Psychologia różnic indywidualnych 8 IV 2010

RTT – jej istotą jest przekonanie, że regulacyjna funkcja polega na tym, że mechanizmy biologiczne pośredniczą w przetwarzanie/poszukiwaniu stymulacji; w ten sposób modyfikowany jest poziom pobudzenia.

cechy temperamentalne uczestniczą w regulacji indywidualnego poziomu pobudzenia/aktywacji; poziom ten przekłada się na wielkość/intensywność reakcji, aktywność człowieka w otoczeniu

Zmodyfikowana RTT

Najważniejsze postulaty RTT

• temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania, które można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych.

• Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe RI mające status cech.

• RI w temperamencie są powszechne, występują od początku życia neonatalnego i są obecne zarówno u człowieka, jak i u zwierząt.

  Ale nie można badać u dzieci młodszych niż 6-letnie.

• Temperament, który jest wynikiem ewolucji biologicznej, ulega w ontogenezie powolnym zmianom.

• temperament pełni funkcję regulacyjną, która ujawnia się przede wszystkim w sytuacjach trudnych lub w zachowaniach ekstremalnych.

Jeśli temperament reguluje pobudzenie, to powinien odgrywać istotna rolę w kierowaniu zachowaniem człowieka.

Regulacyjna funkcja temperamentu

• modyfikowanie wartości stymulacyjnej (energetycznej) i czasowej sytuacji i zachowań;

• wartość stymulacyjna sytuacji może być u człowieka oceniona na podstawie wielkości pobudzenia emocjonalnego, który powoduje.

Funkcje regulacyjne

Temperament determinuje:

a) styl zachowania (działania),

b) zapotrzebowanie na stymulację,

100. psychofizjologiczne koszty wyboru form zachowania. (ile „kosztowało” nas dane zachowanie)

Koncepcja Eliasza

• mogą występować zmiany temperamentu, jeżeli sytuacja (i związany z nią poziom stymulacji) jest znacząco niezgodna z tymi cechami.

Toteż ludzie o dużej wrażliwości na bodźce nie powinni mieszkać w głośnym, pełnym bodźców miejscu

• Ludzie mogą poszukiwać stymulacji jednego rodzaju, a unikać drugiego.

Najważniejsze modyfikacje RTT

1. reaktywność rozdzielono na niezależne wymiary: wrażliwość i odporność.

2. wrażliwość rozdzielono na: sensoryczną i emocjonalną.

3. Odporność rozdzielono na: związaną ze zmęczeniem i z obecnością dystraktorów.

Dystraktory – czynniki zakłócające przebieg działania.

4. wprowadzono charakterystyki zachowania odnoszące się do reagowania na bodźce: szybkość i tempo.

5. Wprowadzono charakterystyki pojawiające się po zaprzestaniu działania bodźca: powtarzanie i utrzymywanie zachowania.

Definicje cech temperamentu w ujęciu RTT Jana Strelau

np. Strelau 2001

Żwawość

Perseweratywność – najczęściej związana z zespołem pourazowym PTSD

Wrażliwość sensoryczna

Reaktywność emocjonalna

Wytrzymałość

Aktywność

zwiększono liczbę cech i podkreślono ich znaczenie

wysoki poziom aktywacji:

• wysoki poziom reaktywności emocjonalnej

• małą wytrzymałość

• mała żwawość

• mała aktywność

niski poziom aktywacji

• niski poziom reaktywności emocjonalnej

• duża wytrzymałość

• duża żwawość

• duża aktywność.

Hipoteza – to nie poszczególne cechy wyjaśniają zachowania, ale ich układ, konfiguracja.

Struktury temperamentu

wersja skrócona

Zharmonizowana struktura temperamentu

• o dużych możliwościach przetwarzania stymulacji: osoby wytrzymałe, mało reaktywne emocjonalne, bardzo aktywne.

• O małych możliwościach przetwarzania stymulacji: osoby wysoki reaktywne emocjonalnie, o niskim poziomie aktywności i wytrzymałości.

Niezharmonizowana struktura temperamentu (oparta na nieefektywnym przetwarzaniu stymulacji):

• osoby wytrzymałe, nisko reaktywne emocjonalnie, ale nie poszukujące stymulacji (mało aktywne).

• osoby wysoko reaktywne emocjonalnie, mało wytrzymałe, ale poszukujące stymulacji (bardzo aktywne).

Odziedziczalność cech: perseweratywność i wrażliwość sensoryczna ok 80 % u dzieci.

Funkcjonalne znaczenie temperamentu

relacje interpersonalne funkcjonowanie zawodowe

wybór partnera funkcjonowanie szkolne

funkcjonowanie seksualne

(bad tylko poszukiwania doznań) TEMPERAMENT narażenie na stres

zdrowie i dobrostan postawy

psychopatologia rozwój

Gerrig, Zimbardo, 2006, s.400 model powstawania stresu, psychologia i życie.

źródła RI w badaniach nad stresem

• spostrzeganie stresorów (historia zycia jednostki, doświadczenia ze stresorami, wrażliwość receptorów, stan jednostki). Różne stresory mogą w zróżnicowany sposób wpływać na różne osoby.

• Reakcje na stresory. Różnie reagujemy na te same bodźce (preferencje aktywności w odpowiedzi na stres, różnice w zachowaniu, stanach psychicznych i reakcjach fizjologicznych)

• radzenie sobie ze stresem. Ludzie stosują różne strategie i style radzenia sobie.

• Osobowość jako źródło różnic indywidualnych w stresie. Bo osobowość i temperament mogą współwyznaczać odporność/tolerancję na stres. Struktura temperamentu może wywoływać stres.

Temperamentalny Czynnik Ryzyka (TCR)

TCR to jakakolwiek cecha lub układ cech temperamentu, które w interakcji z innymi czynnikami silnie lub długo działającymi zwiększają ryzyko powstawania zaburzeń zachowania, stanu zdrowia albo rozwoju źle przystosowanej osobowości.

Wymagania, możliwości i stres.

jeśli pojawia się rozbieżność między wymaganiami a możliwościami człowieka (zdolności, temperament), wtedy pojawia się stres.

Stres może się pojawić też wtedy, gdy wymagania są poniżej możliwości,

Przyczyny, czynniki moderujące i następstwa stresu zawoddowego u kierowców autobusów (Tse, Flin, Mearns, 2006)

STRESORY		mediatory
- Czynniki ergonomiczne - agresja otoczenia - nasilenie ruchu - presja czasu - izolacja społeczna - ograniczona decyzyjność - zmianowosć		Płeć - Typ A/B LOC Neurotyczność Odporność

Osobowość a skłonność do ryzykownej jazdy, Oltedal i Rundmo, 2006

pobudliwość, poszukiwanie pobudzenia koreluje pozytywnie z ryzykowną jazdą.

Lęk koreluje ujemnie.

Związek Trzech Superczynników z liczbą wypadków drogowych i wypadków w pracy, Lajunen, 2001.

najsilniej koreluje ekstrawersja z wypadkami pracy

neurotyczność koreluje ujemnie

im wyższe PKB tym mniej wypadków.

Skłonność do reagowania złością i potrzeba doznań korelują pozytywnie z ryzykowną jazdą.

Temperament