CHOROBY

CHOROBY

PRZEWLEKŁE

PRZEWLEKŁE

1. DEFINICJA

1. DEFINICJA

Chorobą przewlekłą

Chorobą przewlekłą nazywamy chorobę

charakteryzującą się długim czasem trwania

i wolnym postępem zmian chorobowych.

Choroby przewlekłe stanowią wiodącą

przyczynę umieralności na świecie. Zgodnie

z danymi Światowej Organizacji Zdrowia są

one odpowiedzialne za 63% zgonów.

Komisja Chorób Przewlekłych przy Światowej Organizacji Zdrowia

definiuje chorobę przewlekłą jako "wszelkie zaburzenia lub odchylenia od

normy, które mają jedną lub więcej z następujących cech charakterystycznych:

są trwałe, pozostawiają po sobie inwalidztwo, spowodowane są

nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, wymagają specjalnego

postępowania rehabilitacyjnego albo według wszelkich oczekiwań wymagać

będą długiego okresu nadzoru, obserwacji czy opieki" (Pilecka za Shontz 1972)

W polskiej literaturze medycznej Zięcina określa chorobę przewlekłą jako

"trwałe, nieodwracalne, postępujące zmiany uszkadzające ustrój, obniżające

permanentnie jego wydolność i sprawność, głownie w tzw. stanach ostrych, ale

także i przewlekłych, jako jeden i ten sam ustawicznie trwający proces

wyniszczania".

W encyklopedii zdrowia Śródka opisuje choroby przewlekłe jako te, które

cechują się na ogół niewielkim nasileniem objawów, jednakże często prowadzą

do stałych zmian narządowych, mogą trwać nawet kilka lat, a wyzdrowienie nie

musi być jednoznaczne z odzyskaniem pełnej sprawności. Definicje te skupiają

się wokół biomedycznej perspektywy rozpatrując trzy parametry, a mianowicie:

czas trwania, przebieg oraz medyczne skutki choroby.

Modele terapeutyczne w podejściu do osób

przewlekle chorych:

model biomedyczny

– zdrowie pojmowane jest jako sprawność

układu biologicznego, a choroba jako zakłócenie funkcji

biologicznych; oddziaływanie terapeutyczne to przywracanie

sprawności układu biologicznego;

model holistyczny (aksjomedyczny)

– w związku z

rozumieniem człowieka jako bytu biologiczno-psychiczno-

duchowego zdrowie jest dynamiczną równowagą wszystkich tych

aspektów jego funkcjonowania, choroba – ich dysfunkcją, terapia

zaś służy przywróceniu osobowej harmonii na poziomie

biologicznym, psychicznych i społecznym

Podział chorób przewlekłych:

- układu oddechowego (np. astma, gruźlica, rozstrzenie oskrzeli),

- jamy nosowo-gardłowej i uszu,

- układu krążenia (choroby hemofiliczne, skazy krwotoczne),

- układu kostno-stawowego i tkanki łącznej (np. gorączka reumatyczna,

reumatoidalne zapalenie stawów),

- choroby mięśni,

- układu moczowego (np. nerczyca, dializy),

- systemu wydzielania wewnętrznego (np. cukrzyca),

- związane z nieprawidłową przemianą materii i niewłaściwym sposobem

odżywiania się.

2. Co choroba przewlekła

2. Co choroba przewlekła

zmienia w życiu człowieka?

zmienia w życiu człowieka?

Choroba przewlekła wiąże się przede wszystkim z tym, że dolegliwości

zdrowotne nie mijają, a wręcz przeciwnie – utrzymują się latami albo

nasilają się w miarę upływu czasu. Powoduje to negatywne skutki w niemal

każdej sferze życia:

- obniża się sprawność organizmu i samopoczucie fizyczne

- pogarsza się samopoczucie psychiczne (przeciwstawne emocje mogą

występować naprzemiennie, np.: obniżenie nastroju, drażliwość, agresja, lęk,

obojętność, zależność emocjonalna)

- zmienia się rytm życia (zostaje podporządkowany chorobie – zażywaniu

leków, wizytom lekarskim, zabiegom)

- zmienia się wygląd (wyniszczenie, otwarte rany, łysienie, okaleczenie po

operacjach chirurgicznych)

- maleje życiowa aktywność (fizyczna, zawodowa, towarzyska,

samoobsługowa)

- zmienia się ilość i rodzaj kontaktów z innymi ludźmi (może pojawiać się w

nich rozpacz, litość, izolowanie; zwykle zamiera życie erotyczne i aktywność

seksualna)

- następują zmiany w hierarchii wartości (zwykle zachwiane zostaje poczucie

sensu życia; większego niż dotychczas znaczenia nabierają wartości

niematerialne, np. relacje z bliskimi, religia)

Wpływ choroby przewlekłej na potrzeby i

możliwości edukacyjne dotkniętych nią osób

Przewlekła choroba prowadzi do zmian w budowie anatomicznej i

funkcjonowaniu narządów czy układów wewnętrznych, co utrudnia

ogólny rozwój fizyczny osoby chorej, przyczynia się do deformacji ciała oraz

zmian w strukturze narządów wewnętrznych, zakłóca i zaburza ich

funkcjonowanie. Skutkiem jest obniżenie wydolności fizycznej i wysiłkowej.

Wydolność fizyczna, czyli zasób sił uwarunkowany stanem zdrowia

somatycznego, stanowi podstawę podziału osób przewlekle chorych na

cztery grupy:

1) osoby, które pomimo objawów choroby wykazują pełną wydolność fizyczną,
2) osoby, którym choroba uniemożliwia duży wysiłek fizyczny,
3) osoby, które odczuwają dolegliwości podczas codziennej aktywności

fizycznej,

4) osoby całkowicie niezdolne do normalnego trybu życia, zmuszone do

stałego przebywania w łóżku

Człowiek chory przewlekle, szczególnie młody,

dotkliwie odczuwa:

- ograniczenie szans rozwoju osobowości,
- ograniczenie szans rozwoju społeczno-emocjonalnego,
- oraz ograniczenie szans rozwoju umysłowego
- wykazuje niższą samoocenę,
- cechuje go utrata perspektyw życiowych i nadziei, konieczność rezygnacji z

planów i zamierzeń,

- ujemnie ocenia swoje możliwości i pozycję społeczna,
- wykazuje zaburzenia aktywności psychicznej i stanów emocjonalnych,
- myśli o własnej nieprzydatności do życia,
- boi się odrzucenia emocjonalnego przez innych bądź przyjaźni motywowanej

litością,

- odczuwa obniżenie nastroju, bierność, brak optymizmu, niską motywację,

zmniejszoną ogólną odporność układu nerwowego (labilność emocjonalna),

- ulega bezsilności, bezradności, poczuciu krzywdy i straty,
- często koncentruje się na wartościach podstawowych, przyjmując model

życia „tu i teraz”,

- może odczuwać deprywację potrzeb emocjonalnych oraz ograniczenie

stymulacji zewnętrznej.

- często ogrania go rozpacz.

3. ASTMA

3. ASTMA

Istnieje wiele czynników ryzyka predysponujących do pojawienia się astmy,

jednak bezpośrednim czynnikiem wywołującym ją, jest kontakt z

alergenem, na który występuje u danego pacjenta uczulenie. Mogą to być

pyłki wielu roślin, zarodniki grzybów, czy alergeny zwierząt domowych,

jednak najczęstszą przyczyną jest kontakt z alergenami roztoczy kurzu

domowego. Mimo, że astmy nie można całkowicie wyleczyć, jej rozwój

można skutecznie kontrolować, głównie dzięki rosnącej wiedzy na

temat tego schorzenia:

Astma jest obecnie postrzegana jako przewlekłe zapalenie dróg

oddechowych, charakteryzujące się zaostrzeniami kaszlu, obecnością

świstów, uczuciem ciasnoty w klatce piersiowej i trudnościami w

oddychaniu. Zwykle zmiany te są odwracalne, jednak w niektórych

przypadkach mogą one prowadzić do zagrożenia życia.

Głównymi czynnikami związanymi z rosnącą śmiertelnością spowodowaną

astmą oskrzelową są błędy w jej rozpoznaniu i nieprawidłowe
leczenie. Prawidłowe leczenie astmy obejmuje: edukację chorych,

ograniczenie ekspozycji na czynniki wywołujące astmę, długofalowe

podawanie leków przeciwzapalnych, wprowadzenie metod pozwalających

na identyfikację objawów nasilenia choroby, szybkie leczenie zaostrzeń.

Mimo, że genetyczne czynniki warunkujące astmę (atopia), nadal

zajmują ważne miejsce w patogenezie tego schorzenia, coraz

więcej uwagi zwraca się na udział czynników środowiskowych

przyczyniających się do rozwoju choroby.

Większość dorosłych z astmą jest w stanie ustalić metody kontroli

stanu zdrowia tak, aby jej efekty nie wpływały na ich życie

codzienne. Znają mechanizmy działania choroby i dlatego często

są w stanie zapobiec atakom. Istnieją pewne procedury radzenia

sobie z substancjami, które powodują astmę i inne alergie.

Najczęściej spotykane alergie to te, na sierść zwierząt, substancje

chemiczne oraz gumę lateksową.

4. EPILEPSJA

4. EPILEPSJA

Epilepsja (potocznie padaczka), to choroba o złożonej etiologii, cechująca się

występowaniem napadów padaczkowych, które są przejawem przejściowych

zaburzeń czynności mózgu, spowodowanych nadmiernymi i gwałtownymi

wyładowaniami bioelektrycznymi w komórkach nerwowych.

Biochemicznymi przyczynami pojawiania się tych wyładowań mogą być:

- zaburzenia równowagi pomiędzy neuroprzekaźnikami pobudzającymi i

hamującymi;

- obniżony próg pobudliwości neuronów spowodowany np. zaburzeniami

elektrolitowymi;

- zaburzenia pracy pompy sodowo-potasowej, wynikające z niedoboru energii.

Epilepsja jest chorobą niezwykle powszechną, w Polsce dotkniętych jest nią ok.

1% ( 400 tys.) ludzi. Co ważne – epilepsja jest chorobą ludzi młodych. W 80%

ujawnia się przed dwudziestym rokiem życia.

Przyczyna padaczki i napadów padaczkowych

Padaczka nie jest chorobą dziedziczną. Dziedziczny jest niski próg pobudliwości komórek

nerwowych mózgu. W zdecydowanej większości przypadków nie można ustalić

jednoznacznie przyczyny padaczki. Czynniki predysponujące do wystąpienia napadów

padaczki:

•

Urazy mózgu – wiele zmian, występujących w trakcie bezpośrednich reakcji

kompensacyjnych, może przyczynić się do wystąpienia drgawek. Ponadto istnieje

hipoteza, że blizna glejowa powstała po urazach mózgu jest czynnikiem indukującym

powstawanie ogniska padaczkowego.

•

Przebyte operacje na otwartym mózgu np. z powodu nowotworu, tętniaka, wylewu

krwi do mózgu.

•

Padaczka odruchowa – wyzwalana przez różne bodźce zewnętrzne, np. świetlne (np.

z gry komputerowej, naturalne migotanie ekranu komputera, oglądanie słońca przez

drzewa w trakcie jazdy samochodem, dyskoteka itp.). Często gwałtowne wyjście z

ciemnego miejsca na mocne światło słoneczne może przyczynić się do napadu. W

szpitalach wywołuje się ataki za pomocą migoczącej lampy w celu obserwacji i badań.

•

Zmiany hormonalne – do napadu mogą przyczynić się wahania hormonalne związane

z menstruacją. Kobiety znacznie bardziej narażone są na atak w końcowej fazie cyklu.

Zmiany związane z dojrzewaniem mogą spowodować uaktywnienie się padaczki.

•

Zmiana aktywności falowej mózgu – padaczka może pojawiać się w okolicach

przejścia od snu do czuwania i na odwrót.

•

Stany gorączkowe.

•

Stan fizjologiczny organizmu:

–

niedotlenienie,

–

zmniejszona zawartość CO2 we krwi,

–

hiperwentylacja,

–

niedocukrzenie,

–

niewydolność adrenergiczna,

–

zwiększony poziom progesteronu,

–

zaburzenia wodno-elektrolitowe.

•

Zmęczenie, brak snu oraz zmiany emocjonalne.

Jak pomóc osobie, która ma napad

padaczkowy?

- ułożyć taką osobę na boku, aby zapobiec zakrztuszeniu się lub

zadławieniu,

- nie podawać płynów,

- ochronić (szczególnie głowę) przed okaleczeniem,

- nie powstrzymywać na siłę drgawek,

- rozpiąć pasek, kołnierz koszuli, aby ułatwić oddychanie,

- nie wkładać przedmiotów do ust, nie otwierać zaciśniętych szczęk,

- zachować spokój; jeżeli po 2-3 minutach atak nie mija, wezwać

pogotowie.

5. CUKRZYCA

5. CUKRZYCA

To zespół chorób metabolicznych, w których dochodzi do hiperglikemii,

czyli podwyższonej ilości cukru we krwi. Przyczyną cukrzycy są zaburzenia

produkcji lub działania w organizmie insuliny - hormonu, który odgrywa

zasadniczą rolę w metabolizmie węglowodanów.

U dzieci oraz młodzieży najczęściej występuje cukrzyca I typu (czyli

insulinozależna) - zwana też cukrzycą młodzieńczą.

Statystyki podają, że w Polsce około 10 tysięcy dzieci choruje na tę

chorobę.

Objawy cukrzycy typu 1:

niewyjaśnione chudnięcie pomimo zwiększenia

apetytu; wzmożone pragnienie zmuszające do wypijania ponad 3 litrów

płynów dziennie; częste oddawanie dużych ilości moczu; stałe zmęczenie

fizyczne; pojawienie się grzybicy, swędzenie w okolicach intymnych;

zaburzenia widzenia, brak ostrości obrazu i trudności w czytaniu; senność

w ciągu dnia trudna do opanowania. Na cukrzycę typu 1 zapadają ludzie

młodzi, a nawet małe dzieci. U 10 proc. pacjentów wykrywa się ją przed 14.

rokiem życia, u 10 proc. - między 14. a 18. rokiem życia, a u pozostałych

80 proc. - przed 30. rokiem życia. Dlatego też ten rodzaj cukrzycy nazywa

się młodzieńczą.

Objawy cukrzycy typu 2:

niewyjaśniona utrata wagi pomimo

normalnego odżywiania; wzmożone pragnienie zmuszające do wypijania

ponad 3 l płynów dziennie; częste oddawanie dużych ilości moczu;

osłabienie; częste zakażenia i trudne gojenie się ran; senność w ciągu dnia

nie do opanowania

6. OTYŁOŚĆ

6. OTYŁOŚĆ

To patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie,

przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne,

mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość

uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20%

całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet. Otyłości towarzyszy

nadwaga, czyli nadmierna masa ciała powyżej masy optymalnej.

Nie tylko ilość, ale również rozmieszczenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej

ma znaczenie. Zgromadzenie tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej,

nazywane otyłością brzuszną, ma większe znaczenie patologiczne niż

równomierne rozłożenie lub podskórne zgromadzenie tkanki tłuszczowej.

Stwierdzono, że otyłość zwiększa ryzyko zapadalności na niektóre choroby, w

tym choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, obturacyjny bezdech senny,

niektóre typy nowotworów, zapalenie kości i stawów i dlatego też skraca

oczekiwaną długość życia. Wyjątkowo duża otyłość prowadzi do

niepełnosprawności.

Metody leczenia otyłości

W zależności od stopnia otyłości oraz obecności chorób

towarzyszących, metody leczenia obejmują:

- leczenie dietetyczne,
- leczenie farmakologiczne
- leczenie chirurgiczne.
- terapię behawioralną,
- zmianę stylu życia,
- zwiększenie aktywności fizycznej,

Aby osiągnąć długotrwały efekt leczenia istotny jest stały, powolny spadek

masy ciała oraz jej stabilizacja. Wskazany jest 5 -10 % spadek masy ciała w

stosunku do masy wyjściowej w czasie do 6 miesięcy. W kolejnym etapie

pacjent utrzymuje osiągnięta masę ciała i nabiera nowych zwyczajów

żywieniowych i behawioralnych.

7. ALZHEIMER

7. ALZHEIMER

Choroba Alzheimera, inaczej Alzheimer, to postępujące, przewlekłe oraz

nieodwracalne zaburzenie funkcjonowania mózgu, które prowadzi do

demencji (otępienia). Demencja zakłóca życie rodzinne, zawodowe, życie

społeczne, relacje z najbliższymi.

Choroba Alzheimera powoduje utratę pamięci i zdolność oceniania sytuacji,

wiąże się też z trudnościami w myśleniu abstrakcyjnym oraz orientacji.

Choroba ta może dotyczyć osób w wieku 40 - 50 lat, jednak największe

ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera następuje po 80 roku życia.

Uznaje się, że choroba Alzheimera dotyka jedną na dziesięć osób powyżej 65

roku życia, a po 80 roku życia liczba ta wzrasta do jednej na cztery osoby. Jest

ona najczęstsza przyczyną nieuleczalnego otępienia wśród osób powyżej 65

roku życia. Ocenia się, że na chorobę Alzheimera na świecie choruje ok. 30

mln osób, w Polsce ok. 200 tys

Zmianom otępiennym mogą towarzyszyć objawy neurologiczne, między

innymi tzw. zespół parkinsonowski – spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia

mimiki twarzy i sztywność mięśni.

Im bardziej chorba Alzheimera jest zawansowana tym silniejsze jest natężenie jej

objawów - w zaaswansowanym stadium uniemożliwia samodzielne

wykonywanie nawet codziennych prostych czynności. Osoba chorująca na

chorobę Alzheimera wymaga stałej opieki.

Czas trwania choroby 6-12 lat, kończy się śmiercią.

Czas trwania choroby 6-12 lat, kończy się śmiercią.

Zaburzenia funkcji poznawczych w chorobie Alzheimera

Zaburzenia funkcji poznawczych w chorobie Alzheimera
- trudności w wykonywaniu rutynowych czynności, od prostych do złożonych,

np. ubieranie, kąpanie (apraksja),

- trudności w dobieraniu odpowiednich słów, zaburzenia oraz spowolnienie

mowy (afazja),

- trudności w rozpoznawaniu przedmiotów, szczególnie jeżeli chory ma podać

nazwę przedmiotu, w odpowiedzi na pytanie zadane z zaskoczenia

(agnozja),

- zaburzenia pamięci, przede wszystkim zaburzenia pamięci dotyczące

bieżących wydarzeń,

- zaburzenia orientacji,
- zaburzenia zdolności myślenia abstrakcyjnego lub konkretnego,
- zaburzenia właściwego oceniania sytuacji,

-

roztargnienie.

Zaburzenia psychiczne w chorobie Alzheimera

Zaburzenia psychiczne w chorobie Alzheimera
- zaburzenia nastroju,
- urojenia,
- omamy,
- nierozpoznawanie lub mylne rozpoznawanie osób.

Zaburzenia zachowania w chorobie Alzheimera

Zaburzenia zachowania w chorobie Alzheimera
- pobudzenie,
- agresja,
- reakcja katastroficzna.

9. MUKOWISCYDOZA

9. MUKOWISCYDOZA

Zwłóknienie torbielowate – wrodzona, genetycznie uwarunkowana choroba,

polegająca na zaburzeniu wydzielania przez gruczoły

zewnątrzwydzielnicze.

Schorzenie to najczęściej powoduje zmiany w:

- układzie oddechowym - nawracające zakażenia, które prowadzą do

uszkodzenia płuc i niewydolności oddechowej

- przewodzie pokarmowym - przewlekły stan zapalny trzustki, prowadzi do

uszkodzenia tego narządu i jego niewydolności, a niekiedy także wtórnej

cukrzycy.

Mukowiscydoza jest jedną z najczęstszych chorób genetycznych u

ludzi (średnio 1 na 2 500 żywych urodzeń).

• Mukowiscydoza jest chorobą dziedziczną, która występuje u osób

posiadających nieprawidłowy allel genu na chromosomie 7. Dziedziczona
jest w sposób autosomalny recesywny. Nosiciele genu odpowiedzialnego za
wystąpienie mukowiscydozy stanowią około 5% ludzi rasy białej.

• Mukowiscydoza objawia się tym, że organizm chorego produkuje

nadmiernie lepki śluz, który powoduje zaburzenia we wszystkich
narządach posiadających gruczoły śluzowe (m.in. płucach, układzie
pokarmowym). Mukowiscydoza jest chorobą ogólnoustrojową, objawiającą
się przede wszystkim przewlekłą chorobą oskrzelowo-płucną oraz
niewydolnością enzymatyczną trzustki z następowymi zaburzeniami
trawienia i wchłaniania. Gruczoły potowe wydalają pot o podwyższonym
stężeniu chloru i sodu (tzw. „słony pot”)

Choroby przewlekłe, zmieniając codzienny

Choroby przewlekłe, zmieniając codzienny

tryb życia, wyznaczają możliwości

tryb życia, wyznaczają możliwości

edukacyjne młodego człowieka, ograniczają

edukacyjne młodego człowieka, ograniczają

lub uniemożliwiają realizację marzeń i

lub uniemożliwiają realizację marzeń i

planów zawodowych, odbierają

planów zawodowych, odbierają

samodzielność i ograniczają możliwości

samodzielność i ograniczają możliwości

założenia własnej rodziny.

założenia własnej rodziny.