Pojęcie trucizny i dawki.

Zatrucia i ich rodzaje,

przyczyny i struktura

mgr Izabela
Sałacińska

„Wszystko jest trucizną i nic nie jest

trucizną, tylko dawka decyduje,

że jakaś substancja nie jest trucizną”

Definicja trucizny wg Paracelsusa z 1525 roku

Trucizna – jest to substancja, która po

wchłonięciu do organizmu lub wytworzona

w organizmie powoduje jego zaburzenie

lub śmierć. Termin ten ma znaczenie

ogólne, odnosi się do substancji,

preparatów, wyciągów wywołujących

zatrucie. Jednak o tym, czy dana

substancja wywoła zatrucie decyduje jej

dawka czyli trucizną może okazać się

substancja zarówno niezbędna jak również

niniezbędna.

O toksyczności substancji decyduje

nie tylko dawka ale również:

-

droga podania (doustna, dermalna,
inhalacyjna)

-

częstość podawania

-

czas po jakim występują efekty

-

zakres i stopień uszkodzenia

Podział trucizn:



w zależności od pochodzenia – naturalne
lub syntetyczne (ksenobiotyki)



budowa – organiczne i nieorganiczne



działanie – miejscowe i ogólne



na podstawie analizy chemicznej – lotne w
fazie wodnej, rozpuszczalne w wodzie i w
rozpuszczalnikach organicznych oraz
metale



działanie trucizn w organizmie:



trucizny żrące – gazy drażniące, żrące zasady i

kwasy, sole niektórych metali ciężkich;

działanie żrące lub drażniące w miejscu

podania lub w narządach wydalniczych



trucizny powodujące śmierć na skutek anoksji

– tlenek węgla i azotyny, cyjanki, pierwiastki

promieniotwórcze



trucizny uszkadzające narządy miąższowe –

trucizny parenchymalne



trucizny działające wybiórczo na OUN –

narkotyki, alkaloidy, alkohole

Dawka

Dawka – to ilość substancji chemicznej

podanej, pobranej lub wchłoniętej do
organizmu w określony sposób;
warunkująca brak lub wystąpienie efektów
biologicznych, wyrażonych odsetkiem
organizmów odpowiadających na tę
dawkę. Wyrażana jest w jednostkach
wagowych na masę ciała (lub
powierzchnię), czasami dodatkowo na
dobę.

Dawka

Rozróżnia się dawki:

•

Dawka graniczna lub progowa (dosis
minima, DM) – jest to ilość substancji,
która powoduje pierwsze widoczne skutki
biologiczne. Jest to tzw. próg działania czyli
najmniejszy poziom narażenia lub
najmniejsza dawka, które powodują
zmiany biochemiczne, przekraczające
granice przystosowania homeostatycznego

Dawka

•

Dawka lecznicza (dosis therapeutica,

dosis curativa, DC) - wykazuje działania

farmakoterapeutyczne i nie wywołuje

istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych.

•

Dawka toksyczna (dosis toxica, DT) – to

ilość substancji, która po wchłonięciu do

organizmu, wywołuje efekt toksyczny.

•

Dawka śmiertelna (dosis letalis, DL) –

to ilość substancji, która po jednorazowym

podaniu powoduje śmierć organizmu.

Dawka

Wskaźnikiem toksyczności ostrej

(związku chemicznego) jest LD50 czyli
medialna dawka śmiertelna
(median lethal dose). LD50 jest to
statystycznie obliczana (na podstawie
wyników eksperymentu) ilość
substancji chemicznej, która powoduje
śmierć 50% badanych osobników.

Dawka

Na podstawie DL50 dzieli się

trucizny na klasy. Oznakowanie:

Klasa 1: czarna trupia czaszka ze

skrzyżowanymi piszczelami

Klasa 2: trucizna na czarnym tle
Klasa 3: środek szkodliwy

Zatrucia

Zatrucie jest to proces chorobowy z

objawami klinicznymi
(podmiotowymi i przedmiotowymi),
wywołany przez substancję
chemiczną egzo– lub endogenną.

Zatrucia

Zatrucia dzielimy na:

1.

Zatrucia ostre

2.

Zatrucia podostre

3.

Zatrucia przewlekłe

Zatrucia

1. Zatrucia ostre – cechują się

szybkim rozwojem szkodliwych zmian
w organizmie, które powstają w
krótkim czasie, po wprowadzeniu
jednorazowej dawki trucizny
dożołądkowo, inhalacyjnie lub na
skórę. Najczęściej objawy uszkodzenia
lub śmierci występują po 24 h.

Zatrucia

2. Zatrucia podostre – zmiany w

organizmie występują mniej
gwałtownie po podaniu jednorazowej
lub kilkakrotnej dawki. W zatruciach
podostrych wykrycie powstałych
zmian patologicznych jest możliwe
po zastosowaniu fizjologicznych
badan czynnościowych narządów.

Zatrucia

3. Zatrucia przewlekłe – powstają

na skutek działania małych dawek
trucizny; która kumuluje się w
organizmie, wchłanianych przez
dłuższy okres czasu. Zatrucia te
maja najczęściej charakter zatruć
przypadkowych np. zatrucia
przemysłowe

Zatrucia

Zatrucia występujące wśród ludzi:

•

rozmyślne: samobójcze – barbiturany, leki

uspokajające lub tabletki przeciwbólowe,

amfetamina, opiaty) lub zbrodnicze

(arszenik, strychnina, cyjanek potasu)

•

przypadkowe: omyłkowe podanie leków,

zatrucia chemikaliami w gospodarstwie

domowym, spożywanie żywności

zanieczyszczonej substancjami

toksycznymi np. środkami ochrony roślin

Przyczyny i struktura zatruć

Przyczyny zatruć:

1)

Trucizny przemysłowe są przyczynami

zatruć osób pracujących w różnych

gałęziach przemysłu. Substancje

toksyczne mogą powodować zarówno

zatrucia ostre jak i przewlekłe (przebiegają

w sposób utajony, nie dając objawów przez

dłuższy czas). Zatrucia zawodowe maja

złożony charakter, ze względu na

równoczesne działanie kilku substancji

chemicznych.

Przyczyny i struktura zatruć

2)

Trucizny środowiskowe:
Wprowadzenie do otaczającego
człowieka środowiska (powietrze,
gleba i wody) różnych toksycznych
odpadów przemysłowych, oraz
używanie w rolnictwie pestycydów,
nawozów sztucznych spowodowało
zwiększenie zatruć wśród populacji.

Przyczyny i struktura zatruć

3)

Żywność – zanieczyszczona substancjami

przenikającymi ze środowiska oraz

mikroorganizmami; prowadzi do licznych zatruć.

4)

Leki i środki odurzające - nadużywanie prowadzi

do zależności lekowej i narkomanii, natomiast

przedawkowanie stanowi obecnie bardzo

poważną przyczynę zatruć.

5)

Tlenek węgla – stanowi zarówno w Polsce jak i

na świecie istotny problem, zarówno w

zatruciach ostrych jak i przewlekłych.

6)

Artykuły gospodarstwa domowego – ze względu

na powszechność stosowania i ich skład

chemiczny, powodują zwiększenie liczby zatruć.

Przyczyny i struktura zatruć

Do opracowania struktury zatruć w

Polsce posłużyły dane uzyskane z
ośrodków toksykologicznych przez
krajowe Centrum Medycyny Pracy
w Łodzi w latach 1997 – 2000.

Przyczyny i struktura zatruć

Tab. 1 Przyczyny ostrych zatruć w Polsce w latach 1997 – 2000 wyrażone w

procentach (Seńczuk W.: Toksykologia współczesna. Wydawnictwo

PZWL, Warszawa 2006)

Przyczyny

1997

1998

1999

2000

Leki

44,9

45,5

45

46

Alkohol

18,2

16,9

17,5

27,9

Gazy

6,2

5

4,8

5,5

Śr. narkotyczne i

halucynogenn

e

3,5

4,7

4,3

5,6

Rozpuszczalniki

organiczne

4

3,6

4,5

1,9

Pestycydy

3,8

4,5

5,1

1,1

Substancje żrące

3

3,1

3,4

1

Przyczyny i struktura zatruć

Rys.1. Przyczyny zatruć pacjentów leczonych w ośrodkach ostrych zatruć
w 2000 r.

Przyczyny i struktura
zatruć

Rys.2. Śmiertelne zatrucia zarejestrowane w ośrodkach ostrych zatruć w
2000 r.

Przyczyny i struktura zatruć

Rys.3. Rodzaje zatruć w Polsce w latach 1997-1999.

PIERWSZA POMOC W

ZATRUCIACH OSTRYCH

Zatrucia ostre zarówno przypadkowe jak i również

samobójcze stanowią poważne zagrożenie dla

zdrowia i życia. Obraz kliniczny zatruć

charakteryzuje się dużą dynamiką, zaburzeniami

stanu świadomości, niewydolnością krążenia i

oddychania oraz uszkodzeniami narządów. W

większości przypadków przebieg jest łagodny, ale

należy obserwować pacjenta, ze względu na

zaburzenia homeostazy. Pacjent pogrążony w

głębokim śnie może mieć zniesione lub osłabione

odruchy kaszlu, co może być bezpośrednią

przyczyną zgonu (ciało obce, zapadnięcie się

języka)

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Postępowanie przy udzielaniu pierwszej

pomocy – usunąć osobę z miejsca
narażenia, zabezpieczyć funkcje
życiowe, wezwać pogotowie, zebrać
wywiad, zabezpieczyć materiał do
badań toksykologicznych.

Diagnostyka zatrucia:
obraz kliniczny zatrucia – wywiad –

laboratoryjne badania toksykologiczne

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Zasady leczenia zatruć:
leczenie objawowe – zapewnienie wydolności ukł.

oddechowego i krążenia



leczenie zmian chorobowych np. niewydolność

nerek, obrzęk płuc, gospodarki wodno –

elektrolitowej i kwasowo – zasadowej



leczenie przyczynowe – usunięcie substancji

nie wchłoniętej i zapobieganie dalszemu

wchłanianiu (podanie odpowiednich odtrutek

oraz przyspieszenie usunięcia substancji

wchłoniętej z organizmu)

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Leczenie objawowe:

-

ocena stanu osoby zatrutej - wydolność
układu oddechowego ,stan świadomości

-

przywrócenie funkcji życiowych –
udrożnienie dróg oddechowych,
sztuczne oddychanie + masaż serca
tzw. RKO

-

monitorowanie funkcji życiowych

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Intensywna opieka

Pacjent wymagający intensywnej opieki

medycznej powinien mieć monitorowane

najważniejsze czynności życiowe:

a)

czynność serca

b)

ciśnienie tętnicze krwi

c)

częstość oddychania

d)

częstość tętna

e)

diureza

f)

temperatura ciała

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH



Zabiegi pielęgnacyjne na OIT:

-

intensywny nadzór i opieka, godzinowa
karta stanu zdrowia pacjenta

-

właściwa pielęgnacja chorego
nieprzytomnego: pozycja ciała zmieniana
co 2 godz., u chorych zaintubowanych lub
z rurką tracheotomijną - toaleta drzewa
oskrzelowego, prowadzenie bilansu
płynów, żywienie chorych nieprzytomnych.

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Postępowanie przyczynowe:

•

zatrucia przez skórę i błony śluzowe

•

zatrucia doustne

•

zatrucia przez drogi oddechowe

1.

Dekontaminacja skóry

- zabezpieczyć funkcje życiowe
- zdjąć odzież z zakażonej skóry
- zmyć skórę strumieniem letniej bieżącej wody

lub wody z mydłem (przy nie uszkodzonym

naskórku)

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

2.

Oblanie skóry substancją żrącą

- szybko zmyć dużą ilością letniej wody
- zdjąć odzież
- rany osuszyć jałowymi gazikami, założyć opatrunek

3.

Dekontaminacja oczu

- płukać oczy izotonicznym roztworem soli fizjologicznej lub pod

bieżącą wodą

- ciała stałe – usunąć, płukać

4.

Zatrucia inhalacyjne

- wyprowadzić z zanieczyszczonego pomieszczenia
- zdjąć odzież
- zapewnić dostęp świeżego powietrza, ułożyć w pozycji bezpiecznej

ustalonej, zabezpieczyć i monitorować funkcje życiowe

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

5.

Zatrucia doustne (zabezpieczyć funkcje

życiowe)

- usunąć substancję nie wchłoniętą z p.

pokarmowego oraz zapobiec dalszemu

jej wchłanianiu poprzez: wymioty,

płukanie żołądka, płukanie jelita grubego

- podanie odtrutek niespecyficznych
- podanie środków przeczyszczających
- monitorowanie funkcji życiowych

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Wymioty
Wskazania:

•

spożycie dużej ilości substancji toksycznej

•

krótki czas od spożycia – najskuteczniej do 1h

od spożycia

Przeciwwskazania:

•

kliniczne: zaburzenia świadomości, oddechu i

krążenia oraz odruchu kaszlowego i połykania

•

związane z rodzajem substancji toksycznej:

zatrucia substancjami żrącymi, środkami

powodującymi drgawki, nieznana przyczyna

zatruć

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Wykonanie wymiotów – mechaniczne

•

kilkakrotne podawanie osolonej wody do

picia – 200/300 ml (1 lub 2 łyżki soli na

szklankę ciepłej wody)

•

nie zaleca stosowania się środków

farmakologicznych aby sprowokować

wymioty ( w wielu rodzajach zatruć

występują samoczynnie), należy

zabezpieczyć 1-szą partie wymiocin do

badania toksykologicznego.

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Przyśpieszenie eliminacji toksyn z ustroju – metody:
1. Forsowna diureza; trucizny głównie wydalane są

przez nerki, podaje się dożylnie duże ilości

płynów oraz leki moczopędne

2. Hemoperfuzja – krew filtrowana jest poza

organizmem przez filtr zawierający węgiel

aktywowany

3. Plazmafereza – polega na pozaustrojowym

przepływie krwi pacjenta przez filtr, który

oddziela elementy morfotyczne od osocza (oraz

związanego z nim środka trującego – muchomor

sromotnikowy)

4. Dializa otrzewnowa, hemodializa

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Odtrutka

Jest to substancja, która czasowo lub

trwale zmniejsza lub znosi efekty

działania substancji toksycznej.

Wyróżniamy odtrutki:

-

niespecyficzne (nieswoiste): ogólne

i ochronne

-

specyficzne (swoiste)

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Odtrutki ogólne:

1.

Węgiel aktywowany:

•

absorbuje liczne substancje organiczne o

nieorganiczne

•

bardzo skuteczny – atropina, fenol, kwas

acetylosalicylowy, opiaty, amfetamina,

pochodne benzodiazepiny, sulfonamidy

•

skuteczny – chinina, leki nasenne

•

średnio skuteczny – alkohol metylowy i

etylowy, glikol etylenowy, insektycydy

•

nieskuteczny – kwasy mineralne, zasady,

substancje nierozpuszczalne w wodzie

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

2.

Białko jaja – metale ciężkie w wyjątkiem talu,

substancje żrące

3.

Mleko – substancje żrące, kwasy organiczne i

nieorganiczne, jod i jego związki

4.

Tlenek magnezu – kwasy nieorganiczne,

arseniany

5.

Nadmanganian potasu – alkaloidy (nikotyna),

opiaty, fosfor

6.

Parafina ciekła – substancje rozpuszczalne w

tłuszczach (fosfor)

7.

Płyn Lugola – alkaloidy

8.

Silikony – detergenty (środki myjące i piorące)

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

Odtrutki specyficzne:

1.

Związki chelatujące np. desferal (żelazo, glin),

cuprenil (miedź, arsen, ołów, rtęć, cynk)

2.

Odtrutki powodujące przemianę trucizny w zw.

rozpuszczalne – związki wapnia (szczawiany, fluorki,

glikol etylenowy), siarczan protaminy (heparyna)

3.

Reaktywatory oksydazy cytochromowej oraz

reaktywatory cholinoesterazy

4.

Związki redukujące – błękit metylowy, błękit toluidyny,

tionina (nitraty, związki methemoglobinotwórcze),

kwas askorbinowy

5.

Związki blokujące receptory – nalokson (morfina,

heroina, kodeina, metadon), flumazenil

(benzodiazepiny)

PIERWSZA POMOC W
ZATRUCIACH OSTRYCH

6.

Odtrutki blokujące przemianę metaboliczną substancji

toksycznych np. alkohol etylowy – alkohol metylowy, glikol

etylenowy

7.

Odtrutki zmieniające szlak metaboliczny trucizny np. kwas

foliowy – metotreksat

8.

Odtrutki witaminowe – wit. B6, wit. K, wit. B12 i wit. C

9.

Inne odtrutki najczęściej stosowane:

•

Acetylocysteina – zatrucia paracetamolem, gazy

drażniące, muchomor sromotnikowy

•

Fizostygmina – zatrucia efedryną, amfetaminą, atropiną,

leki psychotropowe (haloperidol)

•

Anatoksyna jadu żmii – podaje się domięśniowo, dawka

500j., w przypadku ukąszenia przez kilka żmij lub po

upłynięciu kilku godzin powinno podać się 4-6 amp. Dożylnie

(Ważne! Przed podaniem wykonanie próby uczuleniowej)

DZIĘKUJE ZA UWAGĘ