Seksualność osób

Seksualność osób

niepełnosprawnych

niepełnosprawnych

umysłowo

umysłowo

Arkadiusz Bilejczyk

Arkadiusz Bilejczyk

Niepełnosprawność

Niepełnosprawność

intelektualna

intelektualna

ogólnie jest to zaburzenie rozwojowe,

ogólnie jest to zaburzenie rozwojowe,

które polega na znaczącym obniżeniu

które polega na znaczącym obniżeniu

ogólnego poziomu funkcjonowania

ogólnego poziomu funkcjonowania

intelektualnego, zauważalny jest

intelektualnego, zauważalny jest

także deficyt w zakresie zachowań

także deficyt w zakresie zachowań

adaptacyjnych rozumianych tutaj

adaptacyjnych rozumianych tutaj

głównie jako niezależność i

głównie jako niezależność i

odpowiedzialność.

odpowiedzialność.

„

„

Bez zrozumienia seksualności nie

Bez zrozumienia seksualności nie

da się opisać i zrozumieć człowieka,

da się opisać i zrozumieć człowieka,

nie da się w ogóle mówić o

nie da się w ogóle mówić o

człowieku”

człowieku”

-

-

„Niechciana

„Niechciana

seksualność” Małgorzata

seksualność” Małgorzata

Kościelska, 2004

Kościelska, 2004

Deklaracja Praw Seksualnych

Deklaracja Praw Seksualnych

4. Prawo do seksualnej równości.

4. Prawo do seksualnej równości.

Odwołuje się ono do wolności od wszelkich

Odwołuje się ono do wolności od wszelkich

form dyskryminacji, niezależnie od płci,

form dyskryminacji, niezależnie od płci,

orientacji seksualnej, wieku, rasy, klasy

orientacji seksualnej, wieku, rasy, klasy

społecznej,

religii

lub

fizycznej

albo

społecznej,

religii

lub

fizycznej

albo

emocjonalnej niepełnosprawności.

emocjonalnej niepełnosprawności.

Akceptacja seksualności osób

Akceptacja seksualności osób

niepełnosprawnych intelektualnie w

niepełnosprawnych intelektualnie w

Polsce:

Polsce:



39% badanych akceptuje;

39% badanych akceptuje;



29% badanych nie akceptuje;

29% badanych nie akceptuje;



32% jest niezdecydowanych.

32% jest niezdecydowanych.



(Postek, 2007)

(Postek, 2007)

Seksualność istnieje na wielu

Seksualność istnieje na wielu

poziomach:

poziomach:



fizyczno – chemicznym;

fizyczno – chemicznym;



biologicznym;

biologicznym;



psychologicznym;

psychologicznym;



społecznym;

społecznym;



duchowym.

duchowym.

Seksualność podlega rozwojowi i

Seksualność podlega rozwojowi i

zmienia się z wiekiem.

zmienia się z wiekiem.

Odnosząc się do faz

Odnosząc się do faz

rozwojowych, seksualność można

rozwojowych, seksualność można

podzielić na cztery etapy:

podzielić na cztery etapy:



dziecięcą;

dziecięcą;



młodzieńczą;

młodzieńczą;



dorosłą (dojrzałą);

dorosłą (dojrzałą);



starczą

starczą

.

.

Wszystkie cztery fazy seksualności

Wszystkie cztery fazy seksualności

występują u osób z

występują u osób z

niepełnosprawnością  umysłową.

niepełnosprawnością  umysłową.

Poszczególne fazy mogą jednak:

Poszczególne fazy mogą jednak:



pojawiać się ze znacznym opóźnieniem

pojawiać się ze znacznym opóźnieniem

w stosunku do wieku,

w stosunku do wieku,



mogą zatrzymać się na określonym

mogą zatrzymać się na określonym

stadium bez przechodzenia w następne,

stadium bez przechodzenia w następne,



mogą  być źle ukierunkowane,

mogą  być źle ukierunkowane,



być przeżywane w sposób niepełny lub

być przeżywane w sposób niepełny lub

przesadnie zaznaczony.

przesadnie zaznaczony.

Typowym dla osób

Typowym dla osób

niepełnosprawnych umysłowo, jest

niepełnosprawnych umysłowo, jest

brak harmonii pomiędzy tempem

brak harmonii pomiędzy tempem

rozwoju biologicznego, umysłowego,

rozwoju biologicznego, umysłowego,

uczuciowego, duchowego i

uczuciowego, duchowego i

behawioralnego, czyli przeniesienie

behawioralnego, czyli przeniesienie

dziecięcości, młodzieńczości,

dziecięcości, młodzieńczości,

dorosłości a nawet cech starości  u

dorosłości a nawet cech starości  u

tych samych osób w podobnym

tych samych osób w podobnym

wieku.

wieku.

seksualność dziecięca

seksualność dziecięca

– wyraża się przede

– wyraża się przede

wszystkim w potrzebie więzi i przynależności

wszystkim w potrzebie więzi i przynależności

do dorosłego człowieka. Przejawami

do dorosłego człowieka. Przejawami

spóźnionej dziecięcej seksualności są:

spóźnionej dziecięcej seksualności są:

dążenie do stałej bliskości z matką; labilność

dążenie do stałej bliskości z matką; labilność

nastroju, zależność od zachowania ważnego

nastroju, zależność od zachowania ważnego

dorosłego; przyleganie fizyczne, obłapianie,

dorosłego; przyleganie fizyczne, obłapianie,

tulenie się; obnażanie się; domaganie się

tulenie się; obnażanie się; domaganie się

dowodów miłości;

dowodów miłości;

Niepełna świadomość zróżnicowania sfer

Niepełna świadomość zróżnicowania sfer

organizmu dostępnych dla kontaktu z obcymi

organizmu dostępnych dla kontaktu z obcymi

oraz z bliskimi, w tym stref erogennych

oraz z bliskimi, w tym stref erogennych

(dziecięca kokieteria); preferowanie zabiegów

(dziecięca kokieteria); preferowanie zabiegów

pielęgnacyjnych wokół ciała (Kościelska,

pielęgnacyjnych wokół ciała (Kościelska,

2004).

2004).

seksualność dziecięca c.d.

seksualność dziecięca c.d.

- Specyfiką osób

- Specyfiką osób

niepełnosprawnych umysłowo jest wewnętrzna

niepełnosprawnych umysłowo jest wewnętrzna

niespójność osobowości  a dziecięce formy

niespójność osobowości  a dziecięce formy

zachowań seksualnych mają różne funkcje.

zachowań seksualnych mają różne funkcje.

Mogą być wyrazem: niezaspokojonych potrzeb

Mogą być wyrazem: niezaspokojonych potrzeb

z wczesnego okresu życia; reakcją  obronną;

z wczesnego okresu życia; reakcją  obronną;

strategią wyzwalania  w otoczeniu zachowań

strategią wyzwalania  w otoczeniu zachowań

opiekuńczych; sposobem na unikanie agresji.

opiekuńczych; sposobem na unikanie agresji.

Istotą niepełnosprawności, w tym

Istotą niepełnosprawności, w tym

intelektualnej, jest wyższa niż przeciętna

intelektualnej, jest wyższa niż przeciętna

zależność od innych, a zatem potrzeba

zależność od innych, a zatem potrzeba

pomocy.  Zachowania dziecięce wyzwalają u

pomocy.  Zachowania dziecięce wyzwalają u

dorosłych postawę opieki i eliminują

dorosłych postawę opieki i eliminują

agresywność. Choć, jak wiemy – nie u

agresywność. Choć, jak wiemy – nie u

wszystkich (Kościelska, 2004).

wszystkich (Kościelska, 2004).

seksualność  młodzieńcza

seksualność  młodzieńcza

–

–

charakteryzuje się odejściem od

charakteryzuje się odejściem od

bezpośredniej relacji z rodzicami na

bezpośredniej relacji z rodzicami na

rzecz zwrócenia się ku rówieśnikom,

rzecz zwrócenia się ku rówieśnikom,

bycia w grupie i zdobycie jej akceptacji

bycia w grupie i zdobycie jej akceptacji

oraz tendencje do rywalizacji. Pojawia

oraz tendencje do rywalizacji. Pojawia

się potrzeba podobania się, pojawiają

się potrzeba podobania się, pojawiają

się napięcia seksualne i czynności

się napięcia seksualne i czynności

seksualne (poszukiwanie wiedzy na

seksualne (poszukiwanie wiedzy na

temat seksu). Występują fascynacje

temat seksu). Występują fascynacje

erotyczne, pierwsze miłości i budowanie

erotyczne, pierwsze miłości i budowanie

planów przyszłego życia (Kościelska,

planów przyszłego życia (Kościelska,

2004).

2004).

seksualność młodzieńcza c.d.

seksualność młodzieńcza c.d.

- Faza

- Faza

seksualności młodzieńczej nie pokrywa się

seksualności młodzieńczej nie pokrywa się

dokładnie u młodzieży zdrowej a tym

dokładnie u młodzieży zdrowej a tym

bardziej u młodzieży niepełnosprawnej

bardziej u młodzieży niepełnosprawnej

umysłowo, z wiekiem adolescencji 15 – 21

umysłowo, z wiekiem adolescencji 15 – 21

lat. Psychologicznym warunkiem przejścia z

lat. Psychologicznym warunkiem przejścia z

fazy seksualizmu dziecięcego do

fazy seksualizmu dziecięcego do

młodzieńczego jest osiągnięcie takiego

młodzieńczego jest osiągnięcie takiego

poziomu rozwoju, który pozwala na w miarę

poziomu rozwoju, który pozwala na w miarę

samodzielne funkcjonowanie. Często jednak

samodzielne funkcjonowanie. Często jednak

pozostają one w toku swego życia zależne

pozostają one w toku swego życia zależne

od osób dorosłych (Kościelska, 2004).

od osób dorosłych (Kościelska, 2004).

seksualność dojrzała

seksualność dojrzała

– to zdolność

– to zdolność

zdobycia partnera, zdolność do

zdobycia partnera, zdolność do

prokreacji i opieki nad potomstwem,

prokreacji i opieki nad potomstwem,

co w przypadku osób

co w przypadku osób

niepełnosprawnych intelektualnie –

niepełnosprawnych intelektualnie –

nie zawsze idzie w parze z ich

nie zawsze idzie w parze z ich

zdolnościami, które wynikają ze

zdolnościami, które wynikają ze

stopnia upośledzenia (Kościelska,

stopnia upośledzenia (Kościelska,

2004).

2004).

seksualność dojrzała

seksualność dojrzała

c.d. - w sferze

c.d. - w sferze

psychospołecznej przez dojrzałą seksualność

psychospołecznej przez dojrzałą seksualność

będziemy rozumieli przede wszystkim świadomą

będziemy rozumieli przede wszystkim świadomą

realizację potrzeb seksualnych połączoną z

realizację potrzeb seksualnych połączoną z

odpowiedzialnością za jej skutki dla siebie,

odpowiedzialnością za jej skutki dla siebie,

partnera i ewentualnie potomstwa. Realizacja

partnera i ewentualnie potomstwa. Realizacja

potrzeb seksualnych, w wydaniu prawidłowym

potrzeb seksualnych, w wydaniu prawidłowym

powinna być czynnikiem rozwoju osobowego

powinna być czynnikiem rozwoju osobowego

partnerów, źródłem szczęścia, poczucia

partnerów, źródłem szczęścia, poczucia

bezpieczeństwa i wzajemnej pomocy. Wiele osób

bezpieczeństwa i wzajemnej pomocy. Wiele osób

niepełnosprawnych świadomie wybiera celibat.

niepełnosprawnych świadomie wybiera celibat.

Osoby te mają pełną świadomość swoich

Osoby te mają pełną świadomość swoich

ograniczeń. Dla większości jest to źródłem

ograniczeń. Dla większości jest to źródłem

cierpienia, a także powodem uruchamiania

cierpienia, a także powodem uruchamiania

najrozmaitszych mechanizmów obronnych w

najrozmaitszych mechanizmów obronnych w

służbie przynajmniej elementarnego poczucia

służbie przynajmniej elementarnego poczucia

wartości i sensu egzystencji (Kościelska, 2004).

wartości i sensu egzystencji (Kościelska, 2004).

seksualność starcza

seksualność starcza

- czyli taka, w której

- czyli taka, w której

zgodnie z tradycyjnym wizerunkiem seks już jest

zgodnie z tradycyjnym wizerunkiem seks już jest

biologicznie zbędny, a psychologicznie już nie

biologicznie zbędny, a psychologicznie już nie

budzi zainteresowania. W przypadku części osób

budzi zainteresowania. W przypadku części osób

niepełnosprawnych umysłowo odnosi się wrażenie

niepełnosprawnych umysłowo odnosi się wrażenie

jak gdyby z pominięciem fazy dojrzałości ,

jak gdyby z pominięciem fazy dojrzałości ,

czasem i faz poprzednich, przeszły od razu do

czasem i faz poprzednich, przeszły od razu do

fazy starczej. Zjawisko takie można tłumaczyć, że

fazy starczej. Zjawisko takie można tłumaczyć, że

u niektórych osób rzeczywiście występuje

u niektórych osób rzeczywiście występuje

niedorozwój popędu seksualnego - to się czasami

niedorozwój popędu seksualnego - to się czasami

zdarza, albo wystąpiło  wyparcie potrzeb

zdarza, albo wystąpiło  wyparcie potrzeb

seksualnych. Wyparcie jest formą mechanizmu

seksualnych. Wyparcie jest formą mechanizmu

obronnego, który chroni w tym przypadku osobę

obronnego, który chroni w tym przypadku osobę

przed destrukcyjną świadomością niemożności

przed destrukcyjną świadomością niemożności

realizacji tego wielkiego potencjału, jakim może

realizacji tego wielkiego potencjału, jakim może

być seksualność (Kościelska, 2004).

być seksualność (Kościelska, 2004).

Kilka pytań, które postawić może etyk, rozważając problem

Kilka pytań, które postawić może etyk, rozważając problem

seksualności osób niepełnosprawnych intelektualnie (Postek,

seksualności osób niepełnosprawnych intelektualnie (Postek,

2007):

2007):

1.

1.

Czy osoby niepełnosprawne intelektualnie mają bezwzględne

Czy osoby niepełnosprawne intelektualnie mają bezwzględne

prawo do wyrażania własnej seksualności?

prawo do wyrażania własnej seksualności?

2.

2.

Czy mają także prawo do utrzymywania kontaktów

Czy mają także prawo do utrzymywania kontaktów

seksualnych? Czy możliwe są sytuacje ograniczenia tego

seksualnych? Czy możliwe są sytuacje ograniczenia tego

prawa?

prawa?

3.

3.

Czy kontakty seksualne osób niepełnosprawnych intelektualnie

Czy kontakty seksualne osób niepełnosprawnych intelektualnie

mogą być realizowane wyłącznie w związkach małżeńskich? Czy

mogą być realizowane wyłącznie w związkach małżeńskich? Czy

kontakty takie mogą mieć miejsce tylko poza takimi związkami?

kontakty takie mogą mieć miejsce tylko poza takimi związkami?

4.

4.

Czy wolno nam ingerować w płodność tych osób, poprzez

Czy wolno nam ingerować w płodność tych osób, poprzez

narzucenie jakiś form antykoncepcji (sterylizacja jest w Polsce

narzucenie jakiś form antykoncepcji (sterylizacja jest w Polsce

zabroniona)?

zabroniona)?

5.

5.

Czy osobom niepełnosprawnym intelektualnie przysługuje

Czy osobom niepełnosprawnym intelektualnie przysługuje

prawo do posiadania potomstwa?

prawo do posiadania potomstwa?

6.

6.

Jaki powinien być nasz stosunek wobec autoerotycznych

Jaki powinien być nasz stosunek wobec autoerotycznych

zachowań osób niepełnosprawnych intelektualnie?

zachowań osób niepełnosprawnych intelektualnie?

7.

7.

Jak powinniśmy odnosić się do homoseksualnych związków

Jak powinniśmy odnosić się do homoseksualnych związków

między osobami niepełnosprawnymi intelektualnie?

między osobami niepełnosprawnymi intelektualnie?

8.

8.

Czy zgoda na kontakty seksualne osób niepełnosprawnych

Czy zgoda na kontakty seksualne osób niepełnosprawnych

intelektualnie powinna się rozciągać na przyzwolenie na

intelektualnie powinna się rozciągać na przyzwolenie na

korzystanie z usług agencji towarzyskich?

korzystanie z usług agencji towarzyskich?