PROCESY UWAGI

Uwaga została wyrzucona przez behawioryzm ze słownika psychologicznego. Uwaga jest mechanizmem, dzięki któremu spostrzegamy tylko część bodźców docierających do organów zmysłów, przypominamy tylko część informacji zakodowanych w pamięci, uruchamiamy tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonujemy tylko jedną z wielu możliwych do wykonania reakcji.

ISTOTA UWAGI:

-          Mechanizm redukcji nadmiaru informacji (kontrola procesów odbioru i przetwarzania informacji, aby uniknąć niebezpiecznych skutków przeładowania). Redukcja informacji dokonuje się na wejściu sensorycznym, ale dotyczy również wyjścia efektorycznego, a ponadto wszystkich procesów pośredniczących między bodźcem a reakcją. Na każdym etapie przetwarzania ilość potencjalnie dostępnych informacji wielokrotnie przekracza ograniczone możliwości systemu poznawczego.

UWAGA A ŚWIADOMOŚĆ:

-          Pole uwagi jest szersze od pola świadomości, zatem możliwe jest „zwracanie uwagi” na bodźce, z których istnienia nie zdajemy sobie sprawy.

-          Podział świadomości:

§          Świadomość introspekcyjna - polega na zdawaniu sobie sprawy z własnych procesów psychicznych.

§          Świadomość percepcyjna - polega na zdawaniu sobie sprawy z tego, co dzieje się w otoczeniu (w tym: we własnym ciele).

-          przerwa w świadomości (urwany film) jest możliwa poprzez analizę cech ujawniających się w różnych częściach bodźca złożonego. Uwaga musi w takich wypadkach bardzo sprawnie redukować nadmiar informacji. Towarzyszą jej jednak stany świadomości wyłącznie percepcyjnej.

-          Niektóre czynności zachodzą dzięki uwadze skupionej na bardzo niewielkiej liczbie bodźców — ale skupionej intensywnie. Inne czynności mogą zachodzić w stanach uwagi rozproszonej, obejmującej wiele bodźców lub obiektów w sposób mniej intensywny.

-          Uwadze intensywnej towarzyszy wyostrzona świadomość treści wchodzących w jej pole. Dla uwagi ekstensywnej charakterystyczne jest osłabienie świadomości tego, co znajduje się w jej polu.

-          Procesy przeduwagowe polegają na przedświadomej obróbce bodźców, zwykle prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany. Procesy przeduwagowe polegają na odbiorze, selekcji i obróbce bodźców, z których działania nie zdajemy sobie sprawy.

-          W wielu badaniach nad zjawiskiem prymowania (priming) okazało się, że krótka ekspozycja bodźców uprzedzających modyfikuje przetwarzanie danych następujących po prymie (np. przyśpiesza lub spowalnia procesy dekodowania znaczenia słów).

CZYNNOŚCI AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE:

-          Czynności automatyczne zwykle są wynikiem długiego procesu nabywania wprawy. Na początku czynność wykonujemy pod kontrolą świadomości, z czasem jej już nie potrzebujemy, czasami może być wtórnie uświadamiana.

-          Wtórne uświadomienie może być jednak dość trudne, o czym świadczą kłopoty, jakich doświadczają eksperci z wytłumaczeniem nowicjuszom, jak należy wykonywać dobrze wyuczone czynności.

-          Czynności automatyczne wykonywane są równolegle, a kontrolowane — szeregowo.

-          Czynności automatyczne są szybkie, a kontrolowane — wolne.

-          Czynności kontrolowane są sterowane „globalnie”, to znaczy z zaangażowaniem całego systemu poznawczego, w szczególności ważnych centrów dyspozycyjnych, takich jak uwaga i pamięć robocza.

-          Czynności automatyczne, sterowane przez struktury „lokalne”, nie angażują mechanizmów uwagi i pamięci, albo też czynią to w minimalnym zakresie.

-          Automatyzowanie czynności odgrywa zasadniczą rolę w procesach poznawczych człowieka.

FUNKCJE UWAGI:

 

1.      Selektywność - zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych. (np. cocktail party phenomen, Cherry, 1953, zauważył, że podczas przyjęcia nie słyszymy większości wypowiedzi, a koncentrujemy się tylko na tym, co mówią do nas najbliżsi sąsiedzi). Selektywność uwagi pozwala stłumić większą część stymulacji, ażeby zrobić miejsce” mniejszej części — z jakichś powodów ważniejszej. Podstawowe zagadnienia uwagi selektywnej: co jest istotne? co należy zignorować? kiedy i dlaczego uwaga „przepuszcza” informacje nieistotne?

 

2.      Czujność - zdolność to długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem. Trudność, jakiej musi sprostać mechanizm uwagi, polega na tym, że szum działa nieustannie, „usypiając czujność”, natomiast sygnały działają rzadko i w nieoczekiwanych momentach. Sygnał może być obecny lub nie, a człowiek ma do wyboru zareagowanie lub powstrzymanie się od reakcji. Jeśli zareaguje na sygnał, oznacza to trafienie; jeśli nie zareaguje na szum, oznacza to poprawne odrzucenie. W tych dwóch wypadkach człowiek działa prawidłowo. Może jednak

-          zareagować na szum – jest to błąd fałszywego alarmu. System uwagi dopuści do wielu fałszywych alarmów, minimalizując ryzyko popełnienia błędu chybienia.

-          zlekceważyć sygnał – jest to błąd chybienia. System zaryzykuje serię chybień, zminimalizuje ryzyko ponoszenia negatywnych skutków fałszywego alarmu.

 

3.      Przeszukiwanie - proces aktywny. Systematyczne badanie pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium. Podstawowym czynnikiem utrudniającym przeszukiwanie jest obecność bodźców zakłócających - dystraktorów. Efektywność i czas przeszukiwania pola percepcji wzrokowej zależą od:

-          liczby dystraktorów,

-          ich podobieństwa do szukanego sygnału,

-          wzajemnego podobieństwa samych dystraktorów.

Jeśli zbiór dystraktorów jest różnorodny, przeszukiwanie staje się trudne, a jeśli jednorodny — łatwiejsze.

 

4.      Kontrola czynności jednoczesnych - czynności wykonywane w tym samym czasie, nawet jeśli nie wykazują objawów obniżenia poprawności wykonania, zwykle spowolniają się wzajemnie - zjawisko to, zwane okresem refrakcji, sugeruje, że kontrola czynności jednoczesnych polega w istocie na przetwarzaniu szeregowym, a nie równoległym. Obsługa czynności jednoczesnych wymaga skutecznego działania mechanizmu przełączania uwagi z jednej czynności na drugą. Zgodnie z hipotezą przełączania, nawet czynności w pełni zautomatyzowane i wykonywane równolegle wymagają więcej czasu niż każda z nich osobno.

TEORIE UWAGI SELEKTYWNEJ: co decyduje o odrzuceniu pewnych informacji jako nieistotnych?

              na którym piętrze przetwarzania informacji dokonuje się selekcja?

 

1.      Teorie wczesnej selekcji - zakładają, że przyjęcie informacji ważnej, a odrzucenie zbędnej, dokonuje się na wczesnych etapach przetwarzania informacji. W związku z tym mechanizm uwagi ma się kierować sensorycznymi, fizycznymi właściwościami bodźców.

 

Model Broadbenta:

 

-          Technika cienia (wprow. ją Cherry) jednoczesne prezentowanie dwóch różnych komunikatów do obojga uszu osoby badanej, której uwaga „podąża jak cień” za jednym z nich. Sens tej techniki polega na tym, że jeśli uwaga „podąża jak cień” za jednym komunikatem, drugi powinien być ignorowany.

-          Pierwotne twierdzenie Cherry’ego: do kanału ignorowanego nie dociera nic lub prawie nic. sugerowało to, że mechanizm uwagi jest w stanie całkowicie wyłączyć przekaz, którego natężenie i inne parametry fizyczne niczym się nie różniły od przekazu „ważnego”.

-          Późniejsze badania: uwaga „przepuszcza” pewne informacje z kanału ignorowanego. Przede wszystkim imię osoby badanej.

-          Broadbent przyjął, że z kanału ignorowanego przedostaje się niewiele informacji, a to, co się przedostaje, nie ma wymiaru semantycznego, lecz fizykalny. Na podstawie tego założenia stworzył teorię filtra uwagi - można symbolicznie przedstawić w postaci dużej litery Y. Górne ramiona litery Y odpowiadają dwóm kanałom stymulacji sensorycznej - sensoryczne „poczekalnie” dla bodźców, przed ich wpuszczeniem na wyższe, semantyczne piętra obróbki. Wyższe piętra obróbki bodźca to „noga” litery Y, która jest tylko jedna. Znaczy to, że w systemie przetwarzania informacji znajduje się „wąskie gardło” (inaczej: „szyjka od butelki”), które nie zezwala na obróbkę wszystkich bodźców napływających z otoczenia. Uwaga jest mechanizmem decydującym o tym, które ramię” sensoryczne otrzyma wstęp do semantycznej ‚„nogi”.

-          Krytyka modelu Broadbenta: wyniki badań eksperymentalnych nie zgadzają się z teorią wczesnej selekcji, dokonywanej na podstawie fizykalnych właściwości bodźca.

-          Gray i Wadderburn zmodyfikowali technikę cienia w ten sposób, że zamiast dwóch różnych tekstów prezentowali dwa ciągi bodźców, składające się z cyfr bądź ze słów. osoby badane bez żadnych trudności przełączały się z jednego kanału na drugi, odbierając spójny komunikat, na przykład „Szła dzieweczka do laseczka”.

 

2.      Teorie późnej selekcji - wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania. Głównym kryterium selekcji mają być zatem semantyczne, a nie sensoryczne aspekty stymulacji. Nie negują wąskiego gardła, ale przesuwają na inny etap.

 

Model osłabiacza Anny Treisman:

 

-          Informacje nieważne, nieistotne lub niespełniające kryterium selekcji są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie blokowane i bezpowrotnie odrzucane.

-          Osłabione, przechodzą do dalszych etapów przetwarzania i mogą być wykorzystane nawet na najwyższym, świadomym piętrze analizy, jeśli to się okaże konieczne.

-          selektywny odbiór informacji dokonuje się w trzech etapach:

§          odbiór i analiza bodźców ze względu na ich właściwości fizykalne (np. intensywność, ton głosu, płeć nadawcy). Obróbka na tym etapie dokonuje się w sposób przeduwagowy, nieświadomy i równoległy, dotyczy wszystkich informacji docierających do organów zmysłów. Informacje spełniające określone kryterium selekcji są przekazywane dalej w niezmienionej postaci, natomiast pozostałe informacje w postaci osłabionej.

§          analiza informacji ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne. (np. mowa lub muzyka to nie bezładny szereg dźwięków, ale sekwencja zbudowana według określonego wzorca). Wykryte wzorce są przekazywane dalej w niezmienionej postaci, jeśli spełniają kryterium selekcji, lub w postaci osłabionej, jeśli nie spełniają owego kryterium.

§          skupienie świadomej uwagi na informacjach, które dotarły do tego piętra. Nadanie im sensu i znaczenia, a także ocena kolejnych nadchodzących informacji pod względem ich znaczenia. Na tym etapie system uwagi działa szeregowo, a jego pojemność jest stosunkowo mała.

 

Model Anthony’ego i Diany Deutschów:

 

-          Model jest bardziej radykalny, co do przesunięcia „szyjki od butelki” na wyższe piętra analizy bodźca. Ich zdaniem, wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy sensorycznej i percepcyjnej w oryginalnej postaci. Model ten rozwinął Norman.

-          Filtr uwagi działa na możliwie najpóźniejszym etapie, tuż przed świadomą obróbką informacji przez system pamięci operacyjnej.

-          Model budzi wiele wątpliwości, ponieważ zakłada w zasadzie nieograniczony dostęp wszystkich informacji — ważnych i nieważnych — do bardzo wysokich pięter systemu przetwarzania danych.

 

 

 

 

 

 

3.      Teorie integrujące - selekcja informacji dokonuje się zarówno na wczesnych, jak i na późniejszych etapach przetwarzania. Każdy etap może polegać na jakościowo różnym sposobie selekcjonowania nadmiaru informacji.

 

Model Johnstona:

 

-          Zakładał, że jeden z dwóch filtrów (sensoryczny, semantyczny) może uzyskać priorytet w zależności od tego, które informacje są systemowi poznawczemu potrzebne, a które zbędne. Jednak w określonych sytuacjach filtr sensoryczny i semantyczny mogłyby z sobą współdziałać.

-          Eksperyment: dwa zadania. Pierwsze: manipulowanie kursorem na ekranie. Drugie: przypominanie i parafrazowanie materiału werbalnego - miało trzy poziomy trudności.

-          Wyniki:...