UKŁAD NARZĄDÓW RUCHU

Szkielet, inaczej kościec lub układ kostny (łac. systema sceleti ) wszystkie kości składające się na ciało człowieka.

Szkielet dorosłego człowieka tworzy około 206 kości. Do głównej funkcji szkieletu należy :

• przyczep dla mięśni

• ochrona narządów wewnętrznych

• utrzymanie pionowej postawy

• wykonywanie ruchów

• osiągnięcie określonej wielkości i kształtu ciała

Ze względu na kształt wyróżniono kości:

• płaskie – łopatka, miednica, sklepienie mózgoczaszki,

• długie – kość udowa, ramieniowa,

• krótkie – kości nadgarstka, stępu,

różnokształtne – kości twarzowe, np. żuchwa, kości podniebienne.

Szkielet człowieka zgodnie z ogólnym podziałem można podzielić na :

1) szkielet osiowy:

• czaszka

• kręgosłup

• klatka piersiowa

  2) szkielet kończyn

• kości obręczy barkowej

• kości obręczy miednicowej

• kości kończyn.

KRĘGOSŁUP

Zbudowany jest z 33–34 kręgów płaskich:

Kręgosłup ochrania rdzeń kręgowy, przechodzący przez kanał kręgowy.

Pomiędzy kręgami znajdują się chrzęstne krążki zwane dyskami, które umożliwiają zginanie kręgosłupa, amortyzują wstrząsy.

Ryc. 1. Kręgosłup cały
Ryc. 2. Kręgosłup cały - widok z boku.

Odcinki kręgosłupa (ryc. 1.):

• szyjny (a), 7

• piersiowy (b), 12

• lędźwiowy (c), 5

• krzyżowy (d), 5

• guziczny (e). 4-5

Cechy charakterystyczne kręgosłupa szyjnego :

• trzony kręgów małe 6- cio boczne

• wyrostki poprzeczne z otworem w środku

• wyrostek kolczysty rozdwojony

• otwór kręgowy duży

• wyrostki stawowe górne i dolne tworzą staw hakowy

COLUMNA VERTEBRALIS - KRĘGOSŁUP

VERTEBRAE CERVICALE – KRĘGI SZYJNE ( 7 )

VERTEBRAE THORACICAE – KRĘGI PIERSIOWE ( 12 )

VERTEBRAE LUMBALES – KRĘGI LĘDZWIOWE ( 5 )

OSSIS SACRUM – KOŚĆ KRZYŻOWA ( 5 )

OSSIS COCCYGIS – KOŚĆ OGONOWA GUZICZNA ( 3-4 )

BUDOWA KRĘGU

Pojedynczy kręg składa się z trzonu kręgu (corpus vertebrae), łuku kręgu (arcus vertebrae) oraz siedmiu wyrostków.

Trzon kręgu i łuk kręgu ograniczają otwór kręgowy . Otwory kręgowe wszystkich kręgów tworzą kanał kręgowy , wewnątrz którego biegnie rdzeń kręgowy .

Nieparzysty wyrostek kolczysty odchodzi od kręgu ku tyłowi lub w dół (ten wyrostek można wyczuć na plecach człowieka ). Parzyste wyrostki poprzeczne biegną ku bokom. Ku górze i ku dołowi skierowane są także parzyste wyrostki stawowe górne i dolne, biorące udział w tworzeniu połączeń między kręgami.

Ryc. 3. Krąg L - widok z góry

Ryc. 4. Krąg L - widok z boku

Kręgi szyjne (łac. vertebrae cervicales)

Występują w odcinku szyjnym kręgosłupa . Występuje 7 kręgów, kręgi te są najmniejszymi ze wszystkich.

Za wyjątkiem dwóch pierwszych i ostatniego (siódmego) kręgi szyjne mają podobną do siebie budowę. Ich też jedynie dotyczy poniższy akapit. Posiadają, podobnie jak kręgi lędzwiowe, trójkątny otwór kręgowy , podczas gdy np. kręgi piersiowe mają otwór owalny. Wyrostek kolczysty jest rozdwojony na końcu. Parzyste wyrostki poprzeczne obejmują otwór wyrostka poprzecznego - przebiega w nim tętnica kręgowa z żyłami oraz splotem nerwowym. Najbardziej nietypowe są dwa pierwsze kręgi odcinka szyjnego: dźwigacz (atlas) oraz obrotowy (axis). Ten pierwszy nie ma trzonu i tworzą go jedynie łuki kręgowe. Od strony czaszki dźwigacz tworzy powierzchnie stawowe umożliwiające potakujące ruchy głowy, natomiast z obrotnikiem tworzy połączenie umożliwiające przeczące ruchy głowy.
Nietypowy jest również ostatni kręg nazywany czasami kręgiem wystającym ponieważ jest to pierwszy wyczuwalny kręg na ludzkiej szyi. Ma masywniejszy wyrostek kolczysty bez rozdwojenia na końcu, a przez otwory wyrostków poprzecznych nie przechodzi tętnica kręgowa .

Pozostałe kręgi odcinka szyjnego różnią się nieco rozmiarem i kształtem - niższe są nieco większe - ale zawsze mają trzony i łuki kręgów .

Kręgi piersiowe (łac. vertebrae thoracicae) – 12 kręgów należących do odcinka piersiowego kręgosłupa człowieka. Kręgi odcinka piersiowego mają powierzchnie stawowe, którymi łączą się z żebrami. Na wyrostkach poprzecznych mają tzw. dołki żebrowe służące do połączenia z żebrami (dokładniej z guziczkiem żebra znajdującym się na jego tylnym końcu), dołki stawowe znajdują się również na krawędziach trzonów. Dołki żebrowe sąsiadujących ze sobą trzonów tworzą połączenie stawowe z główką żebra. Kolejną charakterystyczną cechą kręgu piersiowego jest długi, nierozdwojony na końcu wyrostek kolczysty, który skierowany jest ku dołowi, dzięki czemu wyrostki kolejnych kręgów nachodzą na siebie dachówkowato.

Kręgi lędźwiowe (łac. vertebrae lumbales) (skról: L)

Kręgi w lędźwiowym odcinku kręgosłupa. U człowieka jest ich 5 (L1 - L5), odznaczają się bardzo masywną budową. Łączą się z kością krzyżową na wysokości pośladków. Kręgi te mają duże trzony o kształcie nerkowatym. Wyrostki są nieco odgięte do tyłu. Wyrostki poprzeczne . Wysokie i spłaszczone wyrostki kolczyste zwrócone są ku tyłowi, w dół. Otwór kręgów ma kształt trójkąta.

Kość krzyżowa (łac. os sacrum)

U człowieka, powstaje przez zrośnięcie pięciu kręgów krzyżowych. Wyróżnia się w niej powierzchnie grzbietową i miedniczną, podstawę oraz wierzchołek.

Jest to trójkątna kość, zbudowana z podstawy, dwóch krawędzi bocznych oraz wierzchołka. Ma dwie powierzchnie: brzuszną i grzbietową.

• na powierzchni brzusznej znajdują się kresy poprzeczne kości krzyżowej, które występują w miejscach zrośnięcia się sąsiednich kręgów krzyżowych.

• na powierzchni grzbietowej znajduje się pięć podłużnych grzbietów.

Podstawa kości krzyżowej jest odzwierciedleniem rzutu górnego kręgu lędźwiowego. Znajduje się tam powierzchnia stawowa trzonu. Do tyłu od tej powierzchni znajduje się wejście kanału kręgowego nazywane kanałem krzyżowym. Znajdują się tam też dwa wyrostki stawowe górne, u podstawy których znajdują się zagłębienia.

Części boczne kości krzyżowej utworzone są ze zrośniętych wyrostków poprzecznych i żebrowych. Na krawędziach bocznych części górnej znajdują się po obu stronach kości dwie powierzchnie uchowate, które z analogicznymi powierzchniami na kościach biodrowych tworzą staw krzyżowo – biodrowy .

Kość guziczna (łac. os coccygis,)

Końcowy odcinek kręgosłupa człowieka. Składa się z 3–5 (zwykle 4) zrośniętych ze sobą kręgów, z których największy jest pierwszy (C1). C1 zawiera wyrostki stawowe służące do połączenia z kością krzyżową. Pozostałe kręgi zbudowane są tylko z trzonów.

KLATKA PIERSIOWA

W skład klatki piersiowej wchodzi 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek

Mostek (łac. sternum)

Jest kością płaską. Składa się z rękojeści, trzonu i wyrostka mieczykowatego. Rękojeść w stosunku do trzonu ustawiona jest pod kątem rozwartym ku tyłowi (tzw. kąt mostka). Od góry, na rękojeści znajduje się wcięcie szyjne. Bocznie od niego, obustronnie, wcięcia obojczykowe. Poniżej mieszczą się wcięcia żebrowe dla chrząstek odpowiednich żeber (I-VII). Wcięcie dla żebra pierwszego położone jest na bocznej powierzchni rękojeści mostka, drugie na granicy rękojeści z trzonem, zaś dla żebra VII na granicy pomiędzy trzonem a wyrostkiem mieczykowatym.

Żebro (łac. costa)

Ma kształt spłaszczonego łuku, wypukłością zwróconego na zewnątrz. Posiada trzon oraz część mostkową i kręgosłupową. Siedem górnych żeber nosi nazwę żeber prawdziwych, ponieważ ich chrząstki żebrowe łączą się bezpośrednio z mostkiem. Pozostałe pięć par żeber to żebra rzekome. Oprócz dwóch ostatnich żeber łączą się z chrząstką żebrową leżącą wyżej, najwyższa zaś z chrząstką żebrową żebra VII i tworzą łuk żebrowy. Ostatnie dwa żebra (XI i XII) kończą się między mięśniami brzucha. Część kręgosłupowa żebra składa się z główki i szyjki żebra. Na bocznej powierzchni szyjki znajduje się guzek żebra. Miejsce to określa się kątem żebra. Od guzka żebra do przedniej części żebra na dolnym brzegu biegnie bruzda dla naczyń i nerwów międzyżebrowych. Pierwsze żebro różni się wyglądem od pozostałych. Jest ono krótkie i płaskie. Posiada guzek dla mięśnia pochyłego przedniego oraz bruzdę dla tętnicy podobojczykowej. Żebra ustawione są w ten sposób, że utworzona przez nie ściana przednia jest ustawiona skośnie ku dołowi i do przodu. Żebra połączone są z kręgami stawami żebrowo-kręgowymi, natomiast z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych.

Kręgosłup jest wygięty w kształcie litery S, tworzy krzywizny fizjologiczne:

• lordoza - szyjna - wrodzona

• krzyżowa – kifoza - wrodzona

• piersiowa – kifoza – wrodzona

• lordoza lędźwiowa - nabytaKrzywizny patologiczne to na przykład skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa.

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ

Obręcz kończyny górnej

Obojczyk (łac. clavicula)

Jest kością długą wygiętą w kształt litery S. Część bliższa (przyśrodkowa) wygięta jest do przodu, boczne do tyłu. Koniec bliższy łączy się stawem mostkowo-obojczykowym z rękojeścią mostka, dlatego nazywa się go końcem mostkowym. Drugi koniec, barkowy, łączy się z wyrostkiem barkowym łopatki.

Staw mostkowo-obojczykowy stanowi połączenie obojczyka z klatką piersiową. Powierzchnie stawowe utworzone są przez koniec mostkowy obojczyka oraz wcięcie obojczykowe rękojeści mostka i chrząstkę pierwszego żebra. Jest to staw siodełkowaty wzmocniony więzadłami: mostkowo-obojczykowymi, żebrowo-obojczykowym. Ruchy zbliżone są do ruchów w stawie kulistym (do góry, dołu, przodu, tyłu i dookoła własnej osi).

Staw barkowo-obojczykowy łączy obojczyk z wyrostkiem barkowym łopatki. Staw wzmacniają więzadła: barkowo-obojczykowe, kruczo-obojczykowe. Ruchy są podobne do ruchów odbywających się w stawie mostkowo-obojczykowym.

Łopatka (łac. scapula)

Jest z kolei kością płaską trójkątnego kształtu przylegającą do części grzbietowej klatki piersiowej. Wyróżnia się w niej powierzchnię żebrową i grzbietową oraz trzy kąty: górny, boczny i dolny. Powierzchnia żebrowa znajduje się na wysokości od II do VII żebra. Na powierzchni grzbietowej, zewnętrznej, przebiega mniej więcej poprzecznie grzebień łopatki (od brzegu przyśrodkowego do kąta bocznego) i kończy wyrostkiem barkowym. Z wyrostkiem barkowym łączy się obojczyk. Zagłębienie nad grzebieniem łopatki to dół nagrzebieniowy, natomiast pod nim to dół podgrzebieniowy.

Z górnego brzegu łopatki odchodzi ku przodowi wyrostek kruczy zaginający się hakowato do boku. Do wyrostka tego przyczepia się mięsień piersiowy mniejszy, kruczo-ramienny, mięsień dwugłowy ramienia oraz więzadła. W górnej części brzegu bocznego znajduje się wydrążenie stawowe tworzące panewkę dla stawu ramiennego.

KOŚCI KOŃCZYNY GÓRNEJ WOLNEJ

Kość ramienna (łac. humerus)

Jest najdłuższą kością kończyny górnej. Składa się z trzonu i dwóch końców (bliższego i dalszego). Trzon ma kształt graniastosłupa, posiada powierzchnię przednią boczną, przednią przyśrodkową i tylną. Na powierzchni bocznej znajduje się guzowatość naramienna, na tylnej bruzda nerwu promieniowego. Koniec bliższy zakończony jest głową kości ramiennej wchodzącej w skład stawu ramiennego. Dookoła głowy biegnie rowek zwany szyjką anatomiczną. Na końcu bliższym znajdują się również guzek większy i mniejszy. Poniżej głowy i guzków znajduje się przewężenie - szyjka chirurgiczna. Na poszerzonym nieznacznie końcu dalszym kości ramiennej mieści się kłykieć kości ramiennej. Po obu stronach kłykcia znajdują się guzki: nadkłykieć boczny i przyśrodkowy. Na powierzchni tylnej nadkłykcia przyśrodkowego mieści się bruzda dla nerwu łokciowego. Pomiędzy obu nadkłykciami znajduje się powierzchnia stawowa do połączenia z kośćmi przedramienia (łokciową i promieniową). Część dla kości łokciowej ma kształt bloczka, łączy się z wcięciem bloczkowym kości łokciowej. Część promieniowa, mniejsza, ma kształt główki i łączy się z dołkiem kości promieniowej. Nad bloczkiem na powierzchni przedniej znajduje się wgłębienie - dół dziobiasty, a na powierzchni tylnej - dół wyrostka łokciowego. Natomiast nad główką kości ramiennej na powierzchni przedniej znajduje się dół promieniowy.

Staw ramienny tworzy głowa kości ramiennej oraz panewka utworzona przez łopatkę. Na brzegu panewki znajduje się obrąbek stawowy zwiększający powierzchnię stawową. Ze względu na budowę tylko 1/3 powierzchni główki objęta jest panewką. Wynika stąd, że za główne mocowanie kości ramiennej do obręczy barkowej odpowiadają mięśnie. Staw wzmocniony jest przez więzadło kruczo-ramienne. Staw ramienny jest stawem kulistym wolnym, zatem możliwe są ruchy: odwodzenia i przywodzenie, zginania i prostowania, obrotowe i obwodzenia (połączenie zgięcia, prostowania, odwodzenia i przywodzenia).

Kości przedramienia

To kość łokciowa i promieniowa. Prawidłowo obie kości położone są równolegle do siebie. Kość łokciowa przyśrodkowo, a promieniowa bocznie. Przy ruchach nawracania przedramienia, czyli skierowaniu ręki grzbietem do przodu kość promieniowa krzyżuje kość łokciową. Przestrzeń między obu kośćmi wypełnia błona międzykostna.

Kość łokciowa (łac. ulna)

Jest kością długą składającą się z trzonu i dwóch końców. Koniec bliższy, skierowany w stronę kości ramiennej, posiada dwa wyrostki: łokciowy i dziobiasty oraz dwie wklęsłe powierzchnie stawowe: wcięcie bloczkowe i promieniowe.

Wyrostek łokciowy, duży i zakrzywiony, wnika do dołu wyrostka łokciowego na powierzchni tylnej kości ramiennej. Na powierzchni bocznej wyrostka znajduje się powierzchnia stawowa (wcięcie promieniowe) dla głowy kości promieniowej. Z kolei wyrostek dziobiasty wnika do dołu dziobiastego znajdującego się na powierzchni przedniej. Koniec dalszy kości łokciowej jest znacznie węższy w stosunku do końca bliższego. Znajdują się na nim dwie wyniosłości: większa przednia - głowa kości łokciowej oraz mniejsza tylna - wyrostek rylcowaty. Głowa kości łokciowej łączy się stawem z kością promieniową oraz kością nadgarstka.

Kość promieniowa (łac. radius)

Jak pozostałe kości długie posiada trzon i dwa końce. Koniec bliższy utworzony jest przez głowę i szyjkę. Głowa ma kształt walcowaty, u góry znajduje się zagłębienie dla główki kości ramiennej, z boku łączy się z wcięciem promieniowym kości łokciowej. Koniec dalszy jest znacznie szerszy od końca bliższego i ma kształt czworoboczny. Posiada powierzchnię stawową dla połączenia z kośćmi nadgarstka oraz wcięcie łokciowe dla połączenia z kością łokciową. Powierzchnia stawowa dla kości nadgarstka jest wklęsła, część boczna łączy się z kością łódeczkowatą, przyśrodkowa z księżycowatą. Na końcu dalszym znajduje się położony bocznie również wyrostek rylcowaty.

Stawy przedramienia

Staw łokciowy jest to staw złożony i utworzony przez staw ramienno-łokciowy, ramienno-promieniowy i niezależny promieniowo-łokciowy bliższy. Staw ramienno-łokciowy tworzą: bloczek kości ramiennej i wcięcie bloczkowe kości łokciowej. Jest to staw zawiasowy umożliwiający ruchy zginania i prostowania. Staw ramienno-promieniowy tworzą: główka kości ramiennej oraz dołek głowy kości promieniowej. Jest to staw kulisty. Staw wzmacniają więzadło poboczne łokciowe i poboczne promieniowe.

Staw promieniowo-łokciowy bliższy stanowi połączenie obwodu głowy kości promieniowej z wcięciem promieniowym kości łokciowej. Jest to staw obrotowy wzmocniony więzadłem pierścieniowatym.

Staw promieniowo-łokciowy dalszy jest analogiczny do poprzedniego

KOŚCI RĘKI

Utworzone są przez dwadzieścia siedem kości podzielonych na trzy odcinki: nadgarstek, śródręcze i palce.

Kości nadgarstka stanowi osiem kości o nieregularnych kształtach ułożonych w dwa rzędy. W rzędzie bliższym znajdują się: kość łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta i grochowata, w dalszym: kość czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główkowata i haczykowata.

Kości śródręcza tworzy pięć kości długich. Końcem bliższym (podstawą) łączą się stawowo z nadgarstkiem i sąsiednią kością śródręcza. Koniec dalszy (głowa) łączy się z podstawą paliczka bliższego. W przestrzeniach międzykostnych pomiędzy kośćmi śródręcza znajdują się mięśnie międzykostne.

Kości palców składają się z paliczków. Oprócz kciuka, który zbudowany jest z dwóch paliczków, pozostałe palce utworzone są przez trzy paliczki: bliższy, środkowy i dalszy. Koniec dalszy paliczka dalszego posiada guzowatość, która stanowi podłoże opuszki palca.

Staw promieniowo-nadgarstkowy jest stawem elipsoidalnym utworzonym przez połączenie kości promieniowej z bliższym rzędem kości nadgarstka. Wzmocniony jest więzadłem promieniowo-nadgarstkowym oraz mniejsze więzadła.

Stawy śródnagarstkowe to połączenie kości nadgarstka. Możliwe ruchy to zgięcie dłoniowe i grzbietowe, odwodzenie promieniowe i łokciowe, obwodzenie.

Stawy nadgarskowo-śródręczne i stawy międzyśródręczne są stawami płaskimi o minimalnej ruchomości. Wyjątkiem jest staw dotyczący kciuka, w którym możliwe są ruchy odwodzenia i przywodzenia, przeciwstawienia i odprowadzenia, obwodzenia.

Stawy palców ręki są stawami kulistymi, w których ruch obrotowy nie jest jednak możliwy

KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ

Kościec kończyny dolnej składa się z kości obręczy kończyny dolnej , stanowiącej kość miedniczną oraz kości kończyny wolnej, do których należą : kość udowa, kości goleni – podudzia ( piszczelowa i strzałkowa ) i kości stopy ( kości stępu, śródstopia i palców ).

Obręcz kończyny dolnej

Kość miedniczna (łac. coxae)

Jest nieregularnego kształtu parzystą kością i składa się z trzech części: kości biodrowej, kulszowej i łonowej. Wszystkie kości łączą się mniej więcej w części środkowej kości miednicznej. Zewnętrznie i bocznie znajduje się zagłębienie, czyli panewka stawu biodrowego. Poniżej panewki znajduje się otwór zasłonowy ograniczony przez kość kulszową i łonową oraz przesłonięty w większości błoną zasłonową. Przez pozostawiony otwór przechodzą naczynia i nerwy zasłonowe.

Kość biodrowa zbudowana jest z trzonu i talerza. Między trzonem i talerzem biegnie kresa graniczna stanowiąca granicę pomiędzy miednicą dużą ( PELVIS MAJOR ) a miednicą małą ( PELVIS MONOR ) .

Talerz kości posiada 2 powierzchnie :

• wewnętrzną - miedniczno – krzyżową

• zewnętrzną – pośladkową

Brzeg górny talerza zwiemy grzebieniem biodrowym, rozpoczyna się kolcem biodrowym przednim górnym a kończy kolcem biodrowym tylnym górnym.

Kość kulszowa (łac. ischii)

Tworzy tylny i dolny odcinek kości miedniczej. Zbudowana jest z trzonu oraz gałęzi. Trzon w tworzy 2/5 panewki kości miednicznej. Na brzegu tylnym kości znajduje się wydatny kolec kulszowy, do którego przyczepia się więzadło krzyżowo-kolcowe ograniczające otwór kulszowy większy dla naczyń i nerwów pośladkowych, nerwu kulszowego, naczyń i nerwów sromowych. Poniżej więzadła znajduje się otwór kulszowy mniejszy ograniczony przez więzadło krzyżowo-kulszowe i krzyżowo-guziczne. Najbardziej wysuniętą do tyłu częścią kości kulszowej jest guz kulszowy, który wysłany jest tkanką tłuszczową, stanowi przyczep dla mięśni uda, a podczas siedzenia stanowi główne oparcie dla miednicy. Gałąź kości kulszowej odchodzi prawie pod kątem prostym w okolicy guza kulszowego i kieruje się do przodu i przyśrodkowo łącząc s gałęzią dolną kości łonowej.

Kość łonowa (łac. os pubis)

Stanowi najbardziej wysuniętą ku przodowi część kości miednicznej, współtworzy panewkę. Składa się z trzonu i dwóch gałęzi: górnej i dolnej. Gałąź górna odchodzi od trzonu i kieruje się do przodu i przyśrodkowo łącząc się z gałęzią przeciwległą. Na brzegu przednim w osi pośrodkowej znajduje się guzek łonowy (miejsce przyczepu więzadła pachwinowego). Gałąź dolna łączy się z gałęzią kości kulszowej.

Spojenie łonowe składa się z chrząstki szklistej i włóknistej oraz wzmocnione jest więzadłami.

KOŚCI KOŃCZYNY DOLNEJ WOLNEJ

Kość udowa (łac. os femoris)

Jest najdłuższą kością szkieletu. Składa się z trzonu i dwóch końców. Trzon jest nieco wypukły do przodu. Na powierzchni tylnej znajduje się kresa chropowata. Na końcu bliższym znajduje się głowa kości udowej skierowana przyśrodkowo i do góry. Na szczycie głowy znajduje się zagłębienie - dołek głowy. Poniżej głowy znajduje się przewężenie, czyli szyjka kości udowej. Szyjka nachylona jest do trzonu pod kątem 135 stopni. Na powierzchni tylnej, poniżej szyjki znajduje się wyniosłość będąca przedłużeniem ku górze trzonu, czyli krętarz większy i mniejszy, położony do tyłu, krętarz mniejszy.

Koniec dalszy kości udowej ulega poszerzeniu wytwarzając dwa kłykcie: większy przyśrodkowy i mniejszy boczny. Oba kłykcie są bardziej wypukłe ku tyłowi, gdzie przedzielone są dołem międzykłykciowym. Na powierzchni przedniej oba kłykcie są ze sobą połączone i wytwarzają powierzchnię rzepkową. Powierzchnie boczne kłykci są uwypuklone i zwane odpowiednio nadkłykciem przyśrodkowym i bocznym.

Rzepka (łac. patella)

Jest małą, spłaszczoną kością o trójkątnym kształcie podstawą zwróconą ku górze, a wierzchołkiem do dołu. Znajduje się do przodu od końca dalszego kości udowej na powierzchni rzepkowej. Powierzchnia tylna rzepki pokryta jest chrząstką szklistą. Rzepka umocowana jest w ścięgnie mięśnia czworogłowego uda.

Staw kolanowy

Jest największym ze stawów. Tworzy połączenie wypukłych kłykciów kości udowej z wklęsłymi powierzchniami kości piszczelowej. W stawie kolanowym występują dwa półksiężycowate pierścienie włóknisto-chrzęstne pogłębiające powierzchnię stawową zwane łąkotkami. Łąkotka przyśrodkowa jest większa w porównaniu z boczną. Staw kolanowy wzmacniają: więzadło rzepki, więzadła poboczne (strzałkowe i piszczelowe), więzadło podkolanowe skośne, podkolanowe łukowate, poprzeczne kolana oraz więzadła krzyżowe. Więzadła krzyżowe znajdują się wewnątrz- i zewnątrzstawowo. Więzadło krzyżowe przednie przebiega od powierzchni wewnętrznej kłykcia bocznego kości udowej do przodu i dołu kończąc w polu międzykłykciowym przednim kości piszczelowej. Więzadło krzyżowe tylne rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej kłykcia przyśrodkowego, biegnie do tyłu i dołu kończąc w polu międzykłyckiowym tylnym. Staw kolanowy jest stawem zawiasowym, w którym możliwe są ruchy zginania i prostowania, jednak możliwe są również ruchy obrotowe w każdym położeniu stawu kolanowego, z wykluczeniem maksymalnego wyprostowania i zgięcia.

Kości podudzia

Składają się z dwóch kości długich: kości piszczelowej i strzałkowej połączone swymi obu końcami. Przestrzeń pomiędzy kośćmi wypełnia błona międzykostna.

Kość piszczelowa (łac. tibia)

Położona jest przyśrodkowo w stosunku do strzałki. Składa się s trzonu i dwóch końców. Trzon w przekroju poprzecznym ma kształt trójkąta podstawą zwróconego do tyłu. Koniec bliższy kości piszczelowej jest poszerzony i pogrubiały, posiada dwa kłykcie: przyśrodkowy i boczny. Powierzchnia górna posiada dwa zagłębienia oddzielone wyniosłością międzykłykciową. Po obu stronach wyniosłości międzykłykciowej znajdują się małe guzki międzykłykciowe, natomiast do przodu i do tyłu pola międzykłykciowe. Na kłykciu bocznym z tyłu i boku znajduje się powierzchnia stawowa dla strzałki. Koniec dalszy jest mniejszy od poprzedniego, posiada bocznie położoną powierzchnię stawową dla strzałki, a przyśrodkowo tworzy wypukły wyrostek zwany kostką przyśrodkową. Powierzchnia dolna bierze udział w tworzeniu stawu skokowego.

Kość strzałkowa (łac. fibula) biegnie równolegle i bardziej bocznie w stosunku do kości piszczelowej. Końcem bliższym, zwanym głową strzałki łączy się z piszczelą. Koniec dalszy jest szerszy i grubszy. Sięga niżej niż kość piszczelowa i tworzy kostkę boczną.

Ruchy w stawie piszczelowo-strzałkowym są minimalne.

Kości stopy utworzone są przez kości stępu, śródstopia i palców.

Kości stępu

Składają się z siedmiu kości ułożonych w dwóch rzędach. W bliższym rzędzie znajduje się kość skokowa i piętowa, a w dalszym kości klinowate (przyśrodkowa, środkowa, boczna) i kość sześcienna. Od strony przyśrodkowej między oba rzędy wciska się kość łódkowa.

Kość skokowa (łac. talus)

Zbudowana jest z trzonu, szyjki i głowy. Na trzonie znajduje się wypukły do góry bloczek, którym łączy się z piszczelą i strzałką. Na powierzchniach bocznych mieszczą się powierzchnie stawowe dla połączenia z kostką boczną i przyśrodkową.

Kość piętowa (łac. calcaneus)

Położona jest poniżej kości skokowej. Tworzy wypukły ku tyłowi guz piętowy. Od przodu łączy się z kością łódkową i sześcienną.

W skład kości śródstopia wchodzi pięć kości długich posiadających podstawę, trzon i głowę.

Kości palców stopy utworzone są przez paliczki zbudowane podobnie jak kość ręki.

Trzeszczki są małymi, okrągłymi kostkami o nieznanej funkcji wchodzącymi w skład torebki stawowej lub ścięgna.

Staw skokowy górny jest połączeniem bloczka kości skokowej i powierzchni stawowych bocznych z powierzchnią stawową kości piszczelowej i obu kostek obejmujących widełkowato kość skokową. Jest stawem zawiasowym umożliwiającym ruchy zginania i prostowania.

Staw skokowy dolny jest połączeniem między kością skokową i piętową oraz kością skokową, piętową i łódkową. Jest stawem złożonym, w którym zachodzą ruchy zginania i prostowania, przywodzenia i odwodzenia, odwracania i nawracania.

Staw poprzeczny stępu (Choparta) utworzony jest przez połączenie kości skokowej i łódkowej oraz kości piętowej i sześciennej.

Stawy palców stopy są stawami kulistymi, w których niemożliwy jest ruch obrotowy.

KOŚĆI GŁOWY

Czaszka (łac. cranium)

Jest puszką kostną ochraniającą mózg. Składa się z dwóch części: górno-tylnej zwanej mózgoczaszką oraz przednio-dolnej zwanej twarzoczaszką.

Ciemiączka

Kości czaszki powstają z tkanki łącznej, która ulega kostnieniu. U noworodka nie wszystkie kości czaszki zakończyły ten proces, dlatego występują jeszcze okolice zbudowane z tkanki łącznej nazwane ciemiączkami. Są to pasma łącznotkankowe na pograniczu sąsiednich kości.

Duże znaczenie mają przede wszystkim dwa ciemiączka: przednie i tylne. Ciemiączko przednie o kształcie przypominającym latawiec z ostrymi kątami położonymi w płaszczyźnie pionowej znajduje się w miejscu połączenia kości czołowej z kościami ciemieniowymi. Zarasta ono między 4 a 15 miesiącem życia. Ciemiączko tylne znajduje się w miejscu połączenia kości potylicznej i ciemieniowych. Zarasta do 6 tygodnia życia.

Mózgoczaszkę

Tworzą: kość czołowa, sitowa, klinowa, dwie kości ciemieniowe, potyliczna oraz dwie kości skroniowe.

Kość czołowa (łac. os frontale)

Ma kształt łuski, jest wypukła na zewnątrz. Dzieli się na część łuskową, oczodołową i nosową. Stanowi ona przednią część sklepienia czaszki. Na wypukłej powierzchni znajdują się guzy czołowe, łuki brwiowe, brzeg nadoczodołowy. W dolnej i bocznej części obustronnie znajduje się wyrostek jarzmowy, którym kość czołowa łączy się z kością jarzmową. Pośrodkowo znajduje się kolec nosowy będący rusztowaniem dla kości nosowych. Na wewnętrznej powierzchni kości mieści się otwór ślepy, powyżej biegnący pionowo grzebień czołowy oraz bruzda zatoki strzałkowej górnej. Poza tym występują tu liczne wyciski odpowiadające powierzchni półkul mózgowych.

Kość czołowa łączy się u góry szwem wieńcowym z kością ciemieniową, bocznie z kością klinową, a u dołu z kością jarzmową.

Zatoki czołowe są przestrzeniami powietrznymi wysłanymi błoną śluzową w obrębie kości czołowej, na pograniczu łuski z częścią oczodołową. Znajdują się symetrycznie po obu stronach ciała oddzielone od siebie przegrodą. Pojemność zatoki czołowej wynosi 5-20 cm3. Ujście zatoki znajduje się w przewodzie nosowym środkowym w jamie nosowej, pomiędzy małżowiną nosową środkową a dolną. Zatoki wykształcają się po 7-8 r.ż.

Kość sitowa (łac. os ethmoidale)

Położona jest pośrodku czaszki, ogranicza jamę nosową (sklepienie, ściana boczna i przegroda jamy nosowej) oraz oczodoły (ściana przyśrodkowa oczodołów). Jest kością nieparzystą zbudowaną z dwóch ustawionych do siebie prostopadle blaszek: sitowej i pionowej. Blaszka pionowa stanowi jak gdyby rusztowanie dla blaszki sitowej. Do przodu łączy się z kolcem nosowym kości czołowej, a do tyłu w części górnej z kością klinową u dołu z lemieszem.

Od blaszki sitowej odchodzą ku dołowi liczne komórki sitowe, czyli kość, w której znajdują się liczne jamki. Przestrzenie te ograniczają od boku i przyśrodkowo biegnącymi pionowo blaszkami. Na części przyśrodkowej, tworzącej ścianę boczną jamy nosowej znajdują się małżowina nosowa górna i środkowa. Układ komórek sitowych pozwala podzielić je na grupę przednią i tylną.

Ujście komórek sitowych przednich znajduje się w przewodzie nosowym środkowym (pomiędzy małżowiną środkową i dolną), natomiast ujście komórek tylnych w przewodzie nosowym górnym (pomiędzy małżowiną górną a środkową). Do przodu kość sitowa łączy się z kością łzową i wyrostkiem czołowym szczęki, do tyłu z kością klinową i wyrostkiem oczodołowym kości podniebiennej, u góry z kością czołową, natomiast u dołu z kością szczękową i podniebienną.

Kość ciemieniowa (łac. os parietale)

To parzysta kość, która znajduje się do tyłu od kości czołowej. Na wewnętrznej powierzchni, wzdłuż połączenia przyśrodkowych brzegów, znajduje się dalszy przebieg bruzdy zatoki strzałkowej górnej. Występują tu również wyciski palczaste i bruzdy oraz bruzda dla zatoki esowatej położona w tylno-dolnej części. Na powierzchni zewnętrznej wyróżnia się guz ciemieniowy oraz niżej położone kresy skroniowe. Obie kości łączą się przyśrodkowymi brzegami tworząc szew strzałkowy. Do przodu kość ciemieniowa łączy się z kością czołową, do tyłu z kością potyliczną. Od dołu występuje połączenie z kością klinową, skroniową.

Kość potyliczna (łac. os occipitale)

Znajduje się najbardziej ku tyłowi i u podstawy czaszki. Wyróżnia się w niej część podstawną, łuskę potyliczną oraz dwie części boczne. Powierzchnia zewnętrzna jest wypukła, posiada wyniosłość tzw. guzowatość potyliczną zewnętrzną. Znajdują się na niej kłykcie potyliczne położone bocznie względem otworu wielkiego. Kłykcie potyliczne łączą się powierzchnią stawową z pierwszym kręgiem szyjnym. Przez podstawę kłykcia przebiega kanał nerwu podjęzykowego (n. XII). Na powierzchni wewnętrznej, a dokładniej na powierzchni łuski, znajduje się wyniosłość tzw. guzowatość potyliczna. Od guzowatości do tyłu i ku górze odchodzi bruzda dla zatoki strzałkowej górnej, natomiast bocznie bruzda dla zatoki porzecznej, która przechodzi w bruzdę dla zatoki esowatej. Do dołu zaś przebiega grzebień potyliczny wewnętrzny. Na wewnętrznej powierzchni części podstawnej znajduje się otwór wielki, przez który przechodzi rdzeń przedłużony, tętnice kręgowe, nerwy i naczynia żylne. Kość potyliczna łączy się z kością ciemieniową od tyłu i góry, bocznie z kością skroniową. Od przodu natomiast z kością klinową. Na pograniczu kości potylicznej i skroniowej znajduje się otwór szyjny, przez który przebiegają: nerw językowo-gardłowy (n. IX), nerw błędny (n. X), nerw dodatkowy (n. XI) oraz żyła szyjna wewnętrzna.

Kość skroniowa (łac. os temporale) j

Jest parzystą kością, która składa się z części łuskowej, bębenkowej, sutkowej oraz skalistej, zwanej piramidą. Łączy się z kością potyliczną, ciemieniową, klinową, żuchwową i jarzmową. Część łuskowa skierowana jest do boku, natomiast część skalista ma kształt piramidy i przebiega prostopadle w stosunku do poprzedniej części. Ponadto szczytem wnika przyśrodkowo i do przodu pomiędzy kość potyliczną a klinową. Zatem bierze udział w tworzeniu zarówno podstawy czaszki jak i ściany bocznej. Część skalista na powierzchni dolnej wytwarza wraz z kością potyliczną otwór szyjny, a nieco do przodu duży otwór zewnętrzny kanału tętnicy szyjnej wewnętrznej. U podstawy piramidy, przyśrodkowo od wyrostka sutkowego znajduje się wyrostek rylcowaty stanowiący przyczep dla mięśni: rylcowo-gnykowego, rylcowo-gardłowego, rylcowo-językowego i rylcowo-żuchwowego. Pomiędzy wyrostkami znajduje się otwór rylcowo-sutkowy, przez który wychodzi z czaszki nerw twarzowy (n. VII). Na powierzchni tylnej części skalistej znajduje się otwór słuchowy wewnętrzny. Z zewnątrz widoczny jest odchodzący od łuski i biegnący do przodu wyrostek jarzmowy. Nieco do tyłu i poniżej znajduje się otwór słuchowy zewnętrzny. Część sutkowa położona jest do tyłu od części łuskowej i skalistej. Mieści się tu wyrostek sutkowy, do którego przyczepia się mięsień mostokowo-obojczykowo-sutkowy. Wyrostek suktowy zawiera wewnątrz liczne jamki, czyli komórki sutkowe wypełnione powietrzem. Część bębenkowa tworzy większą część przewodu słuchowego zewnętrznego i znajduje się do przodu od wyrostka sutkowego.

Kość klinowa (łac. os sphenoidale)

Jest pojedynczą kością czaszki mieszczącą się w części środkowej podstawy czaszki. W jej obrębie wyróżnia się trzon, wewnątrz którego znajdują się dwie zatoki klinowe oraz parzyste wyrostki: skrzydłowate, skrzydła większe i mniejsze. Trzon kości swoją powierzchnią górną zwrócony jest do wnętrza czaszki. Znajduje się na nim zagłębienie zwane siodłem tureckim. Od siodła tureckiego, na którym spoczywa przysadka ku tyłowi znajduje się powierzchnia pochylona z góry i przodu do dołu i do tyłu. Ze względu na wygląd zwana stokiem. Bocznie trzon łączy się z ze skrzydłami większymi, w tym miejscu przebiega również bruzda dla tętnicy szyjnej wewnętrznej. Powierzchnia przednia trzonu skierowana jest do jamy nosowej. Skrzydła większe odchodzą bocznie od trzonu. Powierzchnia górna tworzy dół środkowy czaszki, posiada wyrostki palczaste. Znajdują się tu również otwór okrągły dla nerwu szczękowego (n. V2), otwór owalny dla nerwu żuchwowego (n. V3). Na powierzchni zewnętrznej mieści się szczelina oczodołowa górna prowadząca do oczodołu, przez którą przebiegają: nerw okoruchowy (n. III), bloczkowy (n. IV), nerw odwodzący (n. VI), nerw oczny (n. VI), żyła oczna oraz szczelina oczodołowa dolna. Z kolei skrzydła mniejsze znajdują się do przodu i góry od trzonu. W ich obrębie znajduje się kanał dla nerwu wzrokowego (n. II) i tętnicy ocznej. Natomiast wyrostki skrzydłowate odchodzące obustronnie w miejscu połączenia trzonu i skrzydła większego stanowią przyczepy dla odpowiednich mięśni.

Zatoki klinowe są parzystymi przestrzeniami powietrznymi wysłanymi błoną śluzową znajdującymi się w trzonie kości klinowej. Pojemność zatoki wynosi średnio 3 cm3. Ujście zatok znajduje się nad małżowiną nosową górną w sklepieniu jamy nosowej.

Twarzoczaszka

Stanowi przednią część czaszki. Tworzą ja następujące kości: łzowa, lemiesz, małżowina nosowa dolna, szczęka, kość nosowa, jarzmowa, podniebienna, żuchwa i kość gnykowa.

Kość łzowa

To płaska parzysta kość w kształcie czworokąta tworząca część przednią ściany przyśrodkowej oczodołu. Łączy się ona z kością czołową, sitową, szczękową oraz małżowiną nosową dolną.

Lemiesz

Jest nieparzystą kością płaską również o kształtu czworobocznego. Tworzy ona tylną część przegrody nosowej. Łączy się z kością sitową, klinową, szczękową i podniebienną.

Małżowina nosowa dolna

Ogranicza jamę nosową, wchodząc w skład jej ściany bocznej. Ma kształt podłużny. Znajduje się pod małżowiną nosową środkową kości sitowej. Poniżej małżowiny nosowej dolnej biegnie przewód nosowy dolny, do którego uchodzi przewód nosowo-łzowy.

Kość nosowa (łac. os nasale)

Występuje symetrycznie po obu stronach twarzy. Ma kształt trapezowaty, jest węższa u góry a szersza u dołu. Obie kości nosowe łączą się tworząc nasadę i grzbiet nosa. Kość nosowa łączy się także z kością czołową, sitową, szczękową.

Szczęka (łac. maxilla)

To kość parzysta i jedna z większych kości twarzy. Obie kości szczękowe łączą się brzegami przyśrodkowymi wytwarzając w ten sposób sklepienie jamy ustnej, dno i część ściany bocznej jamy nosowej oraz dno oczodołu. Kość szczękowa składa się z trzonu i wyrostków: jarzmowego, czołowego, zębodołowego oraz podniebiennego. Trzon ma w przybliżeniu kształt piramidy, zawiera zatoki szczękowe, czyli przestrzenie powietrzne wyścielone błoną śluzową. Są to największe z zatok przynosowych. Jej pojemność to około 25 cm3. Ujście zatoki szczękowej znajduje się w jamie nosowej, a dokładniej przewodzie nosowym środkowym. Wyrostek zębodołowy jest wypukłą strukturą kostną i tworzy z wyrostkiem przeciwległym łuk zębodołowy. Kość szczękowa łączy się z kością czołową i sitową oraz kośćmi: nosową, jarzmową, łzową, małżowiną nosową dolną, podniebienną, lemieszem.

Kość jarzmowa (łac. os zygomaticum)

Swym kształtem zbliżona jest do czworokąta. Znajduje się na bocznej części twarzy nadając jej kształt. Kość jarzmowa posiada trzon, wyrostek skroniowy i czołowy. Bierze udział w tworzeniu ściany bocznej i dolnej oczodołu. Oprócz połączenia z kością skroniową i czołową, łączy się jeszcze z szczęką i kością klinową.

Kość podniebienna (łac. os palatinum)

Jest parzyście występującą kością utworzoną przez dwie blaszki położone względem siebie pod kątem prostym (blaszka pionowa i pozioma) oraz wyrostków: piramidowego, oczodołowego, klinowego. Kość podniebienna tworzy dno i ścianę boczną jamy nosowej, ścianę górną jamy ustnej, ścianę dolną (dno) oczodołu. Łączy się ona z kością klinową, sitową, szczękową, małżowiną nosową dolną, lemieszem.

Kość gnykowa (łac. os hyiodeum)

Ma kształt litery U. Znajduje się pośrodkowo między żuchwą a powierzchnią przednią szyi. Składa się z trzonu oraz parzystych rogów większych i mniejszych. Kość gnykowa jest miejscem przyczepu niektórych mięśni szyi, gardła czy języka. Nie posiada bezpośredniego połączenia z innymi kościami.

Żuchwa (łac. mandibula)

Jest największą kością twarzoczaszki. Jest nieparzysta i najbardziej ruchoma w porównaniu do innych kości. Kształtem swym przypomina wygiętą podkowę. Składa się z trzonu oraz symetrycznie odchodzących od niego w kącie żuchwy gałęzi. Gałęzie odchodzą skośnie do góry i tyłu, zakończone są dwoma wyrostkami: dziobiastym oraz kłykciowym oddzielone od siebie wcięciem, przez które przebiegają nerw i naczynia dla mięśni żwacza.

Wewnętrznej powierzchni żuchwy znajdują się otwór żuchwy, języczek żuchwy ograniczające wejście do kanału żuchwy, którym biegną naczynia i nerwy. Wyrostek kłykciowy jest większy i posiada przyśrodkowo zwróconą głowę żuchwy służącą do połączenia stawowego z kością skroniową. Natomiast trzon żuchwy na wypukłej zewnętrznej powierzchni posiada guzowatość bródkową oraz bocznie położone guzki bródkowe. Bocznie na wysokości zęba przedtrzonowego znajduje się otwór bródkowy. Na powierzchni wewnętrznej trzonu mieszczą się zagłębienia dla ślinianki podżuchwowej, podjęzykowej, naczyń oraz mięśni. Na brzegu górnym znajdują się zębodoły.

Staw skroniowo-żuchwowy

Utworzony przez głowę żuchwy, powierzchnię stawową kości skroniowej (dołek stawowy położony do przodu od przewodu słuchowego zewnętrznego), więzadła i torebkę stawową. W stawie możliwe są trzy rodzaje ruchów: obniżanie i unoszenie żuchwy, wysuwanie i cofanie żuchwy oraz obroty żuchwy.

JAMY I DOŁY CZASZKI

Oczodół

Ma kształt ostrosłupa składającego się z czterech ścian. Podstawa zwrócona jest do przodu a wierzchołek tu tyłowi i przyśrodkowo. Obie osie przeprowadzone przez oczodoły zbiegają się na wysokości siodła tureckiego. Ścianę górną oczodołu tworzy kość czołowa i kość klinowa, a ścianę dolną kość szczękowa, jarzmowa i podniebienna. Ściana przyśrodkowa utworzona jest przez kość szczękową, łzową, sitową i klinową, s ściana boczne przez kość jarzmową i klinową. Szczyt ostrosłupa stanowi kanał wzrokowy kości klinowej.

Jama nosowa przedzielona jest przegrodą na dwie części. Ścianę górną tworzy kość nosowa, czołowa, sitowa i klinowa, a ścianę dolną kość szczękowa, podniebienna. Ściana przyśrodkowa utworzona jest przez kość sitową i lemiesz, natomiast boczna przez kość sitową, szczękową, łzową, małżowinę nosową dolną oraz kość klinową.

Powierzchnia wewnętrzna czaszki kształtuje się w trzy schodkowato ustawione doły, zwane dołami czaszki, na których opierają się struktury mózgowia. Przedni dół czaszki znajduje się do przodu i najwyżej, tworzy go kość czołowa, blaszka sitowa kości sitowej i kość klinowa. Dół środkowy czaszki jest głębszy od poprzedniego tworzą: kość klinowa, skroniowa. Natomiast dół tylny czaszki jest największy i położony najniżej. W jego skład wchodzą kość klinowa, potyliczna, skroniowa oraz ciemieniowa.

Na powierzchni zewnętrznej czaszki znajdują się: dół skroniowy, podskroniowy, skrzydłowo-podniebienny oraz zażuchwowy. Dół skroniowy znajduje się symetrycznie na bocznej części czaszki, od dołu ogranicza go łuk jarzmowy. Zawiera on mięsień skroniowy, naczynia i nerwy skroniowe, tkankę tłuszczową oraz nerw uszno-skroniowy, gałęzie skroniowe i jarzmowe nerwu twarzowego. Dół podskroniowy położony jest poniżej i przyśrodkowo od łuku jarzmowego i zawiera mięśnie skrzydłowe, tętnicę szczękową, nerw żuchwowy. Dół skrzydłowo-podniebienny znajduje się przyśrodkowo od dołu podskroniowego, między szczęką a wyrostkiem skrzydłowatym kości klinowej. Zawiera nerwy i naczynia szczękowe. Ostatni, dół zażuchwowy, mieści się do tyłu od gałęzi żuchwy i do przodu od wyrostka sutkowego. Znajduje się w nim ślinianka przyuszna, nerw twarzowy, gałęzie tętnicy szyjnej zewnętrznej i nerw uszno-skroniowy.