Idealizm i realizm

1

Platon, Arystoteles

Platon

2

Poprzednicy: Sokrates i pitagorejczycy, zakładający, że istotą

rzeczy jest abstrakcja – cnota, liczba; więc nie konkret ale
abstrakt,



uwzględniał i zmienność zjawisk jak Heraklit i stałość bytu jak
Parmenides, od orfików i pitagorejczyków przejął ideę
nieśmiertelnej duszy i jej wcieleń .



Poszczególne rzeczy, ich wielość, różnorodność odsyłają nas
do czegoś co może je łączyć, co wnosi jedność w świat
wielości zjawisk. Do idei. Do form. Znamy rzeczy piękne, i
zawsze są konkretne. Ale czym jest samo piękno?



Trwałość - Rzeczy piękne są zmienne i zniszczalne, ale idea
piękna wieczna.



Idee nie są nam dane bezpośrednio.



Ale idee są podstawą rzeczywistości, są najbardziej
rzeczywiste. Idealne, bezcielesne, wieczne, są wzorcami
poszczególnych konkretnych rzeczy. Jest ich tyle ile konkretnych
rzeczy/istnień/ istot może mieć wspólny mianownik, czyli
wspólną formę.



Świat idei jest hierarchiczny (podobnie jak świat społeczny), na
szczycie jest idea

Dobra.

Idee

3



Podstawą wszystkich widzialnych, materialnych rzeczy

które pojawiają się, trwają i znikają są wieczne doskonałe

i niezniszczalne idee.

Idee są jakby wzorcami rzeczy. Są idealnymi,

doskonałymi perfekcyjnymi wzorcami rzeczy. ( Jak wzorzec
metra w Sevr , jest jedynym doskonałym metrem. Inne
miary są już tylko przybliżeniami.)

Każdy gatunek musi mieć swoją ideę. Jest jedna idea

człowieka dla gatunku ludzi, jedna idea konia dla gatunku
koni, jedna dla gatunku psa, etc. Podobnie są działania
sprawiedliwe, kodeksy, sądy i sędziowie. Ale jest jedna
idea sprawiedliwości.

Idee są pierwotne. Od nich pochodzą konkretne rzeczy. Jak

od pojęcia parzystości liczby parzyste ( a może odwrotnie?)

Demiurg, jaskinia

4

Platon przedstawia swoją filozofię w przypowieściach, w obrazach.

Demiurg, bóg rzemieślnik tworzy konkretne rzeczy niejako

odlewając je według ich form (forma i idea są zamienne), jego
materiałem jest jednak MATERIA, wszechsubstancja, bierna,
podatna na odkształcenia, niedoskonała, dlatego poszczególne
rzeczy nigdy nie są tak doskonałe jak ich pierwowzór –
forma/idea. Materia jest związana z tym , co indywidualne, forma,
z tym co ogólne

.

Jaskinia – przypowieść Platona o ludzkim sposobie poznawania.

Ludzie siedzą jakby przykuci w ciemnej jaskini i widzą na ścianie
jaskini tylko odbicia form, idei. Biorą je jednak za rzeczywistość.
Takie jest poznanie zmysłowe - niedokładne, zwodnicze,
nieprecyzyjne. Ponieważ właściwym organem poznania jest
dusza, która może pamiętać formy, z tego okresu kiedy się nie
wcieliła w kolejne ciało i przebywała w „ niebie idei”.

. Pierwszy raz pojawiła się silna opozycja: dusza –
materia

•Wszechświat, planety też mają dusze, bo mają w sobie
źródło samoistnego ruchu.

•Zadaniem duszy jest poznanie – tylko dusza może
mieć kontakt z ideami. Poza tym dusza jest istotą
boską, zaziemską i tylko zamieszkuje ciało, potem je
opuszcza
(koncepcja nieśmiertelnej duszy pochodzi od orfików i
pitagorejczyków, ci przejęli ją ze wschodu), dusza jest
niematerialna, niezależna od ciała, ciało jest jej
więzieniem, ona sama jest nieśmiertelna (Fedon).
- Przyroda jest celowa, rozumna, jej stwórca Demiurg
uczynił świat jak najlepszym i wzorował się na ideach.
Zbudowana z materii, nieograniczonej, wiecznej,
bezkształtnej, jest niedoskonała. (Skoro idee i dusze są
częścią przyrody doskonałą, materia odpowiada za
niedoskonałość).

5

PAŃSTWO

6

•

totalitarna koncepcja państwa, ascetyczna
komunistyczna wspólnota, nie ma własności ani
prywatności; rządzą filozofowie (mądrość), pilnują
i bronią strażnicy (odwaga), pracują rzemieślnicy
(panowanie nad sobą) – analogicznie do części
duszy rozumnej, popędliwej, pożądliwej (rozum,
wola, popędy).

•

Dzieci wychowuje się poza rodziną, obowiązek
rozmnażania się (kobiety 18-40 lat, mężczyźni do
50, eugenika, cel wspólnoty dominuje nad
jednostkami.

•

Państwo realizuje idee państwa, a ta jest
jedność, celowość,

Arystoteles

ze Stagiry, Tracja, 384-322

7



Wyszedł od sprzeciwu wobec platońskich idei – nie ma nic
takiego jak odwiecznie przechowywane w umyśle idee. W
umyśle mamy to, czego nabywamy z biegiem życia i
doświadczeń, przedtem umysł jest tabula rasa, niezapisana
tablica .



Wszelka wiedza pochodzi ze zmysłów, ale to, co jest istotne
wydobywa z tego materiału rozum - tak Arystoteles godził

sensualizm i racjonalizm .



Nie ma nic takiego jak idee, są tylko konkretne rzeczy , czyli
substancje.



Substancją

są tylko konkretne rzeczy = forma i materia.

Można je wyodrębnić tylko intelektualnie, nie realnie, są
dwoma aspektami substancji. „ Nie ma materii bez formy, nie
ma formy bez materii”.



Forma

– czyli własności ogólne, gatunkowe, definicyjne;

forma jest pierwsza, najważniejsza ( forma a - idee Platona)



Materia

– to, co w substancji nie jest formą , podłoże zjawisk,

jest wiecznym podłożem zjawisk i rzeczy, niewyczerpanym.
Materią dla Arystotelesa jest to, co może przyczynić się do
kształtowania czegoś innego, „materiał na”.

Ani materia ani forma nie istnieją osobno i niezależnie, istnieją

tylko konkretne zespoły formy i materii, substancje. ( zwierzę
rodzi zwierzę, forma decyduje o gatunku, materia jest tym , co
różni).



Cd, materia i forma

8



Substancja nie realizuje sama w sobie swojej pełnej
potencji, lecz jest też tworzywem dla innych substancji.
Jest zarazem i formą i materią, formą wobec tego, co
umożliwiało jej istnienie, materią wobec tego, czemu
ona umożliwia istnienie. Np. gleba jest materią dla
trawy, która rośnie aktualizując swoją potencję, z kolei
trawa daje glebie możliwość zrealizowania jej formy i
potencji z tego, co daje trawie możliwość wzrostu. Z
kolei trawa stanie się materią dla krowy, która jedząc
ją realizuje

swoją formę gatunkową

, z kolei krowa także

może się stać materią, np. dla człowieka który użyje
jej mięsa i skóry, etc. W ten sposób mamy jakby
nieskończoną transmisję potencji i aktualizacji form.

cd. Arystoteles, forma, materia,
przyczyny, zmiana

9



W tym łańcuchu zmian potrzeba jednak

tej pierwszej niezmiennej siły – czystej
aktualności, w której od wieków forma i
materia, potencja i aktualność tak się
zespoliły, że nie można ich oddzielić.



Arystoteles nazywa ją Nieruchomy

poruszyciel - pierwsza przyczyna, czysta
aktualność, która wprawia w ruch
wszechświat, ale sama zostaje nieruchoma.

Energia i potencja -

forma jest przyczyną i celem

działania. Ponieważ jest aktywnym składnikiem bytu,
więc energia, aktywność, działanie = istota bytu.
Materia zaś jest potencją - siłą i możnością, dyspozycją.

Stawanie się jest aktualizowaniem się potencji. ( np.
ziarno zawiera formę rośliny, rośnięcie rośliny jest
aktualizowaniem się jej potencji, dojrzała zaś roślina jest

entelechią,

zaktualizowaną możliwością, osiągnięciem formy

gatunkowej.)
Przyroda jest celowa, substancjalna, dynamiczna.
Forma jest siłą działającą celowo, jest celem i przyczyną.
Męskie nasienie zawiera formę , kobieta dostarcza materii.
Podobnie z nieśmiertelnym rozumnym elementem duszy-
przedostaje się wraz ze spermą do organizmu.

Ziemia jest centrum świata, jest nieruchoma ( Arystoteles
odrzucił hipotezę o ruchu Ziemi) wokół niej krążą sfery
gwiezdne, ich ruch jest podtrzymywany przez bogów.

Forma jest ważniejsza, jest tym, co przesądza , że
ta rzecz jest tą rzeczą:
forma jest istotą rzeczy, formę można poznać,
forma jest pierwiastkiem czynnym w substancji.

10

Arystoteles, budowa świata

11



świat jest zbudowany jak piramida,

hierarchicznie. Na samym dole są proste
żywioły: woda ogień, ziemia powietrze, eter.



Dalej przyroda nieożywiona,



Ożywiona , czyli wszystko, co ma duszę



Tu najważniejszy jest człowiek który jako

jedyny realizuje potencję myślenia.

•Świat jest wieczny, przestrzennie ograniczony. Odbywa się w nim proces wiecznego
formowania się materii, aktualizowania tego, co w niej założone.
Wszechświat więc stanowi jeden łańcuch przyczynowo-skutkowy. Wszystkie ogniwa są
tej samej natury, i mają swoją przyczynę w poprzednim ogniwie, oprócz pierwszego.
Co więc jest pierwszą przyczyną?

•Pierwsza przyczyna

– Nieruchomy poruszyciel

Byt prosty, niezłożony, niematerialny, jest czystą formą bo czystą energią, więc duchowy,
więc jest rozumem – jako cel, który pociąga świat „ jak ukochany pociąga kochającego”.
Jest jeden, konieczny i doskonały.

Świat - niedoskonały przypadkowy, zależny wskazuje na byt absolutny, doskonały,
niematerialny, ( idea Platona w innej postaci).
Tak rozumiany Bóg jest poruszycielem, ale nie twórcą świata. Tak powstaje idea boga.

Nie ma, jak u Platona, opozycji

idei i rzeczy

ale

świat - bóg

Zmienna całość – nieruchomy poruszyciel

12

Etyka Nikomachejska , złoty śodek

Najwyższym dobrem człowieka jest

eudajmonia

– stan rozwoju jego możliwości, osiągnięcie

pogody i spokoju, doskonałość.
Wszyscy Grecy byli eudajmonistami.
Cnoty dzielą się na dianoetyczne( bardziej intelektualne) jak rozsądek, i etyczne –jak odwaga,
szczodrość, „spolegliwość”, etc.

Każda aktywność ma swoją cnotę :
Na biegunie miedzy skąpstwem a rozrzutnością będzie to szczodrość,
między tchórzostwem a zuchwałością /napastliwością – odwaga,
między obojętnością a afektacją – przyjaźń, etc
zawsze zależnie od okoliczności.

Aktywność jest drogą do eudajmonii, praktykowanie cnoty, nie sama cnota.

13

Konsekwencje,
następcy

Nie ma innych substancji
niż materialne (inaczej
niż Platon) ale osnową
substancji jest forma to,
co ogólne (inaczej niż
materialiści, niż
Demokryt)
Realizm.

Św. Tomasz, XIII wiek,
kontynuator

14

Platon i Arystoteles, Szkoła ateńska, Rafael Santi

(

Platon wskazuje do góry, w świat idei, Arystoteles nie w dół i nie do góry, przed siebie, „realistycznie”)

15