ROZWÓJ SOMATYCZNY I

MOTORYCZNI W OKRESIE

NOWORODKOWYM I NIEMOWLĘCYM

Okres noworodkowy



Od urodzenia do ukończenia 28 dni dziecko nazywamy
noworodkiem. Jego przeciętny ciężar waha się od 2800
g do 3500 g, a długość ciała wynosi około 50-52
centymetrów. Dziecko rodzi się z wykształconymi
narządami zmysłów. Jego analizatory są gotowe do
funkcjonowania już od pierwszych chwil życia. W ciągu
pierwszego miesiąca życia dziecko przystosowuje się
do zmienionych warunków oddychania, pobierania
pokarmu, wydalania zbytecznych dla organizmu
produktów itp. Wydatne zmiany w rozwoju fizycznym
dziecka następują w okresie niemowlęcym, który
przypada na pierwszy rok życia.

 
Okres niemowlęcy



Trwający od drugiego
miesiąca do ukończenia
pierwszego roku życia. W
okresie tym zawiązują się
pierwsze reakcje
emocjonalno-społeczne,
zaczyna kształtować się
swoista więź uczuciowa
między otoczeniem (głównie
z matką). Dziecko w ciągu
pierwszego roku życia bardzo
wiele się uczy.

ROZWÓJ SOMATYCZNY



W rozwoju somatycznym największą wagę przywiązuje się do
przyboru masy ciała. Upraszczając można go opisać regułą: niemowlę
ok. czwartego miesiąca życia podwaja, a ok. jedenastego miesiąca
życia potraja swoją masę urodzeniową. Jednocześnie w ciągu
pierwszego roku życia długość ciała zwiększa się średnio o 25 cm.
Najintensywniejsze przyrosty obserwuje się w I kwartale życia, nieco
słabsze w II, najmniejsze zaś w III i IV kwartale pierwszego roku życia.
Dokładnie rozwój somatyczny (opisywane parametry: masa i długość
ciała, obwody głowy i klatki piersiowej) określa się na podstawie tzw.
tablic (siatek) centylowych. Wykreślone na nich krzywe obrazujące
rozwój dziecka powinny przebiegać w jednym przedziale centylowym,
ewentualnie przechodzić do sąsiedniego. Krzywe obrazujące
wzmiankowane powyżej parametry powinny mieścić się w tych
samych, lub sąsiadujących przedziałach centylowych. W przeciwnym
razie może zachodzić podejrzenie zaburzeń rozwoju somatycznego. 

Siatka centylowa wysokości ciała (B-v) chłopców
warszawskich

Siatka centylowa masy ciała chłopców
warszawskich

Siatka centylowa wysokości ciała (B-v) dziewcząt
warszawskich

Siatka centylowa masy ciała dziewcząt
warszawskich

Rozwój motoryczny okresu noworodkowego
i niemowlęcego



Bezradnego i bezbronnego noworodka przychodzącego na świat
charakteryzuje znacząca ilość odruchów, które nazywamy
odruchami bezwarunkowymi. Wrodzony mechanizm tych
ruchów pozwala na niezawodność, niezmienność i
natychmiastowość reakcji na odbierane bodźce. Przykładem
odruchów bezwarunkowych może być zwężanie źrenicy przy
ostrym świetle, odruchy ziewania czy czkawki, a także
stopniowo zanikający odruch Babińskiego (wyprost palucha i
rozstawienie pozostałych palców po podrażnieniu właściwej
okolicy stopy) lub odruch Moro (gwałtowne bodźce odczuwane
przez dziecko powodują wykonanie rączkami i nóżkami ruchu
obejmującego). Rezultatem reakcji organizmu, będącego
wynikiem uczenia się, jest powstawanie odruchów o charakterze
warunkowym.



Charakterystyką motoryczności człowieka w okresie noworodkowym jest wykonywanie
ruchów błędnych (mających nikły związek z rzeczywistością). Ruchy te są:



- nieskierowane na cel,



- nie powiązane ze sobą (nieskoordynowane),



- nieopanowane (dokonujące się mimo woli,



bez świadomości i zamiaru wykonania ich).



W początkowej fazie okresu noworodkowego i niemowlęcego sfera sensoryczna
(zmysłowa) nie jest zbyt mocno powiązana ze sferą motoryczną (ruchową). Jednak
pod wpływem powtarzających się sytuacji (rezultat dojrzewania ośrodków korowych i
doskonalenia poszczególnych analizatorów) następuję stopniowe wiązanie sfery
ruchowej i sensorycznej [Osiński 2003]. Rezultatem powiązania bodźców sensorycznych
z motorycznymi jest powstanie reakcji zwanej ruchami „sensomotorycznymi”
[Szuman 1957; Gilewicz 1964]. W dalszej fazie wraz z rozwojem i doskonaleniem ruchów
chwytnych rozwija się niezwykle ważna czynność, jaką jest lokomocja. Od unoszenia
głowy, poprzez różnego rodzaju formy siadów, pełzania i raczkowania dziecko
przechodzi do samodzielnego chodu. Czynność ta jest ściśle powiązana z uzyskaniem
przez dziecko wertykalnej (wyprostnej) pozycji ciała. Rozwój motoryczny niemowlęcia to
również „etap ruchów manipulacyjnych”. Etap ten według Przewędy [1980] wyposaża
dziecko w najistotniejszą wiedzę o otaczającym Go świecie. Pozwala rozpoznać, czy dany
przedmiot jest blisko czy daleko, zauważa różnice między zimnem a ciepłem, uczy się
rozpoznawać kolory. Cały czas pogłębia swą wiedzę i doświadczenie na temat tak bardzo
ciekawego i interesującego otoczenia.

Dziecko w 1 miesiącu życia:



ma zgięte kończyny (przewaga napięcia

mięśni zginaczy nad prostownikami),
wykonuje nimi spontaniczne ruchy, skręca
głowę na boki, w pozycji na brzuszku chwilami
chwiejnie unosi głowę;



zwraca oczy i głowę w kierunku światła, udaje

się mu skupiać wzrok na twarzy osoby
badającej lub pielęgnującej;



wydaje krótkie dźwięki gardłowe, reaguje na

dźwięki;



przytulony uspakaja się, reaguje na emocje

otoczenia;

Dziecko w 2 miesiącu
życia:



utrzymuje głowę przy podciąganiu
do pozycji siedzącej, w pozycji na
brzuszku unosi głowę na dłużej;



zaczyna śledzić wzrokiem osobę
poruszającą się, wodzi oczami
okrężnie i na boki, skupia wzrok na
twarzach osób na nieco dłużej;



słucha melodyjek/pozytywek,
grzechotki dzwonka;



uśmiecha się, reaguje mimiką na
kontakt z osobą pielęgnującą czy
badającą;

Dziecko w 3 miesiącu życia:



pewnie unosi głowę w pozycji na brzuszku,

potrafi w tej pozycji oprzeć się na
przedramionach, w pozycjach siedzącej i
pionowej pewnie utrzymuje głowę, mocno
kopie;



potrafi dłużej skupiać wzrok zarówno na

osobach jak i przedmiotach;



poszukuje wzrokiem źródła dźwięków;



odpowiada uśmiechem na uśmiech

pielęgnującego i badającego, bawi się rękami;

Dziecko w 4 miesiącu życia:



w pozycji na brzuszku,

podpierając się na
ramionach pewni
podnosi klatkę piersiową,
nóżki w tej pozycji są
wyprostowane lub w pół
wyprostowane;



próbuje chwytać klocek;



głośno śmieje się;



grucha w odpowiedzi do

osób zabawiających;

Dziecko w 5 miesiącu życia:



w pozycji na brzuszku opiera się na dłoniach,

w każdej pozycji bardzo sztywno trzyma
głowę, próbuje obrotów na boki;



ściąga pieluchę z twarzy, chwyta zabawkę

leżącą w zasięgu ręki (wykonując obroty na
boki);



odwraca się za źródłem dźwięków, wydaje

okrzyki radości;



"szaleje" podczas zabawy;

Dziecko w 6 miesiącu życia:



potrafi obracać się wokół osi ciała, zaczyna

odwracać się z pleców na brzuszek i na
odwrót, trzymane pionowo częściowo
utrzymuje ciężar ciała;



bawi się pod kontrolą wzroku swoimi rękami,

pewnie chwyta zabawki, siedząc z oparciem
chwyta przedmioty jedną ręką;



"grucha" do głosu czy muzyki;



zwraca głowę do mówiącego i reaguje mimiką

na intonację głosu;

Dziecko w 7 miesiącu życia:



siedzi przez chwilę bez
podtrzymywania, pewnie
odwraca się z pleców na
brzuszek i odwrotnie, pełza
do tyłu i okrężnie;



szuka zabawek, które upadły;



zaczyna gaworzyć
wymawiając sylaby, wydaje
kilka (3-4) różnych dźwięków;



próbuje pić z filiżanki;

Dziecko w 8 miesiącu życia:



bez podparcia siedzi
pewnie, udaje się mu
siadać samodzielnie,
pełza także do przodu,
próbuje raczkować;



próbuje przekładać
drobne zabawki z ręki
do ręki;



dla zwrócenia uwagi
zaczyna krzyczeć;



zauważa odbicie w
lustrze;

Dziecko w 9 miesiącu życia:



sprawnie raczkuje, postawione

przy szczebelkach łóżeczka
(czy poręczy) stoi,
utrzymywane pod pachami
wykonuje ruchy chodzenia;



dość pewnie przekłada z ręki

do ręki drobne przedmioty;



udaje się mu wymawiać

pierwsze słowa dwusylabowe;



jest zainteresowane

otoczeniem, reaguje lękiem na
osoby obce;

Dziecko w 10 miesiącu życia:



próbuje wstawać samodzielnie, chodzi bokiem

trzymając się poręczy (mebli);



stara się wyjąć mniejszy przedmiot z dużego,

uderza dwoma klockami o siebie;



uważnie słucha różnych cyklicznych odgłosów

np. tykania zegara;



naśladuje zabawy i czynności typu "kosi-kosi"

czy "pa-pa", uśmiecha się do lustra;

Dziecko w 11 miesiącu życia:



sprawnie utrzymuje pozycje stojącą trzymając

się poręczy, zaczyna chodzić trzymane za
dwie ręce;



sprawnie wyjmuje małe przedmioty z

większych, zaczyna być widoczny u niego
chwyt pensetowy;



wymawia jedno - dwa słowa dwusylabowe;



próbuje jeść palcami, na prośbę (popartą

gestem) usiłuje podać przedmiot/zabawkę, ale
nie wypuszcza go;

Dziecko w 12 miesiącu życia:



sprawnie chodzi trzymane za dwie ręce,

próbuje chodzić trzymane za jedną rękę;



wkłada małe przedmioty do większych,

zaczyna bawić się w sposób zorganizowany -
szuka, chwyta, manipuluje;



wymawia trzy słowa dwusylabowe;



na prośbę (czasem musi być poparta gestem)

dość sprawnie podaje przedmiot, je palcami.