Pojęcie niedostosowania społecznego

i zaburzeń w zachowaniu

Zaburzenie w zachowaniu

(zaburzenie zachowania)

Utrudnia funkcjonowanie w obrębie

różnorodnych wymagań
wynikających z konieczności
przystosowania się do różnych ról
społecznych i ustosunkowania się do
samego siebie, rodzeństwa, kolegów,
rodziców i nauczycieli.

Przykłady

ADHD
Mutyzm wybiórczy
Tiki
Stereotypie
Obgryzanie paznokci
Dłubanie w nosie
Agresja
Kłamstwo
Wagary
itp.

Warunki uznania zachowania za

zaburzone

• Częstotliwość występowania

zachowania

• Powtarzalność
• Negatywny wpływ na otoczenie bądź

samego zaburzonego

Zaburzenia w zachowaniu a

zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia emocjonalne należą do

najbardziej złożonych problemów
gdyż nie występują w pojedynczych i
prostych formach, lecz najczęściej
obejmują fizyczną, psychologiczną i
społeczną istotę człowieka.

Zaburzenia zachowania a

zaburzenia psychiczne.

Wiążą się z poważnymi

konsekwencjami zarówno dla
zaburzonego jak i często
społeczeństwa

Brak kontroli nad zaburzeniem
Często potrzeba leczenia

farmakologicznego, hospitaliazcji,
stałej opieki

Typy zaburzeń psychicznych

Lęki (uogólnione zaburzenia lękowe, zespół

paniki, fobie, zab. Obsesyjno – kompulsyjne,
zespół stresu pourazowego)

Depresje
Schizofrenia
Zab. Związane z używaniem substancji

psychoaktywnych

Zab. Pod postacią soamtyczną (dawniej histerie)
Zab. Seksualne
Zab. odżywiania

Niedostosowani społeczne

(nieprzystosowani społeczne)

„zespół wszystkich nieletnich wymagających

specjalnych metod wychowawczych,
medyczno - psychologicznych i medycznych;
tych wszystkich, wobec których z jednej
strony pracodawca i urzędy publiczne muszą
zastosować metody specjalne, z drugiej zaś
strony wychowawcy muszą się uciekać do
sposobów specjalnych; tych wszystkich, dla
których trzeba czegoś innego niż dla zespołu
innych.”(M. Grzegorzewska 1964, s. 317-318)

Według O. Lipkowskiego

„Niedostosowana społecznie jest
taka jednostka, która - ze względu na
zaburzenia charakterologiczne
spowodowane niekorzystnymi
zewnętrznymi lub wewnętrznymi
warunkami rozwoju - wykazuje
wzmożone trudności w dostosowaniu
się do uznawanych norm społecznych
i w realizacji swych zadań
życiowych.” (O. Lipkowski 1966, s. 2)

K. Pospiszyl uznaje za

niedostosowanie społeczne wszelkie
formy wadliwego stosunku do innych
ludzi wypływające z różnego rodzaju
zaburzeń emocjonalnych oraz
defektów w tym zakresie.”(K.
Pospiszyl, E. Żabczyńska 1981, s.
15)

W definicji stosowanej przez MEN rozróżniono dwie

odmiany zaburzeń - tzw. niedostosowanych społecznie
i zagrożonych niedostosowaniem. „Niedostosowani
społecznie - to dzieci i młodzież, u których na skutek
zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków
środowiskowych występują utrwalone (powtarzające się)
zaburzenia w zachowaniu. Natomiast zagrożeni
niedostosowaniem - to dzieci i młodzież wychowująca się
w warunkach niekorzystnych dla rozwoju
psychospołecznego, na który negatywny wpływ wywierają
takie środowiska wychowawcze, jak: rodzina (własna),
grupa rówieśnicza i inne, a także u której obserwowane
objawy zaburzeń występują sporadycznie. ” (L. Pytka
1995, s.45)

Jaki jest zatem związek pomiędzy zaburzeniem w

zachowaniu a niedostosowaniem społecznym?

Niedostosowanie społeczne a

wykolejenie

Jednostki nieprzystosowane:
- nie są zdolne do pełnienia ról w skutek niedostatków dyspozycji wykonawczych

(np. procesów orientacyjnych, intelektualnych, motorycznych)

lub
- nie są skłonne do pełnienia ról wskutek negatywnego ustosunkowania się wobec

różnych oczekiwań społecznych

Jeśli w obu przypadkach zachowania jednostki są aspołeczne mamy do czynienia z

wykolejeniem społecznym.

Jednostki wykolejone mają predyspozycje ale nie chcą pełnić ról społecznych.

Wadliwe przystosowanie – ktoś nie ma predyspozycji ale chce pełnić określona
rolę społeczną np. ślepy chce być kierowcą.

„Człowiek nieprzystosowany to taki, którego reakcje negatywne wykluczają jego

pozytywne uczestnictwo w określonych systemach społecznych.” a „Wykolejenie
społeczne to względnie trwałe, negatywne ustosunkowanie się do oczekiwań
społecznych, konstytuujących tzw. role obywatelskie” -> Jedlewski i Czapów

Wg Czapówa wykolejenie społeczne oznacza

trójelementowy konstrukt teoretyczny, który obejmuje:

Manifestacje (przejawy) wykolejenia tj. antagonistyczno-destruktywne zachowania i postawy

człowieka, które mogą przybierać

trojaka postać:
- zachowań socjalnych – wyobcowanie z życia społecznego, obojętność, izolacja, unikanie wszelkich

obowiązków np. hipisi

- zachowań dyssocjalnych – jednostka ma poczucie wspólnoty z grupą, z konkretnymi ludźmi, przyjmuje

wszystko co ktoś je

narzuca, są to najczęstsze ofiary gangów
- zachowań antysocjalnych – jednostka nie jest silnie związana z nikim ani niczym, realizuje swoje

partykularne interesy

Jeżeli antagonistyczno – destruktywne zachowania jednostki polegają na łamaniu przez nią norm

prawnych mamy do czynienia z

wykolejeniem przestępczym. Jeżeli jest to łamanie norm moralnych i obyczajowych to mamy do

czynienia z wykolejeniem

obyczajowym. Wykolejenie przestępczo-obyczajowe – np. 5 dni kradnie żeby 2 dni pić. Wykolejenie

obyczajowo-przestępcze – np.

5 dni pije a potem 2 kradnie.
Stany osobowościowe jednostki stanowiące źródło przejawów wykolejenia:
- mają charakter po części neurotyczny a po części psychopatyczny
- neurotyczny – wysoki poziom leku, syntonii przy niskim stopniu integracji osobowości
- psychopatyczny – niski poziom lęku, syntonii przy wysoce zintegrowanej osobowości
- zachowania psychopatyczne mogą występować w postaci agresywnej lub kalkulatywnej
- osobowość agresywno-lękowa – stan w którym neurotyczność i psychopatia występują w jednakowej

mierze

Czynniki (przyczyny) wykolejenia
-

zaburzenia osobowości objawiające się poprzez antagonistyczno – destruktywne zachowania
wywołane zewnętrznymi lub

wewnętrznymi czynnikami.

- etiologia wykolejenia ma złożony charakter i jest wieloczynnikowa. Przyczyny wykolejenia dzielą się na

2 grupy

przyczyny motywacyjne – czynniki skłaniające jednostkę do zachowań destruktywnych, wiążą się z
niezaspokojeniem jakiś

doniosłych dla jednostki potrzeb (np. uznania)
2. przyczyny predyspozycyjne – czynniki predysponujące jednostkę do określonych zachowań, znajdują

się wśród nich czynniki

organiczne i społeczne
O wykolejeniu decyduje wystąpienie jednocześnie obu tych kategorii.

W przypadku wykolejenia należy:

• Usunąć przejawy (kłamstwo, agresję)
• Modyfikować stany osobowości
• Znaleźć przyczyny wykolejenia

Proces wykolejenia społecznego przebiega w 2

etapach:

• kształtowanie się podatności na wpływy

środowiska społeczno-kulturowego
proponującego wzory antagonistyczno-
destruktywnego zaspokajania potrzeb

• proces przyswajania tych wzorców, przy

czym często proces ten jest związany z
włączeniem się do takiej czy innej
zbiorowości społecznej antagonistycznej
wobec reszty społeczeństwa

Fazy procesu wykolejenia społecznego:

• uczucie odtrącenia wywołujące frustrację potrzeby emocjonalnej

przynależności, reakcje dziecka Ida w kierunku zwrócenia na siebie
uwagi, reakcje impulsywne, dziecko najczęściej żałuje tego co
zrobiło, sygnałem, ze dzieje się coś złego jest brak cierpliwości,
wytrwałości, niedokładność, dekoncentracja

• manifestacja bardziej zaawansowana, bardziej wrogie zachowanie,

bunt nie tylko wobec rodziców ale wszystkich autorytetów, agresja
może być skierowana na siebie (np.walenie głową w ścianę) lub
innych (np. wychowawcę z którym jednostkę łączy więź
emocjonalna), dziecko zaspokaja swoje potrzeby poza domem,
rozwydrzenie seksualne, sięganie po alkohol

• „Młodzież nabywająca agresywnych nawyków na tle przeżyć

frustracyjnych z reguły zasila szeregi zbiorowości, które mają
charakter luźnych zrzeszeń (kręgów) uprawiających działalność
zabawową, polegająca w nieznacznej mierze na zbiorowym
popełnianiu czynów godzących w godność osobistą, zdrowie, a
nieraz i życie obywateli.” (R.A.Cloward, L.E.Ohin)

• „Agresywni nieletni, podejmując działalność przestępczą, chętnie

zrzeszają się w grupy, które dokonują włamań i rabunków oraz
kradzieży, przy czym występuje tu irracjonalna chęć niszczenia
przedmiotów i jeśli okoliczności pozwalają – zadawanie bólu”
(L.Bertkowitz)

• Niektórzy badacze twierdzą, że stadia opisanej wyżej serii

przemian stanowią rezultat szeregu zdarzeń określanych jako
nieudane się lub zwichnięcie socjalizacji.

PRZYCZYNY NIEDOSTOSOWANIA

SPOŁECZNEGO

1. ) Biologiczne
a.) czynniki wrodzone
b.) czynniki nabyte
2.) Przyczyny środowiskowe (zewnętrzne)
Przyczyny zewnętrzne niedostosowania społecznego mogą występować w

rodzinie, w szkole,
w szerszym środowisku społecznym

Do czynników zakłucających spełnianie przez rodzine jej zadań należy:
a.) patologia osobowości obojga lub jednego z rodziców
b.) zmiana w strukturze rodziny
Rozbicie rodziny
Wychowanie w rodzinie niepełnej
Migracja zarobkowa jednego z rodziców
Bezrobocie.
c.) objawy neuro – i psychopatycznyczne
d.) Poziom kultury osobistej i kultury życia rodzinnego

TYPOLOGIA NIEPRZYSTOSOWANIA

SPOŁECZNEGO WG. STOTTA-KONOPNICKIEGO

1) niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci zahamowania jednostki w środowisku
a.) brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy i sytuacji
b.) depresja
c.) Wycofanie się - dotyczy niechęci jednostki do nawiązywania kontaktów społecznych i przypadków izolacji,

wyobcowania w środowisku

2. niedostosowanie społeczne manifestowane postawa demonstracyjno – bojowa jednostki w

środowisku

a.) wrogość w stosunku do dorosłych
b.) otwarta wrogość
c.) wrogość w stosunku do dzieci
d.) łagodniejsze formy aspołecznego zachowania się – należą do nich takie symptomy jak:
3. niedostosowanie społeczne manifestowane w postaci skrajnej aspołeczności
4. zachowanie niekonsekwentne

Uogólniając, można stwierdzić, iż niedostosowanie społeczne należy widzieć jako :
- problem społeczny – bowiem uniemożliwia ono konstruktywną socjalizację jednostki w środowisku, czego

skutki bezpośrednio lub pośrednio odczuwają różne warstwy społeczne;

- problem psychologiczny – w wyniku zaburzeń osobowości charakteropatycznych bądź psychopatycznych

występują defekty w sferze kontaktu, aktywności i harmonii życia wewnętrznego jednostki;

- problem pedagogiczny – z powodu dewiacji osobowościowych utrudnia ono adaptację, edukację

i wychowanie.

•