Przemoc w stosunkach

międzywojennych

Wiadomo, że każda wojna ma swoje
przyczyny. Najsłynniejszy teoretyk wojny
Carl von Clausewitz w swoim dziele „O
wojnie” napisał słynne zdanie: „Wojna jest
nie tylko czynem politycznym, lecz i
prawdziwym narzędziem polityki, dalszym
ciągiem stosunków politycznych,
przeprowadzaniem ich innymi środkami”.
Dalej Clausewitz stwierdza, iż „Wojna
jakiejś zbiorowości, całych narodów, a
zwłaszcza narodów cywilizowanych zawsze
wypływa z danej sytuacji politycznej i
wywołują ją tylko pobudki polityczne. Jest
ona przeto czynem politycznym”.

Przyczyny wybuchu wojen

Wpływ działań jednostki (wymiar
indywidualny):
Koncepcja Michaela Howarda- działania
racjonalne (przemyślane przez
przywódców i wykalkulowane
konsekwencje) oraz irracjonalne (duża
doza ryzyka, brak racjonalnych kalkulacji
odnośnie do konsekwencji ) oraz czynnik
tak zwanego błędnego postrzegania.

Wpływ ustroju państwa i budowy struktur
społecznych :
1. Koncepcje różnicujące systemy i społeczeństwa na
pokojowe i skore do sięgania po argument przemocy.
Pokojowymi systemami są demokracje, które łączy się
z systemem gospodarczym warunkującym poziom
rozwoju gospodarczego – im wyższy poziom rozwoju
ekonomicznego ( państwa dobrobytu ), tym więcej
demokracji, a zarazem tym mniejsza agresywność
społeczeństwa. Przemoc jest podyktowana zasadniczo
działaniami defensywnymi.
2. Marksizm- leninizm – kładzie nacisk na agresywna
naturę systemu kapitalistycznego, którego nie
pohamowana chęć zysku prowadzi do ekspansji
ekonomicznej i militarnej, a zatem do konfrontacji
zbrojnej z przeciwnikami ( potencjalnymi ofiarami ).

Ujęcie systemowe:
Koncepcje, według których przyczyny
wybuchu wojen należy dopatrywać się w
suwerenności państw działających w
zanarchizowanym, poliarchicznym
środowisku międzynarodowym. W świecie
pozbawionym nadrzędnej władzy przemoc
jest wyrazem suwerennej decyzji
określonych władz państwowych. Trzy
powojenne konfiguracje geopolityczne
( układ bipolarny, multipolarny i
unipolarny ) nie zapobiegły wybuchowi
konfliktów zbrojnych .

Perspektywa globalna :
Wojny i konflikty zbrojne to cyklicznie
powtarzające się procesy. Ilustrują je tak
zwane długie cykle Kondratiewa, łącząc
globalny rozwój ekonomiczny z
wybuchem wielkich konfliktów zbrojnych
będących następstwem przechodzenia z
jednego okresu do drugiego.

Polemologia uznaje, że przyczyn wojen
należy szukać na trzech poziomach.
Stanowią je :
- przyczyny strukturalne, zależne od
rozwoju techniki, poziomu rozwoju
ekonomicznego i sytuacji demograficznej,
- przyczyny koniunkturalne, głównie
polityczne: alianse, koalicje, zmiany
opinii publicznej pod wpływem ideologii i
propagandy lub religii,
- przyczyny okazjonalne(bezpośrednie):
nie przewidziane incydenty, prowokacje
itp.

Czynniki powodujące wojny:

1. Czynniki ekonomiczne:
- napięcia wewnętrzne o charakterze gospodarczym
- uzależnienia zewnętrzne
- rywalizacja o miejsce w podziale pracy
2. Czynniki polityczne :
- wewnętrzne napięcia społeczno-polityczne
- podziały etniczne
- roszczenia terytorialne
- poczucie zagrożenia bezpieczeństwa
- działalność opozycji
-ingerencja innych państw w rozwiązywanie problemów,
-nadmierne zbrojenia,
3. Czynniki ideologiczne:
- ustrojowe
- religijne
- motywacje historyczne
- uprzedzenia rasowe

WOJNY WSPÓŁCZESNE

Jak pisał C. Clausewitz - każda epoka ma swoje
wojny. Swoje wojny mają więc i nasze czasy.
Różnią się one od poprzednich na tyle na ile
odmienne są podstawowe charakterystyki
życia społecznego, życia międzynarodowego i
międzynarodowego ładu. Są to wojny przełomu
epok, przełomu cywilizacji: industrialnej i
informacyjnej - to wojny postępującej
globalizacji i wciąż kształtującego się po
zimnowojennego ładu międzynarodowego.

Epoka industrialna zrodziła armie masowe, które starły
się na polach bitew I wojny światowej. Efektem
mechanizacji była wojna mobilna dominująca podczas II
wojny światowej. W wieku informacji powstała wojna
cybernetyczna, w której główną rolę odgrywa właśnie
informacja.

Postrzeganie epoki powojennej zniekształca obraz, gdyż
wojna jest nieodłącznym atrybutem historii ludzkości. A
zatem łączenie liczby konfliktów zbrojnych po 1945 r. z
globalnym wskaźnikiem wzrostu życia nie znajduje
uzasadnienia. Tak zwane państwa uprzemysłowione
stanowią zaledwie niespełna 20 % całej
międzynarodowej społeczności, a zatem ich wskaźniki
gospodarcze powinny determinować częstotliwość
konfliktów zbrojnych, które koncentrują się na
pozostałych 80% obszarów.

Wojna w oczach realistów i idealistów

Realizm
Koncentruje się głównie na konfrontacji między państwami
bądź wielkimi grupami społecznymi , uważa , że przełom
stuleci oraz głębokie przeobrażenia ładu
międzynarodowego nie wykorzeniły tradycji wojny i chęci
podporządkowania sobie słabszych państw przez silniejsze.
W stosunkach między państwami wciąż liczą się takie
czynniki, jak siła państw, a jej konsekwencja jest sięganie
po przemoc.
Idealizm
Zakłada wyeliminowanie wojny jako naturalną
konsekwencję procesu ewolucji ludzkości, która pozbędzie
się barbarzyńskich instynktów. Współczesny świat zdaje się
potwierdzać idealistyczną wizję pokojowego
współzawodnictwa między narodami .

Obie koncepcje są dalekie od ujmowania
wojny i upatrywania w niej narzędzia
polityki. Akcentują istnienie wojny, choć
widza różne motywy jej przeciwdziałania.
Obie też, dostrzegając globalizację, widzą
wojnę nie w kategoriach jej
nieuchronności, ale stawiają zasadnicze
pytanie o możliwość jej uniknięcia we
współczesnych realiach.

W nauce o stosunkach międzynarodowych można
spotkać wiele rodzajów klasyfikacji konfliktów
zbrojnych. Określają one ich charakter biorąc pod
uwagę różne kryteria oceny

.

Przy klasyfikacji konfliktów zbrojnych można
najczęściej spotkać się ze stosowaniem kryteriów:
-statusu prawnomiędzynarodowego podmiotów
biorących w nich udział
-sprawiedliwości
-aspektu prawnego
-skali przestrzennej prowadzonych działań zbrojnych
-charakteru realizowanych przez strony celów
- sposobu prowadzenia działań
- rodzaju użytej broni

Jeśli chodzi o kryterium dotyczące statusu
prawnomiędzynarodowego stron
uczestniczących w walkach, konflikty
dzielimy na:

1) Międzynarodowe - do nich zaliczamy
konflikty, w których biorą udział państwa lub
grupy państw, wojny kolonialne(narodowo-
wyzwoleńcze
2) Niemiędzynarodowe (wewnętrzne) - w
nich uczestniczą ugrupowania polityczne
wewnątrzpaństwowe, które coraz częściej
korzystają z pomocy zewnętrznej co może
doprowadzić do umiędzynarodowiania
konfliktu wewnętrznego.

Znaną już w czasach rzymskich, a do
dziś stosowaną, jest rozróżnianie
konfliktów zbrojnych posługując się
kryterium sprawiedliwości. Podział
na:

1)Wojny sprawiedliwe, przede
wszystkim takie, które nie miały
charakteru zaborczego: obronne,
narodowo-wyzwoleńcze.
2)Wojny niesprawiedliwe, mający
charakter agresywny i zaborcze
cele.

Z kolei zwracają szczególną uwagę na
aspekt prawny, konflikty zbrojne dzieli się
na:

-legalne, które mają prawne
uzasadnienie
-nielegalne- zabronione przez prawo
międzynarodowe

Ze względu na skalę zaangażowanych
sił oraz stopień wywołania napięć w
regionie możemy dokonać podziału na
konflikty:

- globalne
- regionalne
- lokalne

Posługując się kategorią celów, do
których dążą strony wojujące wyróżnia się
wojny:

-agresywne ( napastnicze) zaborcze,
kolonialne,
-obronne- antykolonialne,
narodowowyzwoleńcze, skierowane
przeciwko obcej dominacji.,
-prewencyjne – zmierzające do
zapobiegania lub odsunięcia zagrożeń
militarnych.

Źródło: S. Dworecki, Od konfliktu do wojny, Warszawa 1996,
s.106

Przy zastosowaniu kryteriów
odnoszących się do sposobów oraz
środków w jakich są prowadzone
działania bojowe możemy wyróżnić
wojnę lądową, powietrzna lub morską.
Mogą też wystąpić typy mieszane np.
wojna powietrzno-lądowa.

Gdy rozpatrujemy rodzaje środków

użytych do prowadzenia walki –
mówimy o wojnie: atomowej,
chemiczne, biologicznej,
konwencjonalnej.

I.Kende dokonał podziału konfliktów
zbrojnych opierając się na kryteriach zakresu
przestrzennego i przyczyn prowadzenia
wojen. Wyodrębnił w ten sposób konflikty:

a) rozgrywające się na terytorium danego
państwa wskutek dążeń do obalenia
istniejącej władzy ( antyrzadowe)
b) toczące się na terytorium danego kraju w
imię dążeń religijnych, etnicznych i
mniejszościowych,
c) prowadzone przez armie dwóch lub więcej
stron walczących poza własnymi granicami (
kategoria stosowana głównie w
opracowaniach wojskowych) .

Typologia konfliktów zbrojnych-
kryterium: konflikt interesów:

1)Konflikt graniczny – dotyczy kształtu linii granicznej
bądź też chęci rozciągnięcia kontroli na całe
terytorium przeciwnika. Przykład konflikt niemiecko-
francuski.
2)Konflikt mający na celu narzucenie władzy w obcym
kraju: Może mieć pewne powiązania ze sporami
granicznymi . Jego konsekwencją jest wojna między
dwoma krajami.
3)Konflikty na tle ideologicznym – charakterystyczny
dla okresu zimnej wojny jako konfrontacja Wschodu z
Zachodem. Ideologizacja konfliktu globalnego
przekładała się na specyficzny charakter konfrontacji
w postaci umiędzynaradawiania konfliktów krajowych.

4)Konflikty religijne – koncentruje się na konfrontacji
wyznawanych wartości w połączeniu z tradycją, przy
czym religijna odmienność staje się dodatkiem do sporów
na tle politycznym.
5)Konflikty na tle ekonomicznym – stały się jednymi z
najczęściej występujących po 1945r. Występowanie na
danym terytorium bogactw naturalnych sprzyja
gwałtownemu występowaniu przemocy, przemieniając ją
w długotrwały konflikt transnarodowy, w którym
zasadniczą rolę odgrywa chęć kontroli nad zasobami
naturalnymi. Czynnikiem konfliktogennym jest
potencjalne bogactwo, a nie jego stan faktyczny.
6)Konflikty na tle etnicznym – charakteryzuje się
podłożem psychologicznym, a nie materialnym,
pozbawiony racjonalnego wytłumaczenia. Powstaje w
oparciu o tendencje nacjonalistyczne, które integrują w
grupy poczuwające się do własnej odrębnej przeszłości,
języka czy kultury będących wyznacznikami ich
odmiennej tożsamości.

POJĘCIA:

-

Napięcie

wyraża się ujawnieniem sprzecznych postaw lub

interesów skonfliktowanych stron i jest stanem o
najmniejszym natężeniu. W określonych sytuacjach może
ewoluować w kierunku eskalacji, czyli kryzysu. Jednakże sama
niezgodność między stronami nie musi prowadzić do konfliktu
zbrojnego, ale jego konsekwencją może być na przykład
ochłodzenie bilateralnych relacji międzypaństwowych.
-

Napięcie antagonizm

w którym ciężko odszukać się

wyraźnie sprecyzowanego przedmiotu wzajemnych roszczeń
lub też pozbawiwszy dyskusję cech racjonalności i
rzeczywistości, podmiot kontrowersji pozostaje w cieniu
argumentów o charakterze emocjonalnym i ideologicznym.
Odmiana niekorzystnie kształtujących się na arenie
międzynarodowej stosunków między stronami ( państwami,
grupami etnicznymi, religijnymi itp.)
J. Czaputowicz System czy nie ład? Bezpieczeństwo
europejskie u progu XXI wieku Warszawa 1998 s.16

Napięcie

– stan stosunków

międzynarodowych ujawniających
sprzeczności postaw. W stosunkach
międzynarodowych odzwierciedla
odmienne traktowanie pojęcia interes
narodowy.

Kryzys

jest wynikiem nierozwiązanego,

czyli przedłużającego się w czasie stanu
napięcia bądź – jak ujął to Józef Kukułka –
powstania tak zwanego zespołu napięć
niemożliwych do zredukowania. W
rezultacie powstaje zjawisko określane
mianem kryzysu.

W sferze stosunków międzynarodowych
kryzys, uznawany za „stan pomiędzy
wojną a pokojem”.

Kryzys

to stan rzeczy lub stadium sporu,

kiedy przeciwstawność interesów stron są
na tyle poważne, iż brak jest wyraźnych
perspektyw ich załagodzenia następuje
zablokowanie dotychczas
podejmowanych prób odnalezienia
kompromisu.

J. Czaputowicz System czy nieład? Bezpieczeństwo
europejskie u progu XXI wieku Warszawa 1998 s.1

6

Spór

– faza następująca po kryzysie, w

przypadku niemożliwości rozwiązania
jego konsekwencją jest konflikt, za
patologiczne zjawisko uważa się
niemożliwość jego pokojowego
rozwiązania.

Spór

– kategoria w stosunkach

międzynarodowych wpływająca na ich
trwanie pokoju i bezpieczeństwa
międzynarodowego. Oznacza
konkurencję roszczeń.

J. Czaputowicz System czy nie ład?
Bezpieczeństwo europejskie u progu XXI wieku
Warszawa 1998 s.16

Konflikt

– szczególna odmiana sporu, którego

gwałtowność wyraża się w realnej groźbie użycia sił
zbrojnych, zaszłym już fakcie zastosowania
argumentów militarnych.
J. Czaputowicz System czy nie ład? Bezpieczeństwo
europejskie u progu XXI wieku Warszawa 1998 s.16

Konflikt

terminem tym określa się sprzeczność

interesów, poglądów, jak również spór, zatarg, które
mogą prowadzić do pojednawczego stanowiska obu
stron bądź też ograniczenia lub unicestwienia jednej
z nich.

Konflik

t może też oznaczać eskalację żądań, gróźb,

sankcji ekonomicznych, blokad czy interwencji
zbrojnej.– Konflikt zbrojny – stan walki zbrojnej, w
której co najmniej jednej z walczących stron biorą
regularne siły zbrojne.

Bolesław Balcerowicz za

konflikt zbrojny

uważa

działania sił zbrojnych przeciwstawnych państw
(narodów, klas, grup społecznych) prowadzone na
ograniczoną skalę ( pod względem zakresu celów,
środków, obszaru, czasu trwania) przyrównując go
do „małej wojny” czyli sprowadzenia do wszelkich
działań z użyciem sił zbrojnych oraz
zorganizowanych uzbrojonych grup.

Konflikt zbrojny

– sprzeczność powstała między

państwami rozwiązywana przy wykorzystaniu sił
zbrojnych z punktu widzenia form i sposobów
stosownej przemocy zbrojnej do konfliktów
zbrojnych zalicza się: wojnę, interwencję zbrojną,
incydent zbrojny, przewrót wojskowy, blokadę
zbrojną i inne.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa
narodowego Warszawa 1992, s. 42

Wojna

jest stanem społeczeństwa, w którym

ostry konflikt zewnętrzny lub wewnętrzny
wyrosły z dotychczasowej polityki
rozwiązywany jest środkami przemocy

J. Wiatr. Socjologia wojskowa Warszawa 1982, s.43

Wojna

– kontynuacja polityki prowadzona

środkami przemocy w celu zmuszenia
przeciwnika do spełnienia naszej woli, nosi
charakter krwawej walki zbrojnej staczanej
przez zorganizowane siły zbrojne.

F. Skibiński Rozważania o sztuce wojenne,
Warszawa 1978, s.29

Wojna

– wg Carla von Clausewitza „ Wojna jest nie tylko

czynem politycznym, lecz prowadzonym narzędziem polityki,
dalszym ciągiem stosunków politycznych, przeprowadzeniem
ich innymi środkami.” Wojna zostaje wywołana przez stosunki
polityczne rządów i narodów. Cechą odrębną wojny jest
natura stosowanych przez nią środków. Wojna jest środkiem
realizacji celu politycznego. „Wojna jest aktem przemocy aby
zmusić przeciwnika do wykonania naszej woli” to znaczy
obezwładnienie przeciwnika. Siły zbrojne nieprzyjaciela należy
zniszczyć to jest doprowadzić do stanu w który nie będą
zdolne do dalszej walki. Kraj należy zdobyć, gdyż w kraju
mogłyby powstać nowe siły zbrojne. Nawet po osiągnięciu
obu tych celów nie można mówić o zakończonej wojnie dopóki
wola nieprzyjaciela nie zostanie złamana to znaczy dopóki
jego rząd i sojusznicy nie będą zmuszeni do podpisania
pokoju a naród do poddania się. Wojna jest niczym innym jak
dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków.

Carl von Clausewitz O wojnie s.23,27-28,763, Lublin 1995

Współczesne konflikty

Wbrew powszechnym oczekiwaniom po
zakończeniu II wojny światowej nie ustały
konflikty zbrojne. Do dnia dzisiejszego
wyliczono, że po 1945 r. miało miejsce
około 2,5 tys. większych konfliktów
zarówno międzypaństwowych jak i
konfliktów wewnętrznych, które były
inspirowane z zewnątrz, a często
prowadziły do wojen domowych.

Współczesne konflikty zbrojne mają różne
podłoże. Jedne z krajów walczą o
uzyskanie niepodległości, inne o wpływy,
a jeszcze inne przeżywają wojny
domowe. Do najczęściej wymienianych
przyczyn konfliktów, należą przede
wszystkim różnice kulturowe, etniczne i
religijne. Coraz częściej zalicza się do
nich również zagrożenia ekologiczne.

Konflikty:



Konflikt Basków – 1959r



Konflikt w Jugosławii – 1991r



Konflikt w Czeczeni – 1994r



Konflikt w Afganistanie (interwencja NATO w
Afganistanie) – od 2001r



Konflikt palestyńsko-izraelski



Afryka w tym: Czad, Sierra Leone, Somalia,
Republika Konga, Sudan, Rwanda,



Kontynent Amerykański w tym : Peru i
Kolimbia

Przyczyny współczesnych
wojen:



Globalizacja



Procesy ekonomiczne, kulturowo-
religijne, komunikacyjne



Problemy etniczne



Międzynarodowy terroryzm



Międzynarodowa przestępczość

Główne cechy:

- narzucanie „prawem silniejszego” swojej woli
słabszym
- brak wyraźnego początku i końca działań wojennych
- o wybuchu i prowadzeniu wojny decyduje mniejszość
wykazująca większą gotowość do prowadzenia działań
wojennych
- funkcjonowanie ekonomii wojennej charakteryzującej
się bezrobociem i wysokim działaniem importu
- zastąpienie tradycyjnego traktatu pokojowego
procesem pokojowym
- nowe technologie, wojny w cyberprzestrzeni –
cyberprzestrzeń



Współczesne konflikty zbrojne w
większości wypadków nie są toczone
przez państwa lecz społeczności
szukające samoidentyfikacji.



Strategia „nowych wojen” w znacznym
stopniu polega na uderzeniu i
wtopieniu się w cywilną sferę życia.



Współczesne konflikty toczą się
najczęściej na obszarach z długoletnią
„tradycją wojny”.



Podnoszenie się aktywności w
cyberprzestrzeni.



„Wszystko może stać się bronią, a
każdy bojownikiem czy żołnierzem”.



Ważnym zjawiskiem są dzieci-żołnierze!



„Wojna rodzi wojnę”

Skutki wojen:



Starty w ludności (duże straty w ludności
cywilnej).



Niszczenie struktur społecznych.



Zmiana map świata.



„dzieci żołnierze”



Wydatki wojenne – załamanie gospodarki
państwa.



Zmiana świadomości narodowej –
militaryzacja społeczeństw, utrwalanie
stereotypów, dążenie do posiadania
broni jądrowej.

Koniec 