Akulturacja: pojęcie stosowane w teoriach zmiany kultorej. Przez J.W. Powella. Pojęcie to zostało zastosowane do nazwania procesu zapożyczeń kulturowych.

Dzisiaj oznacza proces jakościowych i wieloaspektowych zmian kulturowych wywołanych przenikaniem się odmiennych systemów kultury. Te procesy przenikania mogą powodować zmiany polegające na adaptacji, reinterpretacji, modyfikacji, restrukturyzacji, hybrydyzacji, dekulturacji, zaniku odrębności kulturowej i inne.

Czasami pojęcie to jest stosowane do opisania procesów narzucenia jednej kultury (w połączeniu z marginalizacją i dążeniem do eliminacji kultury zastanej).

Antynaturalizm:

1) w znaczeniu szerokim – filozoficzne poglądy przeciwstawiane do naturalizmu, głównie w zakresie ontologii, teorii poznania, etyki, estetyki;

2) w metodologii nauk – jest stanowiskiem, którego przedstawiciele są w opozycji do naturalizmu metodologicznego i podkreślają zasadniczą swoistość oraz odrębność metodologiczną nauk humanistycznych w stosunku do nauk przyrodniczych.

Społeczne tworzenie rzeczywistości:

1) człowiek jest istotą społeczną i "zamieszkuje świat", który jest dla niego światem realnym;

2) jego "obcowanie" ze światem odbywa się w oparciu o uniwersum symboliczne, którego czwarty poziom (najwyższy) stanowią kompleksy tradycji teoretycznych integrujące różne obszary, znaczenia ujmujące porządek instytucjonalny, jako symboliczną całość.

Pierwsze trzy niższe poziomy uprawomocnienia są stanowione przez:

1) system językowych obiektywizacji ludzkiego doświadczenia (nazwanie);

2) sensy i znaczenia zawarte w znaczeniach poznawczych istniejących w formie przysłów, aforyzmów, maksym;

3) teorie, które są obecne w zasobach wiedzy, sankcjonujących obszary instytucjonalnego działania, np. despotia (totalitaryzm) – demokracja, prawica – lewica (w myśli konserwatywnej i liberalnej), konserwatyzm – liberalizm i inne.

Ateizacja: proces zwalczania kościoła jako instytucji.

Doktryna pedagogiczna:

pierwsze z tych pojęć ma dwa znaczenia:

1) w starożytności pojęcie doktryny było synonimem określającym treść nauczania w określonej szkole filozoficznej, np. Jońskiej, pitagorejskiej, platońskiej, arystotelesowej, stoickiej i inne;

2) potocznie pojęciem tym oznacza się zespół poglądów oderwanych od życia (doświadczenia i rzeczywistości), narzucanych z intencją indoktrynowania (narzucenia komuś własnych opinii, przekonań i poglądów).

Współcześnie doktryną pedagogiczną nazywa się autorską koncepcję celowościowego procesu edukacyjnego (wychowania, kształcenia, nauczania, uczenia się), zawierającą:

a) opis i uzasadnienie celów;

b) opis systemu oddziaływań mających uzasadnienie w teoriach naukowych;

c) dyrektywy praktycznego działania. Historię doktryn pedagogicznych odróżnia się od historii myśli pedagogicznej.

S. Sztobryn doktryną pedagogiczną nazywa "wszelkie usystematyzowane, teoretycznie uzasadnione i wyposażone w bogatą aparaturę pojęciowąhipotezy i twierdzenia dotyczące wychowania człowieka, odniesione do składników rozumienia tego pojęcia" przyjętych w określonym miejscu i czasie historycznym (orientacji pedagogicznej, nurcie, kierunku, paradygmacie).

Dyscyplinaryzacja: proces, w którym pewien obszar wiedzy o rzeczywistości uzyskuje status dziedziny naukowej poprzez:

1) jednoznaczne zdefiniowanie swego przedmotu badań (innego niż dyscypliny dotychczas powstałe),

2) wykreowanie mapy pojęciowej i stosowanie do niej zaplecza teoretycznego,

3) określenie metodologii badań legitymizującej wytwarzanie wiedzy naukowej,

4) określenie wewnętrznej struktury dyscypliny naukowej i jej związków z innymi dyscyplinami naukowymi oraz innymi rodzajami wiedzy.

Dyskurs edukacyjny:

1) uwarunkowane historycznie i epistemiologicznie reguły budowy wypowiedzi na temat edukacji – odwołuje się do wiedzy potocznej, filozoficznej, teologicznej, naukowej oraz pedagogiki tradycyjnej i współczesnej;

2) obecny w szkole gatunek "mowy", będący rodzajem wyspecjalizowanej praktyki komunikatywnej, która ma swoje reguły i prawa

3) zdarzenie interakcyjne, będące miejscem wymiany komunikatów w procesie edukacyjnym – pojęcie wychodzi tylko poza akt werbalny i obejmuje wszystkie aspekty interakcyjnego zdarzenia, zajmujemy się tym, co towarzyzy aktowi mowy i ma dla niego znaczenie.

Edukacja: Jest o kategoria pojęciowa nazywająca przedmiot pedagogiki współczesnej.

Tradycyjnie pojęcie to w języku polskim było zamiennie stosowane z pojęciem "wychowania" i "kształcenia".

W zasobach leksykalnych współczesnej polszczyzny przez pojęcie "edukacji" rozumie się najczęściej

1) ogół oddziaływań międzygeneracyjnych, służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka, a zatem mogą to być oprócz procesów celowościowych (wychowania i kształcenia), także procesy naturalnego wrastania jednostki w grupy społeczne i kulturę swojego czasu historycznego oraz miejsca, jak również procesy uspołecznienia poprzez organizację życia społecznego;

2) ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka (fizycznych, poznawczych, estetycznych, moralnych i religijnych), czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się"zadomowioną" w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji;

3) ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka; rozwój jest określany poprzez lepsze rozumienie siebie i relacji ze światem, skuteczniejszą kontrolę własnych zachowań i większe sprawstwo wobec procesów zewnętrznych.

Enkulturacja: za M. Herskovitsem można przyjąć, że termin "enkulturacji" jest synonimem takich wyrażeń, jak: "wdrażanie do uczestnictwa w kulturze", "wdrażanie w kulturę", "wprowadzanie w kulturę" i obejmuje te aspekty uczenia się, które czynią z człowieka istotę społeczną zakorzenioną w kulturze swojego miejsca i czasu historycznego.

Filozofia: w świecie starożytnym synonimem "filozofii" była "wiedza" i "nauka". Filozofia była rozumiana jako nauka obejmująca całą wiedzę racjonalną wytworzoną przez tą cywilizację. Filozofowanie zaś służyć miał temu, aby ludzie stawali się mądrzejsi.

Ideologie edukacyjne: ideaologia to coś ukrytego, co wykształcony pedagog potrafi uczynić jawnym. Poglądy grup społecznych na temat edukacji, wyrażające ich interesy i dążenia edukacyjne. Wyodrębnione one mogą być według różnych kryteriów:

1) kryterium klasowego (arystokratyczna – burżuazyjna – proletariacka);

2) stosunku do zmiany społecznej (konserwatywne – progresywne);

3) orientacji teoretycznej (psychologiczne – socjologiczne – kulturowe);

4) roli jednostki i grupy społecznej (indywidualistyczne – kolektywistyczne);

5) podmiotu (pajdocentryczne – autorytarne);

6) stosunku do tzw. "szkoły tradycyjnej" (konserwatywne – liberalne);

7) stosunku do idei równości (elitarystyczne – egalitarne) i inne.

Współcześnie ważnym przedmiotem badań są konkretne co do miejsca i czasu historycznego "polityki oświatowe" realizowane przez poszczególne państwa. Ich efektem są rekonstrukcje ideologii edukacyjnych.

Inkulturacja: proces jakościowych i wieloaspektowych zmian kulturowych wywołanych wzajemnym przenikaniem się różnych systemów kulturowych.

Insytuacjonalizacja: proces tworzenia i przekształcania instytucji społecznych, związany z wyłanianiem się, artykułowaniem i utrwalaniem struktur normatywnych (reguł, wzorów, norm i wartości). W teoriach wymiany społecznej proces instytucjonalizacji rozumiany jest jako proces stabilizujący procesy wymiany pomiędzy osobami o różnych pozycjach i posiadanych zasobach materialnych i niematerialnych.

Instytucjonalizacja nauki: wiek XIX był okresem stopniowego przekształcania uniwersytetu z korporacji w instytucję. Proces instytucjonalizacji nauki realizowany był przez rozbudowę czynności biurokratycznych, sformalizowanie procedur naukowych i dydaktycznych, ale także przez likwidację atrybutów korporacyjnych. Najistotniejsza zmiana, jaka się wówczas dokonała, dotyczyła nie idei, lecz formuły organizacyjnej. Uniwersytet utracił cechy korporacji, stał się natomiast instytucją głęboko powiązaną z wzorami organizacyjnymi, jakie ukształtowały sę w ramach administracji państwowej. Aktualnie występują duże różnice w postawach poszczególnych rządów wobec uniwersytetów, znajdujące swój wyraz w tzw. "polityce naukowej (akademickiej, uniwersyteckiej)".

Inżynieria społeczna: nazwa przyjęta w krajach anglosaskich na określenie praktycznego stosowania wiedzy wytworzonej przez socjologów w celu dokonania zmian społecznych, czyli socjologia stosowana.

W szerszym znaczeniu może odnosić się do wszystkich nauk społecznych i wiązać się z promowaniem tzw. "wiedzy pozytywnej", czyli badań empirycznych, których wyniki pozwolą na skuteczniejesze realizowanie działań zmierzających do:

1) przeprowadzenia zmian społecznych;

2) stymulowania zjawisk, wydarzeń i procesów uznawanych za pożądane;

3) ograniczanie, tłumienie, likwidowanie tych, które nie są uznawane za pożadane.

Kształcenie: współcześnie stanowi przedmiot badań subdyscypliny pedagogicznej nazywanej dydaktyką, która zajmuje się badaniem celów, treści, metod, zasad i form organizacyjnych procesów kształcenia (nauczania i uczenia się) w odróżnieniu od teorii wychowania, która przedmiotem badań czyni proces wychowania. Kształceniem nazywa się też bardziej ogólnie pojmowany proces, w którym ludzie poznają przyrodę, świat społeczny i świat kultury oraz rozwijają swoje zdolności poznawcze.

Kultura: w znaczeniu pierwotnym pojęcie to oznaczało uprawę roli;

Współcześnie stosuje się je w opozycji do natury:

1) w znaczeniu opisowym nazywa całościowo sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości ludzi w określonym czasie historycznym, a więc to, co posiadają, myślą i robią jako członkowie tego społeczeństwa;

2) w znaczeniu wartościowującym pojęcie kultury służy do przeciwstawienia sobie pewnych wzorów myślenia, działania i posiadania innym, które uznawane są za gorsze. Tak porównywać można np. k. indywidualistyczną – k. kolektywistyczną; k. zaufania – k. cynizmu i inne.

W węższym rozumieniu kulturę można zdefiniować jako system czynności i wytworów, których podstawowym aspektem jest obecność znaczeń jako intersubiektywnie rozumianych sensów posiadających społeczną wartość i akceptację. Ten system sensów i znaczeń tworzy uniwersum symboliczne, charakteryzujące się określonym poziomem spójności. Naruszenie spójności, czy to w wyniku indywidualnej migracji większych grup ludzkości, czy to w rezultacie wzmożonych procesów komunikacyjnych albo nawet intensywnych przemian ekonomicznych, wiąże się z koniecznością adaptacji do nowego świata symboli, aby odbudować spójność symbolicznego środowiska człowieka.

Dziedziny kultury:

1) język – oferta kulturowa; wszyscy z oferty językowej naszego języka ojczystego, a z języka obcego nie wszyscy w takim samym stopniu – wszystkie języki świata są ofertą kulturową;

2) język kodu ograniczonego – po to, by mógł zaspokoić swoje podstawowe problemy porozumiewania się z innymi;

3) język kodu rozwiniętego – język, który jest językiem symbolicznym, operuje pojęciami, kategoriami pojęciowymi, ale istnieją określone zasady noszące pewne znaczenie kulturowe; bogata oferta;

4) sztuka – różne rodzaje; różnią się między sobą językiem, którym sięposługują; mogą posługiwać sięspecjalistycznym językiem, np. malarstwo ma inny przekaz – barwa, struktura, taniec – choreografia, ruch, architektura; muzyka – język dźwięków i układ dźwiękowy;

5) religia – trzy oferty: ateizm – wymysł ideologii komunistycznej, ideologii walki z kościołem jako instytucją, jest wpisany w komunizm i władzę terytorialną; laicyzacja – zdecydowane rozdzielenie tego, co religijne od tego, co sprzeczne, zawodowe uczynienie z religii kwestii spornej, zeświadczenie, odejście od struktur podporządkowanych kościołowi, odejście od jedynej dominującej koncepcji człowieka, charakteryzuje świat współczesny po średniowieczu i trwa po dziś dzień; oferta religijna – możesz być człowiekiem religii, możesz wybrać religię;

6) nauka – przeciwstawia sięm yśleniu potocznemu, większość ludzi pozostaje na poziomie myślenia potocznego; potoczne – obciążone stereotypowymi schematami, deformacjami, itp., oferuje inny typ racjonalności – każde stwierdzenie jest możliwe do zweryfikowania, cywilizacja tak długo trwa, ponieważ znalazła naukę, która deformuje cywilizację na dobre narzędzia, z którego nie rezygnuje, nie niszczy. Model wypracowane przez naukę w epoce nowoczesnej – nauka, która chce poznać świat, aby nim manipulować, daje nam wiele dobrego; wiemy dużo o świecie. Model nauki poznawczej – ukrywa, odkrywa prawdę;

7) edukacja – mamy do czynienia z: uformizacją – zwolennicy edukacji, zuniformanizowaną – jednakową dla wszystkich (tak samo i to samo) i pluralizmem – zwolennicy uważają, że człowiek jest indywidualnością i edukacja musi być zróżnicowana;

8) prawo – dwojakiego rodzaju oferta: nadzędzie kształtowania społeczności, musi uwzględnić tę sytuacje, które aktualnie występują, związane z systemem demokratycznym – dwa wyzwania – ukształtować profesjonalistów, którzy mieliby stanowić dobre prawo, kształtowanie kultury prawnej przeciętnego obywatela;

9) moralność – odnosi się do autentycznych zachowań człowieka i do ich skutków, obszat styczności – daje się odczytać z tego, co ludzie mówią (czy prawda, albo dobro to wartości – tak, bo taka jest nasza etycznośc, raz przez cywilizację, a po drugie przez chrześcijaństwo);

10) idee i ideologie – idee cżłowiek tworzył zawze odkąd stał się istotą myślącą, zmieniają człowieka, utworzone do działań celowościowych. Idee sprawiały, że zaczeliśmy układać świat. Ideologie w XVII wieku oznaczały naukę o ideach. Z czasem znalazło to pojęcie użycie w języku powszechnym. Ideologią będziemy nazywać zbiór (lub system) idei, które dostarczają uzasadnienia legitymizacji i wsparcia pewnym interesom grupowym i utwierdzają tożsamość społęczną "my" określonej grupy społecznej. Ideologie pojawiają się w sferze społecznej praktyki. Nieuzasadniona jest niechęc ludzi do ideologii. Ideologia to, co tworzy więzi społeczne. Zadanie edukacyjne – przywrócić ideologiom sens i znaczenie;

11) zwyczaje i obyczaje – rytuały, zachowania cżłowieka, dzięki którym postępuje według pewnych wzorców i wzorów.

Kulturacja: proces wrastania w kulturę i przygotowywania się doroli jej odbiorcy, kontynuatora (nosiciela i strażnika dorobku kultury, tradycji i wartości), kontestatora i twórcy.

Kulturalizm: XX/XXI wieczny ruch intelektualny, którego podstawowym czynnikiem regulującym procesy i zmiany jest kultura.

Metody zbierania danych i informacji: to zbieranie danych o praktyce edukacyjnej;

1) ilościowe – obserwacja, ankieta, test, wywiad;

2) jakościowe – obserwacja etnograficzna, wywiad, analiza archiwów.

Modele nauki: konwencje w postaci reguł metodologicznych odzwierciedlających standardy naukowości obowiązujące w określonym miejscu i czasie historycznym. Podstawowym kryterium konstruowania modeli nauki jest promowany typ racjonalności.

W naukach społecznych konkurują ze sobą dwa modele nauki:

1) indukcyjno-empiryczny, którego zwolennicy są skłonni przyjmować założenia naturalizmu metodologicznego i promować badania ilościowe, wpisujące się w typ racjonalności instrumentalnej;

2. dedukcyjno-hipotetyczny, którego zwollenicy skłonni są przyjmować założenia antynaturalizmu metodologicznego, wykraczać poza badania ilościowe i racjonalnośc instrumentalną.

Model nauki nowoczesny: twórcami są Bacon, Kartezjusz, Newton, nauki jakie wykreowali stały się narzędziami realizacji oświeceniowej idei postępu;

Bacon: do modelu nauki nowoczesnej, a w szczególności do sposobów uzyskiwania wyników badań naukowych wprowadził drugi, obok systemu dedukcyjnego, system, a mianowicie system indukcyjny. Był on empiryczny to znaczy taki, że pozwalał wytarzać wiedzę w oparciu o eksperyment i obserwację. Dzięki temu rozwinęły się nauki przyrodnicze takie jak chemia, biologia, fizyka (wprowadził eksperyment i obserwacje); Kartezjusz: przekonał sobie współczesnych, iż najlepszą wiedzą jest wiedza wytworzona przez naukę, a rzeczywistość potwierdziła tę wiedzę, gdyż zastosowanie w technice i technologii spowodowało, że ten świat jest światem względnego dodatku dóbr. To spowodowało podniesienie autorytetu nauki i ludzi zajmujących się profesjonalnie wytwarzaniem nauki (wiedza naukowa jest najbardziej wartościową wiedzą);

Newton: określił co jest wytworem nauki, wyróżnił: hipotezy (przypuszczenia co do stanu lub związków miedzy poszczególnymi elementami), twierdzenia (hipotezy po zweryfikowaniu przez badania), teorie (systemy twierdzeń i hipotez, które są ze sobą powiązane merytorycznie i logicznie).

Model nauki przednowoczesny: wiedza, filozofia – w świecie starożytnym synonimem "filozofii" byłą "wiedza" i "nauka"; filozofia była rozumiana jako nauka obejmująca całą wiedzę racjonalną, wytworzoną przez tę cywilizację; filozofowanie zaś służyć miało temu, aby ludzie stawali się mądrzejsi.

Model nauki ponowoczesny: pedagogika humanistyczna i pedagogika empiryczna.

Nacjonalizacja: jedna z form przejęcia przez państwo własności. W Polsce nacjonalizacja dokonywała się na mocy dekretów wydawanych przez sprawujących władzę od 1944r., których zadaniem była likwidacja struktur II Rzeczypospolitej oraz zbudowanie struktury nowego i niesuwerennego państwa, nazwanego w 1952r. Polską Rzeczpospolitą Ludową.

Naturalizm: termin określający występujące w różnych epokach tendencje do maksymalnie wiernego odzwierciedlenia natury. Wg Emil Durkheim przedmiotem badań humanistycznych są fakty społeczne, które tym się różnią od faktów przyrodniczych, że w ich skład wchodzą także przekonania aksjologiczne i normatywne podzielone przez ludzkie zbiorowości.

Naturalizm metodologiczny: wyraża się w przekonaniu, że rzeczywistość społeczna jest taka sama jak świat przyrody, a zatem standardy badań naukowych tych dwóch rzeczywistości mogą być takie same.

Nauczanie:

1) w znaczeniu tradycyjnym – planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniem, mająca na celu przekazanie mu danych, informacji i wiedzy oraz ukształtowanie stosownych kompetencji poznawczych objętych określonym programem nauczania;

2) w znaczeniu współczesnym – stwarzanie uczniom okazji do uczenia się.

Oświeceniowa idea postępu: ukształtowana przez francuskich filozofów w wieku XVII i XVIII. Krasnodębski definiuje "idea postępu wynika zatem z rozumowania, które utożsamia z eliminacją żywiołowości, zwiększaniem się wolności i autonomii człowieka w wymiarze jednostkowym i zbiorowym, a także z poprawą ogólnego bilansu szczęścia".

Paradygmat: według T.S.Kuhna – paradygmat dostarcza modelowych rozwiązań uprawiającym daną dyscyplinę naukową lub typ nauk (model nauki i naukowości) i obejmuje:

1) zbiór przyjętych założeń;

2) zbiór podstawowych teorii i twierdzeń opisujących i wyjaśniających rzeczywistość lub jej fragment, np. edukację;

3) intrumentarium badawcze;

4) zastosowanie osiągniętych wyników badań.

Współczesna pedagogika dopuszcza współistnienie wielu paradygmatów naukowych.

Paradygmat edukacyjny: (nauczanie, wiedza) według T.S.Kuhna oznacza zespół twierdzeń, założeń i dogmatów religijnych, filozoficznych, politycznych lub wojskowych.

Paradygmat metodologiczny: paradygmat dotyczący badań naukowych. Wyróżniamy w nim 2 stanowiska – naturalizm i antynaturalizm.

Pedagogia:

1) w znaczeniu tradycyjnym – sztuka skutecznego wywierania wpływu na dzieci i młodzież dla zrealizowania określonych celów edukacyjnych, metaforycznie rzecz ujmując "uprawa ludzkiego ducha";

2) we współczesnych zasobach leksykalnych definiowana jest jako paradygmat edukacyjny, który może występować w postaci:

a) doktryny pedagogicznej;

b) ideologii edukacyjnej;

c) ukrytego programu wychowania;

3) w obszarze anglojęzycznym pojęciem tym określa się (Bernstein) też względnie spójny i trwały zbiór praktyk edukacyjnych, poprzez które jednostka przyswaja nowe (lub rozwija dotychczas istniejące) formy postępowania, wiedzy, umiejętności i kryteria ich oceny, przejmując je od kogoś (lub czegoś), kogo uznaje za stosownego ich dostarczyciela (przekaziciela) i ewaluatora.

Pedagogika:

W tradycji europejskiej jest traktowana jako odrębna dyscyplina naukowa (zsgodnie z modelem nauk nowoczesnych – musiała posiadać swój precyzyjnie zdefiniowany przedmiot badań, odrębny od innych dyscyplin naukowych i dostosowaną do tego metodologie badań, ale jako dziedzina integrująca różne rodzaje i typy wiedzy o swoim przedmiocie badań, którym jest praktyka edukacyjna),

1) pierwotne znaczenie pedagogiki zawierało się w takiej oto definicji: pedagogika jest nauką badającą w jaki sposób należy realizować (według kryterium wartości i skuteczności) określone, z góry założone i pożadane stany rzeczy. Pedagogika miała być zatem budowana według racjonalności instrumentalnej, a efektem badań pedagogicznych miał być uniwersalny i skuteczny system pedagogiczny; Po XIX wieku, definicja mówi, że pedagogika poszukuje takich pedagogii, które pozwoląna skuteczne realizowanie celów wychowania i kształcenia (może to nazwać doktryną, projekcją, koncepcją).

2) w zasobach leksykalnych współczesnej polszczyzny pedagogika jest definiowana jako dyscyplina naukowa (lub dziedzina wiedzy) o procesach edukacyjnych i dyskursach edukacyjnych, czyli zadaniem jej jest wytwarzanie wiedzy o całokształcie praktyki edukacyjnej – minionej i aktualnej. Obiektem badań tak rozumianej pedagogiki są więc pedagogie we wszystkich swoich znaczeniach.

W obszarze anglojęzycznym (między innymi w tradycji amerykańskiej) nie jest wyróżniania wprost jako odrębna dyscyplina naukowa, ale na uniwersytetach istnieją wydziały nauk o edukacji.

Pedagogika empiryczna: kierunek pedagogiki, zapoczątkowany w XIX wieku, którego zwolennicy dążą do nadania pedagogice statusu autonomicznej dyscypliny naukowej, oferując gromadzenie, porządkowanie i uogólnianie danych, informacji i wiedzy o celowościowych procesach wychowania i kształcenia, traktowanych jako "fakty społeczne". Badanie ich uwarunkowań oraz stopnia skuteczności stosowanych technik i oddziaływań pedagogicznych ma sprzyjać odkryciu prawidłowości, opisujących i wyjaśniających w sposób pewny rzeczywistość edukacyjną. Naukowe odkrycie związków między zmiennymi niezależnymi i zmiennymi zależnymi stanie się w związku z tym aukową podstawą (dostarczy mocnych przesłanek) dla projektowania prakyki edukacyjnej, tzn. Stworzenia technologii kształcenia i wychowania (metodyki wykorzystującej wyniki badań empirycznych i z tego powodu niezawodnej).

Pedagogika humanistyczna: syntetyczne określenie tych nurtów i kierunków pedagogicznych, którym początek dało metodologiczne wyodrębnienie nauk humanistycznych przez W. Diltheya, inaczej mówiąc przyjęcie założeń antynaturalizmu. Istotą pedagogiki humanistycznej jest podkreślanie znaczenia fenomenu duchowości, rozumianego jako "uczłowieczenie (hominizacja)" jednostki ludzkiej; zakłada się, że dzięki duchowości jednostka jest w stanie uwolnić się od deterministycznych uwarunkowań, przezwyciężyć swoje uprzedmiotowienie. Zasadniczą kategorią pojęciową pedagogiki humanistycznej jest dziejowość człowieka, która współokreśla jego byt, ale człowiek może też w sposób indywidualny tę dziejowość współtworzyć. Pedagogika humanistyczna zajmuje się więc głównie możliwościami twórczego urzeczywistniania sięczłowieka, którego treścią są wartości duchowe (poznawcze, moralne, estetyczne i religijne, a także sensy i znaczenia zakorzenione w kulturze). W tak pojmowanej pedagogice w ramach badań podejmuje się studia nad jednostkowymi losami, w któcych wykorzystuje się nie tylko metody ilościowe, ale przede wszystkim metody jakościowe. Celowościowe procesy edukacyjne są rozumiane jako interakcyjny przekaz międzygeneracyjny, a o roli zawodowej nauczycieli i pedagogów mówi się jako o swoistej służbie bądź misji pedagogicznej, którą charakteryzuje pokoleniowa odpowiedzialność.

Pedagogika krytyczna (p. emancypacyjna): nurt badań nad edukacją (a szczególnie oświatą), rozwijający się głównie w USA od połowy lat 70., skoncentrowany na analizie mechanizmów dominacji w oświacie i kulturze oraz na projektowaniu działań nastawionych na zmianę społeczeństwa w kierunku zwiększenia zakresu społecznej wolności i sprawiedliwości. Pedagogika krytyczna wyłoniła się z szeregu analiz prowadzonych w ramach socjologii edukacji, teorii programu szkolnego, kulturoznawstwa.

Podmioty edukacji:

rodzina - ma konkretne potrzeby, ale jej głos jest mało znaczący w dyskursie o edukacji;

politycy i agendy władzy – władza wykonawcza i ustawodawcza, ten głos jest nie do końca satysfakcjonujący, ponieważsłychać tylko jeden głos w dyskursie o edukacji;

administracja oświatowa – instytucje, gdzie pracują profesjonaliści wykształceni w zakresie pedagogiki;

elity opiniotwórcze i media – głos słyszalny w mediach, wiedza naukowa jest niemedialna, rzadko kiedy w mediach dopuszcza się ludzi nauki do głosu.

Polityka oświatowa: w państwach demokratycznych jest to działalność władz państwowych i agend samorządowych, realizowana w imię podnoszenia efektywności systemu edukacyjnego, kryterium oceny polityki oświatowej w konkretnym miejscu i czasie historycznym może być:

1) program zmian w oświacie (jego partyjne uwikłanie lub jego brak, perspektywa czasowa, konkretność i inne);

2) zakres realizowania celowościowych procesów edukacyjnych (mierzony procentem uczestników korzystającyh z różnych szczebli i form celowo organizowanych procesów edukacyjnych);

3) jakość systemu oświatowego, mierzona poziomem osiągniętych efektów edukacyjnych na różnych szczeblach kształcenia.

Potoczność: Mapę pojęciową refleksji i badań nad potocznością wyznaczyły z jednej strony takie kategorie pojęciowe, jak "życie codzienne (codzienność)", "świat przeżywany", "świat życia", "świat oczywisty", a z drugiej strony takie kategorie pojęciowe, jak "myślenie potoczne", "zdrowy rozsadek" i inne. Potoczność to sfera naszej najważniejszej cząsteczki życia, sfera naszego istnienia, emocji, mądrości, właściwy obszar naszego życia. Potoczność jest jedyną sferą gwarantującą człowiekowi komfort spójności, dzięki któremu może mieć poczucie rozumienia i kontroli nad tym, co się dzieje. Język potoczny pełni natomiast rolę bazy derywacyjnej dla pozostałych kodów językowych i różnych stylów wypowiedzi. Z tego powodu uzasadniona wydaje się dyrektywa, że nauki, które chća opisywać, wyjaśniać i interpretować autentyczne ludzkie myślenie i działanie ( fakty społeczne), muszą zacząc od rozpoznania i zrozumienia "potoczności", czyli "codziennego świata przeżywanego". Dla pedagogiki oznacza to konieczność objęcia badaniami pedagogii w znaczeniu nadanym temu pojęciu przez Bernteina.

Pozytywizm: wiek XIX był okresem zdefiniowania filozofii pozytywnej i pozytywizmu w uprawianiu nauki, upowszechniania sięzałożęń nowoczesnej orientacji pozytywistycznej oraz scjentystycznych reguł i zasad obowiązujących w wytwarzaniu wiedzy naukowej. Twórcą orientacji pozytywistycznej w wytwarzaniu wiedzy naukowej był August Comte.

Procesy naturalnego wzrastania: są przedmiotem psychologii rozwojowej cżłowieka, który zajmuje się całym życiem ludzkim, czyli od niemowlęcia aż do śmierci. Teorie i modele rozwoju nie sąprzydatne do jednostkowych przypadków, ponieważ nie wyręczają człowieka w podejmowaniu decyzji dotyczących jego działań jako przedmiotu edukacji. W praktyce edukacyjnej bardziej przydatna jest zintegrowana wiedza teoretyczna niż pojedyncza teoria: inkulturacja, personalizacja, socjalizacja.

Procesy naturalnego wrastania: w najbardziej pierwotną grupę społeczną jaką jest rodzina, a przez nią w te zasoboy kulturowe, do których rodzina ma dostęp i traktuje je jako abstrakcyjną ofertę kulturową dla nadnaia sensu wspólnocie rodzinnej. O rodzinie można mówić w aspekcie teologicznym, ekonomicznym, prawnym, psychologicznym, socjologicznym i pedagogicznym.

Procesy celowościowe: są związane z instytucjami specjalnie powołanymi do realizowania tych procesów i z osobami profesjonalnie przygotowanymi do obejmowania stanowisk i pełnienia ról nauczycieli i pedagogów: wychowanie i jurydifikacja, kształcenie i humanizacja.

Procesy uspołeczniania: polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja, etatyzacja, globalizacja, nacjonalizacja, kolektywizacja.

Rewolucja informatyczna: przejście od cywilizacji niedomiaru danych, informacji i wiedzy do cywilizacji ich nadmiaru dzięki radykalnemu rozwojowi technik i technologii informatycznych. Rewolucja ta zaczyna się od rozwoju przemysłu w jednym obszarze. XXw. Eksplozja w zakresie techniki służącej tworzeniu, gromadzeniu, przetwarzaniu, różne rodzaje nośników i urządzeń rejestrujących.

Rewolucja naukowo-techniczna: przejście od społeczeństwa rolniczego (powstało w starożytności, formacja niewolnicza i feudalna, podstawowy problem to bezpieczeństwo i wyżywienie ludzi, posiadanie i nie posiadanie ziemi) do społeczeństwa industrialnego (tworzy się na skutek uprzemysłowienia, z którym łączy się urbanizacja, powstanie dorobku dóbr materialnych) dzięki odkryciom naukowym i ich zastosowaniom technicznym.

Rewolucja podmiotów: proces zapoczątkowany rewolucją francuską ("równość, wolność, braterstwo"), zapoczątkowano walkę o prawa człowieka. Przejście od kultury skutkującej uprzedmiotowieniem człowieka do kultury pojmującej jego upodmiotowienie.

Sekularyzacja: oddzielenie instytucji państwa od kościoła.

Socjalizacja (wtórna i pierwotna): proces wrastania jednostki w grupę społeczną (grupy społeczne), dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy społecznej, czyli określonej kultury (na zasadzie akceptacji i przyjęcia lub oporu i odrzucenia). Proces socjalizacji wspomaga proces uzyskania poczucia własnej tożsamości.

Społeczne praktyki edukacyjne: pedagogie, mieszczą się w obszarze edukacji.

System oświaty: organizacja służaca upowszechnieniu w społeczeństwie wykształcenia ogólnego i zawodowego (kształtowaniu przydatności do zatrudnienia). Tworzą ten system instytucje, organizacje i stowarzyszenia, a jego najważniejszymi podsystemami z pedagogicznego punktu widzenia są:

1) system kształcenia ogólnego i zawodowego dla dzieci i młodzieży;

2) system kształcenia ustawicznego;

3) system upowrzechniania kultury;

4) system podejmujący stymulowanie, wspomaganie, korygowanie, zastępowanie w działaniach najważniejszych podmiotów edukacji, jakimi są rodzina i szkoła. Centralną instytują tego systemu jest szkoła, a funkcjonowanie tego systemu jest regulowane stosowną ustawą oświatową.

Funkcje systemów. Kiedy mówimy o badaniach sensu i znaczeń nadawanych procesowi edukacyjnemu, to mówimy właśnie o badaniu funkcji adaptacyjnej, rekonstrukcyjnej i emancypacyjnej systemu oświaty:

1) funkcja adaptacyjna – w wyniku której uczymy się przetrwać bez należytego zrozumienia skąd i po co; u Herbarta miała polegać na przystosowaniu do życia poprzez zdobycie cnót i moralne postępowanie, a Dewey dążył do tego, by przystosować jednostki do życia w społeczeństwie i pobudzić je do realizowania idei postępu; 2) funkcja rekonstrukcyjna – polega na tym, by każde pokolenie odczytało przeszłość swoich wspólnot, podkreślał ją Herbart, zależało mu na znajomości przeszłości, nie był zwolennikiem radykalnych zmian, jego doktryna zakładała utrzymanie między ciągłością a zmianą;

3) funkcja emancypacyjna – odnosi siędo sfery motywacyjnej, by ludziom chciało się zmieniać świat lub siebie, została uwydatnionia przez Deweya, który zakładał, że człowiek ma wprowadzać w świecie zmiany, dążyć do jego polepszania poprzez różne innowacje i realizować idee postępu.

Świadomość społeczna: zbiór szeroko rozpowszechnionych i akceptowanych w danej zbiorowości idei, poglądów, opinii i przekonań, które stają się wzorcami czy schematami myślenia, wpajanymi członkom tej grupy i egzekwowanymi przez społeczny nacisk.

Światopogląd: zespół poglądów jednostki, bedących względnie stałą wizją świata, wyznaczającą postępowanie człowieka względem siebie, innych ludzi i świata przyrody. W światopoglądzie jednostki występują trzy grupy poglądów:

1) dotyczące świata jako całości (jego struktury, powstania, rozwoju i inne);

2) ludzkich spraw egzystencjalnych (sensu ludzkiego życia i jego poszczególnych aspektów, np. szczęścia, cierpienia, śmierci, powinności i inne);

3) ocen i norm moralnych oraz powiązanych z nimi dyrektyw praktycznego działania (ujawniających się w hierarki wartości, systemie nakazów i zakazów, odpowiedzialności za swoje czyny i inne).

Teoria:

1) potocznie – synonimem jest pojęcie wiedzy, czyli usystematyzowanie zbioru twierdzeń dotyczących określonej dziedziny;

2) rezultat działaności badawczej;

3) system twierdzeń logicznie i merytorycznie uporządkowanych.

Teoria naukowa: kategoria pojęciowa najbardziej kontrowersyjna w procesie dyscyplinaryzacji pedagoiki. W podręcznku występuje w znaczeniu 2. i 3., czyli jako rezultat badań naukowych w charakterze systemowym. Ze względu na zakres możemy wyróżnić trzy typy teorii:

1. Teorie empiryczne – najwęższego zasięgu, których przedmiotem są związki między zmiennymi, odnoszące się do cech, zjawisk i prcesów. Hipotezy o zależnościach są potwierdzane lub obalane w wyniku bezpośrednio przeprowadzonych badań empirycznych. Teorie budowane na wynikach badań empirycznych mogą mieć prakseologiczny charakter i być podstawą dla projektowania metodyki działań edukacyjnych. W pedagogice takimi teoriami o charakterze prakseologicznym (zbudowanymi w oparciu o badania empiryczne) są: teoria nauczania wielkopoziomowego, teoria naucziania problemowego, teoria zaintegrowanego i inne.

2. Modele – teorie średniego zasięgu, które stanowią wzorcowe sposoby myślenia o pewnym fragmencie rzeczywistości, prowadzenia badań i wytwarzania wiedzy o tym fragmencie społecznej praktyki edukacyjnej i dyskursów o edukacji. Na strukturę teorii średniego zasięgu składają się:

   a) możliwe do sformułowania w tej teorii pytania (problemy badawcze),

   b) system pojęć dających się operacjonalizować (mapa pojęciowa),

   c) kryteria klasyfikacji i typologii obiektów, zjawisk i procesów stanowiących przedmiot badań,

   d) twierdzenia i hipotezy tworzące teorię (uporządkowane pod względem merytorycznym i logicznym). Teoriami średniego zasięgu, które są stosowane w pedagogice, są teorie kształcenia, nauczania i uczenia się, teorie czynności edukacyjnych, teorie ról społecznych nauczyciela, ucznia, pedagoga i inne. O danym fragmencie rzeczywistości może być budowanych więcej niż jedna teoria opisująca i wyjaśniająca ten fragment. Sprzeczności wsytępujące pomiędzy teoriami mogą zaś być czynnikiem inspirującyh i dynamizujących badania naukowe.

3. Teorie najbardziej ogólne – najszerszego zasięgu, zawierające twierdzenia o charakterze:

   a) ontologicznym – na temat człowieka i rzeczywistości społecznej,

   b) wpistemologiczne – na temat granic i szans poznania, a poznania naukowego w szczególności;

   c) metodologiczne – na temat uznawanych za wiarygodne sposobów gromadzenia danych i informacji, przetwarzania ich, wytwarzania i dystrybucji wiedzy naukowej. Światopoglądowy charakter tych założeń ujawnia się w przyjmowanej koncepcji człowieka i świata. W pedagogice przykładem takich teorii są kierunki pedagogiczne.

   Klaus Hurrelmann twierdzi, że dominacja jednej metodologii, jednej metody, jednej techniki, jednego narzędzia, jednej orientacji ideologicznej i teoretycznej (czyli brak pluralizmu) w badaniach naukowych pojawia się zawsze wtedy i tam, gdzie lekceważy się teorię jako podstawę badań empirycznych i ich weryfikacji.

Trauma kulturowa: wstrząs spowodowany zmianą społeczną, która dotyka domeny kultury, a w konsekwencji tożsamości indywidualnej i tożsamości zbiorowych. Stąd też strategie radzenia sobie z traumą kulturową mogą mieć charakter zróżnicowany zależnie od tego, czy przyjmiemy perspektywę:

1) indywidualną,

2) określonej zbiorowości,

3) całego społeczeństwa.

Zmiana traumatogenna, nawet jeżeli jest oczekiwana, to i tak jest niekorzystna, ponieważ wiąże się z dyslokacją społeczną i dezorganizacją społeczną, czyli wytrąceniem ludzi i grup społecznych ze stanu dotychczasowej równowagi.

Uczenie się: wykracza ono poza konwencjonalną treść, łączoną w polskiej tradycji pedagogicznej zwykle z nauczaniem, tzn. oświatą i nauczaniem szkolnym.

W szerokim znaczeniu kategorię pojęciową "uczenia się" stosuje się do modyfikacji zachowań jednostki w wyniku jej dotychczasowych doświadczeń, a według teorii kognitywnych szczególne znaczenie ma reorganizacja własnych struktur i schematów poznawczych. Autorzy współczesnych raportów oświatowych akcentują związek uczenia się z pewnym rodzajem postaw wobec wiedzy i wobec życia, wymahających osobistego zaangażowania i inicjatywy. Koresponduje to z przekonaniem, że celowościowe procesy edukacyjne muszą służyć opanowywaniu i wdrażaniu nowych metodologii, nowych umiejętności, postaw i wartości niezbędnych do życia "w świecie pełnym zmian".

Możemy zatem przyjąć za D.Klus-Stańską, że we współczesnej pedagogice uczenie się może być rozumiane jako aktywne konstruowanie swojej wiedzy osobistej i wtedy musi być związane z negocjowaniem i konfrontowaniem znaczeń i sensów obecnych w kulturze, a nauczycielskie kompetencje ujawniają się w tym, że umieją pomóc uczniowi w tym trudnym procesie konstruowania wiedzy osobistej.

Wykorzystując zaś zmodygikowaną kocepcję kształcenia J. Brunera, moglibyśmy przyjąć, że "uczenie się" jest zmianą potencjału reakcji, czyli nabywaniem nowych lub/i doskonalszych kompetencji do uczenia się.

Ukryty program szkoły (szkolenia): stanowi go to wszystko, czego ludzie uczą się w szkola poza oficjalnie dostępnym i znanym programem nauczania, czyli to wszystko, czego uczy sam fakt przebywania w szkole jako instytucji.

Wiedza: układ danych i informacji o pewnym fragmencie rzeczywistości lub świecie jako całości, uporządkowanych według określonego kryterium (określonych kryteriów), mający wyższy poziom ogólności niż dane i infromacje, w opaciu o które ta wiedza została zbudowana.

Wiedza filozoficzna: dziedzictwem starożytnej filozofii greckiej jest podstawowa aporia (we spółczesnych zasobach leksykalnych stoduje się dla oznaczenia takich kswestii spornych, które mogą być rozwiązane w sposób przeciwstawny do siebie, odrębny, a żadne ztych rozwiązań nie może zostać w pełni zaakceptowane ani w pełni wykluczone i odrzucone). Związana z prakyką edukacyjną, dającą się przedstawić na continuum, którego jeden koniec wznacza pojmowanie edukacji jako urabiania, indoktrynacji (uświadomienie, wpajanie przekonań według określonych ideałów i wzorców), a drugi koniec wyznacza pojmowanie edukacji jako wartości autotelicznej, związanej z doskonaleniem, formowaniem, wydobywaniem tego, co stanowi o istocie i naturze człowieka, czyli ujawnianie potecjału ontogenetycznego zespołu przemian zachodzących w ciągu życia człowieka) i filogenetycznego (rozwój) tkwiącego w człowieku.

Wiedza teologiczna: odnosi się do świętego Tomasza z Akwinu. Poglądy systemu tomistycznego:

1) sensem istnienia człowieka jest szczęście;

2) dążeniu do osiągnięcia tego celu powinno sprzyjać wykorzystanie potencjału intelektualnego człowieka;

3) rozwojowi intelektualnego człowieka najlepiej służy instytucja szkoły;

4) wpajanie wartości duchowych;

5) posiadanie wiedzy nie jest tożsame z byciem moralnym;

6) oryginalnym postulatem sformułowanym w realizmie teistycznym przyjętym przez tomistów okazał się postulat oddzielenia wychowania od kształcenia;

7) proces wychowania był przez tomistów rozumiany jako proces trwający całe życie.

Wiedza naukowa: przekonania i poglądy, które oceniamy w kategoriach "prawdziwe – fałszywe", żądając ich legitymizacji zgodnie z procedurami wytwarzania wiedzy naukowej, przy zastosowaniu akceptowanych metod uzyskiwania danych i informacji. Wiedzy naukowej praktycznie nie ma, korzystanie z niej jest bardzo trudne. Nauka jest bardzo ważna, ale niewielu może z niej korzystać, a przemdiotem zainteresowań jest to, co ludzie wiedzą.

Wiedza potoczna: zbiór osobisty i przypadkowych danych, informacji i spostrzeżeń. Cechuje je fragmentaryczność, niespójność, potoczność i apodyktyczność, a jej zasadniczą wartością jest to, że daje jednostce poczucie rozumienia siebie i świata. Wiedza potoczna jest najważniejsza.

Wiedza pozytywna: typ wiedzy oferowanej przez zwolenników orientacji pozytywistycznej w badaniach naukowych (wiedza najbardziej dla nich pewna, bo sprawdzona i racjonalna, nadająca się dla edukacji, przydatna do rozwiązywania problemów edukacyjnych), która charakteryzuje się następującymi cechami:

1) została wytworzona w badaniach empirycznych i ma formę twierdzenia lub teorii empirycznej,

2) została zastosowana lub może być zastosowana do zaprojektowania skutecznych technik, technologii i narzędzi zmiany,

3) koresponduje z akceptacją wykorzystywania rezultatów badań naukowych w tzw. "inżynierii społecznej". Definicję pozytywizmu i wiedzy pozytywnej zawdzięczamy Comte.

Wychowanie: we współczesnych zasobach leksykalnych języka polskiego stanowi przedmiot subdyscypliny pedagogicznej zwanej "teorią (teoriami) wychowania". Pojęciami bliskimi działalności "wychowywania: są działania formacyjne i działania indoktrynacyjne. Oddzielenie wychowania od kształcenia związane jest z ideą tworzenia systemu oświatowego, a zapoczątkowane zostało przez Condorceta.

Globalizacja: tendencja, która zdominowała przełom XX i XXI wieku, związana z pojawieniem się problemów globalnych, takich jak problem pokoju, ochrony środkowiska naturalnego (powietrza, wody, ziemi), a także problemy polityczne, demograficzne, ekonomiczne i inne. Rozwiązywanie tych problemów wymagało powstania instytucji ponadpaństwowych oraz działań przekraczających tradycyjne granice państw nowoczesnych. Rewolucja informatyczna z kolei w sposób zdecydowany przyczyniła siędo przezwyciężenia tradycyjnych barier komunikacyjnych związanych z czasem i przestrzenią, wywołując jako skutek uboczny stan nadmiaru danych, informacji i wiedzy, który nazywany jest "zaczadzeniem informacyjnym" lub "smogiem informacyjnym". Przyspieszenie procesów globalizacyjnych spowodowane zostało rozpadem imperium sowieckiego (zwanego u nas obozem państw socjalistycznych) i zanikiem tzw. "żelaznej kurtyny", której symbolem był "mur berliński".

Procesy edukacyjne (dekader edukacyjny): dziesięciościan edukacja jest regularny, każda ze ścian ma podobną wielkość, a w centrum znajduje się osobowość jako jądro. Harmonia między tymi procesami występuje, gdy wzajemnie się one nie znoszą, nie przeciwstawiają sięsobie, gdy żaden nie występuje w nadmiarze i gdy żaden nie jest stłumiony. Wynikiem takiej harmonii byłaby jednostka ludzka refleksyjnie podtrzymująca i doskonaląca własną tożsamość, ale żyjąca z poczuciem konieczności własnej działalności w optymalizowaniu świata wg zaakceptowanych przez siebie wartości i kryteriów. 3 grupy szczegółowych procesów edukacyjnych:

1) edukacyjne procesy naturalnego rozwoju człowieka (socjalizacja, inkulturacja),

2. edukacyjne procesy uspołeczniania jednostki (globalizacja, plityzacja, nacjonalizacja, kolektywizacja, etatyzacja,

3. edukacyjne procesy celowościowe (wychowanie, kształcenie).

Hominizacja (biologiczność) jest wypadkową wymienionych procsów, gdyż obejmuje rozwój gatunkowy i kulturowy.

PROCES	OPIS	NADMIAR	NIEDOMIAR
I. GLOBALIZACJA	- dotyczy zagadnień obejmujących swym zasięgiem wszystkich mieszkańców Ziemii - wprowadzenie w problemy globalne (wojna, zagrożenie środowiska, wygasanie źródeł energii), - polityczny podział świata na centrum i peryferie (problem mono- i policentryczności układu globalnego)	- brak odrębności jednostek ludzkich - marginalizacja problemów społ. lokalnych i osobistych - smog informacyjny	- zaściankowość
II. ETATYZACJA	- wprowadzenie w organizację i struktury funkcjonowania państwa (urządzenia dmeokratyczne) oraz powinności obywatelskie - państwo (jego suwerenność, ustrój), - konieczne zależności (miejsce w świecie, sojusznicy i przeciwnicy, siła i stabilność) - "racja stanu"	- kult państwa i jego instytucji oraz organów przywódczych i osób - tresura społ. - zamykanie życia społ. W granicach instytucji totalnych - zuniformizowanie treści przeżyć - ingerencja państwa w życie obywateli - wpisywanie w przypisane role	- delegitymizacja struktur państwa (traća one swoją władzę w opinii obywateli)
III. NACJONALIZACJA	- procesy kształtowania więzi z narodem (jego tradycje) - swoistość kulturowa (istota więzi i odrębności)	- nacjonalizm - nazizm - szowinizm - przekonanie o wyższości jednego narodu "wybranego" czy rasy nad innymi	- wykorzenienie z więzi narodowych - zanik tradycji, odrębności i swoistości kulturowej
IV. KOLEKTYWIZACJA (SOCJALIZACJA WTÓRNA)	- istnienie w grupach społ., w tym polityczność związana z przynależnością do danej grupy - klasa społ. (więź i interes klasowy, odrębność etosu) - solidarność z ludźmi o podobnych pozycjach i położeniu - kształtowanie przekonań o szczególnym miejscu i misji własnej klasy i jej partii	- kolektywizm - superklasowość - przekonanie o prawie do dominacji, przewagi, dyktatury klasy (jednostka się nie liczy) - gotowośc wyrzeczenia się obrony interesów własnego państwa lub gr. społ. na rzecz interesów partii	- aspołeczność
V. POLITYZACJA, BIUROKRATYZACJA, PROFESJONALIZACJA	- organizacje i instytucje - wychowanie do podziału pracy, racjonalności i dyscypliny w społ. organizacyjnym i w świecie zinstytucjonalizowanym - kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności istniejącego podziału statutów i funkcji - kształtowanie przydatności do zatrudnienia	- syndrom osobowości autorytarnej - rozłamanie się osobowości (tendencje do dominacji z tendencjami do uległości)	- nie przystosowanie się do świata zorganzowanego i instytucjonalnego
VI. SOCJALIZACJA (USPOŁECZNIENIE PIERWOTNE)	- oddziaływanie gr. pierwotnych (rodzinym, rówieśników, społ. lokalnej) - wrastanie w zastane normy	- ograniczenie horyzontów - zaściankowość i podwórkowość - lokalne widzenie spraw i siebie w świecie	- alienacja
VII. INKULTURACJA, PERSONALIZACJA	- osobowość kulturowa i społ. - istota ludzka jako rezultat wzrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości - przekazywanie systemów filozoficznych i religijnych	- koncentracja na sobie i swoich przeżyciach - oderwanie od realnego życia - seksciarstwo	- nadmierny indywidualizm
VIII. WYCHOWANIE, JURYDYFIKACJA	- obywatel - wdrażanie do akceptowania i realizowania ról i czynności obywatelskich - kształtowanie świadomości prawnej	- więzienie człowieka w przypisanej mu roli - agresja przeciwko ograniczającemu człowieka światu - osobowość podporządkowana (sterowana z zew.)	- anomia (brak norm) - swawola i łamanie prawa
IX. KSZTAŁCENIE, HUMANIZACJA	- osoba ludzka - wiedza i światopogląd - umiejętności i nawyki - wartości godnościowe - kompetencje interakcyjne - zasada wzajemności i współczulności - kształtowanie potrzeb wtórnych (wyższych)	- akademizm (wiedza nieprzydatna) - konserwatyzm poznawczy	- przyziemność potrzeb - analfabetyzm funkcjonalny i kulturowy
X. HOMINIZACJA	- organizm - kształtowanie cech gatunkowych człowieka - wychowanie zdrowotne, higeniczne, seksualne - zasada unikania kary i maksymalizowania przyjemności - gratyfikacja bez szkodzenia innym - kształtowanie i kanalizacja potrzeb pierwotnych	- naturalizm - wkologizm - seksualizm	- koncentrowanie się na potrzebach pierwotnych