Przemoc w stosunkach międzywojennych
Wiadomo, że każda wojna ma swoje przyczyny. Najsłynniejszy teoretyk wojny Carl von Clausewitz w swoim dziele „O wojnie” napisał słynne zdanie: „Wojna jest nie tylko czynem politycznym, lecz i prawdziwym narzędziem polityki, dalszym ciągiem stosunków politycznych, przeprowadzaniem ich innymi środkami”. Dalej Clausewitz stwierdza, iż „Wojna jakiejś zbiorowości, całych narodów, a zwłaszcza narodów cywilizowanych zawsze wypływa z danej sytuacji politycznej i wywołują ją tylko pobudki polityczne. Jest ona przeto czynem politycznym”.
Przyczyny wybuchu wojen
Wpływ działań jednostki (wymiar indywidualny):
Koncepcja Michaela Howarda- działania racjonalne (przemyślane przez przywódców i wykalkulowane konsekwencje) oraz irracjonalne (duża doza ryzyka, brak racjonalnych kalkulacji odnośnie do konsekwencji ) oraz czynnik tak zwanego błędnego postrzegania.
Wpływ ustroju państwa i budowy struktur społecznych :
1. Koncepcje różnicujące systemy i społeczeństwa na pokojowe i skore do sięgania po argument przemocy. Pokojowymi systemami są demokracje, które łączy się z systemem gospodarczym warunkującym poziom rozwoju gospodarczego – im wyższy poziom rozwoju ekonomicznego ( państwa dobrobytu ), tym więcej demokracji, a zarazem tym mniejsza agresywność społeczeństwa. Przemoc jest podyktowana zasadniczo działaniami defensywnymi.
2. Marksizm- leninizm – kładzie nacisk na agresywna naturę systemu kapitalistycznego, którego nie pohamowana chęć zysku prowadzi do ekspansji ekonomicznej i militarnej, a zatem do konfrontacji zbrojnej z przeciwnikami ( potencjalnymi ofiarami ).
Ujęcie systemowe:
Koncepcje, według których przyczyny wybuchu wojen należy dopatrywać się w suwerenności państw działających w zanarchizowanym, poliarchicznym środowisku międzynarodowym. W świecie pozbawionym nadrzędnej władzy przemoc jest wyrazem suwerennej decyzji określonych władz państwowych. Trzy powojenne konfiguracje geopolityczne ( układ bipolarny, multipolarny i unipolarny ) nie zapobiegły wybuchowi konfliktów zbrojnych .
Perspektywa globalna :
Wojny i konflikty zbrojne to cyklicznie powtarzające się procesy. Ilustrują je tak zwane długie cykle Kondratiewa, łącząc globalny rozwój ekonomiczny z wybuchem wielkich konfliktów zbrojnych będących następstwem przechodzenia z jednego okresu do drugiego.
Polemologia uznaje, że przyczyn wojen należy szukać na trzech poziomach.
Stanowią je :
- przyczyny strukturalne, zależne od rozwoju techniki, poziomu rozwoju ekonomicznego i sytuacji demograficznej,
- przyczyny koniunkturalne, głównie polityczne: alianse, koalicje, zmiany opinii publicznej pod wpływem ideologii i propagandy lub religii,
- przyczyny okazjonalne(bezpośrednie): nie przewidziane incydenty, prowokacje itp.
Czynniki powodujące wojny:
1. Czynniki ekonomiczne:
- napięcia wewnętrzne o charakterze gospodarczym
- uzależnienia zewnętrzne
- rywalizacja o miejsce w podziale pracy
2. Czynniki polityczne :
- wewnętrzne napięcia społeczno-polityczne
- podziały etniczne
- roszczenia terytorialne
- poczucie zagrożenia bezpieczeństwa
- działalność opozycji
-ingerencja innych państw w rozwiązywanie problemów,
-nadmierne zbrojenia,
3. Czynniki ideologiczne:
- ustrojowe
- religijne
- motywacje historyczne
- uprzedzenia rasowe
WOJNY WSPÓŁCZESNE
Jak pisał C. Clausewitz - każda epoka ma swoje wojny. Swoje wojny mają więc i nasze czasy. Różnią się one od poprzednich na tyle na ile odmienne są podstawowe charakterystyki życia społecznego, życia międzynarodowego i międzynarodowego ładu. Są to wojny przełomu epok, przełomu cywilizacji: industrialnej i informacyjnej - to wojny postępującej globalizacji i wciąż kształtującego się po zimnowojennego ładu międzynarodowego.
Epoka industrialna zrodziła armie masowe, które starły się na polach bitew I wojny światowej. Efektem mechanizacji była wojna mobilna dominująca podczas II wojny światowej. W wieku informacji powstała wojna cybernetyczna, w której główną rolę odgrywa właśnie informacja.
Postrzeganie epoki powojennej zniekształca obraz, gdyż wojna jest nieodłącznym atrybutem historii ludzkości. A zatem łączenie liczby konfliktów zbrojnych po 1945 r. z globalnym wskaźnikiem wzrostu życia nie znajduje uzasadnienia. Tak zwane państwa uprzemysłowione stanowią zaledwie niespełna 20 % całej międzynarodowej społeczności, a zatem ich wskaźniki gospodarcze powinny determinować częstotliwość konfliktów zbrojnych, które koncentrują się na pozostałych 80% obszarów.
Wojna w oczach realistów i idealistów
Realizm
Koncentruje się głównie na konfrontacji między państwami bądź wielkimi grupami społecznymi , uważa , że przełom stuleci oraz głębokie przeobrażenia ładu międzynarodowego nie wykorzeniły tradycji wojny i chęci podporządkowania sobie słabszych państw przez silniejsze. W stosunkach między państwami wciąż liczą się takie czynniki, jak siła państw, a jej konsekwencja jest sięganie po przemoc.
Idealizm
Zakłada wyeliminowanie wojny jako naturalną konsekwencję procesu ewolucji ludzkości, która pozbędzie się barbarzyńskich instynktów. Współczesny świat zdaje się potwierdzać idealistyczną wizję pokojowego współzawodnictwa między narodami .
Obie koncepcje są dalekie od ujmowania wojny i upatrywania w niej narzędzia polityki. Akcentują istnienie wojny, choć widza różne motywy jej przeciwdziałania. Obie też, dostrzegając globalizację, widzą wojnę nie w kategoriach jej nieuchronności, ale stawiają zasadnicze pytanie o możliwość jej uniknięcia we współczesnych realiach.
W nauce o stosunkach międzynarodowych można spotkać wiele rodzajów klasyfikacji konfliktów zbrojnych. Określają one ich charakter biorąc pod uwagę różne kryteria oceny.
Przy klasyfikacji konfliktów zbrojnych można najczęściej spotkać się ze stosowaniem kryteriów:
-statusu prawnomiędzynarodowego podmiotów biorących w nich udział
-sprawiedliwości
-aspektu prawnego
-skali przestrzennej prowadzonych działań zbrojnych
-charakteru realizowanych przez strony celów
- sposobu prowadzenia działań
- rodzaju użytej broni
Jeśli chodzi o kryterium dotyczące statusu prawnomiędzynarodowego stron uczestniczących w walkach, konflikty dzielimy na:
1) Międzynarodowe - do nich zaliczamy konflikty, w których biorą udział państwa lub grupy państw, wojny kolonialne(narodowo-wyzwoleńcze
2) Niemiędzynarodowe (wewnętrzne) - w nich uczestniczą ugrupowania polityczne wewnątrzpaństwowe, które coraz częściej korzystają z pomocy zewnętrznej co może doprowadzić do umiędzynarodowiania konfliktu wewnętrznego.
Znaną już w czasach rzymskich, a do dziś stosowaną, jest rozróżnianie konfliktów zbrojnych posługując się kryterium sprawiedliwości. Podział na:
1) Wojny sprawiedliwe, przede wszystkim takie, które nie miały charakteru zaborczego: obronne, narodowo-wyzwoleńcze.
2) Wojny niesprawiedliwe, mający charakter agresywny i zaborcze cele.
Z kolei zwracają szczególną uwagę na aspekt prawny, konflikty zbrojne dzieli się na:
-legalne, które mają prawne uzasadnienie
-nielegalne- zabronione przez prawo międzynarodowe
Ze względu na skalę zaangażowanych sił oraz stopień wywołania napięć w regionie możemy dokonać podziału na konflikty:
- globalne
- regionalne
- lokalne
Posługując się kategorią celów, do których dążą strony wojujące wyróżnia się wojny:
-agresywne ( napastnicze) zaborcze, kolonialne,
-obronne- antykolonialne, narodowowyzwoleńcze, skierowane przeciwko obcej dominacji.,
-prewencyjne – zmierzające do zapobiegania lub odsunięcia zagrożeń militarnych.
Przy zastosowaniu kryteriów odnoszących się do sposobów oraz środków w jakich są prowadzone działania bojowe możemy wyróżnić wojnę lądową, powietrzna lub morską. Mogą też wystąpić typy mieszane np. wojna powietrzno-lądowa.
Gdy rozpatrujemy rodzaje środków użytych do prowadzenia walki – mówimy o wojnie: atomowej, chemiczne, biologicznej, konwencjonalnej.
I.Kende dokonał podziału konfliktów zbrojnych opierając się na kryteriach zakresu przestrzennego i przyczyn prowadzenia wojen. Wyodrębnił w ten sposób konflikty:
a) rozgrywające się na terytorium danego państwa wskutek dążeń do obalenia istniejącej władzy ( antyrzadowe)
b) toczące się na terytorium danego kraju w imię dążeń religijnych, etnicznych i mniejszościowych,
c) prowadzone przez armie dwóch lub więcej stron walczących poza własnymi granicami ( kategoria stosowana głównie w opracowaniach wojskowych) .
Typologia konfliktów zbrojnych- kryterium: konflikt interesów:
1) Konflikt graniczny – dotyczy kształtu linii granicznej bądź też chęci rozciągnięcia kontroli na całe terytorium przeciwnika. Przykład konflikt niemiecko-francuski.
2) Konflikt mający na celu narzucenie władzy w obcym kraju: Może mieć pewne powiązania ze sporami granicznymi . Jego konsekwencją jest wojna między dwoma krajami.
3) Konflikty na tle ideologicznym – charakterystyczny dla okresu zimnej wojny jako konfrontacja Wschodu z Zachodem. Ideologizacja konfliktu globalnego przekładała się na specyficzny charakter konfrontacji w postaci umiędzynaradawiania konfliktów krajowych.
4) Konflikty religijne – koncentruje się na konfrontacji wyznawanych wartości w połączeniu z tradycją, przy czym religijna odmienność staje się dodatkiem do sporów na tle politycznym.
5) Konflikty na tle ekonomicznym – stały się jednymi z najczęściej występujących po 1945r. Występowanie na danym terytorium bogactw naturalnych sprzyja gwałtownemu występowaniu przemocy, przemieniając ją w długotrwały konflikt transnarodowy, w którym zasadniczą rolę odgrywa chęć kontroli nad zasobami naturalnymi. Czynnikiem konfliktogennym jest potencjalne bogactwo, a nie jego stan faktyczny.
6) Konflikty na tle etnicznym – charakteryzuje się podłożem psychologicznym, a nie materialnym, pozbawiony racjonalnego wytłumaczenia. Powstaje w oparciu o tendencje nacjonalistyczne, które integrują w grupy poczuwające się do własnej odrębnej przeszłości, języka czy kultury będących wyznacznikami ich odmiennej tożsamości.
POJĘCIA:
-Napięcie wyraża się ujawnieniem sprzecznych postaw lub interesów skonfliktowanych stron i jest stanem o najmniejszym natężeniu. W określonych sytuacjach może ewoluować w kierunku eskalacji, czyli kryzysu. Jednakże sama niezgodność między stronami nie musi prowadzić do konfliktu zbrojnego, ale jego konsekwencją może być na przykład ochłodzenie bilateralnych relacji międzypaństwowych.
-Napięcie antagonizm w którym ciężko odszukać się wyraźnie sprecyzowanego przedmiotu wzajemnych roszczeń lub też pozbawiwszy dyskusję cech racjonalności i rzeczywistości, podmiot kontrowersji pozostaje w cieniu argumentów o charakterze emocjonalnym i ideologicznym. Odmiana niekorzystnie kształtujących się na arenie międzynarodowej stosunków między stronami ( państwami, grupami etnicznymi, religijnymi itp.)
Napięcie – stan stosunków międzynarodowych ujawniających sprzeczności postaw. W stosunkach międzynarodowych odzwierciedla odmienne traktowanie pojęcia interes narodowy.
Kryzys jest wynikiem nierozwiązanego, czyli przedłużającego się w czasie stanu napięcia bądź – jak ujął to Józef Kukułka – powstania tak zwanego zespołu napięć niemożliwych do zredukowania. W rezultacie powstaje zjawisko określane mianem kryzysu.
W sferze stosunków międzynarodowych kryzys, uznawany za „stan pomiędzy wojną a pokojem”.
Kryzys to stan rzeczy lub stadium sporu, kiedy przeciwstawność interesów stron są na tyle poważne, iż brak jest wyraźnych perspektyw ich załagodzenia następuje zablokowanie dotychczas podejmowanych prób odnalezienia kompromisu.
Spór – faza następująca po kryzysie, w przypadku niemożliwości rozwiązania jego konsekwencją jest konflikt, za patologiczne zjawisko uważa się niemożliwość jego pokojowego rozwiązania.
Spór – kategoria w stosunkach międzynarodowych wpływająca na ich trwanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Oznacza konkurencję roszczeń.
Konflikt – szczególna odmiana sporu, którego gwałtowność wyraża się w realnej groźbie użycia sił zbrojnych, zaszłym już fakcie zastosowania argumentów militarnych.
Konflikt terminem tym określa się sprzeczność interesów, poglądów, jak również spór, zatarg, które mogą prowadzić do pojednawczego stanowiska obu stron bądź też ograniczenia lub unicestwienia jednej z
Konflikt może też oznaczać eskalację żądań, gróźb, sankcji ekonomicznych, blokad czy interwencji zbrojnej.– Konflikt zbrojny – stan walki zbrojnej, w której co najmniej jednej z walczących stron biorą regularne siły zbrojne.
Bolesław Balcerowicz za konflikt zbrojny uważa działania sił zbrojnych przeciwstawnych państw (narodów, klas, grup społecznych) prowadzone na ograniczoną skalę ( pod względem zakresu celów, środków, obszaru, czasu trwania) przyrównując go do „małej wojny” czyli sprowadzenia do wszelkich działań z użyciem sił zbrojnych oraz zorganizowanych uzbrojonych grup.
Konflikt zbrojny – sprzeczność powstała między państwami rozwiązywana przy wykorzystaniu sił zbrojnych z punktu widzenia form i sposobów stosownej przemocy zbrojnej do konfliktów zbrojnych zalicza się: wojnę, interwencję zbrojną, incydent zbrojny, przewrót wojskowy, blokadę zbrojną i inne.
Wojna jest stanem społeczeństwa, w którym ostry konflikt zewnętrzny lub wewnętrzny wyrosły z dotychczasowej polityki rozwiązywany jest środkami przemocy
Wojna – kontynuacja polityki prowadzona środkami przemocy w celu zmuszenia przeciwnika do spełnienia naszej woli, nosi charakter krwawej walki zbrojnej staczanej przez zorganizowane siły zbrojne.
Wojna – wg Carla von Clausewitza „ Wojna jest nie tylko czynem politycznym, lecz prowadzonym narzędziem polityki, dalszym ciągiem stosunków politycznych, przeprowadzeniem ich innymi środkami.” Wojna zostaje wywołana przez stosunki polityczne rządów i narodów. Cechą odrębną wojny jest natura stosowanych przez nią środków. Wojna jest środkiem realizacji celu politycznego. „Wojna jest aktem przemocy aby zmusić przeciwnika do wykonania naszej woli” to znaczy obezwładnienie przeciwnika. Siły zbrojne nieprzyjaciela należy zniszczyć to jest doprowadzić do stanu w który nie będą zdolne do dalszej walki. Kraj należy zdobyć, gdyż w kraju mogłyby powstać nowe siły zbrojne. Nawet po osiągnięciu obu tych celów nie można mówić o zakończonej wojnie dopóki wola nieprzyjaciela nie zostanie złamana to znaczy dopóki jego rząd i sojusznicy nie będą zmuszeni do podpisania pokoju a naród do poddania się. Wojna jest niczym innym jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków.
Współczesne konflikty
Wbrew powszechnym oczekiwaniom po zakończeniu II wojny światowej nie ustały konflikty zbrojne. Do dnia dzisiejszego wyliczono, że po 1945 r. miało miejsce około 2,5 tys. większych konfliktów zarówno międzypaństwowych jak i konfliktów wewnętrznych, które były inspirowane z zewnątrz, a często prowadziły do wojen domowych.
Współczesne konflikty zbrojne mają różne podłoże. Jedne z krajów walczą o uzyskanie niepodległości, inne o wpływy, a jeszcze inne przeżywają wojny domowe. Do najczęściej wymienianych przyczyn konfliktów, należą przede wszystkim różnice kulturowe, etniczne i religijne. Coraz częściej zalicza się do nich również zagrożenia ekologiczne.
Przyczyny współczesnych wojen:
Globalizacja
Procesy ekonomiczne, kulturowo-religijne, komunikacyjne
Problemy etniczne
Międzynarodowy terroryzm
Międzynarodowa przestępczość
Główne cechy:
- narzucanie „prawem silniejszego” swojej woli słabszym
- brak wyraźnego początku i końca działań wojennych
- o wybuchu i prowadzeniu wojny decyduje mniejszość wykazująca większą gotowość do prowadzenia działań wojennych
- funkcjonowanie ekonomii wojennej charakteryzującej się bezrobociem i wysokim działaniem importu
- zastąpienie tradycyjnego traktatu pokojowego procesem pokojowym
- nowe technologie, wojny w cyberprzestrzeni – cyberprzestrzeń
Współczesne konflikty zbrojne w większości wypadków nie są toczone przez państwa lecz społeczności szukające samoidentyfikacji.
*Strategia „nowych wojen” w znacznym stopniu polega na uderzeniu i wtopieniu się w cywilną sferę życia.
*Współczesne konflikty toczą się najczęściej na obszarach z długoletnią „tradycją wojny”.
*Podnoszenie się aktywności w cyberprzestrzeni.
*„Wszystko może stać się bronią, a każdy bojownikiem czy żołnierzem”.
*Ważnym zjawiskiem są dzieci-żołnierze!
*„Wojna rodzi wojnę”
Skutki wojen:
Starty w ludności (duże straty w ludności cywilnej).
Niszczenie struktur społecznych.
Zmiana map świata.
„dzieci żołnierze”
Wydatki wojenne – załamanie gospodarki państwa.
Zmiana świadomości narodowej – militaryzacja społeczeństw, utrwalanie stereotypów, dążenie do posiadania broni jądrowej.