PEDAGOGIKA

PERSONALISTYCZNA

Emmanuel Mounier
(1905-1950)



francuski filozof,

publicysta i działacz
społeczny.



uważany jest za

twórcę nowożytnego
personalizmu.



Dla Mouniera personalizm jest pewną

perspektywę spojrzenia na problemy
ludzkie w odpowiedzi na powstające
totalitaryzmy.



Wspomina, że ruch personalistyczny

zrodził się z kryzysu na Wall Street w
1929 roku i wyraził się powstaniem w
1932 roku miesięcznika "Esprit".



Rzeczy po prostu są,

a osoby są OBECNE (dialog,
zaangażowanie)

Osoba jest wcielona w ciało

Akt miłości jest fundamentem istnienia
osoby

OSOBA



Łac. Persona



Osoba bowiem określa człowieka

jako istotę rozumną, posiadającą
świadomość własnego istnienia,
wolną, autonomiczną i decydującą o
własnym losie.



Niepowtarzalność i pojedynczość

(R.Guardini)

Wymiar ilościowy
: (policzalne)

Jestem jeden
Nie mogę mieć
sobowtóra



Wymiar

jakościowy:

(niepowtarzalne)
Tylko ja jestem
sobą

Społeczność i
wspólnota



Zbiorowość

ludzi, która
powstaje ze
względu na
osiągnięcie
jakiegoś
konkretnego celu



Jest pojęciem

podkreślającym
relację w której
istnieją ściślejsze
i bardziej
osobiste niż w
innych
zbiorowiskach
więzi społeczne



Korzeni personalizmu możemy

doszukiwać się już w średniowieczu w
naukach św. Augustyna i św.
Tomasza, a nawet dużo wcześniej u
greckich sofistów i Arystotelesa.
Pojmowali oni osobę jako byt natury
duchowej, który posiadając własną
świadomość, wolę i moralność mógł
tworzyć. Człowiek był dla nich
podstawą rzeczywistości.

Personalizm:



w centrum swojego zainteresowania

stawia osobę



powstał jako głos sprzeciwu wobec

totalitarnych systemów państwowych



Personalizm staje w obronie godności

ludzkiej, indywidualności,
niepowtarzalności i niezależności
każdego człowieka.

Wg personalizmu



tylko człowiek jest prawdziwy



człowiek jest najwyższą wartością,



tylko człowiek posiada wolną wolę.

Najpopularniejsi personaliści

to:



Gabriel Marcel



Józef

Tischner

• Karol Wojtyła

• Maritain

Jacques

William Stern



Krytyczny

personalizm



Osoba sama

nadaje sobie
swoją postać.



jest

samookreślającą
się, jednorodną
całością
skierowaną ku
celowi,

Przedstawiciele w Polsce:



K.Górski



J.Pieter



J.Pastuszka



S.Baley



S.Szuman



Po II WOJNIE

ŚWIATOWEJ:



S.Kunowski



K.Wojtyła



W.Granat



S.Kowalczyk



F.Adamski

Odmiany personalizmu:



Metafizyczny



Etyczny



Społeczno-moralny



Religijny



Filozoficzny



Teologiczny



Fenomenologiczny



Historyczny



Egzytencjalistyczny



Neotomistyczny



Filozoficzny-

religijny



Systemowy

Najczęściej występujące odmiany

pedagogicznych koncepcji

personalizmu



Ontologiczna (metafizyczna)

- To co można określić jako „jakość

osoby”, jest widziane jako „dar” (die Gabe)



Historyczna

- Człowiek jest osobą, ponieważ ma on

swoją wartość zaznaczającą się i zdobytą
w historii

Założenia i antropologiczne

podstawy pedagogiki

personalistycznej:



Człowiek jest istotą bytową zróżnicowaną,

stanowiąc połączenie elementów
materialnych (ciało) i pozamaterialnych
(dusza).



Ciało inicjuje wewnętrzne „ja” jako

podmiot , natomiast dusza jest elementem
integrującym wszystkie materialne
elementy bytu ludzkiego, aktywnie
organizując całość ludzkiego życia.

Osobowe wymiary istnienia

człowieka:



Rozumność i wolność wg J. Maritaina:



Materialna jednostkowość, która czyni człowieka
częścią przyrody, natomiast niematerialna osobowość
wskazuje na życie umysłowo-duchowe i
transcendencję przyrody.

- Osobowy wymiar człowieka przejawia się w

intelektualnym poznaniu i zdolności do
samokierowania sobą (autodeterminacja), wolność jest
konsekwencją rozumności, owocując w
samodecydowaniu.

Wolność zewnętrzna

od przymusu (wolność

wyboru) jest niezbywalnym prawem człowieka,

ale nie jest równoznaczna z

wolnością

wewnętrzną

, której osiągnięcie wymaga

długotrwałego wysiłku moralnego i

opowiedzenia się człowieka za dobrem.

Wewnętrzność osoby:

Trzy poziomy osobowego istnienia wg Romano

Guardiniego:



Osoba jako nade wszystko forma



„Osoba” jest reprezentowana przez

indywidualność stanowioną już przez
wewnętrzność



Osoba wykazuje swoją wewnętrzność

przez samoświadomość, wyraża się także
przez wolność

Osoba

należy do siebie samej, przynależy sobie i

nie może być posiadana przez innego, nie może być

też ani reprezentowana, ani też zastąpiona przez

innych. Tym bardziej nie może być ona zagrożona w

swoim istnieniu jako osoba, jeśli sama nie odrzuci

istnienia, które daje jej podstawę, a więc wartość,

którą jest ona sama.

Dialogiczność istnienia

osobowego:

Personalizm porusza się zdecydowanie na

poziomie realizmu, na którym fakty duchowe

nie tylko nie wykluczają, lecz zakładają

rzeczywistość osobową na wszystkich

poziomach, od cielesnego i materialnego aż do

zmysłowego, od biologicznego aż do

psychologicznego.

Wychowanie i nauczanie

według personalizmu:



Podstawową cechą człowieka jest jego

ciągły rozwój, który pozwala człowiekowi
na coraz lepsze wyrażanie swojej istoty.
Ten rozwój wynika z dążenia do lepszego
siebie.



Człowiek cały czas znajduje się pomiędzy

faktem obecnym, a swoimi możliwościami,
które cały czas sprawdza i dąży do
ulepszenia siebie.

Cele wychowania według

personalizmu:



Najwyższym celem wychowania jest uzdolnienie

wychowanka do przejęcia kierownictwa nad
własnym procesem rozwoju. Wychowanek jest
osobą, którą należy w nim „wzbudzić”.



Wyłaniają się trzy podstawowe dziedziny rozwoju:

wychowanie fizyczne, wychowanie intelektualne i
wychowanie moralne.



Dla pełnego ujęcia człowieka konieczne jest poza

tym wychowanie społeczne i wychowanie religijne.

Relacja wychowawca/nauczyciel

– wychowanek/uczeń według

personalizmu:

Wychowanek uznawany jest za podstawowy

czynnik wychowania, natomiast wychowawca

jest współpracownikiem, przewodnikiem w tym

procesie.

Treści wychowania i nauczania:

W programach personalistycznych kultura

traktowana jest jako środek wychowania i

nauczania, natomiast treścią jest „integralny

humanizm”. Przez wychowanie przekazuje się

wrażliwość na wartości i chęć ich realizowania.

PEDAGOGIKA

CHRZEŚCIJAŃSKA

PEDAGOGIKA RELIGII

Pedagogika

chrześcijańska- (humanizm
chrześcijański) oparta jest na
chrześcijańskich podstawach
filozoficznych,
światopoglądowych i na
wychowawczej doktrynie
kościoła

Wyrażenie: wychowanie

chrześcijańskie, en
Christo pajdeja,
znajdujemy już w pismach
św. Klemensa Rzymskiego
około 96 roku.



Głównym założeniem pedagogiki

chrześcijańskiej
jest rozwój osobowości wychowanka
wyrażający się we wszechstronnym
rozwoju fizycznym, umysłowym i
duchowym, co dokonuje się w czterech
społecznościach wychowania:

w rodzinie

- w kościele
- w szkole
- w państwie

W pedagogice tej nie chodzi o

wartościowanie, ale o
identyfikację z prawdą na
swój własny temat.

Znajomość swojej własnej
formuły i zdanie sobie sprawy,
iż wcześniej nas nie było, a
teraz jesteśmy

Pedagogika chrześcijańska

dotyczy problemów ogólnych,
takich jak:
* cel,
* zasady,
* normy,
* formy
* metody wychowania



Według pedagogiki religii

Kościół realizuje swą
odpowiedzialność
edukacyjną poprzez:
- katechezę parafialną
- poradnictwo
- pracę kościelnych wspólnot,
grup i instytucji o charakterze
wychowawczym

WYCHOWANIE

(w pedagogice

chrześcijańskiej) zmierza do
uporządkowania popędów,
instynktów, zmysłów, uczuć,
pamięci, wyobraźni,
inteligencji oraz woli. Zmierza
do osobowości dojrzałej, tak
by nie było rozbieżności
między myśleniem a
działaniem oraz wiarą a
życiem.

Troska o wychowanie

i wykształcenie

należy do stałych trosk

chrześcijaństwa.

1929 - ogłoszenie encykliki Piusa

XI
Divini illius magistri (O
wychowaniu chrześcijańskim
młodzieży) – przełom,
inspiracje tej encykliki
zapoczątkowały mówienie o
pedagogice chrześcijańskiej jako
nauce.

W ramach pedagogiki

religijnej, jako jej część
wyróżnia się pedagogikę
katolicką, która jest
powrotem do historycznie
uwarunkowanych systemów
szkolnych, np. systemu
jezuickiego

REFORMACJA I SZKOŁY

JEZUICKIE

Reformacja – ruch religijno-

polityczno-społeczny

zapoczątkowany przez Marcina

Lutra w XVI wieku, mający na celu

odnowę chrześcijaństwa

Pozytywne skutki reformacji to:

* wprowadzenie do religii języka
ojczystego
* zwracanie uwagi na religijną edukację,
* upowszechnianie szkółek parafialnych,
* powstawanie odłamów religii, co
powoduje
zmianę postaw- kościół ulega
reformacji

1534- Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) -

męski zakon założony w Paryżu przez
Ignacego Loyolę. Działania zakonu
skupiały się przede wszystkim na pracy
oświatowej, czego wynikiem było
powstanie sieci szkół średnich (tzw.
kolegiów) i wyższych akademii.
Propagowano zasadę nowej pobożności,
Jezuici korzystali z nowatorskich
rozwiązań, np. przekłady biblii na
język narodowy, organizowali teatr
szkolny

Kolegium niższe- 7 lat- 5
klas

1)gramatyka niższa – infima
(2 lata)
2)gramatyka średnia
3)gramatyka wyższa - syntaksa
4)humanitas - poetyka
5)retoryka (2 lata)

Kolegia wyższe- dodatkowo
2 lub 3 letni kurs filozoficzny

OGÓLNA KONCEPCJA PEDAGOGIKI

KATOLICKIEJ

Jest teorią wychowania katolickiego.
Składa się z trzech części :

1 – historycznej

2 – systematycznej

3 – praktycznej

Historyczna-ujmuje

procesy rozwoju Kościoła
w zakresie historii
wychowawczej Kościoła

Systematyczna-dotyczy rozwoju

świadomości wiary, interesuje się
jej podstawami, dogmatycznymi i
filozoficznymi założeniami
światopoglądowymi wychowania
chrześcijańskiego, interesuje się
też ideologią pedagogiczną jako
nauką o wartościach i ideałach

Praktyczna-obejmuję

doktrynę wychowawczą
Kościoła, głównie instytucje
wychowawcze, jak również
metody, techniki, środki.

PEDAGOGIKA RELIGII W
POLSCE

W Polsce pojęcie „pedagogiki

religii” zostało przyjęte pod
koniec XX w.



Jednak, już wcześniej postulowano

metodyczne pogłębianie katechezy

(Walenty Gadowski, Karol Banszel).



Po II wojnie światowej teoria

nauczania

i wychowania religijnego była

rozwijana jedynie na uczelniach

katolickich, ponieważ sytuacja

polityczna powodowała brak

zainteresowania tym tematem przez

inne środowiska.

Tym problemem interesował

się

Stefan Kunowski, czerpiąc z

doktryny wychowawczej

Kościoła katolickiego oraz

z pedagogiki humanistycznej.

Inspiracją była katechetyka katolicka,

poszerzona o problematykę
antropologiczną. Powstał program
„dydaktyki katechetycznej” (opracowany
przez m.in. Władysława Kubika, Jana
Szpeta).

W latach 90-tych XX w. wyłoniły

się 3 nurty w badaniach procesów

edukacji religijnej:

1) jeden nurt odnosił się do wizji

uprawiania katechetyki jako

subdyscypliny teologii pastoralnej

(otwartej na dorobek innych

nauk);

2) drugi nurt mówił o podejmowaniu

zagadnień edukacji religijnej jako

analiz teoretycznych podstaw

pedagogiki

i wychowania, konkretnych katolickich

koncepcji wychowania, środowisk

wychowawczych itp.;

Przedstawiciele tych nurtów nie

utożsamiają się wprost z pedagogiką

religii.

3) trzeci nurt odzwierciedla podejście

pedagogicznoreligijne,

jego przedstawiciele wypracowali

teoretyczne podstawy edukacji

religijnej

w różnych środowiskach

dydaktycznych, podjęli refleksję na

temat pedagogicznego statusu

nauczania religii w szkole czy

wychowawczego wymiaru pracy szkoły.

KONCEPCJE I ICH
ZNACZENIA PEDAGOGICZNE

Wraz z rozwojem pedagogiki

religii powstały jej liczne
koncepcje. Przytoczymy teraz
niektóre z nich.

Antropologia religijna jako podstawa

edukacji



pedagogika religii świadomie odwołuje się

do określonych założeń antropologii

religijnej,



w pedagogice religii wiara w możliwości

człowieka zawsze jest połączona

z pesymizmem antropologicznym,



pedagogika religii z dystansem odnosi się

m.in. do naturalizmu pedagogicznego,

antypedagogiki,



pedagogika religii odwołuje się do tradycji

i doświadczenia wspólnoty,



antyredukcjonizm – sprzeciw wobec

scjentystycznych i materialistycznych

koncepcji,



ważną rolę w życiu człowieka odgrywa

duchowość,



pedagogika religii postuluje całościowe

rozumienie edukacji, które nie może

oddzielać od kwestii wychowania

estetycznego, moralnego i religijnego.

Człowiek jako podmiot edukacji



nacisk na „bycie człowiekiem”, bez

względu na jakiekolwiek różnice religijne,

etniczne, polityczne,



zasadnicze zadanie wychowania to pomoc

w dynamicznym rozwoju, który prowadzi

człowieka do kształtowania, by być

człowiekiem,



opracowanie programu edukacji religijnej

i formułowanie jej celów oparte jest na

zamyśle, mówiącym, że o zrozumieniu

edukacji powinno stanowić dobro człowieka.

Edukacja jako proces odnowy życia



pojęcie edukacji obejmuje zarówno

podstawy nauczania, jak i

wychowania,



pedagogika religii wskazuje na

wymiar ontyczny (odnoszący się do

realnej istoty) edukacji, która dąży do

kształtowania sposobu bytowania i

zmiany jakości życia człowieka,



edukację religijną traktuje się jako

proces odnowy życia, poprzez

konfrontację człowieka ze

świadectwami wiary.

Edukacja jako egzystencjalna hermeneutyka

tekstów



zdaniem przedstawicieli nowego nurtu –

hermeneutycznego, podstawowym

zadaniem edukacji religijnej powinna być

rozumiejąca interpretacja egzystencji,



krytyka instrumentalizacji treści

nauczania, zgodnie z dominującymi

wartościami cywilizacji konsumpcyjno-

industrialnej,



zdaniem Stallmanna samorozumienie

można pozyskać w kontakcie z tradycją, a

konkretnie poprzez egzystencjalną

interpretację tekstów kulturowych,



w tekstach (a więc także w Biblii)

zaszyfrowana jest głębsza prawda o życiu

człowieka (sposobach bytowania).

Edukacja jako hermeneutyka doświadczeń



pedagogika religii powinna odpowiadać na

dwa zasadnicze pytania:

Po pierwsze: jakie zagadnienia (zwane

tematami), które bezpośrednio dotyczą

uczniów, nadają się do wykorzystania,

aby na ich przykładzie ukazać uczniom

znaczenie

i wagę wiary chrześcijańskiej dla ich

samorozumienia i orientacji w świecie

2. Po drugie: jakie zagadnienia (tematy),

w których zostaje zazwyczaj wyartykułowana

wiara chrześcijańska, nadają się do tego,

aby na ich przykładzie ukazać uczniom

znaczenie i wagę tejże wiary dla ich

samorozumienia i orientacji

w świecie?



edukacja religijna i humanistyczna

powinna odwoływać się do podstawowych

doświadczeń człowieka,



w wychowaniu religijnym ważne jest

wykształcenie religijnego sposobu

samorozumienia, orientacji i działania.

PEDAGOGIKA RELIGII NA
ŚWIECIE

Tendencje do łączenia refleksji

pedagogicznych i teologicznych pojawiły się
w XIX w. razem z powstaniem pedagogiki
jako dyscypliny naukowej.

Nazwę „pedagogika religii”

wprowadził do nauki Max
Reischle – teolog i filozof.
Uważał on, że należy wymienić
pedagogikę religii wśród nauk o
religii i że jest ona związana z
konkretnymi postaciami religii
(zajmuje się techniką
oddziaływania danej religii).