Suplementy żywieniowe w diecie osób
starszych…
WSTĘP
Olbrzymi postęp cywilizacyjny, jaki miał
miejsce w XX wieku, przyniósł radykalną
poprawę jakości życia ludzi na świecie oraz
wydłużył czas jego trwania. W porównaniu
do przeciętnej długości życia w XIX wieku,
obecnie żyjemy prawie 2-krotnie dłużej. Ten
korzystny efekt zawdzięczamy przede
wszystkim poprawie warunków socjalno-
ekonomicznych, rozwojowi medycyny i
techniki oraz zmianie stylu życia na
bardziej prozdrowotny.
W związku z dynamicznym wzrostem
ilości osób w starszym wieku (według
Organizacji Narodów Zjednoczonych są
to osoby powyżej 65. roku życia),
niezmiernie istotne jest zadbanie o
jakość życia tej części populacji.
Długość i jakość życia ludzkiego zależą
od wielu czynników, spośród których
największy wpływ mają czynniki
środowiskowe (styl życia, dieta,
aktywność fizyczna), genetyczne,
psychologiczne (usposobienie, cechy
charakteru) i społeczne (relacje w
kontaktach z innymi ludźmi).
PROBLEMY ZDROWOTNE
LUDZI STARSZYCH I ICH
WPŁYW NA SPOSÓB
ŻYWIENIA
Równocześnie z wydłużaniem się
przeciętnego trwania życia człowieka,
wzrasta ryzyko zachorowania na wiele
chorób, m.in.: choroby układu sercowo-
naczyniowego, nowotwory, choroby
degeneracyjne ośrodkowego układu
nerwowego i inne.
Jest to spowodowane stopniowym
upośledzeniem różnorodnych funkcji
fizjologicznych organizmu, które
towarzyszy nieodwracalnemu upływowi lat.
Zmiany
fizjologiczne,
zachodzące
podczas
starzenia się
organizmu, są
zdeterminowan
e genetycznie,
wobec czego
nie mamy na
nie wpływu.
Jednak proces
ten może być
przyspieszony
lub opóźniony
przez czynniki
środowiskowe,
na które w
znacznej mierze
możemy
wpływać.
U osób w starszym wieku należy zwrócić
szczególną uwagę na zmiany zachodzące w
przewodzie pokarmowym, ponieważ mają
one olbrzymi wpływ na sposób odżywiania.
Począwszy od ubytków uzębienia,
utrudniających prawidłowe gryzienie i żucie
pokarmów, poprzez zmniejszenie wraz z
wiekiem zdolności odczuwania bodźców
smakowych, obniżenie ilości wydzielanej
śliny i zawartości w niej enzymów
trawiennych oraz możliwe trudności w
połykaniu – wszystkie te zmiany często
zniechęcają osoby starsze do spożywania
odpowiednich ilościowo i jakościowo porcji
pożywienia…
Ponadto w żołądku stopniowo zanikają
komórki wydzielające enzymy trawienne a
w jelicie cienkim spada efektywność
wchłaniania niektórych składników
pokarmowych, co może być przyczyną
dolegliwości dyspeptycznych oraz
wystąpienia niedoborów makro - i
mikroskładników. Występują również
choroby przewodu pokarmowego, którym
towarzyszą dolegliwości, powodujące
ograniczenie spożycia pokarmów…
Należą do nich
przede wszystkim:
choroba refluksowa
żołądkowo-
przełykowa,
przewlekłe
zapalenie żołądka
spowodowane
zakażeniem
Helicobacter pylori,
dyspepsja
czynnościowa,
parodontoza,
nowotwory
(przełyku, żołądka,
trzustki, jelita
grubego), kamica
pęcherzyka
żółciowego i inne.
Istotny jest również fakt, że ponad 70%
ludzi powyżej 65. roku życia zażywa
różnego rodzaju leki, które mogą wpływać
niekorzystnie na łaknienie, powodować
zaburzenia smaku, a wchodząc w interakcje
z niektórymi składnikami żywności –
zmniejszać ich wchłanianie.
Równie ważnymi czynnikami,
ograniczającymi dostęp do
odpowiedniego pod względem ilości i
jakości pożywienia, są problemy z
samodzielnym robieniem zakupów i
przygotowywaniem posiłków
(zwłaszcza wśród najstarszych osób –
mieszkających samotnie) a także
trudna sytuacja ekonomiczna znacznej
części populacji osób starszych.
Wszystkie
wymienione
powyżej
czynniki
mogą
zwiększać
ryzyko
niedożywieni
a, dlatego
należy je
uwzględnić
planując
żywienie dla
osób w
starszym
wieku.
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA
OSÓB W STARSZYM WIEKU –
WSKAZANIA OGÓLNE:
W miarę upływu lat funkcje
trawienne są coraz mniej
sprawne, dlatego jednym z
warunków prawidłowego
żywienia ludzi starszych jest
bezwarunkowo utrzymanie
diety na takim poziomie, aby
zawarte w niej produkty nie
przekraczały rzeczywistego
zapotrzebowania.
Pożywienie
osób
starszych powinno być
przede wszystkim:
· urozmaicone,
· lekko strawne,
· wysoko wartościowe, ale o niższej
wartości energetycznej niż dla młodych.
1. Codzienne pożywienie powinno być jak
najbardziej urozmaicone (obejmujące
produkty ze wszystkich grup żywności).
2. Należy spożywać codziennie 4-5
regularnych posiłków o mniejszej objętości
oraz unikać przejadania się.
3. Zaleca się
ograniczenie cukru i
wyrobów
cukierniczych oraz
tłuszczów
pochodzenia
zwierzęcego (masła,
smalcu, tłustego
mięsa i wędlin
podrobowych). Do
smarowania
pieczywa najlepiej
używać miękkich
margaryn, a do
sałatek i surówek –
olejów roślinnych.
4.Należy
wypijać co
najmniej 8
szklanek
płynów
niegazowany
ch dziennie
(woda
niegazowana,
herbata,
soki).
5. Zaleca się spożywanie co
najmniej 6 porcji produktów
zbożowych dziennie, przy
czym najlepiej, aby były to
produkty z grubego
przemiału (pieczywo
razowe, graham, kasze:
gryczana i jęczmienna, ryż
brązowy, płatki owsiane,
otręby). Jedną porcję
produktów zbożowych
stanowią np.: 1 kromka
pieczywa, 1/2 bułki, 1/2
szklanki ugotowanej
kaszy/ryżu/makaronu.
6. Należy zwiększyć spożycie
przetworów mlecznych z
odtłuszczonego mleka,
pełnoziarnistego pieczywa, ryb,
grubych kasz.
7. W codziennym jadłospisie powinny
znaleźć się 3 porcje warzyw i 2 porcje
owoców (w miarę możliwości surowe lub
krótko gotowane). Jedna porcja warzyw to
np.: 1/2 szklanki gotowanej marchewki, 1
średni pomidor/papryka, 1 szklanka
rozdrobnionego kalafiora/brokułów, 1
niepełna szklanka soku warzywnego. Jedna
porcja owoców to np.: 1 średnie
jabłko/banan/pomarańcza, 8 dużych
truskawek, 8 śliwek, 1 niepełna szklanka
soku owocowego
8. Należy ograniczyć smażenie, zamiast
tego gotować, dusić, piec bez dodatku
tłuszczu.
9. Posiłki powinny być tak komponowane,
aby swoim wyglądem i zapachem
zachęcały do jedzenia.
10. Powinno się
ograniczyć
spożycie soli
kuchennej,
ostrych przypraw
i alkoholu.
11. Nieprawidłow
e nawyki
żywieniowe u
starszych osób
powinno
zmieniać się
stopniowo.
W jadłospisie osób starszych powinny
często występować takie produkty jak:
· chude mięso,
· twaróg,
· sery,
· słodkie i zsiadłe mleko,
· owoce i warzywa (zawarta w nich celuloza
wspomaga perystaltykę jelit, a wit. C
unieszkodliwia cholesterol zamieniając go a
kwasy żółciowe).
Przede wszystkim podaje się potrawy
gotowane bądź duszone z małą ilością
tłuszczu.
Bardzo ważny jest
również sposób
przygotowanie
potraw.
Przeciwwskazania
diety:
Osoby starsze nie mogą spożywać potraw
ciężko strawnych, tłustych i wzdymających.
Należy ograniczyć tłuszcze zwłaszcza
zwierzęce. Aby zapobiec przedwczesnemu
starzeniu się naczyń ogranicza się spożycie
żółtek i mięsa wieprzowego. Ponadto
ogranicza sie cukier w jego widzialnej
postaci, słodycze i słodzone napoje.
Osoby starsze powinny wykluczyć picie
alkoholu
,
mocnej kawy
i
herbaty oraz
palenia tytoniu.
Zapotrzebowanie na energie dla
osób w starszym wieku wynosi:
a) mężczyźni z należną masą ciała (60-70
kg):
- 1750-1950 kcal/dzień przy małej
aktywności fizycznej,
- 2200-2450 kcal/dzień przy
umiarkowanej aktywności fizycznej;
b) kobiety z należną masą ciała (50-60 kg):
- 1500-1700 kcal/dzień przy małej
aktywności fizycznej,
- 1900-2100 kcal/dzień przy
umiarkowanej aktywności fizycznej.
Osoby z
nieprawidłową
masą ciała –
zarówno
poniżej, jak i
powyżej
należnej –
powinny
skonsultować
z dietetykiem
wartość
energetyczną
swojej diety
oraz ilość
zawartych w
niej
poszczególnyc
h składników
pokarmowych
.
Proporcje ilościowe podstawowych
składników pokarmowych:
Tłuszcz:
Dieta osób starszych zawiera
najczęściej nadmierne ilości tłuszczu i
– mimo przekraczającego
zapotrzebowanie na ten składnik
spożycia – jest zwykle deficytowa w
wielonienasycone kwasy tłuszczowe z
rodziny omega-3, które działają
ochronnie m.in. na układ krwionośny.
Przyczyną jest niskie spożycie ryb
morskich i olejów roślinnych.
Tłuszcz powinien stanowić w diecie
osób starszych 25-30% całkowitej
ilości energii. Oznacza to, że przy
diecie zawierającej 1750-1950
kcal/dzień należy spożyć 49-58 g
tłuszczu, natomiast przy diecie 1500-
1700 kcal/dzień – nie więcej niż 41-50
g tłuszczu w ciągu dnia.
Białko:
Zapotrzebowanie osób starszych na białko
nie różni się istotnie od zapotrzebowania
osób w średnim wieku. Z uwagi na możliwe
problemy z trawieniem i wchłanianiem,
zaleca się aby osoby starsze spożywały
większą ilość pełnowartościowego białka –
około 50% ogólnej ilości białka – czyli
produktów typu: chude mięso, ryby,
niskotłuszczowe produkty mleczne.
Według aktualnych norm, osoby starsze
powinny pobierać z pożywieniem
następujące ilości białka:
- mężczyźni: 45-81 g dziennie,
- kobiety: 41-72 g dziennie.
Węglowodany:
Węglowodany powinny stanowić główne
źródło energii w diecie osób starszych.
Rekomenduje się, aby z węglowodanów
pochodziło 55-75% energii, co w przypadku
diety o wartości energetycznej 1750-1950
kcal/dzień oznacza 241-328 g w ciągu dnia,
a przy diecie 1500-1700 kcal/dzień – 206-
281 g. W przeważającej ilości powinny to
być węglowodany złożone, zawarte głównie
w produktach zbożowych i warzywach.
Cukry proste, których źródłem są słodycze,
wyroby cukiernicze, dżemy, miód, powinny
dostarczać nie więcej niż 15-25% energii,
cukry dodane (cukier, słodziki) – poniżej
10% energii diety.
Witaminy:
Odpowiednia podaż witamin ma bardzo
istotne znaczenie w starszym wieku.
Witaminy A, E i C są antyoksydantami,
które chronią organizm przed
powstawaniem nadmiernych ilości wolnych
rodników, uszkadzających komórki.
Niedobory tych witamin zwiększają ryzyko
wielu chorób, m.in.: chorób układu
krążenia, nowotworów, zaćmy, chorób
degeneracyjnych mózgu. Najczęściej
występujące u osób starszych niedobory
witamin dotyczą witaminy D, kwasu
foliowego oraz witamin z grupy B – B1, B2,
B6, B12.
Tabela1. Zapotrzebowanie osób
starszych na wybrane witaminy i ich
główne źródła w żywności:
Witaminy
Mężczyźni
Kobiety
Główne źródła w żywności
Witamina A (mg)*
900
700
ryby (śledzie, sardynki, tuńczyk), tran, mleko
i przetwory mleczne (twaróg), margaryny
wzbogacane, jaja, wątroba, marchew, zielone
warzywa liściaste, pomidory, brzoskwinie
Witamina E (mg)**
10
8
oleje roślinne (słonecznikowy, rzepakowy,
sojowy), margaryny wzbogacane, kiełki
pszenicy
Witamina D (mg)**
15
15
tran, ryby, jaja, grzyby, wątroba
Witamina C (mg)*
90
75
czarna porzeczka, truskawki, owoce
cytrusowe, owoce dzikiej róży, papryka,
natka pietruszki, warzywa kapustne
(brukselka, kalarepa, brokuły, kalafior),
szpinak
Witamina B
1
(mg)*
1,3
1,1
produkty zbożowe (kasza gryczana, płatki
owsiane, kasza krakowska) mięso, wędliny,
nasiona roślin strączkowych (groch, fasola),
soja, drożdże
Witamina B
2
(mg)*
1,3
1,1
drożdże, skiełkowane ziarna zbóż, mleko i
produkty mleczne, mięso, jaja, ryby,
przetwory zbożowe z pełnego ziarna),
nasiona roślin strączkowych
Witamina B
6
(mg)*
1,7
1,5
mięso, ryby, rośliny strączkowe,
pełnoziarniste przetwory zbożowe, drożdże,
papryka, brukselka, szpinak
Witamina B
12
(mg)*
2,4
2,4
podroby (wątroba, nerki), ryby, jaja, produkty
mleczne
Kwas foliowy (mg)*
400
400
wątroba, otręby pszenne, drożdże, szpinak,
brukselka, szparagi, kalafior, brokuły, bób,
zielony groszek, jaja
*poziom zalecanego spożycia (RDA), tj. pokrywający zapotrzebowanie 97,5% populacji
**poziom wystarczającego spożycia (AI), tj. pokrywający zapotrzebowanie praktycznie całej populacji
Składniki mineralne:
Zalecane normy spożycia większości
składników mineralnych są podobne dla
osób w średnim wieku i osób starszych…
Wyjątkiem są:
wapń – zapotrzebowanie na ten składnik
w
starszym wieku wzrasta
(zagrożenie osteoporozą),
żelazo – zmniejsza się zapotrzebowanie u
kobiet po ustaniu menstruacji,
sód – zaleca się ograniczenie jego
zawartości w diecie do 5g na dobę, ze
względu na ryzyko rozwoju nadciśnienia
tętniczego.
(Ponadto dieta osób starszych może być
niedoborowa w inne składniki mineralne,
m.in.: cynk, magnez, miedź i potas.)
Tabela2. Zapotrzebowanie osób starszych
na wybrane witaminy i ich główne źródła w
żywności:
Witaminy
Mężczyźni
Kobiety
Główne źródła w żywności
Witamina A (mg)*
900
700
ryby (śledzie, sardynki, tuńczyk), tran, mleko
i przetwory mleczne (twaróg), margaryny
wzbogacane, jaja, wątroba, marchew, zielone
warzywa liściaste, pomidory, brzoskwinie
Witamina E (mg)**
10
8
oleje roślinne (słonecznikowy, rzepakowy,
sojowy), margaryny wzbogacane, kiełki
pszenicy
Witamina D (mg)**
15
15
tran, ryby, jaja, grzyby, wątroba
Witamina C (mg)*
90
75
czarna porzeczka, truskawki, owoce
cytrusowe, owoce dzikiej róży, papryka,
natka pietruszki, warzywa kapustne
(brukselka, kalarepa, brokuły, kalafior),
szpinak
Witamina B
1
(mg)*
1,3
1,1
produkty zbożowe (kasza gryczana, płatki
owsiane, kasza krakowska) mięso, wędliny,
nasiona roślin strączkowych (groch, fasola),
soja, drożdże
Witamina B
2
(mg)*
1,3
1,1
drożdże, skiełkowane ziarna zbóż, mleko i
produkty mleczne, mięso, jaja, ryby,
przetwory zbożowe z pełnego ziarna),
nasiona roślin strączkowych
Witamina B
6
(mg)*
1,7
1,5
mięso, ryby, rośliny strączkowe,
pełnoziarniste przetwory zbożowe, drożdże,
papryka, brukselka, szpinak
Witamina B
12
(mg)*
2,4
2,4
podroby (wątroba, nerki), ryby, jaja, produkty
mleczne
Kwas foliowy (mg)*
400
400
wątroba, otręby pszenne, drożdże, szpinak,
brukselka, szparagi, kalafior, brokuły, bób,
zielony groszek, jaja
*poziom zalecanego spożycia (RDA), tj. pokrywający zapotrzebowanie 97,5% populacji
**poziom wystarczającego spożycia (AI), tj. pokrywający zapotrzebowanie praktycznie całej populacji
Woda:
Zapotrzebowanie na wodę zależy od wielu
czynników, m.in.: temperatury i wilgotności
powietrza, poziomu aktywności fizycznej,
masy ciała, ilości spożywanego pożywienia,
przyjmowanych leków, wydalania wody
przez skórę i płuca oraz z moczem i kałem.
Średnie zapotrzebowanie na wodę dla
zdrowych i aktywnych osób starszych
wynosi 30-35 ml/kg masy ciała lub 1-1,5 ml
na każdą spożytą kalorię (nie mniej niż 1500
ml/dzień).
W przypadku osób starszych, niezdolnych
do samodzielnego funkcjonowania ze
względu na stopień niepełnosprawności,
zapotrzebowanie na wodę wynosi 100
ml/kg na pierwsze 10 kg masy ciała, 50
ml/kg na kolejne 10 kg oraz 15 ml/kg na
pozostałą ilość kilogramów. Normy żywienia
przyjmują, że mężczyźni powinni spożywać
3700 ml wody dziennie, natomiast kobiety
– 2700 ml. Ilość ta obejmuje zarówno wodę
dostarczoną w postaci napojów, jak i tą
zawartą w pożywieniu spożytym w ciągu
dnia.
Do zaspokojenia
pragnienia najlepiej
używać wody
niegazowanej o
temperaturze około
15°C. Należy
pamiętać, że skutki
odwodnienia są dla
organizmu bardzo
niebezpieczne.
Niedobór wody
rzędu 2-3% masy
ciała powoduje
obniżenie
wydolności fizycznej,
5-8% masy ciała –
nasilenie
niewydolności
fizycznej i
psychicznej,
natomiast niedobór
wody w ilości 20%
masy ciała może być
nawet przyczyną
zgonu.
Osoby starsze są bardziej
narażone na odwodnienie
organizmu, m.in. z powodu
odczuwania mniejszego
pragnienia w stosunku do
zapotrzebowania, mniejszego
spożycia wody, obniżonej
sprawności nerek,
występujących chorób czy
przyjmowania leków
działających diuretycznie. W
przypadku zagrożenia
niedoborem wody, np. na
skutek biegunki czy wymiotów,
należy pić małe porcje czystej
wody, ewentualnie z
niewielkim dodatkiem soli
kuchennej (posolona „do
smaku łez”). W stanach
znacznego odwodnienia
organizmu, niezbędna jest
konsultacja z lekarzem.
Ewelina
Sarnacka
Natalia
Karwacka
Marcin
Baranowski