Suplementy żywieniowe w diecie osób

starszych…

WSTĘP

Olbrzymi postęp cywilizacyjny, jaki miał

miejsce w XX wieku, przyniósł radykalną

poprawę jakości życia ludzi na świecie oraz

wydłużył czas jego trwania. W porównaniu

do przeciętnej długości życia w XIX wieku,

obecnie żyjemy prawie 2-krotnie dłużej. Ten

korzystny efekt zawdzięczamy przede

wszystkim poprawie warunków socjalno-

ekonomicznych, rozwojowi medycyny i

techniki oraz zmianie stylu życia na

bardziej prozdrowotny.

W związku z dynamicznym wzrostem

ilości osób w starszym wieku (według

Organizacji Narodów Zjednoczonych są

to osoby powyżej 65. roku życia),

niezmiernie istotne jest zadbanie o

jakość życia tej części populacji.

Długość i jakość życia ludzkiego zależą

od wielu czynników, spośród których

największy wpływ mają czynniki

środowiskowe (styl życia, dieta,

aktywność fizyczna), genetyczne,

psychologiczne (usposobienie, cechy

charakteru) i społeczne (relacje w

kontaktach z innymi ludźmi).

PROBLEMY ZDROWOTNE

LUDZI STARSZYCH I ICH

WPŁYW NA SPOSÓB

ŻYWIENIA

Równocześnie z wydłużaniem się

przeciętnego trwania życia człowieka,

wzrasta ryzyko zachorowania na wiele

chorób, m.in.: choroby układu sercowo-

naczyniowego, nowotwory, choroby

degeneracyjne ośrodkowego układu

nerwowego i inne.

Jest to spowodowane stopniowym
upośledzeniem różnorodnych funkcji
fizjologicznych organizmu, które
towarzyszy nieodwracalnemu upływowi lat.

Zmiany

fizjologiczne,

zachodzące

podczas

starzenia się

organizmu, są

zdeterminowan

e genetycznie,

wobec czego

nie mamy na

nie wpływu.

Jednak proces

ten może być

przyspieszony

lub opóźniony

przez czynniki

środowiskowe,

na które w

znacznej mierze

możemy

wpływać.

U osób w starszym wieku należy zwrócić

szczególną uwagę na zmiany zachodzące w

przewodzie pokarmowym, ponieważ mają

one olbrzymi wpływ na sposób odżywiania.

Począwszy od ubytków uzębienia,

utrudniających prawidłowe gryzienie i żucie

pokarmów, poprzez zmniejszenie wraz z

wiekiem zdolności odczuwania bodźców

smakowych, obniżenie ilości wydzielanej

śliny i zawartości w niej enzymów

trawiennych oraz możliwe trudności w

połykaniu – wszystkie te zmiany często

zniechęcają osoby starsze do spożywania

odpowiednich ilościowo i jakościowo porcji

pożywienia…

Ponadto w żołądku stopniowo zanikają

komórki wydzielające enzymy trawienne a

w jelicie cienkim spada efektywność

wchłaniania niektórych składników

pokarmowych, co może być przyczyną

dolegliwości dyspeptycznych oraz

wystąpienia niedoborów makro - i

mikroskładników. Występują również

choroby przewodu pokarmowego, którym

towarzyszą dolegliwości, powodujące

ograniczenie spożycia pokarmów…

Należą do nich

przede wszystkim:

choroba refluksowa

żołądkowo-

przełykowa,

przewlekłe

zapalenie żołądka

spowodowane

zakażeniem

Helicobacter pylori,

dyspepsja

czynnościowa,

parodontoza,

nowotwory

(przełyku, żołądka,

trzustki, jelita

grubego), kamica

pęcherzyka

żółciowego i inne.

Istotny jest również fakt, że ponad 70%

ludzi powyżej 65. roku życia zażywa

różnego rodzaju leki, które mogą wpływać

niekorzystnie na łaknienie, powodować

zaburzenia smaku, a wchodząc w interakcje

z niektórymi składnikami żywności –

zmniejszać ich wchłanianie.

Równie ważnymi czynnikami,

ograniczającymi dostęp do

odpowiedniego pod względem ilości i

jakości pożywienia, są problemy z

samodzielnym robieniem zakupów i

przygotowywaniem posiłków

(zwłaszcza wśród najstarszych osób –

mieszkających samotnie) a także

trudna sytuacja ekonomiczna znacznej

części populacji osób starszych.

Wszystkie

wymienione

powyżej
czynniki

mogą

zwiększać

ryzyko

niedożywieni

a, dlatego

należy je

uwzględnić

planując

żywienie dla

osób w

starszym

wieku.

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA

OSÓB W STARSZYM WIEKU –

WSKAZANIA OGÓLNE:

W miarę upływu lat funkcje

trawienne są coraz mniej

sprawne, dlatego jednym z

warunków prawidłowego

żywienia ludzi starszych jest

bezwarunkowo utrzymanie

diety na takim poziomie, aby

zawarte w niej produkty nie

przekraczały rzeczywistego

zapotrzebowania.

Pożywienie

osób

starszych powinno być

przede wszystkim:

· urozmaicone,

· lekko strawne,

· wysoko wartościowe, ale o niższej
wartości energetycznej niż dla młodych.

1. Codzienne pożywienie powinno być jak

najbardziej urozmaicone (obejmujące

produkty ze wszystkich grup żywności).

2. Należy spożywać codziennie 4-5

regularnych posiłków o mniejszej objętości

oraz unikać przejadania się.

3. Zaleca się

ograniczenie cukru i

wyrobów

cukierniczych oraz

tłuszczów

pochodzenia

zwierzęcego (masła,

smalcu, tłustego

mięsa i wędlin

podrobowych). Do

smarowania

pieczywa najlepiej

używać miękkich

margaryn, a do

sałatek i surówek –

olejów roślinnych.

4.Należy
wypijać co
najmniej 8
szklanek
płynów
niegazowany
ch dziennie
(woda
niegazowana,
herbata,
soki).

5. Zaleca się spożywanie co

najmniej 6 porcji produktów

zbożowych dziennie, przy

czym najlepiej, aby były to

produkty z grubego

przemiału (pieczywo

razowe, graham, kasze:

gryczana i jęczmienna, ryż

brązowy, płatki owsiane,

otręby). Jedną porcję

produktów zbożowych

stanowią np.: 1 kromka

pieczywa, 1/2 bułki, 1/2

szklanki ugotowanej

kaszy/ryżu/makaronu.

6. Należy zwiększyć spożycie

przetworów mlecznych z

odtłuszczonego mleka,

pełnoziarnistego pieczywa, ryb,

grubych kasz.

7. W codziennym jadłospisie powinny

znaleźć się 3 porcje warzyw i 2 porcje

owoców (w miarę możliwości surowe lub

krótko gotowane). Jedna porcja warzyw to

np.: 1/2 szklanki gotowanej marchewki, 1

średni pomidor/papryka, 1 szklanka

rozdrobnionego kalafiora/brokułów, 1

niepełna szklanka soku warzywnego. Jedna

porcja owoców to np.: 1 średnie

jabłko/banan/pomarańcza, 8 dużych

truskawek, 8 śliwek, 1 niepełna szklanka

soku owocowego

8. Należy ograniczyć smażenie, zamiast
tego gotować, dusić, piec bez dodatku
tłuszczu.

9. Posiłki powinny być tak komponowane,
aby swoim wyglądem i zapachem
zachęcały do jedzenia.

10. Powinno się

ograniczyć

spożycie soli

kuchennej,

ostrych przypraw

i alkoholu.

11. Nieprawidłow

e nawyki

żywieniowe u

starszych osób

powinno

zmieniać się

stopniowo.

W jadłospisie osób starszych powinny

często występować takie produkty jak:

· chude mięso,
· twaróg,
· sery,
· słodkie i zsiadłe mleko,
· owoce i warzywa (zawarta w nich celuloza
wspomaga perystaltykę jelit, a wit. C
unieszkodliwia cholesterol zamieniając go a
kwasy żółciowe).

Przede wszystkim podaje się potrawy

gotowane bądź duszone z małą ilością

tłuszczu.

Bardzo ważny jest

również sposób

przygotowanie

potraw.

Przeciwwskazania

diety:

Osoby starsze nie mogą spożywać potraw

ciężko strawnych, tłustych i wzdymających.

Należy ograniczyć tłuszcze zwłaszcza

zwierzęce. Aby zapobiec przedwczesnemu

starzeniu się naczyń ogranicza się spożycie

żółtek i mięsa wieprzowego. Ponadto

ogranicza sie cukier w jego widzialnej

postaci, słodycze i słodzone napoje.

Osoby starsze powinny wykluczyć picie

alkoholu

,

mocnej kawy

i

herbaty oraz

palenia tytoniu.

Zapotrzebowanie na energie dla

osób w starszym wieku wynosi:

a) mężczyźni z należną masą ciała (60-70

kg):

- 1750-1950 kcal/dzień przy małej

aktywności fizycznej,

- 2200-2450 kcal/dzień przy

umiarkowanej aktywności fizycznej;

b) kobiety z należną masą ciała (50-60 kg):

- 1500-1700 kcal/dzień przy małej

aktywności fizycznej,

- 1900-2100 kcal/dzień przy

umiarkowanej aktywności fizycznej.

Osoby z

nieprawidłową

masą ciała –

zarówno

poniżej, jak i

powyżej

należnej –

powinny

skonsultować

z dietetykiem

wartość

energetyczną

swojej diety

oraz ilość

zawartych w

niej

poszczególnyc

h składników

pokarmowych

.

Proporcje ilościowe podstawowych

składników pokarmowych:

Tłuszcz:

Dieta osób starszych zawiera

najczęściej nadmierne ilości tłuszczu i

– mimo przekraczającego

zapotrzebowanie na ten składnik

spożycia – jest zwykle deficytowa w

wielonienasycone kwasy tłuszczowe z

rodziny omega-3, które działają

ochronnie m.in. na układ krwionośny.

Przyczyną jest niskie spożycie ryb

morskich i olejów roślinnych.

Tłuszcz powinien stanowić w diecie

osób starszych 25-30% całkowitej

ilości energii. Oznacza to, że przy

diecie zawierającej 1750-1950

kcal/dzień należy spożyć 49-58 g

tłuszczu, natomiast przy diecie 1500-

1700 kcal/dzień – nie więcej niż 41-50

g tłuszczu w ciągu dnia.

Białko:

Zapotrzebowanie osób starszych na białko
nie różni się istotnie od zapotrzebowania
osób w średnim wieku. Z uwagi na możliwe
problemy z trawieniem i wchłanianiem,
zaleca się aby osoby starsze spożywały
większą ilość pełnowartościowego białka –
około 50% ogólnej ilości białka – czyli
produktów typu: chude mięso, ryby,
niskotłuszczowe produkty mleczne.
Według aktualnych norm, osoby starsze
powinny pobierać z pożywieniem
następujące ilości białka:
- mężczyźni: 45-81 g dziennie,
- kobiety: 41-72 g dziennie.

Węglowodany:

Węglowodany powinny stanowić główne

źródło energii w diecie osób starszych.

Rekomenduje się, aby z węglowodanów

pochodziło 55-75% energii, co w przypadku

diety o wartości energetycznej 1750-1950

kcal/dzień oznacza 241-328 g w ciągu dnia,

a przy diecie 1500-1700 kcal/dzień – 206-

281 g. W przeważającej ilości powinny to

być węglowodany złożone, zawarte głównie

w produktach zbożowych i warzywach.

Cukry proste, których źródłem są słodycze,

wyroby cukiernicze, dżemy, miód, powinny

dostarczać nie więcej niż 15-25% energii,

cukry dodane (cukier, słodziki) – poniżej

10% energii diety.

Witaminy:

Odpowiednia podaż witamin ma bardzo

istotne znaczenie w starszym wieku.

Witaminy A, E i C są antyoksydantami,

które chronią organizm przed

powstawaniem nadmiernych ilości wolnych

rodników, uszkadzających komórki.

Niedobory tych witamin zwiększają ryzyko

wielu chorób, m.in.: chorób układu

krążenia, nowotworów, zaćmy, chorób

degeneracyjnych mózgu. Najczęściej

występujące u osób starszych niedobory

witamin dotyczą witaminy D, kwasu

foliowego oraz witamin z grupy B – B1, B2,

B6, B12.

Tabela1. Zapotrzebowanie osób

starszych na wybrane witaminy i ich

główne źródła w żywności:

Witaminy

Mężczyźni

Kobiety

Główne źródła w żywności

Witamina A (mg)*

900

700

ryby (śledzie, sardynki, tuńczyk), tran, mleko
i przetwory mleczne (twaróg), margaryny
wzbogacane, jaja, wątroba, marchew, zielone
warzywa liściaste, pomidory, brzoskwinie

Witamina E (mg)**

10

8

oleje roślinne (słonecznikowy, rzepakowy,
sojowy), margaryny wzbogacane, kiełki
pszenicy

Witamina D (mg)**

15

15

tran, ryby, jaja, grzyby, wątroba

Witamina C (mg)*

90

75

czarna porzeczka, truskawki, owoce
cytrusowe, owoce dzikiej róży, papryka,
natka pietruszki, warzywa kapustne
(brukselka, kalarepa, brokuły, kalafior),
szpinak

Witamina B

1

(mg)*

1,3

1,1

produkty zbożowe (kasza gryczana, płatki
owsiane, kasza krakowska) mięso, wędliny,
nasiona roślin strączkowych (groch, fasola),
soja, drożdże

Witamina B

2

(mg)*

1,3

1,1

drożdże, skiełkowane ziarna zbóż, mleko i
produkty mleczne, mięso, jaja, ryby,
przetwory zbożowe z pełnego ziarna),
nasiona roślin strączkowych

Witamina B

6

(mg)*

1,7

1,5

mięso, ryby, rośliny strączkowe,
pełnoziarniste przetwory zbożowe, drożdże,
papryka, brukselka, szpinak

Witamina B

12

(mg)*

2,4

2,4

podroby (wątroba, nerki), ryby, jaja, produkty
mleczne

Kwas foliowy (mg)*

400

400

wątroba, otręby pszenne, drożdże, szpinak,
brukselka, szparagi, kalafior, brokuły, bób,
zielony groszek, jaja

*poziom zalecanego spożycia (RDA), tj. pokrywający zapotrzebowanie 97,5% populacji
**poziom wystarczającego spożycia (AI), tj. pokrywający zapotrzebowanie praktycznie całej populacji

Składniki mineralne:

Zalecane normy spożycia większości

składników mineralnych są podobne dla

osób w średnim wieku i osób starszych…

Wyjątkiem są:

 wapń – zapotrzebowanie na ten składnik
w

starszym wieku wzrasta

(zagrożenie osteoporozą),

 żelazo – zmniejsza się zapotrzebowanie u
kobiet po ustaniu menstruacji,

 sód – zaleca się ograniczenie jego
zawartości w diecie do 5g na dobę, ze
względu na ryzyko rozwoju nadciśnienia
tętniczego.

(Ponadto dieta osób starszych może być

niedoborowa w inne składniki mineralne,

m.in.: cynk, magnez, miedź i potas.)

Tabela2. Zapotrzebowanie osób starszych

na wybrane witaminy i ich główne źródła w

żywności:

Witaminy

Mężczyźni

Kobiety

Główne źródła w żywności

Witamina A (mg)*

900

700

ryby (śledzie, sardynki, tuńczyk), tran, mleko
i przetwory mleczne (twaróg), margaryny
wzbogacane, jaja, wątroba, marchew, zielone
warzywa liściaste, pomidory, brzoskwinie

Witamina E (mg)**

10

8

oleje roślinne (słonecznikowy, rzepakowy,
sojowy), margaryny wzbogacane, kiełki
pszenicy

Witamina D (mg)**

15

15

tran, ryby, jaja, grzyby, wątroba

Witamina C (mg)*

90

75

czarna porzeczka, truskawki, owoce
cytrusowe, owoce dzikiej róży, papryka,
natka pietruszki, warzywa kapustne
(brukselka, kalarepa, brokuły, kalafior),
szpinak

Witamina B

1

(mg)*

1,3

1,1

produkty zbożowe (kasza gryczana, płatki
owsiane, kasza krakowska) mięso, wędliny,
nasiona roślin strączkowych (groch, fasola),
soja, drożdże

Witamina B

2

(mg)*

1,3

1,1

drożdże, skiełkowane ziarna zbóż, mleko i
produkty mleczne, mięso, jaja, ryby,
przetwory zbożowe z pełnego ziarna),
nasiona roślin strączkowych

Witamina B

6

(mg)*

1,7

1,5

mięso, ryby, rośliny strączkowe,
pełnoziarniste przetwory zbożowe, drożdże,
papryka, brukselka, szpinak

Witamina B

12

(mg)*

2,4

2,4

podroby (wątroba, nerki), ryby, jaja, produkty
mleczne

Kwas foliowy (mg)*

400

400

wątroba, otręby pszenne, drożdże, szpinak,
brukselka, szparagi, kalafior, brokuły, bób,
zielony groszek, jaja

*poziom zalecanego spożycia (RDA), tj. pokrywający zapotrzebowanie 97,5% populacji
**poziom wystarczającego spożycia (AI), tj. pokrywający zapotrzebowanie praktycznie całej populacji

Woda:

Zapotrzebowanie na wodę zależy od wielu

czynników, m.in.: temperatury i wilgotności

powietrza, poziomu aktywności fizycznej,

masy ciała, ilości spożywanego pożywienia,

przyjmowanych leków, wydalania wody

przez skórę i płuca oraz z moczem i kałem.

Średnie zapotrzebowanie na wodę dla

zdrowych i aktywnych osób starszych

wynosi 30-35 ml/kg masy ciała lub 1-1,5 ml

na każdą spożytą kalorię (nie mniej niż 1500

ml/dzień).

W przypadku osób starszych, niezdolnych

do samodzielnego funkcjonowania ze

względu na stopień niepełnosprawności,

zapotrzebowanie na wodę wynosi 100

ml/kg na pierwsze 10 kg masy ciała, 50

ml/kg na kolejne 10 kg oraz 15 ml/kg na

pozostałą ilość kilogramów. Normy żywienia

przyjmują, że mężczyźni powinni spożywać

3700 ml wody dziennie, natomiast kobiety

– 2700 ml. Ilość ta obejmuje zarówno wodę

dostarczoną w postaci napojów, jak i tą

zawartą w pożywieniu spożytym w ciągu

dnia.

Do zaspokojenia

pragnienia najlepiej

używać wody

niegazowanej o

temperaturze około

15°C. Należy

pamiętać, że skutki

odwodnienia są dla

organizmu bardzo

niebezpieczne.

Niedobór wody

rzędu 2-3% masy

ciała powoduje

obniżenie

wydolności fizycznej,

5-8% masy ciała –

nasilenie

niewydolności

fizycznej i

psychicznej,

natomiast niedobór

wody w ilości 20%

masy ciała może być

nawet przyczyną

zgonu.

Osoby starsze są bardziej

narażone na odwodnienie

organizmu, m.in. z powodu

odczuwania mniejszego

pragnienia w stosunku do

zapotrzebowania, mniejszego

spożycia wody, obniżonej

sprawności nerek,

występujących chorób czy

przyjmowania leków

działających diuretycznie. W

przypadku zagrożenia

niedoborem wody, np. na

skutek biegunki czy wymiotów,

należy pić małe porcje czystej

wody, ewentualnie z

niewielkim dodatkiem soli

kuchennej (posolona „do

smaku łez”). W stanach

znacznego odwodnienia

organizmu, niezbędna jest

konsultacja z lekarzem.

Ewelina

Sarnacka

Natalia

Karwacka

Marcin

Baranowski