Fotografia od A do Z v Aparat wielkoformatowy

13 maja 2011, 12:31

Przedstawiamy słownik terminów fotograficznych: Fotografia od A do Z. Słownik przeprowadzi Czytelników przez najważniejsze pojęcia, pozwoli poznać i uzupełnić wiedzę z zakresu fotografii oraz jej praktyczne wykorzystania.

Dziś hasło: Aparat wielkoformatowy. Zapraszamy do lektury.

Strona 1

Aparat wielkoformatowy (kamera wielkoformatowa) - rodzaj aparatu fotograficznego, który rejestruje obraz na nośnikach (błonach światłoczułych) o rozmiarze większym niż 6 x 9 cm.

 

Sinar F1 - aprat wielkoformatowy przystosowany do używania błon 4 x 5".

 

Fotografia wielkoformatowa to taka, w której zastosowanie znajdują błony o formacie większym od stosowanych w aparatach średnioformatowych. Istnieje cały szereg rozmiarów błon używanych w fotografii wielkoformatowej. Najważniejsze z nich to europejskie standardy 9 x 12 cm, 10 x 13 cm, 13 x 18 cm oraz amerykańskie 4 x 5", 5 x 7", 8 x 10" i większe. W przypadku niektórych kamer wielkoformatowych możliwe jest podłączenie ścianki cyfrowej, wyposażonej jednak w sensor o wielkości ograniczonej do średniego formatu, czyli w efekcie rejestrującej jedynie wycinek kadru. Matryce o większych rozmiarach co prawda istnieją, jednak jedynie jako urządzenia prototypowe, czy też wytwarzane w bardzo małych ilościach, np. na potrzeby naukowe. Innym rozwiązaniem umożliwiającym rejestrowanie obrazu w postaci cyfrowej są ścianki skanujące, ich użycie wiąże się jednak z znacznymi ograniczeniami, przede wszystkim długim czasem rejestrowania zdjęcia, który wyklucza obecność jakichkolwiek elementów ruchomych w kompozycji.

 

Największą zaprezentowaną do tej pory matrycą jest urządzenie produkcji Canona o wymiarach 202 x 205 mm. Obok, dla porównania wielkości, matryca małoobrazkowa.

 

 

Z tych właśnie powodów, fotografia wielkoformatowa pozostaje wciąż w znacznej mierze techniką analogową. W przeciwieństwie do innych typów klasycznych aparatów, w kamerach wielkiego formatu używa się pojedynczych błon ciętych, a nie zwijanych w rolki filmów. Możliwe jest wprawdzie stosowanie średnioformatowych błon zwojowych dla naświetlania klatek 6 x 9 cm, jednak wiąże się to z utratą najważniejszego atutu kamery wielkoformatowej, jakim jest duży rozmiar błony światłoczułej.

 

Rollkaseta umożliwiająca stosowanie błony zwojowej o szerokości 60 mm w aparatach wielkoformatowych.

 

 

Najpopularniejszy w wielkim formacie rozmiar błony 4 x 5" oferuje rozdzielczość około 15-krotnie większą od klatki filmu małoobrazkowego i ponad trzykrotnie większą od klatki średnioformatowej, zakładając użycie tego samego typu materiału światłoczułego (i identycznie wywołanego). W praktyce oznacza to możliwość odwzorowania na obrazie ilości szczegółów niemożliwych do osiągnięcia przez aparaty mniejszego formatu, zarówno cyfrowe, jak i analogowe. Ta właściwość sprawia, że kamery wielkoformatowe są cenionym sprzętem w zastosowaniach archiwizacyjnych. Przykładowo, w amerykańskiej Bibliotece Kongresu do archiwizacji ważnych zbiorów używa się wyłącznie błon wielkiego formatu, od 4 x 5" do 8 x 10".

 

Wyżej prezentowana pierwsza fotografia w historii wykonana przez w 1826 roku przez Josepha Nicéphora Niépce'a, zarejestrowana została na płycie formatu 20 x 25 cm, więc zdecydowanie wielkoformatowej. Właściwie dopiero w XX wieku zaczęły zyskiwać popularność mniejsze formaty - najpierw średni, a w połowie stulecia małoobrazkowy.

 

 

Reklama
E-akademia fotografii - kilka tysięcy stron lekcji, fotografii, przykładów, testów

Autor: Tomasz Waryszak

Przedstawiamy słownik terminów fotograficznych: Fotografia od A do Z. Słownik przeprowadzi Czytelników przez najważniejsze pojęcia, pozwoli poznać i uzupełnić wiedzę z zakresu fotografii oraz jej praktyczne wykorzystania.

Dziś hasło: Aparat wielkoformatowy. Zapraszamy do lektury.

Strona 2

Pod względem konstrukcyjnym kamery wielkoformatowe różnią się nieco od aparatów mniejszego formatu. Sprzęt tego rodzaju składa się z podstawy oraz dwóch ścianek (ramek), które nazywane są standardami (przednim i tylnym), połączonych elastycznym miechem.

 

Aparat marki Arca-Swiss formatu 8 x 10".

 

 

Reklama
E-akademia fotografii - kilka tysięcy stron lekcji, fotografii, przykładów, testów

Standard tylny, czyli obrazowy, wyposażony jest matówkę służącą do podglądu zdjęcia, przy czym obserwowany obraz jest odwrócony stronami zarówno w pionie, jak i poziomie. Aby możliwe było naświetlenie zdjęcia, do tylnego standardu należy wsunąć kasetę z założoną błoną światłoczułą. W tym momencie niemożliwy jest już oczywiście podgląd obrazu.

 

Standard przedni służy do mocowania płytki obiektywowej. W większości rozwiązań możliwe jest regulowanie położenia standardu w pionie i poziomie (funkcja shift) oraz zmiana kąta nachylenia płaszczyzny obiektywu do standardu obrazowego (tilt). Pierwsza z tych funkcji służy korekcji perspektywy, co jest niezwykle użyteczne w fotografii architektury, druga natomiast umożliwia kreatywny wpływ na głębię ostrości. W aparatach mniejszego formatu taką funkcjonalność oferują jedynie specjalne, drogie obiektywy tilt&shift oraz Lensbaby, jednak stopień możliwych przesunięć jest znacznie mniejszy. Obiektywy wielkoformatowe często charakteryzują się większym kołem obrazowym niż byłoby to potrzebne dla nieruchomego układu, właśnie po to, by umożliwić stosowanie dużych przesunięć obrazowych.

 

W kamerach wielkoformatowych nie ma żadnych układów automatyki. Ekspozycję ustala się przy pomocy zewnętrznego światłomierza, natomiast ostrzenie obrazu wykonywane jest ręcznie przez ustawienie odpowiedniej odległości pomiędzy standardem obiektywowym a obrazowym. Ważny przy tym jest zakres pracy miecha łączącego standardy, gdyż pozwala określić możliwe do użycia ogniskowe obiektywów wraz z dostępnym stopniem powiększenia. Dla ostrości ustawionej na nieskończoność odległość pomiędzy standardami powinna wynosić równowartość ogniskowej obiektywu, natomiast dla fotografowania bliżej położonych obiektów wymagane jest jej odpowiednie zwiększenie.

 

Obiektyw wielkoformatowy Scheider-Kreutznach 110mm f/5.6 Super-Symmar XL.

 

 

Również wartości ogniskowych obiektywów wielkoformatowych są odpowiednio większe od tych, które charakteryzują optykę małoobrazkową przy tym samym kącie widzenia. Aby otrzymać przelicznik ogniskowych dla danych formatów, należy podzielić przekątną większej klatki przez przekątną mniejszej. Z kolei migawki w kamerach wielkoformatowych mogą być różnego rodzaju. Najczęściej są to, podobnie jak w średnim formacie, wbudowane w obiektyw migawki centralne, jednak występują również obiektywy bezmigawkowe (tzw. barrel) oraz korpusy z migawkami niezależnymi od obiektywu.

 

Zasadniczo produkowane są dwa rodzaje kamer wielkoformatowych:

 

• aparaty na ławie optycznej (ang. monorail camera) - są większe i umieszczone na solidnej szynie, która umożliwia bardzo precyzyjne przesuwanie standardów względem siebie. W kamerach tego typu zarówno przednia, jak i tylna ścianka dysponują pełnym zakresem przesunięć i pochyleń. Aparaty na ławie optycznej stosowane są głównie w studiu oraz przy fotografowaniu architektury. Kamery tego typu produkują bądź produkowały takie firmy jak Cambo, Arca-Swiss, Linhof, Toyo oraz Horseman.

 

Przykład realizacji szyny optycznej w apracie marki Arca-Swiss.

 

• kamery składane, zwane też bieżniowymi (ang. field, folding camera) - są zdecydowanie mniejsze i można je złożyć do niewielkiej, stosunkowo łatwej do przenoszenia formy. Stopień możliwego przesuwania i pochylania standardów jest najczęściej nieco mniejszy niż w kamerach na ławie optycznej. Kamery składane często wytwarzane są z materiałów szlachetnych takich jak np. drewno wiśni japońskiej czy heban. Do głównych ich zastosowań należy fotografia krajobrazowa oraz portretowa. Wśród kamer bieżniowych można wymienić m.in. amerykańskie Graflexy, niemieckie Linhofy oraz angielskie MPP, a także aparaty takich firm jak Shen Hao, Wista, Ebony, Tachichara, Lotus, Wisner i FKD.

  

Aparat składany formatu 4 x 5" produkcji Shen Hao.

 

---