Psychologia kliniczna – dział p. stosowanej; przedmiot – zaburzenia czynności, zachowania, psychiczne; zajmuje się diagnozą, terapią, profilaktyką

• Zadania w zakresie diagnozy: rozpoznanie i wyjaśnienie przyczyn, mechanizmów zaburzeń, odchyleń w zachowaniu

• Terapia: formułowanie i realizacja programu terpeutycznego, korekcyjnego zaburzeń stwierdzanych w postępowaniu diagnostycznym

• Profilaktyka: korzysta z wiedzy dotyczącej etiologii zaburzeń by zapobiegać, nie dopuszczać do zaburzeń

Ojciec p klikicznej: LIGHTNER WITMER (?)

• 1896 założył na Uniwersytecie Pensylwanii pierwszą klinikę psychiatryczną pomagającą dzieciom

• Stworzył kliniczną metodę badań – indywidualne podejście

• Wprowadził pojęcie p kliniczna i założył czasopismo „Klinika Psychiatryczna” (?)

• p. kliniczna – nowy zawód pomagający

• 1947 – p. kliniczna weszła do programu uniwersyteckiego w USA

3 specjalizacje kliniczne: dziecka, dorosłego, neuropsychologia

Psychopatologia – nauka interdyscyplinarna, czerpie z medycyny i psychologii; dziedzina nauk stosowanych i klinicznych; przedmiot: zaburzenia psychiczne i zachowania; cel: opis, różniowanie przejawów normalnego zachowania i zaburzonego zachowania, badania empiryczne i dociekania teoretyczne w celu wyjaśnienia etiologii i mechanizmów zaburzeń i tworzenia programów profilaktycznych i terapeutycznych.

Czym się różni od klinicznej?

• Buduje systemy klasyfikacyjne i tworzy modele patogenezy

• Głównie opis i kategoryzacja zjawisk psychologicznych, którym przypisuje się wartość kliniczną

• Tworzy integracyjne modele patogenezy

• Formułuje wskazania do określonego typu leczenia

• Różnicuje normę od patologii

• W p. klinicznej i psychiatrii mniejsza waga do modeli i integracji

Klasyfikacje: ICD-10; DSM IV; uzupełnienie tych dwu: DC: 0-3 (Klasyfikacja zaburzeń zdrowia i zaburzeń rozwojowych dla małych dzieci 0-3 lata)

Psychopatologia rozwojowa (dzieci)

Kościelska: dział wiedzy na temat postaci zaburzeń rozwojowych psychologicznych i ich przyczyn, mechanizmów powstawania, ich skutków; teoretyczna podstawa psychologii klinicznej dziecka, psychiatrii dziecięcej; kluczowe pojęcie: zaburzenia rozowjowe dziecka

Cierpiałkowska:

• gałąź nauki, której celem jest zrozumienie istoty i uwarunkowań prawidłowego i zaburzonego rozwoju dzięki integracji różnych nauk

• cel: zrozumienie na czym polegają i jakie są przyczyny zaburzonego i prawidłowego rozwo.

• wskazanie czynników ryzyka i mechanizmów zdrowia i patologii

• wyjaśnienie zjawiska odporności dzieci

• tworzenie modeli skutecznego zapobiegania patologii rozwoju, skuteczne interwencje w stosunku do dzieci i ich środowiska

• dynamiczne modele u dzieci (u dorosłych - statyczne)

Carson:

• przedmiot – przyczyny i przebieg procesów złej adaptacji w kontekście prawidłowego procesu rozwoju, normalnego dorastania

• odniesienia do procesów rozwojowych są konieczne

• ważny wiek i etap rozwoju, w oderwaniu od tego nie można oceniać zachowania dziecka

Psychologia kliniczna dziecka

• zaburzenia psychiki dziecka

• na czym polegają zaburzenia w rozwoju dziecka, w czym zachowanie odbiega od normy

• przyczyny i mechanizmy zaburzeń i ich skutki

• jak zapobiegać, jak usuwać zaburzenia

• jak najskuteczniej z nimi funkcjonować

• odrębna od dorosłych; w zależności od wieku zmieniają się formy patologii, możliwości adaptacji, czynniki ryzyka, inne są sposoby radzenia sobie z trudnościami

• Marta Bogdanowicz – przedmiot klinicznej: zaburzenia w powiązaniu z sytuacjami trudnymi (żłobek, rozłąka z matką)

Kościelska – rozwój:

• Ukierunkowany ciąg zmian [przyrost wiedzy i umiejętności: wykształcenie się osobowego ja – świadomość, poczucie tożsamości, zdolność do kontroli własnego zachowania i możliwość dokonywania wyborów (brak tego, zaburzenia = borderline); poszerzenie płaszczyzny kontaktów i form działania (jej brak = autyzm); wytworzenie adekwatnych odniesień do rzeczywistości z przewagą pozytywnych (brak = depresja, lęk = nerwica);budowanie społecznych więzi i kierowanie się w relacjach z ludźmi uczuciami wyższymi (brak = psychopatia, osobowość niedojrzała); doskonalenie zdolności utrzymywania psychicznej integracji i równowagi z otoczeniem (brak = psychoza)]

Specyfika okresu dzieciństwa

• Osobowość w okresie kształtowania się, stawania (zmienność reakcji, przerzutność uwagi, silne reakcje); czynności motoryczne szybko się zmieniają (ruchliwość), sfera motywacyjna – słaba motywacja, sfera emocjonalna – zmienność, silność reakcji, poznawcza – problemy z koncentracją

Specyfika zaburzeń okresu dzieciństwa

• Kształtuje się CUN – jest niedojrzały i mało odporny

• Duża plastyczność UN i trwałość efektów wczesnego uczenia się (z jednej strony im wcześniej negatywne czynniki działają tym głębsze zaburzenia mogą powstać; z drugiej większa możliwość korekty niewłaściwych form zachowania).

Miejsce psychologii klinicznej dziecka wśród innych nauk/dyscyplin psych.:

• Zawiera się w psychologii klinicznej; okres rozwojowy – od poczęcia do 18 rż

Wiąże się z:

• psychologią wychowawczą – problemy wychowawcze: w nauce, w szkole, zaburzenia zachowania

• psychologią osobowości – zaburzenia u dziecka mogą dotyczć nieprawidłowości w zakresie osobowości; teorie osobowości mogą wyjaśniać zaburzenia zachowania, mają one swój zasób pojęć i dopatrują się różnych źródeł powstawania zaburzeń

• psychologią społeczną – dziecko jest istotą społeczną, rodzina, szkoła, sąsiedztwo..., dziecko rozwija się w relacjach społecznych

• neuropsychologią – zaburzenia funkcjonowania CUN

• psychiatrią dziecięcą – ścisła współpraca, zaburzenia funkcjonowania

• neurologią – prowadzenie badań przez specjalistów, zaburzenia na poziomie neurologicznym

• pediatrią

• pedagogiką – dziecko w procesie wychowania, socjalizacji, nauczania, interializacji norm

KLASYFIKACJE

• do lat 50. nie było formalnego systemu klasyfikacji zaburzeń dzieci

• ’52 – DSM I: w nim tylko dwa rodzaje zaburzeń dziecięcych – schizofrenia dziecięca i oś tam jeszcze

• ’68 DSM II

• to samo dla dzieci co dla dorosłych, nie uwzglądniano roli czynników środowiskowych w powstawaniu zaburzeń

• objawów nie rozpatrywano ze względu na poziom rozwoju dziecka

• obecnie w Polsce obowiązuje ICD 10 od ‘96

Historia psychologii klinicznej dziecka

• powstała na zapotrzebowanie społeczne, jej rozwój rozpoczął się wraz ze studium konkretnego przypadku

• w Berlinie: medyczno – psychologiczna klinika

• duże znaczenie psychoanalizy: podkreślenie dziecięcych doświadczeń; przypadek małego Hansa

• duże znaczenie badań Bineta

• w Polsce:

• ’23 pierwsza placówka, w której zajmowano się dziećmi – Żydowskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

• Stefan Balej (pionier badań nad przestępczością nieletnich) ’32 pierwsza poradnia dla młodzieży przy Towarzystwie Opieki Nad Więźniami

• Kazimierz Dąbrowski – nurt higieny psychicznej (’35 – Instytut Higieny Psychicznej; ’49 – Główna Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci) (cd zeszyt!!!)

DZIAŁY PSYCHOLOGII KLINICZNEJ DZIECKA

• Psychologia sądowa (Balej)

  • przedmiot: psychologiczno – rozwojowe aspekty przestępczości nieletnich, rodzina patologiczna, resocjalizacja, psychologiczne skutki przestępstw dokonywanych na dzieciach, psychologia zeznań świadków

  • psychologowie pracują w sądach jako biegli, psycholog w sytuacji wykorzystywania dzieci, zaniedbania, krzywdzenie, dzieci-świadkowie, dzieci-ofiary, odkrywanie prawdy, ochrona przed ponowną traumą

• Psychologia kliniczno – wychowawcza (Halina Spionek, Barbara Sawa)

  • przedmiot: niepowodzenia szkolne jako źródło zaburzeń zachowania, trudności w nauce, nadpobudliwość psychoruchowa, zaburzenia mowy, deficyty – dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia, relacje dziecko-nauczyciel, dziecko-grupa, akcent na emocje

• Psychologia defektologiczna (Zalewska)

  • defekty w zakresie mowy, słuchu, inteligencji

  • przedmiot: dzieci nie mieszczące się w obszarze nauczania normalnego (stworzono system nauczania specjalnego – Grzegorzewska – z powodu ww deficytów)

  • praca psychologa: wykrywanie deficytów uniemożliwiających naukę w zwykłych szkołach, selekcja dzieci do szkół specjalnych; zmiana akcentu na to o zdrowe, podejście integracyjne

• Neuropsychologia rozwojowa i psychologia neurologiczna

  • przedmiot: dzieci z uszkodzeniami UN (mózgowe porażenie dziecięce, padaczka, itd)

  • praca psychologa: diagnoza zaburzeń, ocena możliwośi edukacji, rehabilitacji, obejmuje też środowisko dziecka, rodziców

• Psychologia pedopsychiatryczna

  • na styku psychologii z psychiatrią

  • przedmiot: dzieci z zaburzeniami psychicznymi, dzieci na oddziałach psychiatrycznych, autyzm, psychotyczne zaburzenia, głębokie upośledzenia

  • przełom: odkrycie możliwości kontaktu z tymi dziećmi

  • badania nad borderline, depresją, anoreksją

• Psychologia pediatryczna

  • najnowszy dział

  • początek: dostrzeżenie wpływu czynników psychologicznych na choroby somatyczne; teraz: nauka interdyscyplinarna – poznawczy, społeczny, emocjonalny charakter funkcjonowania dziecka a choroby

  • profilaktyka, anailza i próby zmiany warunków leczenia, objęcie rodziny dziecka w procesie leczenia

Zadania psychologii klinicznej:

• Diagnoza – rozpoznawanie odchyleń i wyjaśnianie przyczyn i mechanizmów ich powstawania, jako proces i efekt końcowy – opis i wyjaśnienie

• Terapia – oddziaływanie, formułowanie i realizowanie programu

• Profilaktyka – określanie warunków optymalnych rozwoju, zapobieganie powstawaniu patologii; działanie które ma na celu ochronę przed szkodliwymi czynnikami

Norma:

• statystyczna – przeciętna, średnia

• kliniczna – brak zaburzeń

• teoretyczna – wzorzec do którego dążymy w proesie terapeutycznym

Zadania psychologii klinicznej (Lewicki):

• I Opis zaburzeń zachowaniawystępujących u badanych w różnych sytuacjach życiowych

• II Wykrycie dysfunkcji leżących u podstaw zaburzeń

• III Określenie jaki udział i jaką rolę miały mechanizmy psychologiczne (w jakim stopniu czynniki środowiskowe, sytuacyjne, osobowościowe a w jakim stopniu są to zmiany organiczne)

• IV Przygotowanie informacji, formułowanie opinii, opis, zalecenia, prognoza

Specyficzne cechy diagnozy klinicznej dziecka:

1. Dziecko nawet jeśli cierpi, to nie ma motywacji do badań diagnostycznych, nie ma świadomości objawów, badanie na zlecenie dorosłych.

2. Dzieci – niski stopień trafności diagnostycznej, bo objawy nie są stałe, zmieniają się z wiekiem, uzależnione od sytuacji życiowej

3. Konieczność formułowania diagnozy rozszerzonej, bo dziecko jest elementem rodziny, często objawy dziecka to symptom zaburzeń w rodzinie

4. Kliniczno – ontogenetyczny charakter diagnozy dziecka – jak jest teraz i jak było do tej pory z rozwojem (czy były sytuacje negatywne, czynniki patogenne wcześniej – ważny wywiad kliniczny, który dociera do samych źródeł – jak do tej pory się dziecko rozwijało)

5. Diagnoza całościowa – wszehstronna ocena psychofizycznego rozwoju dziecka

6. Diagnoza zaburzeń – co jest patologicznego, diagnoza negatywna musi być uzupełniona pozytywną – mocne strony, na czym można bazować w terapii

7. Diagnoza powinna mieć charakter diagnozy uczestniczącej (ewentualnie terapii) – ważna weryfikacja diagnozy w toku terapii

8. Specyficzne metody badawcze (projekcyjne, forma zabawy)

Specyficzne cechy terapii dziecka:

1. Brak uświadomienia objawów

2. Silnie związana ze środowiskiem; objecie oddziaływaniem też rodziny

3. Odwołuje się do zabawy; powinna łączyć oddziaływanie pedagogiczne, kompensacyjno-reedukacyjne, korekcyjne, terapeutyczno-wychowawcze

4. Różne metody/techniki oddziaływania – oddziaływanie na zaburzenia, stymulowanie jednocześnie pozostałych sfer, harmonijny rozwój

5. Nieuświadamianie w pełni jego przeżyć traumatycznych (w odróżnieniu od terapii dorosłych)

6. Duża aktywność terapeuty

Typy/rodzaje terapii:

• ze względu na ogólne cele:

  • Rehabilitacja – usprawnienie zaburzonych funkcji na tyle na ile to możliwe

  • Rewalidacja – przywracanie pełnej sprawności, utraonej z różnych powodów (reedukacja, resocjalizacja)

• ze względu na przedmiot oddziaływania terapeutycznego:

  • Psychomotoryczna – usprawnienie funkcji psychicznych i motorycznych

  • Kinezyterapia – usprawnienie motoryki dziecka

  • Logoterapia – usprawnienie mowy

  • Terapia logopedyczna – usprawnienie wymowy

  • Terapia psychodydaktyczna – przedmiotem jest czytanie i pisanie

  • Psychoterapia – leczenie zaburzeń emocjonalnych

• ze względu na sposób oddziaływania na dziecko:

  • Terapia medyczna – leczenie farmakologiczne

  • Terapia psychologiczna

  • Terapia pedagogiczna – metody pedagogiczne, cel: aktualizacja możliwości dziecka, zapewnienie poczucie bezpieczeństwa, stymulowanie zaburzonych funkcji, struktur

Specyfika profilaktyki dziecka

1. Zapobieganie zaburzeniom, stymulowanie rozwoju, promowanie zdrowego stylu życia

2. Duża rola nauczycieli

3. Kontakt z dzieckiem, rodzice-dziecko, nauczyciel-dziecko

Przyczyny zaburzenia rozwoju dziecka (już od poczęcia)

• Biologiczne – uszkodzenie CUN

• Psychologiczne – sytuacje trudne, przemoc wobec małego dziecka

• Społeczne – niekorzystne oddziaływanie środowiska

Przyczyny biologiczne:

1. Bezpośrednio uszkadzają tkankę nerwową (np. wypadek, uraz czaszki)

2. Pośrednio działające, ale również prowadzące do uszkodzeń (np. zaburzenia w przemianie materii)

1. Genetyczne (zestaw genów przekazany w chwili poczęcia)

2. Paragenetyczne (działające w okresie rozwoju zarodka i płodu, skutki chorób, urazów fizycznych, zaburzeń hormonalnych)

Czynniki patogenne bezpośrednie genetyczne:

• patologiczne geny dziedziczone prowadzące do genopatii, poligenopatii, monogenopatii

• nieprawidłowości w ramach komórek rozrodczych (ilość/jakość materiału genetycznego; anomalie dotyczące liczby i budowy genów, np. chromosomopatie – Zespół Downa)

Czynniki patogenne bezpośrednie genetyczne po zapłodnieniu:

• chromosomopatia po nieprawidłowym podziale jaja (może być tak, że tylko niektóre komórki mają dodatkowy chromosom itp.)

Czynniki patogenne bezpośrednio działające na zarodek i płód (embriopatie – na zarodek; fetopatie – na płód)

• embriopatie wirusowe – jeżeli matka przechodziła infekcję np. wirus różyczki, poważne w skutkach (wady wrodzone oka, serca, niedorozwój psychiczny lub fizyczny)

• bakteryjne

• aktyliczne – przez naświetlania UV, promieniowanie jądrowe

• toksyczne – zatrucia lekami, alkoholem, narkotykami, tlenki węgla, związki ołowiu, rtęci

• skutek konfliktu serologicznego (choroba hemolityczna, niedokrwistość)

• skutek nieprawidłowego krążenia krwi (ryzyko niedożywienia płodu)

• skutek zakażenia pasożytami – np. toksoplazmoza

• skutek przeżyć emojonalnych matki

• skutek złego odżywiania się, uporczywych wymiotów, niedoboru witamin

Czynniki patogenne bezpośrednie w okresie porodu:

• uszkodzenie czaszki

• niedotlenienie

• przedwzesny poród

• brak odruchu ssania

Czynniki patogenne bezpośrednie po urodzeniu dziecka:

• uszkodzenie czaszki,wypadki komunikacyjne, na wsi, urazy

• problemy, zaburzenia, padaczka, napadowe bóle brzucha

• przypadkowe zatrucia

• infekcje mózgowe (np. świnka –> zapalenie opon mózgowych)

• choroby somatyczne – np. fenyloketonuria

• choroby reumatyczne

9 | Page