Portret wychowawcy: Celestyn Freinet

Ewa Filipiak

Co sprawia, że myśli wielkich pedagogów są wciąż aktual­ne - zarówno w teorii, jak i w praktyce? Dzięki czemu tak wiele wątków z klasycznych już dzieł możemy odnieść do współczesnych realiów edukacyjnych? Te pytania autorka próbuje odnieść do koncepcji pedagogicznej Celestyna Freineta, poszukując w niej trwałych i nieprzemijających wartości, mających znaczenie dla wszystkich, którzy chcą z refleksją spojrzeć na rozwój i kształcenie dziecka.

Wychowanie naturalne

Dziedzictwo pedagogiki Freineta to niewątpliwie oryginalne techniki pedagogiczne, autentyczne strategie nauczania-uczenia się. Ale wartość tych metod można odkryć i zrozumieć dopiero wtedy, gdy pozna się swoistą filozofię życiową ich twórcy i jego równie oryginalną psychologię. Dopiero w tym kontekście dają się one skutecznie wykorzystać w praktyce edukacyjnej.

Zazwyczaj filozofię Freineta określa się jako naturalistyczną, wywo­dzącą się z koncepcji Jeana Jacąuesa Rousseau. Naturalizm ten wyrasta jednak nie tylko z ogólnych pojęć o naturze człowieka, ale i z doświad­czeń, które Freinet sam wyniósł z obcowania z przyrodą. Ma swoje źródła również w wierze w wartość dobrze wykonanej pracy, afirmacji wolności wzbogaconej czerpaną z prawości dumą, poświęceniu i sza­cunku dla drugiego człowieka. Celestyn Freinet był głęboko przeko­nany, że istnieją proste, wielkie, podstawowe, uniwersalne, naturalne, odwieczne prawa życia, ważne dla wszystkich istot żywych. Intuicyjny

45

i konkretny sposób myślenia o wychowaniu wyniósł z dzieciństwa i młodości przeżytej ws'ród wieśniaków Górnej Prowansji. Jak pisała jego żona, Eliza Freinet, „doświadczenie pasterskie będzie dla Freineta lejtmotywem jego doświadczenia pedagogicznego". „Przyjrzyjcie się, jak lud pielęgnuje i wychowuje młode zwierzęta, a znajdziecie tam źródło wielkich zasad wychowawczych, do których dochodzi się powoli i jakby mimochodem" — napisał sam Freinet w Gawędach Mateusza.

Jednak postrzeganie filozofii edukacyjnej Freineta w kategoriach utożsamiania procesu wychowania ludzi z procesem wychowania zwierząt byłoby znacznym uproszczeniem i niewłaściwym odczyta­niem jego myśli. Freinet uważał jedynie, że u podstaw zachowania zwierząt i ludzi leży wiele bardzo podobnych praw i mechanizmów, czego nie można ignorować w procesie wychowania. Konsekwencją takiego myślenia jest postulat wychowania naturalnego - opartego na naturalnych metodach nauczania i naturalnych sposobach orga­nizacji życia klasy i szkoły. „Do życia przygotowuje się przez życie" — głosi Freinet i konsekwentnie wprowadza regułę tę do klasy szkol­nej. Wśród dzieł, które pozostawił, w zasadzie nie ma traktatów teo-retyzujących filozofię jego praktyki. Swoje poglądy Freinet wyłożył w książkach Pedagogika pracy i Gawędy Mateusza. Pedagogika zdro­wego rozsądku. Nauczyciele, rodzice i wychowawcy mogą znaleźć w nich cenne wskazówki, rady i heurystyki dotyczące wychowania.

Odnowa nauczania

Głębia filozofii Freineta ukazuje to, co on sam określił jako tech­niki życia {techniąues de vie). Jego koncepcja wyraża podstawową zasadę nieufności wobec wszystkiego, co formalne (scholastyczne), przymusowe i sztuczne, a zawierza naturze. W jednej z gawęd Freinet apeluje: „Spróbujmy ustalić eksperymentalnie diagnozę tej choroby, która zyskała już swą nazwę: »scholastycyzm«. Opiszmy ją naukowo, aby rodzice i wychowawcy przyzwyczaili się do wykrywania jej obja­wów u dzieci, i wszyscy razem szukajmy na nią skutecznego leku".

Twórczość Freineta jest nasycona swoistym mesjanizmem. Wierzył on w pedagogikę jako środek przeobrażania ludzkości. Apelował o konieczną do wyzwolenia człowieka odnowę nauczania, rozumianą szeroko — jako odnowa interakcji w klasie szkolnej, stosunków mię­dzyludzkich i przebiegu procesu kształcenia (nauczania-uczenia-wy-chowania). Jednocześnie był przekonany, że ta odnowa nie dokona

Celestyn Freinet urodzit się 15 października 1896 roku w Gars we Francji. W 1913 roku podjął studia w Eco-le Normale w Nicei, uczelni kształcącej nauczycieli. Pod­czas i wojny światowej został dężko ranny. W 1920 roku został mianowany pomocni­kiem nauczyciela w dwukla-sowej szkole w Bar-sur-Loup. Tu stworzył podwaliny swo­jej koncepcji. Spotykał się z czołowymi przedstawicie­lami nurtu Nowego Wycho­wania (Montessori, Decro-ly, Ferriere, Bonet, Clapare-de, Dewey), ostatecznie jed­nak zdystansował się nie tyl­ko od pedagogiki tradycyjnej, ale i od nowej pedagogiki. Szukat takich rozwiązań pe­dagogicznych i społecznych, które stworzą szansę rozwo­ju każdemu dziecku. W 1927 roku wydał książkę Drukar­nia w szkole, prezentują­cą całość jego ówczesnych poglądów na nowoczesną szkołą. W 1928 roku Fre­inet założył w Cannes Spół­dzielnię Nauczania Świec­kiego, która stała się ośrod­kiem ogniskującym wszyst­kie poczynania ruchu freine-towskiego. Kosztem olbrzy­mich osobistych wyrzeczeń w latach 1934-1935 zbudo­wał w Vence własną szkołę, gdzie stosował swoje nowa­torskie metody wychowaw­cze. W 1940 roku został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie. W tych warunkach powstały zarysy fundamentalnych dzieł, sta­nowiących wykładnię filozo­ficznych, psychologicznych i pedagogicznych podstaw koncepcji Nowoczesnej Szko­ły - Wychowanie przez pracę i Zarys psychologii stosowanej w wychowaniu. W1950 roku na kongresie w Nancy ogło­szono Kartę Nowoczesnej Szkoły, dokument formułują­cy założenia ideowo-pedago-giczne ruchu freinetowskie-go. W roku 1957 Freinet był inicjatorem utworzenia Mię­dzynarodowej Federacji Ru­chów Szkoły Nowoczesnej (FIMEM). Działał aktywnie aż do swojej śmierci 8 paździer­nika 1966 roku.

46

się w następstwie dyskusji czy na podstawie założeń prezentowanych w tekstach, ale dzięki praktyce i środkom technicznym.

Spojrzenie Freineta na rozwój jednostki jest — podobnie jak u Lwa S. Wygotskiego — spojrzeniem z perspektywy społeczno-kulturowej. Kulturowy rozwój zachowania się dziecka jest według Freineta specyficznym procesem „wrastania" w cywilizację, „urządzania się w otaczającym świecie". Dlatego dziecko powinno mieć możli­wość autentycznego poznawania narzędzi intelektualnej adaptacji. W koncepcji Freineta szczególnego znaczenia nabiera druk — staje się on techniką par excellence, materializuje myśl w postaci słowa pisanego. Czytanie to poszukiwanie znaczenia, natomiast rachunek matematyczny jest narzędziem oddziaływania na rzeczy — szacowa­nia zysku i mierzenia konkretów; jest to autentyczna aktywność arytmetyczna, a nie tylko abstrakcyjne opanowanie liczb i operacji.

Doświadczenie zdobywane po omacku

Z filozofią Freineta ściśle związana jest swoista psychologia sensible, która pogłębia rozumienie technik. Wrażliwość na świat, specyficzna sensytywność, ludzka właściwość odczuwania i odbierania świata w całej jego złożoności — to synonimy kontekstowe oddające klimat sensible. Zdaniem Freineta dziecko poznaje otaczającą rzeczywistość nie tylko poprzez intelekt, lecz także poprzez emocje i instynkty. Do­konuje tego niejako całą swoją osobą — w dużej mierze intuicyjnie, drogą ciągłych poszukiwań i eksperymentowania. Aby wzrastać i roz­wijać się, dziecko mobilizuje pewien potencjał sił życiowych, który Freinet nazywa mocą życiową. Podstawę wszelkiej działalności, swo­istej adaptacji twórczej jednostki, stawania się i urządzania w otacza­jącej rzeczywistości stanowi doświadczenie zdobywane po omacku, tzw. tatonnement experimental. Wszelkie udane próby jednostki, do­konywane w toku takiego doświadczenia, powtarzają się automatycz­nie tak długo, aż przerodzą się w trwałe reguły życia, a następnie tech­niki życia. Uniwersalny mechanizm uczenia się, przyswajania wiedzy i dochodzenia do praw i norm funkcjonujących w świecie opiera się właśnie na doświadczeniu, aktywnym i twórczym eksperymentowa­niu, wychodzeniu poza dostarczone informacje. „Pozwólcie dziecku doświadczać po omacku, wydłużać swoje korzenie, eksperymentować i drążyć, dowiadywać się i porównywać, szukać w książkach i materia­łach źródłowych, zanurzać swą ciekawość w kapryśnych dziedzinach

47

wiedzy, pozwólcie wyruszać w podróże odkrywcze, czasem trudne, ale pozwalające znaleźć taki pokarm, jaki będzie dla niego pożywny" — pisze Freinet. Tak więc należy w taki sposób organizować środowi­sko edukacyjne dziecka, aby stworzyć mu jak najbardziej sprzyjające warunki do zdobywania nowych doświadczeń.

Techniki pedagogiczne

Techniki Freineta to autentyczne strategie nauczania-uczenia się. Zastosowane ze zrozumieniem w klasie szkolnej, pozwolą każ­demu uczniowi zbudować układ uczenia się. Ze strony nauczyciela wymagają jednak wrażliwej kontroli nauczania i umiejętności budowania rusztowania {scaffbldinjr). Freinet proponuje na­uczycielom konkretne techniki pedagogiczne, podkreślające rolę doświadczenia, z których każda opiera się na aktywności twórczej dziecka i na wychodzeniu od poziomu jego aktualnych doświad­czeń i wiedzy.

Techniki pedagogiczne dzielimy na:

(1) techniki stanowiące podstawę nauki języka ojczystego, źródło poznania dziecka i punkt wyjścia do odkrycia jego zainteresowań: swobodny tekst, drukarnia szkolna, gazetka szkolna, koresponden­cja szkolna;

(2) techniki samodzielnej pracy uczniów: doświadczenia poszu­kujące, planowanie pracy, referaty;

(3) techniki kształcenia umiejętności, nawyków, samokontroli i samooceny: liszki autokorekrywne;

(4) techniki wychowania moralnego i obywatelskiego: spółdziel­nia klasowa, gazetka wychowawcza;

(5) techniki wychowania estetycznego i politechnicznego: swo­bodna ekspresja artystyczna — plastyczna, muzyczna, ruchowa;

(6) techniki stanowiące środek wyzwalania zainteresowań, pielę­gnowania zamiłowań i uzdolnień, rozwijające umiejętności samo­kształcenia: referaty i sprawności;

(7) techniki stanowiące podstawę kontaktów społecznych: kore­spondencja międzyszkolna.

Poznaj atuty uczniów

Zdaniem Freineta szkoły powinny przyjąć postawę wspomaga­jącą i czynić wszystko, aby dziecko mogło przezwyciężyć trudności

Wrażliwa kontrola nauczania

- organizacja procesu uczenia się dziecka z uwzględnieniem

zwiększającej się przestrzeni

do samodzielnego działania;

inaczej ujmując - działanie

dorosłego wspomagające

przejście od uczenia się pod

kierunkiem do samodzielnego

uczenia się (przejście od

kontroli-regulacji przez innych

do samoregulacji).

Budowanie rusztowania

- strategia nauczania-uczenia

się wymagająca wrażliwej

kontroli nauczania. Dorosły/

instruktor/tutor podejmuje

różne rodzaje aktywności

w organizowanym procesie

nauczania-uczenia się:

możetobyćwspieranie-

pomaganie lub stwarzanie

wyzwań - w zależności

od aktualnych potrzeb

i możliwości rozwojowych

jednostki w konkretnej sytuacji

edukacyjnej.

48

i zaspokoić swoją potrzebę poczucia mocy: „Nie zniechęcaj zawod­ników. Jest wśród nich może specjalista od wspinania się po górach, jest szybkobiegacz, który pierwszy dobiegnie do mery, jest taki, który zapala się przy starcie i zwycięży jako sprinter. Niech każdy z twych uczniów znajdzie jakąś dziedzinę, w której będzie mógł choć na chwilę uzyskać przewagę i powodzenie. Dzięki rozlicznym technikom, jakie swym wyznawcom oferuje Nowoczesna Szkoła, będziesz mógł odkryć w swej klasie mistrza w pisaniu, poetę, ry­sownika, drukarza, rachmistrza, księgowego, aktora dramatycznego lub komicznego, rzeźbiarza, stolarza, muzyka, śpiewaka, tancerza, ogrodnika, posłańca, montera, miłośnika porządku, mistrza palenia w piecu... Bez trudu znajdziesz trzydzieści funkcji, w których zabły­snąć może twoja trzydziestka uczniów".

Poznanie dziecka i jego mocnych stron jest niezwykle ważnym elementem warunkującym proces skutecznego i efektywnego uczenia. Trzeba podtrzymywać w dziecku świadomość i chęć do­konywania odkryć oraz potrzebę odkrywania własnych możliwości i przyjemności, jaka wynika z uprawiania introspekcji. Organizacja procesu uczenia się wymaga tworzenia takich sytuacji, w których dziecko może uświadomić sobie nielogiczność swojego punktu wi­dzenia i doświadczać skutecznego zdziwienia.

Odpowiedzialne uczestnictwo

Szczególnego znaczenia w szkole Freineta nabiera postawa dziec­ka wobec uczenia się. Młody człowiek jest tu aktywnym uczest­nikiem procesu zdobywania wiedzy: selekcjonuje, przekształca informacje, buduje hipotezy. Potrzeba wiedzy, chęć dochodzenia do tego, żeby wiedzieć, zrozumieć - jest siłą napędową i motorem uczenia się w szkole Freineta. Oparcie się na wewnętrznej (a nie zewnętrznej) motywacji pomaga przyjąć dziecku odpowiedzial­ność za własną naukę. „Nie można napoić konia, który nie czuje pragnienia — pisze Freinet. — Każda metoda, która chce zmusić do picia kogoś, kto nie czuje pragnienia, jest godna pożałowania. Każda metoda jest dobra, jeśli budzi apetyt wiedzy i wyzwala silną potrzebę pracy".

Uczenie się w szkole Freineta jest procesem opartym na au­toregulacji, metapoznaniu, rzeczywistej samoocenie i motywacji kompetencyjnej. Wiążą się one z planowaniem i organizacją wła-

Introspekcja

- „nurkowanie w głąb", obserwowanie, badanie, analizowanie własnych procesów psychicznych, samoobserwacja; towarzyszy procesom metapoznawczym

i autoregulacji.

Metapoznanie/strategie metapoznawcze

- zorientowane na poznawanie własnych zasobów (mocnych i słabych stron) i zarządzanie tymi zasobami. Strategie metapoznawcze są ważne w samodzielnym uczeniu się, w procesie kształcenia opartym na autoregulacji. Odnoszą się do planowania (własnego uczenia się: czego chciałbym się uczyć, nad czym będę pracować, co chciałbym osiągnąć), monitorowania (jak pracowałem, co osiągnąłem, co mi przychodzi z trudem)

i autoregulacji (wiem, czego nie wiem, nie umiem, nie potrafię jeszcze sam zrobić; wiem, nad czym muszę popracować, co muszę udoskonalić; wiem, kto może mi w tym pomóc).

Motywacja kompetencyjna

- wiąże się z budowaniem zamiaru uczenia się; chodzi tu o specyficzne czynności ukierunkowane, wybiórcze i wytrwałe, które są podejmowane po to,

by zaspokoić wewnętrzną potrzebę radzenia sobie z otoczeniem poprzez coraz lepszą regulację zachowania w tym otoczeniu; motywacja kompetencyjna ma znaczenie, gdy uczymy się dla siebie i traktujemy to jako odkrywanie czegoś, a nie uczenie się o czymś; opiera się na autonomicznym samonagradzaniu.

49

snej nauki oraz przyjęciem odpowiedzialności za działania w klasie szkolnej. Przyjmuje się w niej zbiorowy plan pracy oraz osobiste „kontrakty", umowy o pracę. Uczeń decyduje więc, nad czym i w jaki sposób będzie pracował, jakich potrzebuje materiałów i środków, czy będzie działał sam, czy w zespole. Musi dotrzymać tych zobowiązań i samodzielnie ocenić przebieg swojej pracy na podsumowującym cotygodniowym zebraniu: jak się uczył, co uda­ło mu się osiągnąć, z czym miał trudności, nad czym jeszcze po­winien popracować. W konsekwencji tak organizowanego procesu uczenia się każdy uczeń w klasie Freineta zdobędzie umiejętność myślenia projektowego, tak ważnego we współczesnym świecie.

Wybrane freinetowskie techniki pedagogiczne Fiszki autokorektywne - zestaw kartek, z których każda sktada się z dwóch części: pierwsza zawiera zadania, ćwiczenia i problemy do rozwią­zania przez ucznia, druga - poprawne odpowiedzi. Po wykonaniu ćwiczenia każde dziecko ma możliwość natychmiastowej samokontroli wykonanej

pracy.

Swobodna ekspresja - komunikowanie innym uczniom własnych uczuć i myśli, wyrażanie siebie - swych przeżyć, motywów, zainteresowań, potrzeb, a także ujawnianie uzdolnień lub talentów i całego bogactwa osobowości.

Elementy samorządności - organizowanie różnorodnej działalności uczniów zgodnie z ich zainteresowaniami, np. ustanowienie spółdzielni uczniowskiej jako naczelnego organu samorządu szkolnego, układanie co­tygodniowych planów pracy itp. Dzięki temu dzieci czują się autentycznymi współorganizatorami najważniejszych dziedzin życia i pracy szkolnej.

Opracowywanie swobodnych tekstów - odwoływanie się do swobod­nej i spontanicznej ekspresji słownej uczniów czy pisemnego wypowiadania się na dowolne tematy związane z ich doświadczeniami.

Gazetki szkolne - uwieńczenie wcześniej opracowanych i wydrukowa­nych swobodnych tekstów. Objętość każdej z gazetek to od 10 do 20 stron formatu zeszytowego. Redaktorem naczelnym jest nauczyciel. Oprócz ga­zetki szkolnej o charakterze obiegowym Freinet propagował gazetkę ścienną -arkusz z czterema kolumnami pod następującymi tytułami: „winszujemy", „krytykujemy", „życzymy sobie", „pragniemy wykonać", gdzie uczniowie zapisywali swoje uwagi wraz z podpisem.

Korespondencja międzyszkolna - wymiana swobodnych tekstów, gazetek szkolnych, listów indywidualnych i zbiorowych, albumów tema­tycznych, fotografii, znaczków, etykiet od zapałek czy wycinków z pism ilustrowanych, a także nagrań na taśmie magnetofonowej. Jest okazją do zawierania przyjaźni między uczniami z różnych części kraju.

50

Praworządność i dobra komunikacja

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt koncepcji pedago­gicznej Celestyna Freineta, który w XXI wieku nabiera szczególnego znaczenia — na komunikację i edukację obywatelską. Obserwujemy kryzys więzi społecznych. Z jednej strony rozwój technologii i sieci informatycznych zwielokrotnia kanary komunikowania, z drugiej — pogłębia tendencję do wycofywania się i izolowania. Istnieje po­trzeba rzeczywistego kontaktu, a taką oferuje Nowoczesna Szkoła Technik Freineta. „Twoje dzieci mają w zasadzie chleb i dla ciała, i dla umysłu, ale bardziej jeszcze niż chleb potrzebne jest im twoje życzliwe spojrzenie, uśmiech, głos, twoja myśl i obietnica. Chciałyby odczuć, że znalazły w tobie i w klasie ten ton, który nadaje sens i cel ich życiu. Odczuwają potrzebę mówienia do kogoś, kto ich słucha, pisania do kogoś, kto odpowie, czują potrzebę tworzenia rzeczy pożytecznych i pięknych, stanowiących ekspresję tego wszystkiego, co noszą w sobie w nadmiarze hojności i szlachetności". Techniki swobodnego tekstu, gazetki szkolnej, drukarni szkolnej i korespon­dencji szkolnej pozwalają na autentyczną ekspresję i komunikację. Organizacja pracy ukierunkowana jest na udoskonalanie środków werbalnego i niewerbalnego wyrażania myśli i uczuć.

Ponadto w klasie freinetowskiej charakterystyczne jest tworzenie środowiska sprzyjającego wypytywaniu, dyskutowaniu i argumen­towaniu. Klasa freinetowska to organizacja samorządowa, pracująca w oparciu o demokratyczne, wypracowane przez zespół zasady — tzw. kontrakt klasowy. Powołuje ona własne organy, takie jak spółdzielnia klasowa, rada klasy i krąg. Na zebraniach rady (zazwyczaj raz w tygo­dniu) dzieci uczą się wzajemnego szacunku dla swoich problemów, poznają sposoby ich prezentowania i rozwiązywania. Uczniowie nabywają także umiejętność słuchania innych. Klasa Freineta jest kooperatywna — dzieci doświadczają w niej wspólnoty. Z uczenia się i działania we współpracy z innymi (w parach i grupach) wynoszą ogromne korzyści poznawcze i społeczne. Nie trzeba podkreślać, że klimat klasy freinetowskiej jest szczególny. „Jeśli uda się wam zmienić klimat w waszej klasie, jeśli pozwolicie rozwinąć się swobodnej dzia­łalności, jeśli potraficie użyczyć sercu trochę ciepła promykiem słońca, który wzbudzi zaufanie i nadzieję — przezwyciężycie przymusową robotę rekruta i wasza praca będzie miała stuprocentową wydajność. Ten promyk słońca to cały sekret nowoczesnej szkoły".

51

Praworządność i dobra komunikacja

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt koncepcji pedago­gicznej Celestyna Freineta, który w XXI wieku nabiera szczególnego znaczenia — na komunikację i edukację obywatelską. Obserwujemy kryzys więzi społecznych. Z jednej strony rozwój technologii i sieci informatycznych zwielokrotnia kanary komunikowania, z drugiej — pogłębia tendencję do wycofywania się i izolowania. Istnieje po­trzeba rzeczywistego kontaktu, a taką oferuje Nowoczesna Szkoła Technik Freineta. „Twoje dzieci mają w zasadzie chleb i dla ciała, i dla umysłu, ale bardziej jeszcze niż chleb potrzebne jest im twoje życzliwe spojrzenie, uśmiech, głos, twoja myśl i obietnica. Chciałyby odczuć, że znalazły w tobie i w klasie ten ton, który nadaje sens i cel ich życiu. Odczuwają potrzebę mówienia do kogoś, kto ich słucha, pisania do kogoś, kto odpowie, czują potrzebę tworzenia rzeczy pożytecznych i pięknych, stanowiących ekspresję tego wszystkiego, co noszą w sobie w nadmiarze hojności i szlachetności". Techniki swobodnego tekstu, gazetki szkolnej, drukarni szkolnej i korespon­dencji szkolnej pozwalają na autentyczną ekspresję i komunikację. Organizacja pracy ukierunkowana jest na udoskonalanie środków werbalnego i niewerbalnego wyrażania myśli i uczuć.

Ponadto w klasie freinetowskiej charakterystyczne jest tworzenie środowiska sprzyjającego wypytywaniu, dyskutowaniu i argumen­towaniu. Klasa freinetowska to organizacja samorządowa, pracująca w oparciu o demokratyczne, wypracowane przez zespół zasady — tzw. kontrakt klasowy. Powołuje ona własne organy, takie jak spółdzielnia klasowa, rada klasy i krąg. Na zebraniach rady (zazwyczaj raz w tygo­dniu) dzieci uczą się wzajemnego szacunku dla swoich problemów, poznają sposoby ich prezentowania i rozwiązywania. Uczniowie nabywają także umiejętność słuchania innych. Klasa Freineta jest kooperatywna — dzieci doświadczają w niej wspólnoty. Z uczenia się i działania we współpracy z innymi (w parach i grupach) wynoszą ogromne korzyści poznawcze i społeczne. Nie trzeba podkreślać, że klimat klasy freinetowskiej jest szczególny. „Jeśli uda się wam zmienić klimat w waszej klasie, jeśli pozwolicie rozwinąć się swobodnej dzia­łalności, jeśli potraficie użyczyć sercu trochę ciepła promykiem słońca, który wzbudzi zaufanie i nadzieję — przezwyciężycie przymusową robotę rekruta i wasza praca będzie miała stuprocentową wydajność. Ten promyk słońca to cały sekret nowoczesnej szkoły".

52

Szkoła placem budowy

W Gawędach Mateusza odnajdujemy metaforę szkoły Freineta, która nie jest i nie powinna być cieplarnią ani świątynią, ani nowo­czesną hodowlą kur niepotrafiących samodzielnie zdobyć pożywie­nia, ani też koszarami. Powinna być placem budowy.

„Spróbujcie zorganizować spółdzielnię szkolną, naturalną orga­nizację dziecięcą (...). Dajcie im narzędzia pracy, drukarnię, linoryt, kredki i farby, ilustrowaną kartotekę dokumentacji do samodziel­nych poszukiwań, książki do czytania, ogród, króliczarnię, nie zapo­minając o teatrze i kukiełkach — a szkoła stanie się w mgnieniu oka placem budowy i słowo »praca« nabierze całej wspaniałości, wiążąc pracę manualną z umysłową i społeczną. W takich warunkach dziecko będzie niezmordowanie poszukiwać, realizować swe po­mysły, eksperymentować, uczyć się i wyrastać skupione, poważne, myślące, ludzkie. A wychowawca pójdzie za jego przykładem".

Celestyn Freinet zmarł w 1966 roku, ale zainicjowany przez niego ruch pedagogiczny, zorientowany na odnowę nauczania, wciąż roz­wija się i rozprzestrzenia w wielu krajach Europy i świata. Idee Ce-lestyna Freineta mogą być edukacyjnym drogowskazem i źródłem inspiracji dla współczesnych i przyszłych wychowawców.