PEDAGOGIKA ANTROPOZOFICZNA RUDOLFA STEINERA I JEJ KONSEKWENCJE DLA EDUKACJI SZKOLNEJ

RUDOLF STEINER (1861- 1925)

RUDOLF STEINER JAKO PRZEDSTAWICIEL PEDAGOGIKI REFORM ,

Za: Detlef Glowka, O reaktywowaniu …s. 119 - 125 Pedagogika reform - oznacza w niemieckiej nauce o wychowaniu określoną historyczną fazę myślenia i działania pedagogicznego, od końca XIX w. do chwili objęcia władzy przez narodowych socjalistów, której najistotniejszą cechą są liczne próby odnowy kształcenia i szkoły podejmowane pod wpływem krytyki kultury.

Przedstawiciele :

• Gansberg, Kersten, Kerschensteiner, Lichtwark, Lietz, Oesterreich, Otto, Petersen, Scharrelmann.

• Lata 60 te XX w. w Niemczech - Zaczęto powracać do myślenia w kategorii pedagogiki reform. Nakierowywano na wewnętrzną reformę szkoły. Nastąpiło powinowactwo pedagogiki reform z nowymi ruchami społecznymi:

- ruch na rzecz pokoju,

- ruch ekologiczny

- ruch kobiecy

Tzw. Druga Pedagogika Reform - Stosunek współczesnej nauki o wychowaniu w Niemczech do tradycji pedagogiki reform i próby demokratyzacji oświaty.

GENEZA POWSTANIA SZKOŁY TYPU WALDORF:

Teza o odnowieniu życia duchowego, kultury, poprzez wybawienie go od służebnej roli wobec gospodarki i państwa, a oparcie się na zasadzie wolności.

• idea powołania wolnej szkoły, niezależnej od państwa - podstawa dla odnowy świata.

• Nauczyciele muszą „stać się prorokami późniejszej ludzkości, jeśli chcą właściwie wychowywać”

• Zainteresowanie się Emila Molta, dyrektora i współwłaściciela fabryki papierosów Waldorf - Astoria w Stuttgarcie ideami głoszonymi przez Steinera. Molt organizował na terenie swojej fabryki kursy i wykłady dla swoich robotników, a w 1919 r. powołano szkołę typu Waldorf

Aktualnie, szkoły te znajdują się na całym świecie np.: Holandia, Anglia, Szwecja, Norwegia, Portugalia, Węgry, Niemcy, Dania, Finlandia, Francja, Włochy, Polska, USA, Kanada, Argentyna, Brazylia, Chile, Kolumbia, Ekwador, Peru, Australia, Nowa Zelandia…

ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI R. STEINERA

1. Antropozofia jako źródło wiedzy o świecie i wychowania człowieka

Antropozofia - jest światopoglądem panteistycznym, monistycznym systemem myśleniowym, którego trzon stanowią sądy epistemologiczne.

Antropozofia - naukowe badanie świata duchowego, które przenika jednostronność zarówno czystego przyrodoznawstwa, jak i zwykłej mistyki, które zanim podejmą próbę wniknięcia w świat ponadzmysłowy, rozwijają najpierw w poznającej duszy nie działające jeszcze w zwykłej świadomości i w zwykłej nauce siły, które wniknięcie to umożliwiają. ( R, steiner, filozofia i antropozofia, Dornach 1965, s, 14, w: M.S.M. Szymański, Niemiecka pedagogika, s. 151) ,

ANTROPOZOFIA - NAUKA O DUCHU

Antropozofia, zdaniem Steinera jako ,, nauka o duchu'' stanowi źródło wiedzy o ,, świecie samym w sobie'', o tym, co kryje się za sferą zjawiskową. Zgodnie z etymologią terminu ma być ona ,,mądrością o człowieku'', gdyż ,, nauka w dzisiejszym sensie nie daje nam żadnych wiadomości o człowieku, lecz daje nam wyłącznie wiadomości o tym, czym nie jest''.

Antropozofia jako nauka o duchu jest nauką o całym bycie. Jej wpływy sięgnęły do takich obszarów poznania jak:

• teologia

• socjologia

• architektura

• medycyna,

• poetyka i dramaturgia

• rolnictwo,

• ekonomia

KONCEPCJA CZŁOWIEKA WEDŁUG ANTROPOZOFII:

• Wewnętrzna konstytucja człowieka Rozwój człowieka Temperamenty Pedagogika steinerowska / waldorfska - Jest pedagogiką normatywną, opartą na zdobyczach poznawczych antropozofii. Aksjomaty tworzące podstawy dla wychowania, nauczania, organizacji i architektury szkoły:

• Każdy człowiek ma określone cechy fizyczne i psychiczne oraz określony los. Zależy to od praw dziedziczenia, któremu podlega ciało fizyczne oraz od karmy, czyli czynów duchowej istoty człowieka w poprzednich wcieleniach, które to czyny każdorazowo kształtują duszę. ,, To, co człowiek w toku swojego życia nabędzie dzięki wychowaniu i doświadczeniu, tak samo nie ginie jak szereg jego zwierzęcych przodków''

• Nauka o rozwoju człowieka: Rozwój człowieka jest zdeterminowany czynnikami wewnętrznymi, czyli jest utożsamiany z procesem wewnętrznego dojrzewania, przebierającym według planu, zawartego w praobrazie rozwoju ludzkiego. Własna aktywność i wpływy środowiska, mają znaczenie drugorzędne.

• Wpływy środowiskowe, wychowanie i nauczanie, mogą co najwyżej sprzyjać procesowi wewnętrznego dojrzewania lub go zakłócać.

• Szkoła powinna chronić dziecko przed niekorzystnymi wpływami. Ma stwarzać warunki, które są odpowiedzią na rozwój, a nie ma być dla niego wyzwaniem

• Nauczyciel ma postępować na wzór ogrodnika pielęgnującego rośliny.

• Rozwój jest procesem zmian jakościowych, zachodzących w sposób skokowy. ,Metamorfozy dokonują się co 7 lat i związane są z narodzinami kolejnych dzieci.

0 - 7 ROZWÓJ CIAŁA FIZYCZNEGO:

•Rozwój zaczyna się od głowy, kształtuje się wola, nieświadome przyswajanie sobie świata za pomocą zmysłów.

•Nauka przez naśladownictwo

•Zadaniem wychowawców, jest stworzenie odpowiedniego środowiska

•Negacja przymusu

•Znaczenie zdrowego żywienia, nie krępującego ruchów ubioru ,

ROLA WYCHOWANIA W PRZEDSZKOLU: Najprostsze zabawki z drewna, ze skóry, rytmiczne piosenki, gry i zabawy ruchowe. Postawa wychowawcy sprzyjała rozwojowi wychowanka. 7 - 14 r. ż: Rozwój ciała eterycznego (Po formie i rozstawieniu zębów, można poznać typ umysłowości dziecka)

• Kształtuje się system rytmiczny, oddechowy i krwionośny.

• Możliwość oddziaływania zewnętrznego, poprzez obraz i przypowieść.

• Nauczanie zmysłowe, duchowe - poglądowe, poprzez obrazy i kierowanie fantazją.

• Centralne znaczenie w programie kształcenia mają : baśnie, mity, legendy, które są zaczerpnięte z różnych kultur, możliwość identyfikacji) ,

• Wczuwanie się we wszechświat, aby zrozumieć jedność antropozoficznego organizmu.

• Znaczenie własnej twórczości, wychowanie przez sztukę w służbie muz.

• Nauczanie oparte jest na autorytecie nauczyciela. Jest on niedoścignionym wzorem osobowym i ,,reprezentantem porządku świata''. Do klasy 8 naucza jeden nauczyciel.

14 - 21 r. ż: Rozwój ciała astralnego.Koniec dojrzewania płciowego.

• Kształtuje się ostatecznie system członków - osiągnięcie dojrzałości.

• Kontrolę przejmuje samodzielne myślenie.

• Głównym zadaniem szkoły jest wspieranie rozwoju umiejętności myślenia.

• Zdobywanie wiedzy ma charakter fenomenologiczny - obserwacja i eksperyment.

• Treści nauczania są ze sobą ściśle skorelowane.

• Przygotowanie do samowychowania.

NAUKA O TEMPERAMENTACH

Znajomość temperamentów wyjaśnia różnice indywidualne pomiędzy ludźmi.

Typ ciała, doświadczenie	Typ temperamentu
Siły człowieka są zwielokrotnione	Choleryczny
Podleganie wpływom ciała astralnego	Sangwistyczny
Oddziaływanie sił na ciało eteryczne	Flegmatyczny
Panowanie ciała fizycznego	Melancholijny

Poznanie temperamentu ucznia jest podstawowym obowiązkiem nauczyciela szkoły typu Waldorf, po przez obserwację i medytację. Każdemu temperamentowi odpowiadają:

• Cechy charakteru

• Budowa ciała

• Szczeble świata przyrody

• Żywioły

• Kierunki świata

• Pory roku

• Fazy życia

• Substancje chemiczne

• Barwy Choroby i lekarstwa

• Rodzaje diety

• Charaktery narodowe

Zadaniem szkoły, zgodnie z ,,prawem odzwierciedlenia'', jest harmonizowanie temperamentów, aby jednostronność rozwoju nie doprowadziła do dewiacji. Dzieci o tym samym temperamencie powinny siedzieć razem w ławce szkolnej i w określonym porządku: od lewej ku prawej w stosunku do nauczyciela odwróconego twarzą do klasy powinny zajmować miejsce kolejno: flegmatycy, melancholicy, sangwinicy i cholerycy. Grupowanie dzieci o podobnym temperamencie ma sprawić, że uczeń siedzący z kolega o tym samym temperamencie, obserwuje jak w zwierciadle sposób zachowania, stąd odczuje chęć do zmiany cech swego charakteru. Nauczyciel w kontaktach z dziećmi przejmuje ich temperament.

CHARAKTERYSTYKA WOLNEJ SZKOŁY TYPU WALDORF:

• Niezależność od państwa i gospodarki

• Szkoła ma odpowiadać ,,prawdziwej'' naturze człowieka, opartej na wiedzy antropozoficznej.

• Decyzje związane z funkcjonowaniem szkoły, podejmuje samorząd stworzony z nauczycieli - brak dyrektora

• Brak selekcji i tradycyjnego oceniania

• Brak tradycyjnych podręczników - zeszyty do zajęć głównych.

ORGANIZACJA SZKOŁY : Szkoła jest zatopioną bryłą architektoniczną w zieleni, w której unika się kątów prostych. Ma przypominać ,,ochraniający gest'', ma być ,,symfonia kształtu, sensu i materiału''. Jest to symbol azylu dzieciństwa oraz ma na celu wyrażenie światopoglądu antropozoficznego. Szkoła ta pretenduje do całościowego dzieła sztuki.

TREŚĆ I PROGRAM NAUCZANIA:

•Idea nauczania wychowującego

• ,,Materiał opowiadania'' - czyli baśnie, bajki, legendy i przypowieści, które są najważniejszym materiałem nauczania w klasach 1-8.

•Odkrywanie tajemnicy przestrzeni - ważna rola nauk przyrodniczych.

•Nauka czytania i pisania - z dominacja słowa nauczyciela. Nauka alfabetu za pomocą stylizowanych obrazków np.: król zmienia się w literę k.

•Nauka rachunków, rozpoczyna się od wyjaśnienia boskości liczby 1.

Dobór i układ treści nauczania zgodnie z zasadami:

• Całościowości - uporządkowany obraz wszechświata

• Antropomorfizmu - człowiek jako synteza całej przyrody ,

• Rekapitulacji - ontogeneza jest powtórzeniem filogenezy

PRZEDMIOTY NAUCZANIA:

Grupy przedmiotów	Przedmioty
Główne - służą rozwijaniu antropocentrycznego myślenia	Język ojczysty, arytmetyka, przyroda, geografia, historia, chemia, fizyka
Artystyczne - rozwijają uczucia	Rysunki, malowanie, plastyka, śpiew, muzyka instrumentalna, eurytmia
Praktyczne - rozwijają wole	Warsztaty, prace ręczne i praca w ogrodzie

Przedmioty uzupełniające to religia i gimnastyka. Wszystkie przedmioty których uczono, miały taką samą wartość.

Szczególna rola eurytmii

•piękny ruch, uduchowiona kultura ciała, widzialna mowa i śpiew.

Eurytmia - jest rodzajem wykonywanej w zwiewnych i jaskrawych szatach sztuki tanecznej, w której każdy ruch odpowiada dźwiękom mowy (podobnie jak w starożytnej Grecji - taniec Dionizosa).

Zadaniem eurytmii - ma być harmonizowanie wszystkich kosmicznych sił załamujących się w człowieku, zapobiegając tym samym chorobom i zaburzeniom w rozwoju. Ma pełnić funkcje mistyczną i terapeutyczną.

ROLA I ZADANIA NAUCZYCIELA WALDORFSKIEGO:

• Wszechstronne wykształcenie - w tym o charakterze artystycznym.

• Znajomość antropozofii i jej zastosowania w wychowaniu i nauczaniu

• Autorytet intelektualno - moralny: do klasy 8 nauczał tylko jeden nauczyciel

WYKSZTAŁCENIE ARTYSTYCZNE NAUCZYCIELA:

Porównywanie nauczyciela do:

• Kapłana - bo wychowując i nauczając, przybliża chwilę ostatecznego zbawienia kosmosu.

• Ogrodnika - bo wspiera rozwój uczniów, stosując rożne prawa np.: prawo karmy. T

• Terapeuty - bo usuwa zaburzenia w zachowaniu i rozwoju uczniów.

• Artysty - bo wychowanie i nauczanie jest sztuka.

• Przywódcy wspólnoty lokalnej - bo inicjuje akcje społeczne, organizuje w szkole imprezy oraz współpracuje z rodzicami (normatywna pedagogika kierowana jest do nauczycieli, rodziców, lekarzy i terapeutów)

,,Lekcje, wychowanie są sztuką. Nauczyciel powinien być osobowością artystyczną. Dopiero wówczas, gdy będziemy traktowali go jak artystę i pozwolimy mu działać jak artysta, to zostaną usunięte te miejsca zła, które po dzień dzisiejszy wypełniają szkołę''.

NAUCZYCIEL W NIEMIECKIEJ SZKOLE WALDORFSKIEJ:

• Organizowanie kursów wieczorowych tzw. ,,Hibernia kurs'', w celu polepszenia wykształcenia z pedagogiki waldorfskiej 2-3 razy w tygodniu.

• Nauczyciele pracują po 24 godziny tygodniowo . Wyjątkiem są nauczyciele eurytmii, którzy pracują tylko 18 godzin w tygodniu.

• Obowiązkowy udział wychowawców w cotygodniowych konferencjach nauczycielskich, które rozwijają własne potrzeby edukacyjne. Dodatkowo uczy ona współpracy, integruje grupę, pozwala lepiej się koncentrować oraz umożliwia głębsze przeżywanie.

• Nauczyciel uczy się pracy nad własnym temperamentem.

• Nauczanie ma dawać radość wychowawcy.

• Podczas współpracy z uczniami, powinien zauważyć rezultaty swojej pracy.

• Ma interesować się uczniami - ich problemami i radościami.

• Uczniowie mają mięć poczucie, że z wychowawcą mogą porozmawiać na każdy temat: wychowawca pełni rolę słuchacza.

• Ma budzić merytoryczne zainteresowanie wśród uczniów.

• Człowiek z inicjatywą

WSKAZANIA WYCHOWAWCZE:

• Szukaj wzmocnień dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Wyżej od zdrowia uczeń powinien stawiać tylko obowiązek, nigdy nie korzyść.

• Czuj się członkiem wszechświata i jako istota ludzka miej poczucie odpowiedzialności za wszystko, co się dzieje.

• Każdy powinien dojść do przekonania, że jego myśli, uczucia mają dla świata jednakowe znaczenie, podobnie jak i jego czyny. Zgubna jest jednak nienawiść wobec bliźniego, czy stosowanie przemocy.

• Własny byt ludzki nie tworzy się na zewnątrz, lecz wewnątrz nas. Ten, kto nabędzie takiego przekonania, będzie też potrafił rozpoznać swoje obowiązki.

• Bądź stały w podejmowaniu decyzji. Nic nie powinno odwieść od podjętej decyzji, poza jedynie rozpoznaniem, że się pomylił.

• Miej poczucie wdzięczności za wszystko, co otrzymujesz. Trzeba też wiedzieć, że nasza przyjaźń jest darem wszechświata.

• W swojej postawie wobec życia stale bierz pod uwagę powyższe warunki.

---