Wykład: Proces karny 18.12.2008

Nieizolacyjne środki zapobiegawcze:

Ich zastosowanie nie wiąże się z ingerencją w wolność osobistą. Ich hierarchizacja nie jest jasna. Stopień dolegliwości należy oceniać w każdym przypadku indywidualnie ze względu na okoliczności podmiotowe i przedmiotowe.

Klasyfikacja:
1. poręczenia:
a) majątkowe
b) społeczne
c) osoby godnej zaufania
2. zakaz opuszczania kraju
3. środki prewencyjne – zakazy wykonywania określonych czynności, funkcji, zawodów
4. dozór policji


Poręczenie majątkowe:

Może być udzielone przez inna osobę niż sam oskarżony.

Jest alternatywne wobec tymczasowego aresztowania, ale nie jest możliwe w każdej sprawie – o tym decyduje odpowiedni organ.

Nie musi nastąpić w formie gotówki – może to być odpowiednie zabezpieczenie.

W postępowaniu przygotowawczym może być ustanowione przez prokuratora – zażalenia od kwestii zabezpieczenia majątkowego rozpatruje sąd.

O przepadku zawsze decyduje sąd – nawet w postępowaniu przygotowawczym.

Przepadek może być:
1. obligatoryjny – w przypadku ucieczki
2. fakultatywny – w przypadku prób wpływania na śledztwo, inne przypadki niż ucieczka.

Poręczenie społeczne:

Jest udzielane przez podmiot nie będący osobą fizyczną (i oczywiście inny niż oskarżony), np. jakąś organizację społeczną. Jest to słaby środek, gdyż w zasadzie nie ma konsekwencji.

Poręczenie osoby godnej zaufania:

Konstrukcja taka sama jak w przypadku poręczenia społecznego. Różnica polega na podmiocie udzielającym tego poręczenia – tu jest nim osoba fizyczna. Kwestia oceny „godności zaufania” pozostawiona jest organom, które ustanawiają ten środek. Podobnie jak wyżej, jest o słaby środek, bo nie ma konsekwencji.

Zakaz opuszczania kraju:

Po wejściu do strefy Schengen są trudności z egzekwowaniem tego środka, ale z drugiej strony dzięki temu wprowadzono ENA ułatwiający przekazywanie zbiegów → nie potrzeba ekstradycji.

Środki prewencyjne:

Mają również zapobiec naruszeniom prawa podczas procesu. Tymczasowe aresztowanie też może być traktowane, jako środek prewencyjny.

Zakazy stają się środkami karnymi dopiero po uprawomocnieniu się wyroku skazującego.

Dozór policji:

Obowiązek informowania o każdej zmianie miejsca przebywania (ewentualnie zakaz opuszczania danego terytorium) oraz obowiązek meldowania się na policji w danych odstępach czasu.

Sankcją jest tylko możliwość zastosowania silniejszych środków.

Wszystkie powyższe środki mają charakter procesowy, tj. stosuje się je do momentu zakończenia postępowania. Po prawomocnym wyroku mamy do czynienia już z wykonaniem kary.
Środki zapobiegawcze można jednak stosować do czasu rozpoczęcia wykonywania kary.

Kontrola stosowania środków:

W przypadku stosowania środków przez sąd – organem kontrolującym jest zawsze sąd odwoławczy. Może to być sąd wyższego rzędu, ale czasem mamy do czynienia z instancją poziomą, tj. odwołania rozpatruje te sam sąd w innym składzie.

W przypadku stosowania przez prokuratora (policja nie może ich stosować) – organem odwoławczym jest sąd właściwy w sprawie.

Powyższe dotyczy także zmian środków itp.

Tryby kontroli:
1. art. 254 – tryb kontroli na wniosek
Osoba wobec, której stosuje się środki zawsze ma prawo wniosku o zamianę środka lub uchylenia go. Wniosek rozpatruje sąd lub prokurator, a ewentualna odmowa podlega zaskarżeniu do organu wyższej instancji.

2. art. 253 – kontrola w trybie nadzoru
Badanie czy stosowanie środka jest dalej zasadne. Nie wiadomo, który organ ma to robić – przyjmuje się, że sąd może kontrolować prokuratorów z urzędu.

Zasada bezpośredniości – art. 393:

Sąd powinien bezpośrednio stykać ze źródłem dowodu.

Dwa aspekty tej zasady:
1. związany z treścią materiału dowodowego
2. związany z procedurą przeprowadzania dowodu

Aspekt związany z treścią materiału dowodowego:

Dowód bezpośredni (tj. mający bezpośrednią styczność ze sprawą, czynem, zdarzeniem itp.) ma większy walor niż pośredni (nie mający takiej styczności, np. świadek ze słyszenia) i on ma zawsze pierwszeństwo. Nie oznacza to zakazu pośrednich dowodów.

Aspekt związany z procedurą przeprowadzania dowodu:

Obowiązuje prymat dowodów bezpośrednio przeprowadzanych na rozprawie. Oczywiście nie wszystkie dowody są możliwe do przeprowadzenia bezpośrednio, dlatego wyjątkowo można stosować pośrednie przeprowadzanie dowodów lub opierać się na protokole sporządzonym przy przeprowadzaniu dowodu bezpośrednio.

Zasadę bezpośredniości równoważy zasada swobodnej oceny dowodów, gdyż mimo pierwszeństwa dowodów bezpośrednich sąd ma możliwość oceny czy daje im wiarę.

Na gruncie polskiego prawa zasada bezpośredniości jest rozumiana w sposób materialny, tj. bezpośredniość oceniamy ze względu na bliskość dowodu do zdarzenia.
Przeciwieństwem jest rozumienie formalne, tj. bezpośrednie przeprowadzenie dowodu pośredniego (np. przesłuchanie policjanta, który przesłuchiwał tajnego informatora) – tak jest np. w Niemczech.

Zasada swobodnej oceny dowodów:

Nie oznacza dowolnej oceny, gdyż jest ona kontrolowana i istnieją pewne kryteria oceny – sędzia powinien kierować się wskazaniami wiedzy, doświadczenia życiowego, prawidłowego rozumowania. Są one jednak dość enigmatyczne i płynne.

Oznacza, że sąd powinien zastanowić się, czy na podstawie całokształtu zebranego materiału dowodowego zdarzenia rysują się tak, jak zostało to przedstawione.

Naruszenie zasady prawdy przy swobodnej ocenie dowodów jest możliwe tylko jeśli sprzeniewierzy się całkowicie podstawowym zasadom działania świata.

Prawdą procesową jest to co zobaczył sędzia dążąc do prawdy obiektywnej. Prawda absolutna nie jest możliwa do osiągnięcia.

Zasada samodzielności jurysdykcyjnej:

Często jest mylona z niezawisłością sędziowską. Nie ma żadnego związku z bezstronnością czy niezależnością.

Art. 8 – brak związania orzeczeniami innych sądów lub organów → każda kwestia prawna i faktyczna podlega samodzielnemu ustaleniu przez sąd (ocena faktów, ocena podstawy prawnej, subsumpcja).

Uzasadnieniem jest to by jedno złe orzeczenie nie powodowało lawiny kolejnych złych orzeczeń w sprawach związanych z tym orzeczeniem.

Od tego są wyjątki:
1. art. 8 par.2 – orzeczenia sądów o charakterze konstytutywnym, tj. kształtujące prawo lub stosunek prawny (np. cywilne nakazanie płacenia alimentów)
2. pewne orzeczenia nawet tylko organów administracyjnych ustalające pewne fakty (np. wydanie pozwolenia na posiadanie broni)
3. w przypadku samouwolnienia się sąd nie może badać czy ktoś słusznie siedział
4. rozstrzygnięcie pytania prawnego
5. wzięcie pod uwagę stanowiska sądu wyższej instancji
Generalnie wyjątki znajdują się poza paragrafem drugim i trzeba brać to pod uwagę.