Choroby cywilizacyjne i
społeczne

oraz programy ich zwalczania

CHOROBY CYWILIZACYJNE:

(zwane także chorobami XXI wieku)

„g

lobalnie szerzące się, powszechnie

znane choroby, spowodowane rozwojem
cywilizacji.”

Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia
rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma
dokładnego podziału i nie można jednoznacznie
powiedzieć czy dana choroba jest chorobą
cywilizacyjną.

Co sprzyja powstawaniu tych chorób?

•

Stałe napięcie układu nerwowego

•

Intensywne życie psychiczne

•

Stres

•

Siedzący tryb życia

•

Niewłaściwe odżywianie

•

Zanieczyszczenie środowiska naturalnego

•

Szkodliwe warunki pracy

„Zdrowie Publiczne” – T. Kulik, M. Latalski, Lublin 2002

Jakie to choroby?

•

Choroby układu krążenia:
- miażdżyca tętnic,
- ChNS,
- udary mózgowe,
- nadciśnienie tętnicze,

•

Najczęściej występujące nowotwory złośliwe

•

Nieswoiste choroby ukł. oddechowego:
- POCHP (przewlekła obturacyjna choroba płuc)
- dychawica oskrzelowa,

•

Choroby przemiany materii (cukrzyca)

•

Choroby ukł. pokarmowego spowodowane błędami odżywiania i
nadmiernym piciem alkoholu (szczególnie marskosć wątroby)

•

Choroby reumatyczne

•

Zaburzenia psychiczne:
- nerwice,
- depresje,
- uzależnienia.

CHOROBY SPOŁECZNE:

„

Różnego typu schorzenia przewlekłe, szeroko

rozpowszechnione w społeczności. Ograniczają
możliwość wykonywania podstawowych zadań
życiowych np. pracy. Wymagają długiej
regularnej opieki lekarskiej, są trudne do
wyleczenia, stanowią problem dla całego
społeczeństwa. Dzięki zaliczeniu ich do tej grupy
chorób, łatwiejsze jest rozpoznawanie ich i szybki
dostęp do leków.”

PRZYKŁADY CHORÓB
społecznych

•

alkoholizm

•

nikotynizm

•

zespół nabytego niedoboru
odporności (AIDS)

•

reumatyzm

•

cukrzyca

•

choroby weneryczne

•

gruźlica

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE (inaczej choroba

nadciśnieniowa)

Choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale
lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi.
Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków
nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej
somatycznej przyczyny, którą dałoby się usunąć
interwencją medyczną. Etiologia nadciśnienia tętniczego
pierwotnego nie została w pełni ustalona. Uważa się, że
odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe.
Pozostałe przypadki to choroba o charakterze wtórnym,
gdy dobrze jest znana przyczyna choroby, np.: choroby
nerek, choroby gruczołów dokrewnych lub choroby mózgu.
Za nadciśnienie uznano wartości przekraczające 140 dla
ciśnienia skurczowego lub 90 dla ciśnienia rozkurczowego.

 

POChP

Przewlekła obturacyjna choroba płuc to nieuleczalna
choroba układu oddechowego nazywana także
przewlekłym bronchitem lub rozedmą. POChP powoduje
zwężenie oskrzeli i w ten sposób trudności w przepływie
powietrza, a w efekcie w oddychaniu. Schorzenie ma
charakter postępujący, a zmiany w płucach, jakie
powoduje są tylko częściowo odwracalne.
Główną przyczyną choroby jest palenie tytoniu. Dotyczy to
zarówno długoletnich palaczy, jak i palaczy
biernych. Bardzo istotny jest fakt, że płuca kobiet są o
wiele bardziej wrażliwsze na dym tytoniowy, niż płuca
mężczyzn, co wraz z rosnącą częstością nałogu wśród
kobiet sprawia, że choroba niegdyś uważana za typowo
męskie schorzenie, teraz dotyczy kobiet i mężczyzn w
równym stopniu. 

Astma oskrzelowa, dychawica

oskrzelowa

Przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych, u
podłoża której leży nadreaktywność oskrzeli, która
prowadzi do nawracających napadów duszności i kaszlu,
występujących szczególnie w nocy i nad ranem. U
podłoża tych napadów leży wydzielanie przez komórki
układu oddechowego licznych mediatorów
doprowadzających do rozlanego, zmiennego
ograniczenia przepływu powietrza w drogach
oddechowych, które często ustępuje samoistnie lub pod
wpływem leczenia. Astma oskrzelowa zaliczana jest do
chorób psychosomatycznych. Może być spowodowana
przez przewlekły alergiczny nieżyt nosa (katar sienny),
który wymaga leczenia.

Gruźlica

Powszechna i potencjalnie śmiertelna choroba zakaźna,
wywoływana przez prątka gruźlicy. Gruźlica dotyczy
najczęściej płuc lecz również może atakować ośrodkowy
układ nerwowy, układ limfatyczny, naczynia krwionośne,
układ kostno-stawowy, moczowo-płciowy oraz skórę.
Zwiększone ryzyko wystąpienia gruźlicy dotyczy: chorych
na AIDS, narkomanów, alkoholików, osób z osłabioną
odpornością, bezdomnych i niedożywionych, osób po 65
roku życia.

Od 1994 roku notuje się w Polsce stałą tendencję

spadkową zapadalności na gruźlicę. Jednak pomimo to
należymy do krajów o wysokiej zapadalności na gruźlicę.
Najwyższą zapadalność na gruźlicę zarejestrowano w
województwach: lubelskim, świętokrzyskim i warmińsko-
mazurskim, z kolei najniższą w wielkopolskim i lubuskim.

Cukrzyca

Jest przewlekłą chorobą metaboliczną w , której ustrój
albo nie wytwarza insuliny albo nie w pełni ją
zużytkowuje. Cukrzycę rozpoznajemy gdy poziom
glukozy we krwi na czczo wynosi 120 mg/dl . Rozróżnia
się 2 rodzaje cukrzycy : typ I to jest cukrzyca
insulinozależna lub młodzieńcza , typ II to jest
insulinoniezależna lub dorosłych. Przypuszcza się, że w
typie I układ odpornościowy niszczy komórki wysp
trzustkowych.
Około 6% populacji choruje na cukrzycę. W 95%
przypadków jest to typ 2. W Polsce żyje według różnych
szacunków około 2,5 miliona chorych na cukrzycę, a w
Europie około 53 mln a na świecie 175 milionów ludzi.

Alkoholizm

To inaczej uzależnienie od alkoholu, toksykomania

alkoholowa lub choroba alkoholowa– choroba
polegająca na utracie kontroli nad ilością spożywanego
alkoholu.
Spożywanie zazwyczaj dużych ilości alkoholu przez
alkoholika jest spowodowane przymusem o charakterze
psychicznym i somatycznym i nie podlega jego woli.
Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do
końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z
nadużywaniem alkoholu.
Ryzykownie nadużywa alkoholu około 16% polskiego
społeczeństwa.
Śmiertelna dawka alkoholu to 6–8 g na 1 kg masy ciała.

Narkomania

Potoczne określenie odnoszące się do
uzależnienia od substancji chemicznych
wpływających na czynność mózgu.
Narkomania charakteryzuje się:

•

tzw. głodem narkotycznym

•

przymusem zażywania środków
odurzających

•

chęcią zdobycia narkotyku za wszelką
cenę i wszystkimi sposobami

Depresja

Jest to stan cechujący się głównie pogorszeniem nastroju,
zmniejszeniem energii i aktywności oraz zainteresowań.
Około 10% populacji cierpi na depresję. Choć najczęściej
ujawnia się pomiędzy 15. a 30. rokiem życia, zachorować
mogą także dzieci i osoby w podeszłym wieku..
W depresji występują takie objawy jak:

•

smutek lub ''uczucie pustki'';

•

zaburzenia snu;

•

utrata energii, poczucie zmęczenia, ospałość;

•

zaburzenia apetytu

•

trudności z jasnym myśleniem, skupieniem uwagi,
podejmowaniem decyzji;

•

lęk i/lub ataki paniki;

•

obsesyjne drążenie bolesnych doświadczeń i myśli;

•

poczucie winy i bezradności

Zespół nabytego niedoboru  odporności, AIDS

Końcowe stadium zakażenia HIV
charakteryzujące się bardzo niskim poziomem
limfocytów T, a więc wyniszczeniem układu
immunologicznego co skutkuje zapadalnością
na tzw. choroby wskaźnikowe (niektóre formy
nowotworów, grzybic, nietypowe zapalenia
płuc) mogące zakończyć się śmiercią pacjenta.
W latach 1983-2008 na AIDS zmarło 25 mln
ludzi; obecnie rocznie z tego powodu umiera 2
mln osób.

Objawy ogólne:
-okresowa gorączka (ponad 38°C) 
-ubytek o 10% masy ciała 
-powiększenie węzłów chłonnych 
-okresowa lub przewlekła biegunka (więcej niż 2 wypróżnienia na
dobę) 
-nocna potliwość 
-uczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego 
-zespół limfadenopatyczny - przetrwałe uogólnione powiększenie
węzłów chłonnych -rozpoznajemy, gdy występują węzły chłonne o
średnicy powyżej 1 cm w co najmniej 2 okolicach, poza pachwinami,
utrzymujące się ponad 3 miesiące (np. pod pachami, żuchwą, na szyi,
karku). W tym okresie częste są nawracające zakażenia skóry, dróg
oddechowych i przewodu pokarmowego.

Wirus HIV przenosi się poprzez:

•

kontakt zakażonej krwi z krwią lub błoną śluzową osoby
niezakażonej, np. używanie tej samej igły, niewysterylizowanych
narzędzi dentystycznych, przetaczanie zakażonej krwi itp.,

•

kontakt seksualny (sperma, preejakulat, śluz szyjkowy),

•

przeniesienie z matki na dziecko (krew kobiety i dziecka nie miesza
się, jednak może do tego dojść np. podczas jakichś komplikacji
porodowych).

 

Większość wymienionych chorób jest
główną przyczyną zgonów i niezdolności do
pracy w krajach rozwiniętych. Koszty
ponoszone przez społeczeństwo na ich
leczenie, renty inwalidzkie i sieroce oraz
straty wynikające z ubytku siły roboczej są
ogromne. Stąd w wielu krajach pojawia się
dążenie do położenia znacznie większego
nacisku na promocję zdrowia i profilaktykę
tych chorób.

Narodowy Program Zdrowia

To podstawowy dokument ukierunkowany na promocję zdrowia i

profilaktykę chorób cywilizacyjnych.

W NPZ ustalono:

•

Jeden nadrzędny długofalowy cel strategiczny: „Poprawa

zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności Polski”.

•

Trzy głowne kierunki osiągania tego celu:

1. zmiany w stylu życia ludności,
2. kształtowanie środowiska życia i pracy sprzyjającego

zdrowiu,

3. zmniejszenie różnic w zdrowiu i dostępie do

świadczeń

zdrowotnych.

•

18 celów operacyjnych i zadania służące ich osiągnięciu

Choroby układu krążenia

Z problemem układu krążenia wiąże się
czternasty cel operacyjny NPZ:

„Usprawnienie wczesnej diagnostyki i
czynnej opieki nad osobami z ryzykiem
rozwoju niedokrwiennej choroby serca”

Strategia prewencji chorób układu

krążenia

1.

Strategia zorientowana na całą ludność –
zmiana stylu życia,

2.

Strategia zorientowana na osoby o wysokim
ryzyku zachorowania – opieka prewencyjna,

3.

Strategia wtórnej prewencji - ograniczenie
możliwego nawrotu choroby i zahamowania
jej postępu u osób chorych

Narodowy Program Ochrony Serca

Cele strategiczne zwalczania chorób układu krążenia:

1.

Ograniczenie zachorowalności na chorobę
wieńcową (program zwalczania NT, palenia
tytoniu, program racjonalnego żywienia,
program propagowania aktywności fizycznej)

2.

Poprawa dostępności i jakości diagnostyki,
leczenia i rehabilitacji

3.

Podjęcie badań naukowych mających na celu
monitorowanie zdrowotności społeczeństwa

Narodowy program zwalczania chorób
nowotworowych

GŁÓWNE CELE
1. Zahamowanie wzrostu zachorowań na

nowotwory, zwłaszcza w wieku 45-60 lat, w
którym są one przyczyną blisko 40% wszystkich
zgonów u kobiet i ponad 30% zgonów u
mężczyzn.

2. Osiągnięcie średnich europejskich

parametrów oceny w zakresie wcześniejszego
rozpoznawania nowotworów oraz poprawy
dostępności do najbardziej skutecznych metod
leczenia

Działania przeciwko nowotworom

PROFILAKTYKA PIERWOTNA
Zapobieganie występowania nowotworów poprzez:

- zwalczanie palenia tytoniu,
- promocję właściwego żywienia,
- zmniejszenie ryzyka środowiskowego i zawodowego,
- rezygnacja z picia mocnych alkoholi w dużych ilościach.

PROFILAKTYKA WTÓRNA
Wczesne wykrywanie nowotworów złośliwych:

- ustanowienie systemu badań przesiewowych (raki sutka, szyjki
macicy, gruczołu krokowego, jelita grubego)
- objęcie specjalną opieką grup wysokiego ryzyka wystąpienia
nowotworu
- wcześniejsze wykrywanie nowotworów w czasie rutynowych
działań służby zdrowia,
- szybka diagnostyka nowotworów złośliwych

Screening

„

B

adanie przesiewowe ma sens tylko w

przypadku nowotworu, który można z
powodzeniem leczyć i który występuje często
w badanej populacji.”

Najczęściej przeprowadzane badania

przesiewowe:

-

Skrining raka piersi,

-

Raka szyjki macicy,

-

Raka jelita grubego,

-

Raka gruczołu krokowego.

Screening raka piersi

Zalecane testy przesiewowe to samobadanie
piersi od 2o roku życia co miesiąc. Od 20 r.ż.
do 40 r.ż. – samobadanie co miesiąc + badanie
palpacyjne przez lekarza co 1-2 lata. Od 40 do
49 r.ż. – j.w. + mammografia co rok.

Szczególnie należy przestrzegać tych zaleceń
w stosunku do kobiet z wywiadem w kierunku
raka piersi w rodzinie oraz kobiet stosujących
HTZ.

Screening raka szyjki macicy

Badanie cytologiczne należy wykonywać u

kobiet, który były lub są aktywne seksualnie
lub ukończyły 18 r.ż.

Screening raka jelita grubego

-

Grupa wysokiego ryzyka: badania od 40 r.ż.

-

Pozostałe: od 50 r.ż.

Testy przesiewowe w kierunku raka jelita to:

•

badanie per rectum,

•

badanie na krew utajoną w kale raz na rok,

•

sigmoidoskopia (co 3-5 lat),

•

kolonoskopia (ok. 60 r.ż.)

Screening raka gruczołu krokowego

Testy przesiewowe:

•

badanie per rectum,

•

badanie stężenia PSA (specyficzny antygen
sterczowy)

•

Jeśli obydwa badania są dodatnie,
dodatkowo wykonuje się USG
przezodbytnicze

PROFILAKTYKA U CHORYCH NA

POCHP

POChP jest kolejną chorobą cywilizacyjną. W
Polsce choruje na nią około 2 mln osób. Jest
to co czwarta co do częstości przyczyna
śmierci Polaków. W 2000 roku MZ
zatwierdzilo do realizacji Narodowy
Program Wczesnego Rozpoznawania i
Wtórnej Profilaktyki POCHP, którego
celem jest wykrywanie POPCHP wśród
palaczy papierosów oraz nakłonienie ich do
zaprzestania palenia aby uchronić ich przed
dalszym rozwojem choroby.

Narodowego Programu Wczesnej
Diagnostyki i Leczenia Astmy POLASTMA

Główne cele POLASTMY :

• zmniejszenie śmiertelności i liczby dni hospitalizacji z
powodu astmy,
• zmniejszenie liczby osób niezdolnych do pracy
zawodowej z powodu astmy,
• wzrost stosowania leków przeciwzapalnych w stosunku
do leków objawowych,
• zmniejszenie liczby chorych z ciężką niekontrolowaną
astmą,
• zapobieganie powikłaniom choroby i stosowanej terapii,
• wzrost świadomości społecznej dotyczącej problemów
związanych z astmą,
• zmniejszenie całkowitych kosztów opieki nad chorymi.

Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych 2006-2010

Program ten podejmuje następujace strategie działań wobec
alkoholu. Niektóre z nich to:

•

Rozwijanie edukacji publicznej przy udziale mediów,
informowanie o szkodliwości spożywania alkoholu, promocja
zdrowego stylu życia, trzeźwości i abstynencji.

•

Kontrolowanie zasad prowadzenia reklamy i promocji napojów
alkoholowych.

•

Kontrolowanie dostępności alkoholu w szczególności w zakresie
przestrzegania zakazu sprzedaży alkoholu osobom
niepełnoletnim.

•

Rozwijanie polityki fiskalno-cenowej mającej na celu
ograniczenie globalnego spożycia alkoholu

•

Zwiększenie ilości i skuteczności interwencji podejmowanych
wobec nietrzeźwych kierowców.

Promocja zdrowia
psychicznego

Promocji zdrowia psychicznego dotyczą
dwa cele operacyjne NPZ:
„Ograniczenie używania substancji
psychoaktywnych i związanych z tym
szkód zdrowotnych” oraz „Promocja
zdrowia psychicznego i zapobieganie
występowaniu zaburzeń psychicznych” .
Działania takie są również propagowane
w Programie Ochrony Zdrowia
Psychicznego.

Najistotniejszymi działaniami podejmowanymi w

ramach realizacji Programu jest:

•

skoordynowanie działalności opieki zdrowotnej z
różnymi formami pomocy i oparcia społecznego
oraz aktywizacji zawodowej.

•

unowocześnienie lecznictwa
psychiatrycznego, opierające się na założeniach
modelu środowiskowego i polegające
na: przekształceniu dużych szpitali
psychiatrycznych w placówki specjalistyczne,
tworzeniu oddziałów psychiatrycznych w szpitalach
ogólnych, zwiększeniu udziału pozaszpitalnych form
opieki zdrowotnej w rehabilitacji psychiatrycznej
oraz tworzeniu sieci Centrów Zdrowia
Psychicznego.

Program zwalczania gruźlicy

Główne cele przyjętego przez
ministerstwo zdrowia Narodowego
Programu Zwalczania Gruźlicy to
systematyczne rejestrowanie chorych,
leczenie i monitorowanie wyników badań.
Program opracowano na podstawie
wytycznych Światowej Organizacji
Zdrowia.

Krajowy Program Zwalczania AIDS i
Zapobiegania Zakażeniom HIV

Do głównych zadań programu należą:
1. Profilaktyka zakażeń HIV.
2. Pomoc i wsparcie dla osób żyjących z HIV,
chorych na AIDS i ich bliskich.
3. Dostępność aktualnych metod
diagnostycznych
4. Leczenie antyretrowirusowe (ARV) zgodne z
aktualnym stanem wiedzy medycznej.
5. Prowadzenie badań ze szczególnym
uwzględnieniem analiz umożliwiających szybką i
precyzyjną diagnozę sytuacji epidemiologicznej.

KONIEC