Mniejszości to polityczni outsiderzy. „Problem mniejszości” to coś, co funkcjonuje w sferze intelektualnej i występuje na przestrzeni wielu wieków. Już od czasów Arystotelesa ludzie postrzegają siebie jako „zwierzęta polityczne” – nie istniejemy jako oddzielne jednostki, wyabstrahowane ze społeczeństwa, lecz raczej jako jednostki uspołecznione.
Wolność: wymaga autonomii działań, różnorodności wyborów (które później utrwala). Promuje wielorakość wartości, wierzeń i tożsamości. Ponadto zachęca do innowacji, tworzy różnorodność.
Przynależność: wymaga koordynacji, jak też wymaga i utrwala społeczną spójność – wymusza wybory i zachowuje tożsamość zbiorową i towarzyszące jej wartości i wierzenia. Zachęca do ortodoksji, tworzy jednolitość.
Większość ludzi chce obcować z podobnymi do siebie, bo z nimi czuje się swobodnie. W 1992 roku, ONZ proklamowało Deklarację Praw Osób Należących do Mniejszości Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i Językowych. Natomiast kraje aspirujące do UE muszą wykazać się „poszanowaniem i ochroną mniejszości”. Po co ustalać prawa mniejszości? Ma to zapobiec konfliktom i wszelkiej dyskryminacji ze względu na rasę, religię, język czy etniczność. Mniejszość i większość w danym kraju, muszą zachowywać wzajemne prawa do zachowania swojego sposobu życia.
Nie ma uniwersalnej def. mniejszości. To, co możemy powiedzieć na pewno, to, że ich religia, rasa, język i etniczność różnią się od oficjalnej, powszechnej tożsamości. Zdarza się, że grupa społeczna może być mniejszością we własnym kraju – można ją opisać jako niedominującą, jeśli jest wykluczona z ciała politycznego. Zatem słowo „mniejszość” wyklucza te grupy, które sprawują kontrolę lub władzę we wspólnotach politycznych, które są od nich liczniejsze (np. Rosjanie na Białorusi).
Po raz pierwszy termin „mniejszość” w stosunku do religii, rasy, języka czy etniczności, pojawił się w 1919 roku na Paryskiej Konferencji Pokojowej: „ konkretny rodzaj wspólnoty, głównie narodowej lub podobnej, która różni się od grupy dominującej w państwie”. Współczesny „problem mniejszości” wynika z braku przyzwolenia lub upoważnienia do równego uczestnictwa w życiu politycznym – przez co zostaje podważona zasada samostanowienia (W. Wilson, 1919 r.). Kiedy jakaś grupa dokończy proces samostanowienia, nie można już mówić o statusie mniejszości.
Idea specjalnych ustaleń dla mniejszości nie jest nowym wynalazkiem – istniała historyczna praktyka łączenia zmian granic ze specjalnymi zabezpieczeniami dla każdej mniejszości, jaka powstawała w rezultacie terytorialnych przesunięć. „Gwarancje dla mniejszości” stały się z czasem jedynie gestem dobrej woli ze strony państwa. Prawa mniejszości są często postrzegane jako synonimiczne do praw kulturowych – jednak ta praktyka zawodzi przy uznaniu żądań mniejszości. Debata jednak nie polega na tym, czy przyznać mniejszościom prawa, ale na tym, jakie powinny one być. Prawa mniejszości nie są naturalnymi darami, ale kontraktami konkretnych momentów historycznych.
RELIGIA
Def.: uznanie przez czł. istnienia wyższej, niewidzialnej mocy, mającej kontrolę nad jego przeznaczeniem, której należy się posłuszeństwo, cześć i uwielbienie (Oxford English Dictionary, 1989). Religia ma 2 wymiary: prywatny (głęboko osobisty, wyrosły z przekonań jednostki) i publiczny (wynikający z wpływu tych przekonań nie tylko na pojedynczą osobę, lecz także na wspólnotę, do której ta jednostka należy). To zwykle przez wspólnotę jednak prowadzona i utrwalana jest praktyka religijna. Religia może decydować o tym, co jemy, jak się ubieramy, jakim językiem mówimy, jak wychowujemy dzieci, ustalać dni wolne, czy popieramy przemoc, itp. Należy ona do najstarszych źródeł zbiorowej tożsamości i przynależności. Odgrywa centralną rolę w organizacji i praworządności wielu kultur. Ponieważ religia ma znaczeni zarówno dla jednostek, jak i społeczności, może to prowadzić do pojawienia się problemów różnorodności – pojawiają się one zwłaszcza wtedy, gdy wierzenia i praktyki przeciwstawiają się zarządzeniom władz wspólnoty politycznej (np. chrześcijaństwo i Imperium Rzymskie). Religia ma zatem potężne znaczenie polityczne, bowiem wywiera ogromny wpływ na wartości, tożsamości i postępowanie swoich wyznawców. Gdy wspólnota polityczna i religijna są tożsame, różnorodność religijna zostaje wykluczona, a zatem mniejszości religijne traktowane są podejrzliwie, a nawet z wrogością. Akceptacja (traktować życzliwie i z otwartością) tolerancja (znosić, być cierpliwym) polityka dyskryminacyjna prześladowania.
Przykładem ogromnej niechęci wobec religijnych rozbieżności może być średniowieczna władza chrześcijańska (św. Inkwizycja, od ok. 1240 r.).
Religia w państwie dynastycznym, była istotna jedynie pod względem politycznym i to tylko wtedy, gdy ułatwiała lub powstrzymywała władzę i ambicję księcia. Tam, gdzie różnorodność religijna przeszkadzała interesowi dynastycznemu, była bezlitośnie tłumiona. Z kolei tam, gdzie sojusz między religiami był konieczny dla zachowania autorytetu korony i jedności terytorialnej, mogła być prowadzona polityka tolerancji wobec mniejszości religijnych. Kiedyś religia służyła dynastycznym interesom suwerennych książąt, w przyszłości miała się stał narzędziem w służbie budowania narodu. Była jednak ignorowana i tłumiona wtedy, gdy groziła osłabieniem lub podziałem narodu. Gdy zaczęły się tworzyć państwa narodowe, zaczęto nacjonalizować dominującą religię, uznając ją za oficjalną dla danego kraju. Inne mniejszość religijne były zwykle tępione, a prawa obywatelskie wyznawców – ograniczane.
Zdarza się, że religia określa przynależność etniczna, i kiedyś właśnie na to kładziono nacisk. Etniczność oznacza „ pochodzenie ze względu na urodzenie lub pochodzenie rodowe” (OED 1989). Gdy mówimy o religii etnicznej, rozumiemy, że pokrewieństwo łączy jedynie członków konkretnej grupy religijnej, a więzy krwi mogą stać się głównym kryterium członkostwa religijnego (np. judaizm – przynależność religijną dziedziczy się po matce). W takich warunkach mniejszości religijne zdecydowanie są wykluczone z narodu etnicznego. Jako ekstremum możemy potraktować oficjalną politykę prześladowania mniejszości religijnych (np. Arabia Saudyjska).
Z kolei religie uniwersalistyczne, jak islam i chrześcijaństwo, doskonale wspierają rządy i ambicje imperialne. Obowiązek powiększania wspólnoty może nałożyć się z ekspansją terytorialną. „Przez 400 lat chrześcijaństwo towarzyszyło rozkwitowi europejskiego imperium w nieeuropejskim świecie”.
Co do wolności wyznania, to pierwszych orędowników tej idei odnajdujemy już w XVII wieku. Większość z nich opowiadała się jednak za ograniczoną tolerancją religijną. Współcześnie, gdy jakiś kraj deklaruje przywiązanie do wielokulturowości, powoduje to wzrost prawdopodobieństwa, że trudne kwestie, dotyczące spraw mniejszości, będą z rozwagą rozstrzygane jedynie poprzez stosowny proces prawny.
Po pokoju westfalskim (1648 r.) kończącym okres zmian i niepokojów, do głosu doszła idea „czyja władza, tego religia”. W związku z tym nastąpił proces migracji ludności do krajów władców, wyznających tę samą religię, co lud.
Z kolei Liga Narodów (1912 – 1924) zastrzegła „gwarancje wolności religijnej, podległej jedynie przepisom dotyczącym utrzymania porządku publicznego”. Od 1945 r. troska o wolność religijną częściej jest wyrażana w języku praw czł. niż szczególnych gwarancji dla mniejszości. Mamy zatem prawo człowieka do wolności religii, słowa, wolności od niedostatku i strachu. Nie były to prawa skierowane do jakieś wspólnoty, ale uniwersalne wolności przysługujące każdej pojedynczej istocie ludzkiej. Komisja Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych, w 1986 r. ustanowiła biuro Specjalnego Sprawozdawcy ds. Wolności Religii i Przekonań; miał rozpoznawać incydenty i działania rządu, sprzeczne z ustaleniami wolności religijnej.
Prawo do kultu jest dla mniejszości religijnych niezwykle ważne, ponieważ wprowadza społeczny element, do jednostkowego prawa do wierzenia. Akt kultu jest zwykle kolektywną praktyką.
RASA
Def.: „Grupa ludzi posiadająca odmienne cechy fizyczne” (OED 1989). Jest ona odpowiedzią na ludzką różnorodność. Rasa pojawia się jako problem różnorodności ludzi, gdy tylko kategorie rasowe rozumiane są jako pociągające za sobą społeczne i polityczne różnice jakościowe pomiędzy grupami ludzi. Niektórzy wierzą, że istnieją rasy „wyższe” od innych (superior).
Gdy rasy używa się jako zasady politycznej, wyznacza ona, które grupy powinny sprawować władzę w ramach danej wspólnoty, a które powinny być obiektem tej władzy, wyłączonym z uczestnictwa w procesie podejmowania decyzji.
Jeśli chodzi o średniowieczne universitas, to były one wspólnotą wiary, a tym samym różnice fizyczne nie miały takiego znaczenia. Ludzkie ciało to jedynie fizyczna powłoka, a liczy się przede wszystkim dusza człowieka! Jak więc tłumaczono różnorodność rasową? Otóż sięgano do Biblii i historii Potopu. Z arki wyszło 3 synów Noego: Sem, Cham i Jafet. To od nich wywodzą się wszyscy kolejni ludzie. Noe przeklął potomstwo Chama, a dwóch pozostałych synów wywyższył . Z czasem potomków Chama zaczęto kojarzyć z Afryką, Sema z Bliskim Wschodem, a Jafeta z Europą (I w.). Św. Augustyn zaproponował bardziej chrześcijańskie znaczenie – Sem to ciało, z którego narodził się Chrystus; Jafet to Kościół Chrześcijański; Cham uosabiał herezję.
Słowo rasa zaczęło nabierać politycznego znaczenia dopiero na przełomie XV i XVI wieku. Bywała używana do opisania linii bądź ciągłości pokoleń królewskich lub arystokratycznych rodzin.
Obywatelsko – postępowy pogląd na rasę: każdy człowiek posuwał się naprzód, ale z różną prędkością, w kierunku tego samego, wspólnego celu (koniec historii). Ten ruch został nazwany postępem, a obowiązkiem cywilizowanych było wspieranie tych, pozostających w tyle. Podobnie Ameryka i Kanada utrzymywały, że rdzenne ludy powinny stać się bardziej „cywilizowane”.
Etniczno – naturalistyczny pogląd na rasę: rasa jest funkcją biologii, a różnice między grupami, to w rzeczywistości podziały naturalne w ramach rodzaju ludzkiego. Rasa stała się jedną z cech definiujących naród etniczny w odróżnieniu od wspólnoty politycznej (opozycja autentyczne – sztuczne).
Problem kategorii rasowych: ustawodawstwa, które używają „rasy” w celu określenia członkostwa są notorycznie niekonsekwentne. Zarządzanie przepisami dot. rasy jest skomplikowane, bo zwykle niezbędny dowód na pochodzenie rodzinne jest trudny do zlokalizowania. Klasyfikacja pozostaje więc umowna (Nazistowskie Niemcy). Prawdziwe problemy pojawiają się wtedy, gdy wymyślone koncepcje, takie, jak „rasa”, traktowane są jako naturalny lub materialny fakt i zostają administracyjnie skodyfikowane w ramach państwa.
Główną funkcją rasy jest wyznaczanie, które grupy powinny korzystać z prawa do uczestnictwa w rządach, a które powinny pełnić funkcję poddanych. Pojęcie to wykorzystywane jest w celu zachowania hierarchicznego systemu nierówności w ramach wspólnot, co usprawiedliwia hierarchiczny system nierówności pomiędzy wspólnotami. Ludzie zostali w sposób hierarchiczny sklasyfikowani jako „cywilizowani”, „barbarzyńcy” lub „dzicy” – zależnie od stopnia ich zgodności z europejskimi praktykami i wartościami (dotyczy hegemonii Europy na terenach nieeuropejskich od poł. XIX do poł. XX wieku. Prawo międzynarodowe dopuszczało, aby „cywilizowane” państwa zdobywały prawa protektoratu nad „terytoriami zacofanymi”, a że „ludy barbarzyńskie” nie miały statusu społeczności międzynarodowych, prawo międzynarodowe nie stosowało się do nich bezpośrednio. Kraje opiekuńcze miały chronić ludność przed nadużyciami („standard cywilizacji” – państwa sprawujące zobowiązania rządowe były odpowiedzialne za ochronę przed nadużyciami, gwarantując „podległym” polityczny, ekonomiczny, społeczny i edukacyjny awans i prowadzenie ich w kierunku ewentualnej samorządności). Do społeczeństwa międzynarodowego zaczęto włączać państwa pomiędzy rokiem 1856 a 1939. Były to kraje, które odpowiednio dostosowały się do wymogów europejskich, tzn. trwał w nich proces westernizacji. Ten „postęp cywilizacyjny miał jednak swoją cenę: nowoczesność jest obca, importowana, w stosunku do własnej tradycji (np. Japonia).
Od 1945 społeczność międzynarodowa szybko się rozszerzała, obejmując około 200 państw. Jest to konsekwencją dekolonizacji Afryki i Azji. Z czasem, uznano politykę apartheidu za „zbrodnię przeciwko ludzkości”. Ok. 1990 r. część z krzywdzących zasad tej polityki zostało zniesionych lub wyszło z użycia. 4-lata później odbyły się pierwsze, wolne od podziałów rasowych, wybory.
Mniejszości rasowe dążą do likwidacji przeszkód na drodze do pełnego politycznego, ekonomicznego i społecznego uczestnictwa. Samostanowienie zapewnia, że wszyscy ludzie są „panami swego losu”, a nie „sługami” innych. Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stwierdza: „Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem, i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa”.
W niektórych przypadkach mniejszości mogą mieć prawo do rekompensaty za dawne niesprawiedliwości – zdarza się, że wzbudza to kontrowersje.
JĘZYK
Def.: Metoda ludzkiej komunikacji, mówiona lub pisana, przy pomocy słów używanych w uzgodniony sposób (OED 1989). Język ma kontekst społeczny, kolektywny, wspólnotowy. Naród definiowany jako wspólnota językowa miał moc tworzenia i rozbicia państwa. Język to medium, przez które przekazywane są normy. Z tego powodu istnieje silny związek pomiędzy językiem a polityką. Tam, gdzie wspólnota polityczna jest konstruowana przez kategorie religijne, język polityki jest także językiem wiary – autorytatywny język jest językiem świętym. W świecie doby średniowiecza takimi językami była łacina oraz arabski – języki dwóch największych religii. Różnorodność językowa, jako kwestia polityczna, pozostawała wówczas bez znaczenia.
Wraz z wyłonieniem się rządów dynastycznych w Europie Zachodniej w późnym średniowieczu, zapoczątkowano proces przechodzenia na języki narodowe, ojczyste. Wybór języka ojczystego miał przede wszystkim zwiększać władzę książąt. Z czasem położono nacisk na języka jako ucieleśnienie organicznej, etnicznej tożsamości. W grę wchodziło kulturowe znaczenie języka jako naturalnego i zasadniczego medium, przez które każda jednostka i wspólnota pojmowały świat i swoje w nim miejsce. Możemy to określić „językiem etnicznym”. Wierzono, że prawdziwa wspólnota możliwa jest tylko pomiędzy ludźmi mówiącymi tym samym językiem macierzystym. Dopiero wtedy może zaistnieć prawdziwe zrozumienie i wzajemna sympatia.
W czasach kolonialnych językiem zamorskich własności był ten, którym posługiwano się w danej metropolii europejskiej (to język imperialny). Nie oznaczało to jednak, że stawał się on także językiem codziennym. Wręcz przeciwnie – do prostej komunikacji pomiędzy rdzenną ludnością kolonii służył tradycyjny język ojczysty.
W czasach średniowiecza język arabski i łacina dążyły jednocześnie do uzyskania statusu języka uniwersalnego. Jednak Zachód był dużo bardziej otwarty na język muzułmańskiego Wschodu niż na odwrót. Przez to też różnorodność językowa stała się domeną mniejszości chrześcijańskich zamieszkujących kraje arabskie, ze względu na znajomość języka Koranu oraz jednego z języków europejskich. Stawały się one pośrednikami pomiędzy Wschodem a Zachodem. Widać zatem, że specjalizacja językowa stała się jedną z cech muzułmańskiej praktyki segregacji religijnej.
Aby członkowie społeczności międzynarodowej mogli się swobodnie porozumiewać, zaadoptowali wspólny język autorytatywny, w którym prowadzono dyskurs międzynarodowy (lingua franca). W wieku XVI i XVII takim językiem była łacina, w XVIII i XIX francuski, a od XX wieku lingua franca to angielski. Współistnieje on wraz z autorytatywnymi językami członków państw społeczności międzynarodowej. Co jednak nieuniknione – zaczyna on powoli przenikać języki państwowe.
Od 1945 r. troska o język wkracza w stosunki międzynarodowe za sprawą Praw Człowieka. Staje się on istotny ze względu na swój związek z powszechną zasadą godności ludzkiej. Nacisk kładziony jest na wyrażanie się per se, a nie na konkretny język.
Mniejszości uznają konieczność polityki języka autorytatywnego w ramach państwa, lecz nalegają, by nie wykluczał on ochrony języków mniejszości. Prawo mniejszości językowych musi być zrównoważone względem prawa państwa. Prawo mniejszości do posługiwania się swoim językiem powinno się odróżnić od ogólnego prawa wolności wypowiedzi. Jak się jednak okazuje państwo nie ma obowiązku zapewnienia mniejszościom nauki ich języka. Państwo może jednak starać się zapewnić na tyle, na ile to możliwe w ramach systemu oświaty, odpowiednie warunki nauczania języka mniejszości lub nauki w tym języku – najczęściej dotyczy to rejonów gęściej zamieszkanych przez mniejszości.
Mniejszości pragną być rozumiane przez państwo i o to właśnie walczą. Prawo do tłumacza mają zapewnione osoby oskarżone o przestępstwa kryminalne.
ETNICZNOŚĆ
Def.: Pochodzenie ze względu na urodzenie lub pochodzenie od przodków. Odnosi się do wspólnych cech rasowych, kulturowych lub językowych. Może też być używana by wyznaczać grupę w ramach większego systemu. Dawniej nazywano tak grupy niechrześcijańskie, czyli pogańskie (OED 1989). Należy odróżnić etniczność od cech etnicznych (religia, język, wspólne cechy). Etniczność jest współczesną kategorią społeczną – jest normatywna i opisowa.
Różnorodność etniczna w ramach państwa zaczęła być postrzegana, jako potencjalne wyzwanie dla terytorialnego i politycznego status quo, na którym opiera się porządek polityczny. Wspólnota polityczna może być konstruowana na 2 sposoby:
Wspólnota domniemanego pochodzenia (narody etniczne) – społeczne więzi pomiędzy jednostkami są wyobrażone jako więzi pokrewieństwa lub krwi. Nie ma znaczenia miejsce urodzenia, ale możliwość wykazania się linią swoich przodków. „Cudzoziemiec” to ten, kto nie ma udziału we „krwi” narodu.
Wspólnota domniemanej zgody (narody obywatelskie) – społeczne więzi są wyobrażone jako więź prawa lub przysięgi. Czy faktycznie Ci ludzie są połączeni jakimś aktem zgody nie jest istotne – liczy się, że podpisują się pod tym mitem. Np. średniowieczne chrześcijaństwo, które było otwarte na wszystkich, gotowych związać się aktem wiary. Podobnie było z islamem. Wyznawcy obu tych religii, po dziś dzień, bez względu na swą etniczność, są braćmi i siostrami w wierze. Ponadto ważne jest czy człowiek urodził się na danej ziemi (np. USA).
Dużą popularnością cieszyła się koncepcja, że „ludzie są narodem, a państwo istnieje jako wyraz woli narodu”. Z czasem uznano, że ujednolicenie w życiu społecznym jest „dobre”, a „pluralizm” jest „zły”. Państwo wielokulturowe to wspólnota zgody, jednocześnie uznaje i publicznie popiera różne etniczne, religijne czy językowe tożsamości swoich obywateli (inaczej niż państwo obywatelskie, które usuwa etniczność do sfery prywatnej). Państwo wielokulturowe świadomie włącza tożsamości mniejszości w oficjalny dyskurs społeczny. Wielokulturowość aspiruje do dialogu i akceptacji, która wykracza poza etniczne i inne podziały.
Jak wymyślono ideę narodowego samostanowienia: 1919 r., pokój po I wojnie światowej i Woodrow Wilson 1923 r., transfery ludności na ziemie ich państwa etnicznego po 1945 r. samostanowienie zaczęto postrzegać jako zagrożenie dla porządku międzynarodowego…
Mniejszości pragną chronić i promować tożsamości i kultury wspólnot etnicznych, a jednocześnie chronić wolność ich pojedynczych członków. Publicznie uznają one różnicę, różnorodność.
Upolitycznienie etniczności w obecnym kształcie jest konsekwencją pojawienia się powszechnej i towarzyszącej jej ideologii nacjonalizmu.
POZA „PROBLEMEM MNIEJSZOŚCI”
Mniejszości są politycznymi outsiderami, których samo istnienie stawia wyzwanie przeważającym zasadom legitymizacji. Problem ten może wystąpić w każdym okresie historycznym i to na różnych terenach, obejmując także społ. międzynarodową. Są dwa sposoby podejścia do tego problemu: 1) zasada dostosowania się, 2) uznanie różnorodności (prawa mniejszości). Z kolei wspólnota polityczna to system norm, procedur i ról kontrolowanych przez jednostki. Jak osiągnąć jednolitość: dyskryminacja mniejszości, asymilacja, prześladowanie, separacja.
Dziś prawa osób należących do mniejszości zabezpieczają: Deklaracja Narodów Zjednoczonych o Prawach Osób Należących do Narodowych lub Etnicznych, Religijnych lun Językowych Mniejszości (1992); Europejska Karta Języków Regionalnych lub Mniejszościowych (1992); Europejska Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych (1995); Ogólny Ramowy Układ o Pokoju w Bośni (1995); Północnoirlandzki Układ Pokojowy (1998); Układ Pokojowy z Bougainville (2001); Konstytucyjne Ramy dla Tymczasowego Samorządu w Kosowie (2001).
Jackson Preece – Prawa mniejszości (minority rights)
na czym polega problem mniejszości?
Isaiah Berlin: problem mniejszości
zderzenie wartości
różnorodność versus wspólnota
rozwiązanie problemu mniejszości z konieczności stanowi wybór pomiędzy prawami wspólnoty lub też prawami mniejszości
problem mniejszości w świadomości Europy
masakra w Srebrenicy
zamordowanie około ośmiu tysięcy mężczyzn i chłopców bośniackiego pochodzenia, wyznających islam, przez serbskie siły zbrojne pod dowództwem Mladica (w sferze bezpieczeństwa pozostającej pod nadzorem ONZ)
naloty NATO na Serbię i Czarnogórę dokonane zostały z woli powstrzymania czystek etnicznych
dlaczego różnorodność postrzegana jest jako zagrożenie dla wspólnoty? dlaczego istnienie mniejszości postrzegane jest jako zakłócenie stabilności?
GENEZA PROBLEMU MNIEJSZOŚCI
Oświecenie przynosi znaczącą zmianę w obrębie myślenia o władzy – władza przestaje pochodzić z góry, z nieba, od Boga – prawdziwym źródłem władzy staje się lud
niemniej jednak jak określić naród? czy naród musi być homogeniczną wspólnotą? czy warunkiem istnienia wspólnoty politycznej jest jednolitość tworzących ją elementów?
zasada prawomocności: władza pochodzi od ludu, lud ma prawo do suwerenności
problem polega na tym, że gdyby każda wspólnota mająca poczucie własnej odrębności żądała osiągnięcia autonomicznej państwowości, mielibyśmy doczynienia z nieskończonym procesem fragmentaryzacji (utrudniającym zachowanie pokoju, bezpieczeństwa, stabilizacji ekonomicznej i politycznej)
spośród 200 suwerennych państw, jedynie 7 z nich jest względnie homogenicznych
Dania, Islandia, Japonia, Luksemburg, Holandia, Norwegia, Portugalia (co jednak dezaktualizuje się z uwagi na nasilone ruchy migracyjne, napływ imigrantów do krajów Europy Zachodniej)
pragnienie i potrzeba przynależności
choć człowiek potrzebuje wartości takich jak wolność i przynależność, pozostają one ze sobą w pewnej sprzeczności
wolność wymaga autonomii, przynależność wymusza natomiast koordynację
wolność podkreśla różnorodność, przynależność dąży do jednolitości
w niektórych sytuacjach przynależności do dwóch odmiennych grup nie można pogodzić w ramach jednego systemu politycznego, bowiem jedna z grup kwestionuje jego zasady – możliwe są dwa rozwiązania:
wyeliminowania problemu mniejszości
modyfikacja systemu politycznego
różnorodność jako podważenie spójności systemu politycznego
niebezpieczne idee wprowadzania jedności w państwie – eliminowanie indywidualnej wolności obywateli
Arendt, korzenie totalitaryzmu:
obcy jako przerażający symbol istnienia różnic jako takich
imperatyw jednolitości prowadzi do: dyskryminowania, przymusowej asymilacji, gettoizacji, wypędzeń, ludobójstw
podejście uwzględniające prawa mniejszości
mniejszości uznawane i tolerowane przez państwo nie stanowią zagrożenia dla stabilności jego porządku
zachęcanie do promowania różnorodności
poszanowanie mniejszości w pewnych obszarach międzynarodowej polityki stało się obowiązkiem
kryteria kopenhaskie
państwa aspirujące do uczestnictwa w UE muszę wykazać się polityką szanującą mniejszości
zapobieganie dyskryminacji ze względu na rasę, religię, język, pochodzenie etniczne
mniejszości jako polityczni outsiderzy
nie istnieje jedna, uniwersalna definicja mniejszości
problem mniejszości zawsze pojawia się, gdy definiowane i narzucane są granice pomiędzy ludźmi
mniejszości to:
polityczni outsiderzy
tożsamość mniejszości nie przystaje do tożsamości większości, która prawomocnie sprawuje władzę w ramach danego organizmu politycznego
mniejszość można definiować również na podstawie liczebności jej członków i stosunku liczebności mniejszości do liczebności większości, niemniej jednak podejście to natrafia na trudności
zwraca się uwagę przede wszystkim na przynależność a nie liczebność
mniejszość – ci, którym z uwagi na przynależność do pewnej grupy religijnej, językowej czy etnicznej, odmawia się prawa do pełnego uczestnictwa we wspólnocie politycznej (ich tożsamość jest odmienna od tożsamości uznawanej za ważniejszą)
w koloniach brytyjskich – mniejszość stanowiła większość – mniejszościowa liczebnie grupa Brytyjczyków stanowiła większość w sensie politycznym
mniejszość określana jest mianem niedominującej / non-dominant
nie sprawuje kontroli i władzy w obrębie wspólnoty politycznej
mniejszość jako określenie dla grupy, która różni się od tej, która dominuje w wymiarze politycznym w obrębie danego państwa
mniejszości jako grupy niedoskonałe w swoim samostanowieniu – czy jednak specjalne traktowanie mniejszości – prawa mniejszości – to tylko rozwiązanie chwilowe? czy chodzi o przeistoczenie outsiderów w insiderów?
pogląd ten raczej odrzuca się, zwracają uwagę, że prawa mniejszości stanowią trwały element systemu demokratycznego
prawa mniejszości
zanim pojawił się dyskurs praw mniejszości, dominował dyskurs gwarancji dla mniejszości
chodziło w nim przede wszystkim o danie gwarancji mniejszością, co do pewnych kwestii by zabezpieczyć integralność państwa
problem relacji pomiędzy prawami człowieka, prawami kulturowymi a prawami mniejszości
prawa mniejszości i mniejszości to konstrukty konkretnych sytuacji historycznych
problem tego czy prawa mniejszościowe są prawami, które przysługują jednostkom czy też całym grupom?
możliwość konfliktu pomiędzy prawami indywidualnymi a prawami jednostkowymi
pierwszy element tożsamości mniejszości: RELIGIA
dwa wymiary religii
prywatny
publiczny
społeczny wymiar religii
religija jako jedno ze źródeł zbiorowej tożsamości i przynależności
przez długi czas religia stanowiła główny czynnik różnicujący ludzkie wspólnoty
wbrew pewnym teoriom sekularyzacji, religia wciąż odgrywa istotną rolę i stanowi płaszczyznę konfliktu
religia nabiera problematycznego znaczenia w obrębie wspólnoty politycznej w sytuacji gdy wierzenia i praktyki jakich wymaga okazuja się być sprzeczne z zasadami tejże religii
religia może być podstawą jak i rywalką dla wspólnoty politycznej
wspólnota polityczna utożsamiona ze wspólnotą religijną – wykluczenie religijnej różnorodności
wspólnota polityczna odseparowana od wspólnoty religijnej – dopuszczenie religijnej różnorodności
tolerować: znosić, być cierpliwym
akceptować: traktować życzliwie i z otwartością
tolerancja – negatywna polityka powściągliwości
akceptacja – pozytywna polityka wsparcia
warunki tolerancji: zgoda na różnorodność jako coś koniecznego, niemniej jednak w kryzysowych sytuacjach wygrywa interes większości (dla tego interesu toleruje się mniejszość – by zachować stabilność i jednolitość)
problematyczne jest w sytuacji akceptacji ograniczanie pewnych praw religijnych mniejszości
religia w średniowieczu
rywalizacja dwóch uniwersalnych wspólnota: chrześcijaństwa i islamu
wiara jako podstawowa więź społeczna
najważniejsze jest wyznanie, tożsamość określana jest na podstawie przynależności religijnej
terytorializm: dążenie do homogeniczności pod względem wyznaniowym na danym terytorium
rozwinięty leksykon różnic religijnych w chrześcijaństwie (z uwagi na fakt, że to religia była główną płaszczyzną zróżnicowania)
apostata, heretyk, poganin
podobnie w islamie: wyróżnianie ludzi Księgi i niewiernych
mniejszości religijne w ramach uniwersalnych wspólnot religijnych stanowią zagrożenie z uwagi na to, że mogą stanowić płaszczyznę dla buntu i nielojalności (zwłaszcza z uwagi na to, że normy społeczne oparte są na religii, której oni nie wyznają)
rozbieżność religijna, z uwagi na to, że religia jest ściśle zespolona z polityką, prowadzi do destabilizujących rozbieżności politycznych
sytuacja mniejszości w średniowiecznej chrześcijańskiem Europie:
Żydzi
wyłączeni z systemu politycznego i społecznego z uwagi na odmienność religijną
z uwagi na fakt, że nie składali chrześcijańskich przysiąg mogli wykonywać nieliczne zawody
gettoizacja żydowskiej mniejszości – określone, wyznaczone obszary w miastach
szeroki system kontroli – z uwagi na fakt, że byli miejszością użyteczną dla władców – ratowali ich finanse
Heretycy – np. katarzy
jako zagrożenie dla autorytetu Kościoła – z uwagi na to, że głosili iż to oni poznali prawdziwą wiarę – byli natychmiastowo eliminowani jako zagrożenie dla ustalonego porządku
inkwizycja jako narzędzie kontroli i eliminowania heretyków
chociaż w Europie w sferze religii dominowała władza papiestwa, władza świeckich królów i książąt różnież na rozmaite sposoby łączyła się z religią
religia i naród
wraz z nastaniem ery narodów, których podstawą stała się suwerenna władza ludu upadła koncpecja transcendentalnego, boskiego pochodzenia władzy
nie można jednak formułować wniosków, że era narodów oznacza jednocześnie erę sekularyzacji – religia nadal pełnić będzie istotną rolę, ale w odmienny sposób
religia jako narzędzie narodowego interesu
nacjonalizacja religii
uczynienie religii religią narodową
anglikanizm jako oficjalna religia Zjednoczonego Królestwa
wyłączenie mniejszości religijnych z obywatelstwa angielskiego
postrewolucyjna Francja nacjonalizuje dobra kościelne czyniąc je dobrem narodu, a kler – jego sługami
w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatelsa zastrzeżono, że wolność religijna nie może zaburzać ustalonego porządku prawnego
w Wielkiej Brytani mniejszość katolicka postrzegana była przez długi czas jako żródło potencjalnych napięć i niepokojów
do dziś obowiązuje przepis, który zakazuje przejęcia tronu przez katolika
etnizacja religii, religia a etniczność
religia w tej perspektywie nie określa przynależności narodowej, ale staje się jednym z kryteriów definiowania etniczności
etniczność rozumiana jako wspólne pochodzenie i pokrewieństwo, połączona z religią, prowadzi do tego, że wspólne pochodzenie i pokrewieństwo stają się kryteriami przynależności religijnej (np. Żydem jest ten, kto miał matkę Żydówkę)
religia jako czynnik tworzący odrębność o podłożu etnicznym jest szczególnie ważna w sytuacji, w której inne kryteria definiowania etniczności nie są dostatecznie wyraźne
przypadek Jugosławii
etniczne podziały w byłej Jugosławii wyznaczane były w oparciu o przynależność religijną
Chorwat – katolik
Serb – serbski ortodoks
Bośniak – muzułmanin
religia staje się wówczas polem, w którym dochodzi do etnicznej przemocy
w sytuacji etnizacji religii – gdy religia stanowi podstawę dla wyznaczania granic pomiędzy nami a innymi możliwa jest szeroka dyskryminacji religijnych mniejszości
tam gdzie religia określa etniczność, mniejszości religijne są drastycznie wyłączone z narodu etnicznego a ich wolność drastycznie i znacząco ograniczana
religia a imperium
religia jako uzasadnienie i środek realizacji imperialnej polityki
religijny obowiązek powiększania wspólnoty wiernych
działalność misyjna Kościoła Katolickiego stanowiła istotny element przedsięwzięcia kolonialnego
chrześcijaństwo było wykorzystywane jako jedno z ideologicznych usprawiedliwień dla ekspansji europejskiej
imperializm jako akt dobrej woli – szerzenie wiary wśród pogan
nawracanie było w istocie asymilowaniem, narzucaniem europejskiej kultury
niemniej jednak chrześcijańska doktryna mogła być wykorzystana również jako środek oporu wobec imperializmu
religia a wielokulturowość
oświeceniowi myśliciele postulowali ograniczoną wolność religijną
w ramach amerykańskiego ustawodastwa religijnego stworzono poprawkę do Konstytucji, która wprowadzała rozdział pomiędzy państwem a religią, co uniemożliwiło utworzenie religii narodowej – w Stanach tego rodzaju rozwiązanie wydawało się być najbardziej pragmatyczne z uwagi na dużą ilość wspólnot religijnych
wielokulturowy stosunek do religii – jedna religia oficjalna, ale uznawanie innych religii lub też oddzielenie państwa od religii – brak religii oficjalnej i respektowanie różnych religii
doktryna wielokulturowości – multikulturalizm – wprowadzana i realizowana przez państwo może prowadzić również do tego, że różnorodność religijna uzupełniana jest poprzez wezwanie do szacunku wobec niej i akceptacji
wielokulturowe programy edukacyjne w Wielkiej Brytanii, których celem jest zaznajomienie z głównymi religiami w kraju bez faworyzowania któreś z nich oraz nauka religijnej tolerancji
w praktyce wielokulturowość i religia są powodem wielu problemów
działania antyterrorstyczne we wspólnotach muzułmańskich – przeszukiwanie meczetów – są odbierane jako ograniczanie ich wolności religijnej
konflikty religijne w czasach religii uniwersalnych
konflikt pomiędzy dwoma religiami o uniwersalistycznych aspiracjach – nie istnieje wzajemne uznawanie się stron i poszanowanie dla wiążących je norm, z uwagi na to, że druga strona jest stroną grzechu, barbarzyństwa...
islam: świat islamu i świat wojny
dążenie do objęcia daną religią całego świata
prowadzenie wojen religijnych w imię Boga
konflikty religijne w czasach póżniejszych
znacjonalizowanie religii – czyja władza, tego religia
konflikty religijne ustąpiły konfliktom narodowym
w XIX wieku postulat wolności religijnej i poszanowania religijnej odmienności trwale zapisał się w normach i deklaracjach regulujących międzynarodowy ład
traktat berliński odnośnie kwestii Bałkańskiej wymuszał na powstałych tam państwach poszanowanie wolności religijnej (jako warunek utrzymania ich niepodległości)
poszanowanie praw mniejszości stało się po I WŚ warunkiem wstępnym dla uczestnictwa państwa w Lidze Narodów
wolność na poziomie kultu i edukacji
wolność na poziomie równego dostępu do stanowisk
zdaniem Preece, począwszy od zakończenia II Wojny Światowej o prawie do wolności religijne zaczęto mówić nie za pomocą języka praw miejszości, ale dyskursu praw człowieka
prawo do wolności religijnej – wolności sumienia i wyznania zapisane jest w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka
problem Deklaracji Kairskiej
Deklaracja Kairska wywodzi prawa człowieka nie z tradycji zachodniej ale z islamu, podkreślając, że wszyscy ludzie są równi w sensie ludzkiej godności, która wzmacniana jest przez islam
wspomniane zostaje również prawo do zaznajomienia się z islamem, niemniej jednak kwestia swobody religijnej i zmiany religii została pominięta
konflikt pomiędzy uniwersalizującym dyskursem praw człowieka, a obroną lokalnej i partykularnej wspólnoty
PRAWA MNIEJSZOŚCI RELIGIJNYCH
prawa mniejszości religijnych wiążą się ze społecznym aspektem religii jako sposobem życia
religia staje się problemem wówczas gdy wyniakający z niej styl życia kłóci się ze stylem dominującym, obowiązującym w danej wspólnocie politycznej – kwestia religia a polityka
dwie sytuacje:
naród etniczny, który określany jest przez jedną religię – np. Izrael i judaizm – mniejszości religijne wyłączone ze wspólnoty politycznej
państwo wielokulturowe – respektowanie mniejszości religijnych
niemniej jednak nawet w państwie wielokulturowym istnieje możliwość konfliktu – prawnego ingerowania w praktyki danej wspólnoty jako niezgodnymi z ustalonymi zasadami organizacji życia publicznego w takim państwie
zakaz noszenia pewnych elementów ubioru – burki we Francji
prawo do wierzenia – ochrona przekonań religijnych wszelkiego charakteru – teistycznych, nieteistycznych, animistycznych
prawo do wolności wyboru religii
prawo do kultu – społeczny element jednostkowego prawa do wierzenia
umożliwienie kolektywnej praktyki religijnej
prawo do życia zgodnie z przekonaniami religijnymi
możliwość tego by jednostka mogła organizować swoje życie zgodnie z przekonaniami religijnymi – nosić pewien ubiór, jeść pewne posiłki, odmawiać służby w wojsku, kształcić się w danej religii
prawo do ochrony przed dyskryminacją religijną
problem różnorodności religijnej
religia stanowi rywalkę wspólnoty politycznej na poziomie życia społecznego
problematyczne dla mniejszości religijnych są sytuacje gdy wspólnota religijna jest tożsama ze wspólnotą polityczną lub też gdy etniczne państwo narodowe określane jest jedną religiją
ETNICZNOŚĆ JAKO PROBLEM RÓŻNORODNOŚCI
definicja etniczności wykorzystywana przez Peerce
wspólnota pochodzeniowa – odnoszenie się do wspólnych cech językowych, kulturowych, rasowych
etniczność jako środek wyznaczania poszczególnych grup ludzkich w obrębie całej ludzkości
etniczność wywodzi się z szerokiego kontekstu znaczeniowego, w obrębie którego pierwotnie używana była jako określenia dla grup obcych – nie-Greków, nie-chrześcijan
przed XVIII wiekiem i koncepcjami samostanowienia przez lud podziały etniczne nie miały wielkiego znaczenia politycznego
rządzący nie rządzili w oparciu o pochodzenie z danej wspólnoty etnicznej, ale odgórne nadanie z boskiej woli
w momencie gdy władza przyznana została ludowi, konieczne stało się stworzenie więzi pomiędzy nim a jego władcami – stąd procesy unarodowiania, nacjonalizowania wielkich dynastii w Europie
cechy istotne etnicznie weszły w skład modernistycznej koncepcji narodu
problem związku pomiędzy etnicznością a narodem
miejszości etniczne a ich stosunek wobec narodu
upolitycznienie etniczności w kontekście kwestii państwa i narodu
różnorodność etniczna jako wyzwanie dla spoistości i stabilności państwa narodowego
DWIE FORMY WSPÓLNOTY POLITYCZNEJ
1) wspólnota domniemanego pochodzenia
społeczne więzi pomiędzy członkami wyobrażane są jako więzi pokrewieństwa
rzeczywisty fakt istnienia tego pokrewieństwa nie jest istotny, liczy się jego wyobrażenie i siła oddziaływania tego wyobrażenia
mit wspólnego pochodzenia
2) wspólnota domniemanej zgody
więzi pomiędzy członkami ujmowane jako więzi prawa lub przysięgi
mit zgody i przysięgi
we wspólnocie pierwszej cechy etniczne stają się potwierdzeniem mitu wspólnego pochodzenia
tylko, ci którzy je posiadają mogą stać się członkami wspólnoty – tożsamość etniczna warunkiem przynależności
odwrotnie w sytuacji drugiej wspólnoty – najistotniejsze dla członkostwa w jej obrębie ma zgoda jednostki na przestrzeganie pewnych zasad
czasach religijnych uniwersalizmów uprzywilejowana była jedna cecha etniczna – religia
chociaż wspólnoty te kultywowały mit wspólnego pochodzenia, w rzeczywistości stanowiły wspólnoty domniemanej zgody – zgody na daną religię i jej zasady
było to dziedzictwo organizacji imperium rzymskiego – zespalającego różne obszary poprzez jedną administrację i jedno prawo
chrześcijaństwo i islam jako religie podróżujące o silnym aspekcie misyjnym
jako wspólnoty domniemanej zgody koncentrowały się na przynależności religijnej – religia była najważniejsza – a inne cechy etniczne nie były uznawane za problematyczne
wszyscy są muzułmanami/dziećmi Boga bez względu na pochodzenie
problemy mniejszości dotyczyły mniejszości religijnych, a nie mniejszości etnicznych
przynależność etniczna a dynastia
dynastyczna organizacja państw średniowiecznych i feudalizm również polegał na wspólnocie domniemanej zgody
prawo naturalne, wywodzące się z chrześcijaństwa, było uniwersalne dla całej ludzkości, niezależnie od etniczych partykularyzmów
rozległe stosunki poddaństwa i wzajemnych zależności w systemie feudalnym
więzi pomiędzy ludźmi regulowało prawo feudalne
87
Język a problem mniejszości
język ma charakter społeczny i wspólnotowy
nacisk na to, że język determinuje, wyznacza narodowość doprowadził do tego, że na fali nacjonalistycznych nastrojów w Europie, język stał się problemem i kwestią polityczną
definiowanie narodu jako wspólnoty językowej (Herder)
średniowieczne universitas: język wiary – język polityki – język prawdy
język ma charakter autorytatywny z uwagi na związek z boskim porządkiem
języki te miały charakter uniwersalny
używane przez elity w celu komunikowania się
łacina była jedynym językiem, którego nauczano w średniowieczu
podobną rolę w świecie islamu pełnił wówczas arabski
w średniowieczu różnorodność językowa nie stanowiła problemu politycznego – elity posługiwały się językiem uniwersalnym
w średniowieczu działania polityczne zamykały się w obrębie elit znających łacinę – nie było ruchów masowych – zwiastunem problemów jakie rodziła różnorodność językowa była organizacja krucjat
podział średniowiecznej universitas
zamiast łaciny w ramach państwowej administracji dominować zaczyna język władcy
aspekt funkcjonalny – wybór języka nie stanowił początkowo dążenia do ujednolicenia narodu, ale sprawnego, efektywnego funkcjonowania narodu
dynastia panuje z mocy boskiego porządku
znaczenie języków narodowych wzrasta na fali reformacji: dążenie do upowszechniania słowa bożego w językach narodowych
wiek XVIII
powszechna suwerenność ludu, zasada legitymizacji władzy: reprezentacja narodu
władza w rękach ludu
państwo oznaczało nie pojedyńczą osobę władcy ale lud
język uznany został za istotny element narodu – jako naród rozumiano wówczas wspólnotę ludzi, która żyje na jednym terytorium i mówi tym samym językiem