Wykład 1

Historia samorządu

Początki samorządu sięgają feudalizmu. Związane jest to ze zmianą postrzegania poddanego przez władcę. Pewne podmioty samorządności zaczęły być przypisywane człowiekowi.

Kolejnym etapem rozwoju były państwa absolutne.

Nowożytny samorząd – związany jest z rewolucją francuską 1789 r. – nowe warstwy społeczne (mieszczaństwo) doszły do władzy.

SAMORZĄD NA ZIEMIACH POLSKICH– myśl pojawiła się w ustawie rządowej - Prawo o Miastach Królewskich z 1791 roku – nie regulowała jednak szczegółowo samorządów.

W Królestwie Polskim istniał Ziemski Samorząd Szlachecki. ( ziemia zwana jest też Księstwem – jest to podstawowa jednostka samorządu). Istniały: sejmik, sądy ziemskie, urzędnicy danej ziemi.

Pierwsza nazwa słowa województwo pochodzi z XV wieku – tożsame z ziemią lub księstwem.

W Wielkim Księstwie Litewskim samorząd rozwijał się lepiej niż w Królestwie Polskim:

-powiaty litewskie były obowiązkowe

- starosta na czele powiatu w Królestwie Polskim był namiestnikiem króla, a w Wielkim Ks. Litewskim reprezentował powiat i jego interesy

- Na terenach RP nie udało się utworzyć jednego systemu samorządowego aż do czasów zaborów. (Zabór sprawił że nie mieliśmy jednego samorządu)

Zabór Rosyjski – była archaiczna forma samorządu:

- Reforma z 1864 – powstaje samorząd gminy

- Reforma z 1870 – powstaje samorząd miejski (tam gdzie mieszkali Rosjanie)

W Zgromadzeniu gminnym jak i w wyborach do sejmików pojawił się cenzus majątkowy i wykształcenia.

Zabór Pruski:

Trzy poziomy samorządu: gminny, powiatowy, prowincji.

Sejmy prowincjonalne miały charakter stanowy. Np. Poznań: 24 osoby z I stanu (rycerze, magnaci), 16 przedstawicieli z II stanu ( mieszczanie), 8 z III stanu (z gmin wiejskich).

Prawo miejskie. Obywatel aby posiadać prawo wyborcze musiał być właścicielem nieruchomości, posiadać łącznie 8 tysięcy talarów a w mniejszych 2 tysiące talarów.

Kandydat na przedstawiciela lokalnego w mieście musiał posiadać majątek 300 talarów.

Zabór Austriacki:

Regionalnie największe były kraje Koronne: Galicja i Śląsk Cieszyński.

Reforma samorządu z 1869 roku – najważniejsza jest gmina.

W tym okresie dominowały 2 podejścia do samorządu: pruskie i francuskie.

- Francuskie związane jest z 1789 rokiem, Gmina francuska posiadała osobowość prawną, jej prawa były niezbywalne.

- pruskie – uważano, że gmina jest służebna wobec państwa. Minister administracji związany z ta myślą: Von Stain.

W tym okresie ważny wpływ na rozwój samorządu ma koncepcja społeczeństwa obywatelskiego. Wiąże się to z upodmiotowieniem - nadawaniem praw , zaczęto tworzyć cechy (tworzenie samorządu zawodowego. ) Potem rozszerzyło się to na grupy społeczne.

Rozwój polskiej myśli w zaborach można odwołać do koncepcji gminowładztwa. Koncepcje na emigracji różniły się w zależności od wydarzeń w Polsce, od powstań. Koncepcje na naszych ziemiach były bardziej konserwatywne niż na emigracji. Lecz zmieniały się pod wpływem ruchu ludowego i socjalistycznego. Brano pod uwagę konieczność decentralizacji władzy – z taką sytuacją mamy do czynienia pod koniec I W.Ś. – u progu II RP – kontynuacja prawa z zaborów i scalanie tego prawa.

Najtrudniej było ujednolicić prawo samorządowe w zaborze pruskim, a szczególnie na Górnym Śląsku. Ziemie zaboru rosyjskiego scalono dzięki istnieniu dekretów o:

- radach gmin

- o wyborach do Rad miejskich

- samorządzie wiejskim

- o powiecie

U progu II RP pojawiły się konflikty pragmatyczne. Pojawia się konflikt lewica-prawica. Ugrupowania lewicowe dawały samorządowi większe znaczenie, a prawicowe chciały centralizacji.

1921 rok – Konstytucja Marcowa – art.3/68 podkreśla wagę samorządu terytorialnego i zawodowego. Władza państwowa powinna być zdecentralizowana.

III ETAPY ROZWOJU SAMORZĄDU W II RZECZYPOSPOLITEJ:

1. 1918-1926 (bo w 1926 był przewrót Majowy)

2. 1926 – 1935 (bo w 35 roku Konstytucja)

3. po 1935 roku

1 okres – próba zunifikowania prawodawstwa, scalenia i rozwoju samorządu

2 okres – wdrożenie silnej władzy wykonawczej w samorządach, ograniczenie praw organów kolegialnych (Rad), dominacja organów rządowych nad samorządem. 1933 – ustawa scaleniowa.

3 okres – dalsza centralizacja władzy. Wg. Art. 72 Ustawy Zasadniczej z 1935 roku- nadrzędność władzy państwowej nad samorządową.

Wojewoda zatwierdza uchwały organów samorządowych, orzeka o ich ważności, zatwierdza wybór członków organów samorządowych (tj. nasz głos niewiele znaczył).

Ustawa scaleniowa z 1933 r.:

Ujednoliciła samorząd w gminach, miastach i powiatach. Podzieliła na organy stanowiące i wykonawcze.

- Organami stanowiącymi były: Rady Gminne, Rada Miasta, Powiatu.

- Organami wykonawczymi były: zarząd gminny (wójt), zarząd miejski.(burmistrz, prezydent) i wydziały powiatowe. Wybory do Rad miały charakter bezpośredni, a wójtów, burmistrza lub prezydenta wybierały Rady. W powiecie wybory miały charakter pośredni (wybierali przedstawiciele rad miejskich i gminnych). Na poziomie powiatów funkcjonował urząd starosty.

!SAMORZĄD PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ:

1. ETAP – 1944 – 1950

2. ETAP – 1950 – 1989

3. ETAP – 1989/90 do chwili obecnej

1 okres – mało wyrazisty, nawiązywano do samorządności z czasów II RP, odnoszono się do Konstytucji Kwietniowej (ze względu na działaczy komunistycznych).

Trzy dekrety z 1944 roku kształtowały formę samorządu terytorialnego:

- I dekret PKWN – zapowiadał powołanie władz administracji ogólnej, przywrócenie

wojewodów i starostów

- II dekret PKWN – dotyczył organizacji i zakresu działania Rad narodowych

- III dekret PKWN – przywrócenie organizacji samorządu na podstawie ustawy

scaleniowej

2 okres – od 1950 realizowana jest koncepcja radziecka. Ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, która znosiła samorząd terytorialny, ale także przedstawicieli władzy wykonawczej w terenie. Cała władza spoczęła w Radach Narodowych (sowietyzacja – wprowadza się PGR - y) . Rada Narodowa przejęła kontrolujące, wykonawcze, samorząd zaczął spełniać funkcje usługowe.

3 okres – 8 marca 1990 – Ustawa o samorządzie terytorialnym, od 1999 zmiana na Ustawę o samorządzie terytorialnym i gminnym.

- inne koncepcje wyłaniały się z Konstytucji z 1997 r.

- 2002 r. – kolejne zmiany – bezpośredni wybór wójta, burmistrza i prezydenta w gminie

- Ustawa dotycząca pracowników samorządowych i wyborów do Rad Gmin

• 1998 – zmniejszenie liczby województw z 49 na 16

Wykład 2

W sferze ekonomicznej pojawia się samorząd gospodarczy. Grupa właścicieli ziemskich zostaje powiększona o przedsiębiorców. Następuje walka o priorytety pomiędzy różnymi grupami (XVIII i XIX wiek)

Izby rolnicze, rzemieślnicze, handlowe gromadziły przedsiębiorców o podobnych interesach.

Samorząd gospodarczy – początki to gildie kupieckie (już w średniowieczu), posiadały swoją administrację, sądy, były niezależne, były pomiotami publiczno – prawnymi. Wnosiły do władz opinie i wnioski w sprawach rozwoju gospodarki.

Pierwszą nowożytna Izbą Handlową była Izba Francuska (1802 r.)

Pierwsza Polska Izba - 1809 r. w Królestwie Polskim, w zaborze pruskim kilka lat później.

Nowożytny samorząd gospodarczy miał charakter obligatoryjny. Rozwój następuje też podczas rewolucji technicznej.

W XIX wieku wykształcają się 2 modele samorządu gospodarczego:

1. Francuski – względnie duża niezależność od państwa. Izby miały prawo rejestru (decydowali kto należy do izby)

2. anglo - saski – W.Brytania i Irlandia – Izby mają mniejszy wpływ, mają charakter stowarzyszeniowy.

Charakterystyka Izb w samorządzie gospodarczym, zadania:

- współpraca z administracją rządową i przedsiębiorcami lokalnymi

- doradztwo w sprawach rozwoju gospodarczego w regionie

- opiniowanie nowych projektów

- prowadzenie sądów arbitrażowych i polubownych

- szkolenia i doskonalenie kadr

- inicjowanie współpracy międzynarodowej

• 1919 rok – powstaje Międzynarodowa Izba Handlowa (Paryż.), gdzie w 1990 roku należało już 5700 Izb.

• 1958 – Izba Euro Chambers – skupiała państwa z UE

Ważne są również Izby rolnicze powstałe w połowie XIX wieku we Francji (pierwsze miały charakter doradczy). Samorządowy charakter nabrały po I Wojnie Światowej . W Prusach pierwsze Izby rolnicze powstały pod koniec XIX wieku.

Izby rolnicze chronią interesy rolników, wprowadzają reformy, współpracują z administracją rządową.

! Samorząd zawodowy.

Izby Lekarska, Adwokacka, Aptekarska, Radców Prawnych, Notariuszy…

Ich głownym zadaniem jest ochrona wizerunku i pozycji tych zawodów, doskonalenie i podnoszenie kwalifikacji, reprezentowanie interesów przed władzami państwowymi

Pierwsze samorządy zawodowe: Austria (adwokackie i notariuszy), Prusy (adwokacka, lekarska, maklerów giełdowych, aptekarskie), Francja.

W niepodległej Polsce zdecydowano na przyjęcie modelu francuskiego w kształtowaniu samorządu gospodarczego. Chciano silnego i niezależnego państwa. Najszybciej działała Poznańska Izba Rzemieślnicza – 1919, później Bydgoszcz, Grudziądz, Katowice.

1927 r. – jednolite zasady dla całej Polski, w niedługim czasie powstają nowe izby. (dokładnie 18 izb rzemieślniczych).

Zadania:

- współpraca z władzą państwową

- przedkładanie władzom państwowym i samorządowym wniosków dotyczących rzemiosła

- popieranie inicjatyw wspierających rozwój rzemiosła

- tworzenie i koordynowanie sądów polubownych

- utworzono Związek Izb Rzemieślniczych RP

Skład Izb: 3/5 członków wybierali rzemieślnicy, 2,5 wybierała władza państwowa

1939 – Nowa ustawa o Izbach Rzemieślniczych, ale nie weszła w życie.

Izby handlowo – przemysłowe.

1927 – rozporządzenie prezydenta, gdzie powierzono gminom konkretne zadania do wykonania. Izby miały reprezentować interesy swoich członków przed biurokracją państwową. Wszystkie Izby miały osobowość prawną.

Izby Rolnicze - powstały najwcześniej na terenie byłego zaboru pruskiego, przyęta bez entuzjazmu. Przed wojna były tylko 3: w Poznaniu, Pomorska Izba Rolnicza, Śląska Izba Rolnicza.

Rozporządzenie prezydenta z 1938 r. zmieniło tą sytuację. Wskazano, że trzeba stworzyc jednolita formę samorządową.

Zadania Izby:

- reprezentowanie interesów rolników wobec państwa

- ochrona i promowanie rolnictwa

- współpraca z władzami państwowymi i samorządowymi

1933 – rozporządzenie zwiększające pozycję Izb. Powstało 13 nowych Izb Rolniczych.

Samorząd zawodowy II RP - nie był dość rozwinięty, nie dostrzegano ważna to może być społeczna siła.

5 korporacji – Izby Adwokackie, Notarialne, Lekarskie, Lekarsko-dentystyczne, Aptekerskie.

Wszystkie miały reprezentować i chronić interesy danej grupy.

1932 – pojawiło się jednolite prawo dla tych izb. Najlepiej zorganizowany - samorząd lekarski. (już w 1922)

Po wojnie (po1945) – pojawiają się nowe izby rolnicze, ale państwo stwierdza, że są niepotrzebne. Rozparcelowanymi ziemiami miał zająć się Związek Samopomocy Chłopskiej. W 1946 roku Dekret Rady Ministrów likwiduje I. Rolnicze.

1944 reaktywacja Izb Przemysłowo – Handlowych . (nie odpowiadają już za sektor spółdzielczy i państwowy. Zajmowały się sektorem prywatnym).

1948 reaktywacja Izb Rzemieślniczych.

1956 – Ustawa i Izbach Rzemieślniczych i Związku Izb Rzemieślniczych. Powołano Komitet Drobnej Wytwórczości.

1972 – Centralny Związek Rzemiosła.

Najgorzej funkcjonował samorząd zawodowy w PRL-u. Nie można było się swobodnie wypowiadać w poszczególnych Izbach.

1946 – etetyzacja wielu izb – to państwo decyduje o wszystkim.

III RZECZYPOSPOLITA

Samorząd gospodarczy:

- 1955 – ustawa o Izbach Rolniczych – instytucja o charakterze obligatoryjnym, przyznano im osobowość prawną.

- 1989 – regulacja reszty izb. Wszystkie izby maja charakter publiczno – prawny (są stowarzyszeniami), brak możliwości administracyjnych.

Przyjęto model anglo-saski - większe upaństwowienie niż we francuskim.

1992- pierwsza nowa inicjatywa Senatorów

1993 – inicjatywa poselska- nawiązywała do modelu francuskiego

1997 – z konstytucja wiązano duże nadzieje, ale się rozczarowano. Można przeczytać tylko : ”w drodze ustawy można tworzyć inne rodzaje samorządu”.

Instytucje, które przed wojną były samorządem gospodarczym, a teraz są tylko stowarzyszeniami:

- Krajowa Izba Gospodarcza

- Polska Rada Biznesu

- Konfederacja pracodawców prywatnych

- Biznes Center Club

Istnieje Euroregionalna Izba przemysłowo-handlowa w Jeleniej Górze – inicjatywa stworzenia samorządu nieudana.

Samorząd zawodowy:

Obecnie jest kilka Izb Samorządu Zawodowego.

1982 – ustawa reguluje działalność Adwokatów i Radców Prawnych

1989 – ustawa o samorządzie Lekarzy

Izby samorządu zawodowego III RP:

- Izba Lekarska

- Adwokacka

- Lekarzy Weterynarii

- Aptekarzy

- Pielęgniarek

- Biegłych Rewidentów

- Rzeczników patentowych

- Komorników

Izby Zawodowe mają charakter obligatoryjny. (prawa, przywileje, obowiązki)

Wykład 3

Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne, a społeczeństwo obywatelskie.

G. Sartori:

1. Natężenie możliwego do osiągnięcia samorządu jest odwrotnie proporcjonalne do pożądanego samorządu (samorząd to przestrzeń, która im bardziej abstrakcyjna tym trudniej wykonuje się zadania, trudno nadzorować).

2. Natężenie samorządu jest odwrotnie proporcjonalne do czasu trwania porządanego samorządu (zakres wykonywanych zadań jest określony w czasie, każdy samorząd rodzi się i umiera).

We Francji już w XVIII wieku podzielono gminy na miejskie i wiejskie, , mieły osobowość prawną, zadania własne i zlecone. Miały swój majątek i infrastrukturę.

- Zadania zlecone: ściąganie podatków państwowych, wpłata podatków do budżetu państwa, zarządzanie dobrami państwowymi.

1791 – konstytucja Francji nadała gminie pełną niezawisłość. Zasada niepodlegania hierarchicznego jednostkom wyższym.

Rozwijała się idea społeczeństwa obywatelskiego. Samorząd ma być tworzony przez wolnych i równych obywateli.

I pogląd – Komunitaryści uważali, że społeczeństwo ma charakter pierwotny, a jednostka wtórny.

II pogląd – Liberałowie, że pojedyncze jednostki tworzą wspólnotę lokalną , a wspólnota lokalna nie istnieje bez jednostek.

Wspólnota lokalna w polskim prawie samorządowym.

• Konstytucja z 97: Art.16 (1) – Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.

• Ustawa o Samorządzie Gminnym z 1999, Art. 1(1): Mieszkańcy gminy z mocy prawa tworzą wspólnotę samorządową.

• Ustawa o samorządzie gminnym Art. 6 (1): Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym.

• Ustawa o samorządzie powiatowym art. 1 (1 ): Mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa wspólnotę lokalną

• Każda wspólnota która przekracza 5 tyś. Mieszkańców ma charakter rozrzedzony (luźny )- Michael Walzen

• Ustawa o samorządzie wojewódzkim: Art. 1 (1): Mieszkańcy województwa z mocy prawa tworzą regionalną wspólnotę samorządową.

• Europejska Karta Samorządu Terytorialnego z 1985 r.: Art. 4(3): Przyznanie najniższym szczeblom samorządowym kompetencji do realizacji zadań, które zaspokajają zbiorowe potrzeby wspólnoty lokalnej.

POLITYCZNY CHARAKTER WSPÓLNOTY LOKALNEJ:

Jahn Rawls wyróżnia wspólnoty społeczne od politycznych. Dobrze zorganizowana społeczna ma charakter zamknięty,

Rawls, Berlin i Gray to liberałwie.

Berlin i Gray też podkreślają wagę instytucjonalizmu – ze sfery publicznej należy wycofać aksjologię, bo musi być racjonalna.

Arystoteles: - człowiek powinien żyć w państwie

- stosunki polityczne powinny być uregulowane

- państwo złożone jest z mniejszych jednostek (gmin), a gminy z gospodarstw domowych

- wszyscy dążą do realizacji wspólnego dobra i to dobro jest ważniejsze od interesów prywatnych

Zoom politikon (zwierzę polityczne) – „człowiek jest zwierzęciem politycznym, zdolnym do życia w państwie”

Organizacja, w której żyjemy, wspólnota to koinovia politike.

Rozwoj myśli kontynuował Cyceron w starożytnym Rzymie: Należy odnieść się do societas civilis – społeczeństwa obywatelskiego. Dobro nadrzędne wg. Greków – arete.

Cyceron określił nazwę ustroju państwowego, w którym miało funkcjonować państwo – Res Publica – ustrój w którym jednostka żyje przedkładając rzecz publiczną ponad swoje dobra. (dobro = virtus).

Kodyfikacja prawa w starożytnym Rzymie. W każdej wspólnocie w starożytnym Rzymie obywatelom przysługiwały te same prawa (w Grecji nie).

Idea społeczeństwa obywatelskiego, wspólnoty lokalnej, u schyłku starożytności straciła na znaczeniu. W XI wieku odradza się myśl wspólnot politycznych.

Jahn Lock dokonał rozdziału państwa od społeczeństwa. Społeczeństwo angielskie a rz ąd to 2 różne rzeczy. Społeczeństwo powstaje w drodze porozumienia ludzi, ma kontrolę nad rządem. W społeczeństwie istnieje pierwiastek emocjonalny, tworzy się więź ludzka, można dojść do kompromisu. Społeczeństwo powinno wybierać swoich przedstawicieli, którzy mają mu służyć na poziomie wł. Państwowej.

Wspólnota polityczna ma tez wymiar pozapolityczny. Aspekt uczuciowy: solidarność, zaangażowanie, posłannictwo, pomoc, sympatia, empatia. Aspekt psychologiczny, wartości.

Jabłoński: wspólnota polityczna uznana za nadrzędna, co wypływa z decyzji obywateli.

Ten kto rządzi decyduje o tym jak kreuje się rzeczywistość.

Ewolucja pojęcia społeczeństwa obywatelskiego – jest wiele definicji.

• Jerzy Szacki mówi, że to pojęcie jest niedookreślone, niedorozwinięte.

• E. Wnuk – Lipiński: Społ. Obywatelskie to ogół niepaństwowych instytucji, organizacji i stowarzyszeń cywilnych, które działają w sferze publicznej. Te struktury są autonomiczne względem państwa, powstają oddolnie, uczestnictwo jest dobrowolne.

• N. Bobbio dodaje, że społ. Obywatelskie powstaje w określonej sferze, ma charakter propaństwowy, a nie antypaństwowy.

• P.Schmitter: Społ. Obywatelskie :

- samoorganizujące się grupy niezależnie od państwa i jednostek prywatnych

- podejmują zbiorowe działania celu ochrony realizacji własnych interesów

- nie dążą do zastąpienia państwa, ani instytucji prywatnych

- nie chcą zastąpić systemu państwowego.

Uważa się często ż społ.. obywatelskie to trzeci sektor …

pierwszy to rynek – cele i podmioty są prywatne

2 to państwo – cele i podmioty są publiczne

3 to społeczeństwo obywatelskie – cele maja charakter publiczny, a podmioty prywatny

4 to korupcja – cele są prywatne, a podmioty państwowe

! Współczesna typologia społeczeństwa obywatelskiego – 2 nurty(podejścia):

1. deskryptywno - typologiczne - Tom Marshall(W.Brytania lata 50-te XX w.). Społeczeństwo obywatelskie samoorganizuje się w celu realizacji zadań publicznych, łączymy to z państwem demokratycznym , wartości w społ. Obywatelskim – to wartości państwa demokratycznego : równość, tolerancja, wolność, sprawiedliwość. Marhall uważał, że trzeba gwarantować prawa indywidualne: wolność słowa, myśli, wyznania, prawo do posiadania własności, porozumiewania się, stowarzyszania, sprawiedliwego traktowania, nadanie wolności politycznych: bierne i czynne prawo wyborcze, możliwość zrzeszania się, nadawanie praw socjalnych.

Almond, Verba, Benedix, Lipzet – kontynuowali myśl Marhalla. # płaszczyzny, aspekty na których kształtuje się społ. Obywatelskie: moralnej, społeczno- politycznej, intelektualnej. Almond i Verba wprowadziły racjonalistyczny aktywizm: partycypacja w życiu publicznym.

W Europie Wschodniej - Marhall uważał, że tu nie ma społeczeństwa obywatelskiego. Ale w 1989 okazało się że istnieje np. w Polsce.

Antypolityka wg. Vaclava Chavla: należy nie współpracować z władzą, nie uczestniczyc w tym systemie władzy.

2. Podejście ideologiczne – (dualizm relacji władza a jednostka, obywatel a państwo).

- dystrybutorem wartości obywatelskich jest państwo

- jednostki uczestniczą w życiu publicznym, aby realizować dobro państwa

- to wszystko unifikuje państwo, zatem społ. Obywatelskie Jest pochodne w stosunku do państwa

- obywatelskość wyraża się cechami: współzależność, solidarność, zdolność poświęcania się.

- istotna jest socjalizacja

Wykład 4

Lokalne społeczeństwo obywatelskie w warunkach globalizacji.

Localis – usytuowane w przestrzeni ( połączenie ładu społecznego i politycznego z przestrzenią ). Każdy staje się lokalny.

Heimskepija - prywatna ojczyzna – łączy w sobie lokalność i ponadlokalność. (w momencie narodzin każdy z nas staje się lokalny)

Człowiek ma potrzebę bezpieczeństwa. Dzięki relacjom tworzy się tożsamość jednostki. Kształtowanie się tożsamości jest wynikiem pojawienia się pewnego rodzaju układu wartości. Układy wartości są związane z różnymi społecznościami lokalnymi.

Globalizm też posiada swoje wartości. Dochodziło do dyfuzji lokalizmie, systemy wartości się mieszały. Do upowszechnienia wartości przyczynił się rozwój technik komunikacyjnych. Lokalizm wszędzie na świecie traci na znaczeniu - rozrastająca się uniwersalizacja. Homogenizacja przestrzeni – upodabnianie się miast do siebie. Wartości globalne nie zaspakajają potrzeb (prestiż, uznanie). Społeczności lokalne znikają ze swych pierwszych miejsc, wartości przechodzą do innych wspólnot.

Globalizm to ujednolicenie życia, homogenizacja przestrzeni (upodobnianie się miast i wsi)

Dwie klasy społeczne:

- metropolitarna (nie identyfikuje się z żadnym lokalnym miejscem, żyje wartościami globalnymi, elity staja się kosmopolitami )

- margines społeczny

Do unifikacji przyczynia się telewizja, szczególnie podatna jest na nią młodzież.

Trzy sposoby poszukiwania tożsamości w warunkach globalizacji (Jałowiecki):

- tożsamość mimikry????- upodabnianie jest wyrazem odróżniania się, wygląd, ubiór…

- tożsamość oporu – kultywowanie tradycyjnych wartości (regionalizm, fundamentalizm religijny)

- tożsamość protestu – poprzez protesty, manifestacje

Piekarski – tożsamość o charakterze wyobrażanym (niebezpośrednim).

Prym wiodą państwa, które przyjęły system demokratyczny. Pojawia się społeczeństwo obywatelskie – pojawienie się władzy bezpodmiotowej (nie zawsze ma poparcie ).

Społeczeństwo globalne – Edmund Wnuk-Lipiński:

-przejście do sytuacji przed globalizacją

- przejście do społeczeństwa ponadglobalnego

! Trzy modele demokracji ponadnarodowej – A. McGrew:

- liberalno-instytucjonalny – przeniesienie władzy na poziom ponadnarodowy jest dobre, gdyby stworzono instytucje regionalne, np. UE, gdyż ogolnonarodowa instytucja to strażnik wartości, tolerancji

- republikańska – wyrasta z ruchów ekologicznych, feministycznych, pacyfistycznych. Bardzo radykalne. Konieczna jest całkowita zmiana. Demokracja partycypacyjna jest lekiem na zła sytuację. Władza ma wymiar lokalny, regionalny i jest odpowiedzialna przed lokalną społecznością.

- kosmopolityczne ( Held Dawid) – Pięć odchyleń po nastapieniu porządku westfalskiego:

• Sądzenie zbrodniarzy w Norymberdze uwzględniając prawo międzynarodowe

• Intensyfikacja konferencji międzynarodowych

• Organizacje międzynarodowe (wcześniej grup mocarstw)

• Pojawienie się globalnej kultury

• Pojawienie się globalnych rynków gospodarczych

Przesłanki:

- zakres spraw technologicznych, ekonomicznych - powinien być powierzony organizacjom międzynarodowym

- powinny one ściślej działać

- w podejmowaniu decyzji powinny być zaangażowane społeczeństwa obywatelskie

Społeczeństwo globalne - Green Peace, Amnesty International, Lekarze bez Granic???

POSTOBYWATELSKI WYMIAR SPOŁECZEŃSTWA:

Mirosława Marody – współczesne państwo zniewoliło społeczeństwo.

Ma charakter nierewolucyjny – skokowe przekształcanie się rzeczywistości. Doprowadzi to do powstania bytu postnowoczesnego nieznanego wcześniej.

Skutki: spadek przywództwa państwowego, powstanie nowych ruchów; może doprowadzić do przestępstw, zaniku państw. Będzie mogła zmienić się rola gospodarki państwowej, wynikająca z dezintegracji społeczeństwa.

Może być to demokracja deliberatywna: procedura wolnej i rozumniej deliberacji prowadzonej przez jednostki moralnie i liberalnie równe. Demokracja deliberatywna wyrosła z prac dwóch osób – Jorgen Habermans i Johana Rawlsa.

David Miller wskazuje na dwa mechanizmy wyborcze:

- reguła Condorceta

- rachunek Bordy’ego

Wykład 5

Władza lokalna

ZASIĘG WŁADZY, ZAKRES

Zygmunt Bauman – władza lokalna to możność podejmowania decyzji regulujących zaspakajanie potrzeb lokalnych, ale także możliwość arbitrażu w przypadku konfliktu interesów dążących do zaspakajania potrzeb. Bauman podkreśla zasięg i zakres władzy lokalnej.

Dwie grupy działań podmiotów władzy lokalnej oraz roli jaką pełanią. Potrzeba zaspokajania potrzeb kulturowych itp. Społeczeństw lokalnych. Istnieją dwa modele władz lokalnych – regulują podział dóbr i usług :

- charakter opiekuńczy – powszechne świadczenie dóbr i usług , wszystko i wszystkim, wzrost podatków i niezadowolenie społeczne (zwłaszcza grup bogatszych)

- konsumpcyjny – model konsumpcji indywidualnej - ograniczony zasób dóbr i usług, . Wysokość dochodu mieszkańca wpływa na to co może otrzymać. Podatki są minimalne.

Dwie zasady konsumpcyjne dóbr:

- określamy wachlarz dóbr – służba zdrowia, szkolnictwo, ogólny rozwój kultury

- sprawy o charakterze lokalnym, środki świadczy samorząd terytorialny, sprzyja rozwojowi infrastruktury

Arbitraż – władza lokalna jako arbiter

- gdy w spór wmieszane są osoby trzecie

- prymat interesu ogólnego nad indywidualnym

- gdy władza lokalna jest zamieszana w spór: prymat dobra wspólnoty, przestrzeganie prawa

Przedmiot – zakres spraw publicznych do realizacji których została przypisana osobowość prawna

Podmiot – władza-jednostka, zbiorowość, grupa społeczna, cała wspólnota. Jako podmiot interesu bierze udział w sporze: zasady – przestrzeganie norm prawa, prymat interesu wspólnotowego nad interesem kogokolwiek innego.

Polityka lokalna- część stosunków społecznych dawnej zbiorowości lokalnej, związana jest z prowadzeniem polityki ogólnopaństwowej, rozstrzyga konflikty interesów, wybiera środki realizacji potrzeb w warunkach istnienia wielu grup interesu.

! Cztery modele uprawiania polityki lokalnej:

- środowiskowy – dotyczy środowiska społeczno-ekonomicznego: zamożność społeczeństwa, liczba, struktura wieku, pozycja miejscowości w kontekście układu osadniczego, zależność: pozycja danej miejscowości zależy od walorów finansowych: w gminach biednych większe finanse są przeznaczone na dobra podstawowe: teoria miejsc centralnych. Świadczy o strukturze podmiotów w danej jednostce terytorialnej: wraz z rozwojem administracyjnym następuje wzrost kosztów świadczenia usług.

Mouritzen –większe znaczenie mają zmienne środowiskowe niż programy partii. Paradygmat przeciętnego wyborcy – prymat własnych interesów.

- kulturowo – polityczny – Elazar, Fergson:

• Podtyp związany z nowym ładem – lewicowa polityka społeczna i liberalny model gospodarczy

• Etniczny – grupy etniczne mają wpływ na podejmowanie decyzji przez władzę lokalną - lewicowa polityka finansowania, konserwatywne poglądy

• Nowy ład republikański – nad wspólnotą dominuje indywidualizm. Bardziej ceni się rynek gospodarczy niż władzę lokalną. Utrzymuje się niskie podatki.

• Nowy populizm fiskalny – konserwatywne podejście do finansów i liberalne podejście społeczne, odwołanie do potrzeb indywidualnych

- inkrementalny – minimalizacja wpływu środków środowiskowych, politycznych na budżet, na wymiar profesjonalny, kadrowy. Decyzje mają charakter zrutynizowany.

- polityczny – decydującą rolę mają mieszkańcy oraz partie. Grupy centroprawicowe – podwyższenie podatków.

Cykliczność wyborców wpływa na realizację polityki lokalnej.

WYBORY SAMORZĄDOWE:

• Maj 1990 – najbardziej demokratyczne, podział gmin z zasadą większościową w gminach do 40 tys. (dziś do 20 tys.) Frekwencja42,27 %. Połowa radnych niezależnych, a połowa z konkretnych partii. Nie było silnego podziału programowego, aksjologicznego

• 1994 – frekwencja 33,7 %. Silny podział partyjny. Radni ułatwiali sobie dostęp do władzy. Podział między opozycję a rządzących.

• 1998 –zasada większościowa – gminy do 20 tyś. W innych większość proporcjonalna metodą D, Hondta. Zapora 5% w powiatach i województwach. Upartyjnienie władz samorządowych.

• 2002- charakter- powszechny wybór wójtów, burmistrzów, prezydentów. Frekwencja 44,12 %. Trend upartyjnienia pogłębia się.

• 2006- 4.X.2006 – orzeczenie TK dotyczące ordynacji wyborczej samorządu, zaskarżenie zmian przez PO i lewicę, dotyczące dalszego upartyjniania – pomysłu PiSu. Koalicje, wysoki próg zaporowy.

Wykład 6

MODELE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

I Na terenie Europy wyróżnia się:

1. model kontynentalny – np. Francja – decentralizacja

2. Anglia –nie ma decentralizacji – samorząd wykonuje zadania rządowe będąc w nim.

AD 2. Wynik historycznego rozwoju Anglii aż do średniowiecza. Nie była odczuwana doba absolutyzmu. Samorząd stanowi wyraz idei parlamentaryzmu na szczeblu lokalnym. Wszystkie akty prawa miejscowego uchwala Korona. Te ustawy parlamentu regulują działanie samorządu.

Samorząd terytorialny działa tylko w granicach ustawy parlamentarnej, podlega on ogromnym przemianom do dziś.

1972 – Local Goverement Act - stwierdza on, że samorząd terytorialny w Wielkiej Brytanii jest usytuowany na poziomie hrabstwa i dystryktu (ma 2 poziomy). W ramach tego wyróżnia się 2 rodzaje organizacji samorządowej:

- jednoszczeblowy – dotyczy 6 aglomeracji miejskich

- trójdzielny – dotyczy pozostałych obszarów: parafie, hrabstwa i dystrykty.

Nie wszędzie muszą funkcjonować parafie.

Parafia – posiada Radę Parafialną (co najmniej 5 osób plus przewodniczący)

Małe parafie – nie ma rady tylko zgromadzenie - wszyscy dorośli mieszkańcy.

Hrabstwo- organ stanowiący –Rada

Dystrykt – Organ stanowiący – Rada

Istnieje tendencja likwidowania hrabstw na rzecz dystryktów.

Wszędzie brak jest organów wykonawczych.

Zadania parafii:

- utrzymywanie terenów….

- szalety wiejskie/miejskie

- miejsca parkingowe

- przystanki autobusowe

- ogródki działkowe

Zadania hrabstwa:

- szkolnictwo

- drogi

- opieka społeczna

- transport publiczny

- policja

Zadania dystryktu:

- budownictwo

- planowanie przestrzenne

- podatki lokalne

- rekreacja, rozrywka

Rada: radni + przewodniczący + …

Wybierani na 4 lata

Przwodniczący +… na rok, ale może ulec przedłużeniu.

Przewodniczący – kieruje pracami rady, doradza, z urzędu wchodzi w skład wszystkich komisji, ma decydujący głos w razie remisu

Prawa wyborcze: - czynne 18 lat, bierne 21 lat.

- znajdował się w spisie wyborców

- ostatni rok zamieszkiwał dany teren, czy też posiadał własność lub pracował na terenie danego samorządu

Radni hrabstwa wybierani w okręgach jednomandatowych, w dystryktach a;no w jedno albo w wielomandatowych.

Samorząd jest jednoszczeblowy – 1/3 składu Rady zmienia się co rok, za wyjątkiem lat w których wybiera się radnych dorady hrabstw.

Local goverment Act z 2000 r. –możliwość 3 rozwiązań struktury samorządowej – wybierane w drodze referendum

1 rozwiązanie – dotyczy organu wykonawczego – wybierany w sposób bezpośredni. Burmistrz do pomocy ma Komitety lub lidera Rady. Posiada też gabinet – członkowie Rady.

2 rozwiązanie – wybierany jest przedstawiciel wykonawczy – przez Radnych. Ma mniejsze uprawnienia niż burmistrz.

3 rozwiązanie – Burmistrz jest wybierany bezpośrednio, ale zakres władzy i uprawnienia nadane są przez Radę.

Organem kontroli samorządu lokalnego jest administracja lokalna. Funkcjonuje tzw. Komisja finansowa.

Dewolucja – proces uwalniania się samorządu spod władzy państwowej (szczególnie Szkocja.)

SAMORZĄD FRANCUSKI

Gminy francuskie są najmniejsze w Europie – nawet po 100 obywateli.

Organy stanowiące przewidują nawet 10 Radnych.

W większych miastach członkowie rodziny nie mogą zasiadać w Radzie.

Bardzo długa tradycja – 1789 rewolucja – w wyniku podział na Departamenty i Gminy- wtedy władza była silnie scentralizowana. Konstytucja nadała Gminom osobowość prawną i majątek, podzieliła zadania na własne i zlecone.

Dalesze reformy prawa za Napoleona. – samorządy ograniczone. Cykliczność 100 letnia: 1791 następna, W XIX w. znów wchodzi ustawa samorządowa, kolejne reformu lata 80te XX w.

Współcześnie 1982 r. – reforma 2 marca- dotyczy praw i wolności gmin, departamentów i regionów.

7 stycznia 1983- podział kompetencji między gminą, departamentem i regionem.

Trzy szczeble:

1. gmina

2. departament

3. Region

Władza centralna posiada swoich przedstawicieli – są to prefekci w departamentach i regionach. Kompetencje prefekta i danej jednostki mają charakter rozłączny. , jednak ściśle ze sobą współpracują. Działania kontroluje Trybunał Administracyjny.

Finanse:

- udziały z dochodów własnych

- dotacje celowe oraz subwencje ogólne

- mogą posiadać własny majątek i nim dysponować, w latach 80tych powstała Regionalna Izba Obrachunkowa (zaadoptowana do Polski)

Organy stanowiące – Rady, wybierane na 6 lat, w wyborach bezpośrednich i powszechnych, w Departamentach i Regionach odnawia się połowę co 3 lata.

Czynne i bierna prawo wyborcze – 18 lat.

Zadania Rady Gminy:

- zasada domniemania kompetencji, Rada ma uprawnienia decyzyjne i konsultacyjne.

- uchwala budżet, zasady gospodarki przestrzennej, zarządza mieniem komunalnym,

- opiniuje projekty dróg, przedstawia plany zagospodarowania gruntu

Zadania gminy:

- organizowanie służb pomocniczych

-organizowanie rynku pracy w gminie

- zapewnienie porządku publicznego

- świadczenie usług pomocy społecznej, oświaty, zdrowia

Zadania departamentów:

- ochrona sanitarna

- transport szkolne

- utrzymywanie wysypisk śmieci

Zadania Regionu:

- programowanie rozwoju o charakterze społecznym, gospodarczym, kulturalnym

Organy wykonawcze – Przewodniczący Rady Departamentu i Rady Generalnej (czyli Regionu).

W gminie także przewodniczący, który często jest ministrem w rządzie – MER – ukończone 21 lat życia, kadencja 6 lat, może mieć zastępców.

Zadania:- policja sesyjna, czyli obrady itp.

- zwierzchnictwo nad urzędnikami gminy

- kierowanie pracami komunalnymi

- decydowanie o wydatkach

- reprezentowanie gminy

Mer jest jednocześnie pracownikiem samorządowym i przedstawicielem administracji centralnej.

MODEL NIEMIECKI Wykształtował się w XVIII/ XIX w.

1808 tzw. System magistracki - czyli organy kolegialne w samorządzie.

Karol von Stein – to wprowadził.

1856- ordynacja Reńska – wprowadza model burmistrzowski, konstytucja Weimarska – rozszerza autonomię samorządu

1927 – bawarska ordynacja gminna i 1930- wittenberska ordynacja gminna – tu i tu wybory bezpośrednie do wyborów samorządowych wykonawczych i stanowiących.

W różnych landach mogą być różne ustroje samorządów (kiedyś i teraz). Tylko za Hitlera był centralizm.

Zagadnienia:

• Cwiczenia:

- gmina

- powiat, miasto na prawach powiatu

- województwo

- zasada jawności w samorządzie

- zadania samorządu

- dochody samorządu

- mienie samorządu

- jednostki pomocnicze

- nadzór nad samorządem

- wybory do samorządu

- 3 formy współdziałania

• Wykłady:

- historia samorządu

- samorząd zawodowy i gospodarczy

- samorząd terytorialny i wspólnota lokalna w warunkach globalizacji

- podmiot, przedmiot i zakres władzy lokalnej

• społeczeństwo obywatelskie w warunkach globalizacji

• modele samorządu terytorialnego

  wymień modele społeczeństwa obywatelskiego,

modele polityki lokalnej Clarka(wykłady),kto jest organem stanowiąco-kontrolnym w powiecie bodajże,

co to znaczy organ stanowiąco-kontrolny(na a b c),

jaka jest obligatoryjna komisja,

wymienić typy opłat,

wymienić dwa składniki mienia,które są wymienione w Konstytucji i ustawach,

wymienić 4 izby samorządu zawodowego itp.

Radzę się przyjrzeć datom ustaw,bo było też coś w stylu np.jaka jednostka-tzn,gmina powiat czy województwo została pominięta w ustawie z 1933 i parę innych z tymi datami

4 modele demokracji wg McGrew,

liczba i rok wydania dekretów PKWN, ile procent podatku od osób fizycznych trafia na konto gminy, dwa spojrzenia na społeczeństwo obywatelskie po II wojnie

15