Zimna wojna w

Europie



Zimna wojna – trwający w latach 1947-1991 stan napięcia oraz
rywalizacji ideologicznej, politycznej i militarnej pomiędzy ZSRR i
państwami satelitarnymi ZSRR skupionymi od 1955 w Układzie
Warszawskim a także państwami pozaeuropejskimi
pod hegemonią ZSRR (określanych jako blok komunistyczny,
lub wschodni), a państwami niekomunistycznymi skupionymi od
1949 w NATO i paralelnych blokach obronnych (SEATO, CENTO) -
pod politycznym przywództwem Stanów
Zjednoczonych (określanych jako blok zachodni). Zimnej wojnie
towarzyszył wyścig zbrojeń obu bloków militarnych wywołany
polityką ZSRR dążącego do rozszerzania zasięgu jego światowej
ekspansji terytorialnej i narzucania siłą ustroju komunistycznego i
kontrakcją USA i jego sojuszników w tej sprawie.



Zimna wojna trwała od roku 1947 – rozpadu koalicji
antyhitlerowskiej i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej
strefy wpływów ZSRR – do rozpadu systemów komunistycznych w
Europie (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej
połowie 1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował
układ dwubiegunowy w polityce międzynarodowej i zakończył
epokę zimnej wojny.



rozpad Wielkiej Koalicji po zakończeniu II wojny
światowej,



podział świata wskutek konferencji 1943 i 1945 roku,



teza Stalina o niemożliwości koegzystencji świata
socjalistycznego z kapitalistycznym oraz nieuniknioności
wojny między Wschodem a Zachodem,



zaniepokojenie państw kapitalistycznych
rozprzestrzenianiem się sympatii do komunizmu w
Europie Zachodniej,



ekspansja radziecka na terenie Europy Środkowo-
Wschodniej,



poparcie
dla partyzantki w Grecji i kurdyjskiej w Turcji oraz Iranie.

Najważniejsze czynniki rozpoczęcia zimnej wojny:

Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie W.L.S.

Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946, w którym
zaatakował ekspansjonizm ZSRR i wezwał Zachód do
zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu.

Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach
międzynarodowych, m.in. zlikwidowana została demokracja w
państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze
strony Zachodu była doktryna Trumanai utworzenie NATO (1949)
oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie Oceanu
Spokojnego.

Szczytowym okresem zimnej wojny były lata 1950–1953, kiedy
nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja (wojna koreańska), na
obszarze peryferyjnym, między blokiem radzieckim a Zachodem
(oddziały amerykańskie pod flagą ONZ wystąpiły przeciwko
"ochotnikom" z Chińskiej Republiki Ludowej), gwałtownie wzrosły
zbrojenia i apogeum osiągnęła wojna psychologiczna (m.in.
utworzenie Radia Wolna Europa).

Po śmierci J.W. Stalina (1953), XX zjeździe KPZR i przemówieniu N.S.

Chruszczowa w 1956 nastąpił długoletni okres zmiennego napięcia w
stosunkach Wschód-Zachód. Początkowo wystąpiły tendencje
odprężeniowe (rozejm w Korei, powstanie ruchu państw
niezaangażowanych), ale jednocześnie 1955 powołano Układ Warszawski,
1956 miała miejsce radziecka interwencja na Węgrzech (rewolucja
węgierska 1956), 1959 - rewolucja na Kubie.

W latach 60. sytuacja międzynarodowa ponownie się zaostrzyła m.in.:



1961 budowa muru berlińskiego- Wobec decyzji Nikity
Chruszczowa wojsko Niemieckiej Republiki Demokratycznej wznosi mur
berliński 13 sierpnia 1961, izolując Niemcy wschodnie od
sektorów Berlina pod administracją USA, Wielkiej Brytanii i Francji
(Berlina Zachodniego).



1962 kryzys kubański - świat stanął w obliczu wojny jądrowej- Wobec
nieugiętej postawy Johna Kennedy’ego ZSRR jest zmuszone wycofać
swoje pociski nuklearne z Kuby. Jednocześnie USA zobowiązują się nie
dokonywać inwazji Kuby. 1965-1973 wojna w Wietnamie, 1968
interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji.



W latach 70., nastąpiło odprężenie odbyła się Konferencja
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975
podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach, podpisano
Układy SALT I i SALT II (rozbrojeniowe układy), Chiny weszły
do ONZ. Mimo to nasilała się ekspansja radziecka w Azji,
Afryce i Ameryce Łacińskiej.



Następny okres zimnej wojny rozpoczął się wraz z
interwencją ZSRR w Afganistanie (1979) i trwał do
połowy lat 80. (m.in. kryzys 1980-1981 w Polsce, 1983
rozmieszczenie rakiet w europejskich krajach NATO).
Konsekwentnie realizowany przez R.
Reagana program wyścigu zbrojeń doprowadził do
ekonomicznego i politycznego osłabienia ZSRR.



1989 zaczął się upadek rządów komunistycznych w
Europie, do 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec, 1991
rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR, co
jest uznawane za koniec zimnej wojny.

Najczęściej wymienianym powodem załamania się systemu dwubiegunowego

jest upadek Związku Radzieckiego 31 grudnia 1991. Natomiast, istnieje
jeszcze kilka istotnych wydarzeń, na które należy zwrócić uwagę. Wśród nich
często wymienia się następujące:



Jesień Ludów. Rewolucje roku 1989, które obaliły ustroje komunistyczne i
spowodowały upadek tego ustroju w krajach Europy Środkowo-Wschodniej,
począwszy od nasilenia ruchów opozycyjnych w Polsce do rozpadu Czechosłowacji.



Zjednoczenie Niemiec. Ponieważ podział Niemiec na RFN i NRD był wynikiem
konfliktu zimnowojennego między Wschodem a Zachodem, logicznym wydaje się
wniosek, że upadek żelaznej kurtyny i zjednoczenie obu części państw niemieckich
w październiku 1990 roku również miały oznaczać zakończenie zimnej wojny.



Przyjęcie Paryskiej Karty Nowej Europy. 21 listopada 1990 w Paryżu została
podpisana tzw. Karta Nowej Europy, proklamująca koniec trwającej niemal pół
wieku konfrontacji dwóch bloków polityczno-wojskowych oraz początek „nowej ery
demokracji, pokoju i jedności”

.



Rozwiązanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (28 czerwca 1991)
i Układu Warszawskiego (1 lipca 1991). W 1991 roku zostały rozwiązane dwa
najważniejsze sojusze Związku Radzieckiego – sojusz polityczno-wojskowy (Układ
Warszawski) oraz sojusz gospodarczy (RWPG), co oznaczało ostateczny upadek
systemu komunistycznego.



Wycofanie wojsk rosyjskich z państw byłego Układu Warszawskiego.
Terytorium Polski wojska radzieckie zaczęły opuszczać 8 kwietnia 1991 roku. 17
września 1993 roku została wycofana ostatnia grupa rosyjskich żołnierzy