinno znaleźć się wiele elementów

odwołujących się do wszystkich zmysłów, np.: dobrze

odwołujących się do wszystkich zmysłów, np.: dobrze

jest opisywać szum drzew czy wiatru, przywoływać

jest opisywać szum drzew czy wiatru, przywoływać

zapachy itp.

zapachy itp.

*Przy opowiadaniu bajki relaksacyjnej ważne jest,

*Przy opowiadaniu bajki relaksacyjnej ważne jest,

byśmy sami byli odprężeni, mieli wyrównany oddech,

byśmy sami byli odprężeni, mieli wyrównany oddech,

czytali cicho

czytali cicho

*Lekturze może towarzyszyć muzyka

*Lekturze może towarzyszyć muzyka

20

20

Cztery elementy bajki

Cztery elementy bajki

terapeutycznej:

terapeutycznej:



Główny temat

Główny temat



Główny bohater

Główny bohater



Inne wprowadzone postacie

Inne wprowadzone postacie



Tło opowiadania

Tło opowiadania

21

21



Główny temat

Główny temat

-bohater przeżywający sytuacje emocjonalnie trudne,

-bohater przeżywający sytuacje emocjonalnie trudne,

wyzwalające lęk

wyzwalające lęk

-w każdej bajce-inna sytuacja wyzwalająca lęk

-w każdej bajce-inna sytuacja wyzwalająca lęk

-określenie rodzaju doznawanych uczuć

-określenie rodzaju doznawanych uczuć



Główny bohater

Główny bohater

-dziecko lub zwierzątko, z którym dziecko może się

-dziecko lub zwierzątko, z którym dziecko może się

identyfikować

identyfikować

Bohater wyposażony jest w cechy upodabniające go do

Bohater wyposażony jest w cechy upodabniające go do

małego czytelnika (zbliżony wiek, znalezienie się w

małego czytelnika (zbliżony wiek, znalezienie się w

podobnej sytuacji lękotwórczej)

podobnej sytuacji lękotwórczej)

-bohater radzący sobie ze wszystkimi trudnymi

-bohater radzący sobie ze wszystkimi trudnymi

sytuacjami, dzięki pomocy innych bajkowych postaci

sytuacjami, dzięki pomocy innych bajkowych postaci

-na końcu bohater uwolniony od lęku i wzbogacony o

-na końcu bohater uwolniony od lęku i wzbogacony o

umiejętności radzenia sobie w trudnej emocjonalnie

umiejętności radzenia sobie w trudnej emocjonalnie

sytuacji

sytuacji

22

22



Inne wprowadzone postacie

Inne wprowadzone postacie

-pomagają zwerbalizować lęk

-pomagają zwerbalizować lęk

-uczą adekwatnych zachowań

-uczą adekwatnych zachowań

-umożliwiają bohaterowi osiągnięcie sukcesu

-umożliwiają bohaterowi osiągnięcie sukcesu

-uczą pozytywnego myślenia w sytuacjach

-uczą pozytywnego myślenia w sytuacjach

lękotwórczych w kategoriach: mogę, potrafię, chcę,

lękotwórczych w kategoriach: mogę, potrafię, chcę,

nie boję się…

nie boję się…

-kreują nastrój pełen serdeczności, zrozumienia

-kreują nastrój pełen serdeczności, zrozumienia

-stymulują bohatera do otwierania się

-stymulują bohatera do otwierania się



Tło opowiadania

Tło opowiadania

-bajka rozgrywająca się w miejscach znanych

-bajka rozgrywająca się w miejscach znanych

dziecku

dziecku

-miejsca wywołujące w bohaterach pogodny nastrój

-miejsca wywołujące w bohaterach pogodny nastrój

23

23

Sposoby oddziaływania na

Sposoby oddziaływania na

bajkowego bohatera/cele

bajkowego bohatera/cele

realizowane

realizowane

w bajkach terapeutycznych

w bajkach terapeutycznych



Konkretyzacja i racjonalizacja doznawanych lęków

Konkretyzacja i racjonalizacja doznawanych lęków

-dostarczenie wiedzy o tym, co wywołuje lęk i

-dostarczenie wiedzy o tym, co wywołuje lęk i

informacji, jak należy postępować w sytuacji go

informacji, jak należy postępować w sytuacji go

wywołującej

wywołującej



Wzmacnianie poczucia własnej wartości

Wzmacnianie poczucia własnej wartości



Uczenie pozytywnego myślenia

Uczenie pozytywnego myślenia



Powtarzanie i łączenie bodźców lękotwórczych z

Powtarzanie i łączenie bodźców lękotwórczych z

takimi, które wywołują pozytywną reakcję

takimi, które wywołują pozytywną reakcję

emocjonalną

emocjonalną

/

/

Kształtowanie pozytywnego nastroju emocjonalnego i

Kształtowanie pozytywnego nastroju emocjonalnego i

odwrażliwianie, wygaszanie

odwrażliwianie, wygaszanie

24

24

Etapy bajkoterapii

Etapy bajkoterapii



Przeczytanie bajki odpowiednio dobranej do

Przeczytanie bajki odpowiednio dobranej do

konkretnego dziecka i przeżywanego przez nie lęku

konkretnego dziecka i przeżywanego przez nie lęku



Rozmowa

Rozmowa

-czy i jemu też zdarza się czasem bać

-czy i jemu też zdarza się czasem bać

-jak zachował się bohater w trudnej sytuacji

-jak zachował się bohater w trudnej sytuacji

-kto mu pomógł, a kto lub co pomaga dziecku itp.

-kto mu pomógł, a kto lub co pomaga dziecku itp.

25

25

Plan tworzenia opowiadań

Plan tworzenia opowiadań

wg Doris Brett

wg Doris Brett

26

26

BIBLIOGRAFIA:

BIBLIOGRAFIA:

Molicka M.,

Molicka M.,

Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie

Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie

terapii

terapii

, Media Rodzina, Poznań 2002

, Media Rodzina, Poznań 2002

Molicka M.,

Molicka M.,

Bajki terapeutyczne dla dzieci

Bajki terapeutyczne dla dzieci

, Media Rodzina,

, Media Rodzina,

Poznań 1999

Poznań 1999

Molicka M.,

Molicka M.,

Bajki terapeutyczne dla dzieci

Bajki terapeutyczne dla dzieci

, Media Rodzina,

, Media Rodzina,

Poznań 2003

Poznań 2003

Brett D.,

Brett D.,

Opowiadania dla Twojego (nieco starszego)

Opowiadania dla Twojego (nieco starszego)

dziecka

dziecka

, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,

, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,

Gdańsk 1998

Gdańsk 1998

Brett D.,

Brett D.,

Opowiadania dla Twojego dziecka

Opowiadania dla Twojego dziecka

, Gdańskie

, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1998

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1998

http://

http://

www.abcbaby.pl

www.abcbaby.pl

http://

http://

www.bajka-pomagajka.com

www.bajka-pomagajka.com