1.ZAŁOŻENIA KONSTRUKTYWIZMU

• Paul Watzlawick, - Wynaleziona rzeczywistość, 1981. „Jeśli myślimy, że coś wiemy, to skąd to wiemy?”… Wg konstruktywistów ludzie nie są świadomi swego aktu odkrywania , dlatego nie wiedzą, że to, co znalezione, w zasadzie odpowiada temu, co wynalezione. W rzeczywistości rzeczywistość jest całkiem inna.

• Prekursorzy idei konstruktywizmu (lata 70. XX w.) - Chilijscy neurobiolodzy: Humberto Maturana Francisco Ravela

POZNANIE JAKO FENOMEN BIOLOGICZNY :

… „poznanie zobowiązuje do postawy ciągłej czujności wobec pokusy pewności. Zobowiązuje nas do zrozumienia tego, iż nasza pewność nie jest dowodem rzeczywistości, że świat, jaki widzi każdy, nie jest tym światem, lecz światem jaki tworzymy razem z innymi. Zobowiązuje nas do zrozumienia, że świat zmieni się tylko wtedy, gdy będziemy żyć inaczej. Zobowiązuje nas do tego, że jeśli wiemy, że wiemy, nie możemy udawać wobec siebie i wobec innych, że nic nie wiemy”.

KONSTRUKTYWIZM:

przejście od starego do nowego obrazu świata; -przejście od zdeterminowanego lub mechanicznego obrazu świata, z podziałem hierarchicznym, opierającego się na centralnym sterowaniu, na racjonalności i kontroli, w kierunku n i e z d e t e r m i n o w a n e g o , p r o b a b i l i s t y c z n e g o , zdecentralizowanego obrazu świata, składającego się z wielu małych, prostych cząstek tworzących sieci, o częściowo stałych, częściowo zmiennych przebiegach, ale zawsze jedynie w ograniczonym stopniu przewidywalnych.

CECHY POZNAWANIA ŚWIATA WG KONSTRUKTYWIZMU:

uznanie jakościowo różnych form konstrukcji rzeczywistości - jako wiedzy ogólnej i jako sztuki, jako „dokładnej” nauki przyrodniczej i jako mitu, jako technologii komputerowej i jako intuicji

CECHY POZNAWANIA ŚWIATA ZA S. DYLAKIEM:

• „wiedza nie jest „poza nami” i nie czeka, aby być odkrytą; rzeczywistość nie istnieje oddzielnie od obserwatora, jest to jakaś jedność; to obserwator tworzy znaczenie tego, co widzi a dalej wiedzę o tym co widzi, a jeszcze dalej świat w którym żyje - powiedziałbym „świat epistemologiczny”

• opierając się na współczesnej psychologii, filozofii i antropologii, teoria ta opisuje wiedzę jako czasowo zdeterminowaną, rozwojową, wewnętrznie konstruowana , kulturowo i społecznie uwarunkowaną, a nawet jako subiektywną kategorię;

• wiedza jest konstrukcją zbudowaną przez podmiot poznający, ale jest ona także konstruowana społecznie;

• wiedza nie składa się wyłącznie z faktów, zasad i teorii wyprowadzonych z obserwacji zjawisk i zdarzeń;

• wiedza to także zdolność wykorzystania informacji w racjonalny sposób;

• wiedza wreszcie to także uczucia i interpretacje…

KLUCZOWE KOMPETENCJE KONSTRUKTYWISTYCZNE:

• Refleksyjne korzystanie z wiedzy i niewiedzy;

• Otwartość na różnice, obcość, pluralizm;

• Tolerowanie rozbieżności w sytuacji dylematów, paradoksów i niepewności;

• Wrażliwość kontekstualna na strategie myślenia i rozwiązywania problemów;

• Zdolność i gotowość do obserwacji;

• Gotowość do stałej kontroli własnych konstruktów;

• Odpowiedzialne postępowanie z własną i obcą emocjonalnością;

• Umiejętność oraz gotowość do postrzegania i akceptowania innych perspektyw;

• Otwartość na publiczne tematy i zasadnicze problemy;

• Autoafirmacja jako efekt postrzegania własnej odpowiedzialności . ,

2.PEDAGOGIKA KONSTRUKTYWISTYCZNA

- Ernst von Glasersfeld (1917 -2011)

- Horst Siebert

“Filozofia uczenia się oparta na założeniu, że przez analizę naszych doświadczeń konstruujemy własne rozumienie świata, w którym funkcjonujemy”.

ŹRÓDŁA NAUKOWE:

• cybernetyka ( Heine von Foerster); -psychologia rozwojowa i komunikacyjna J. Piaget 1896 - 1980, Lew Wygotski, Jerome S. Bruner, S. Papert );

• psychologia poznawcza(Ernst von Glasersfeld) -biologia;

• teoria systemowa (Niklas Luhmann).

WPŁYW POGLĄDÓW JEANA PIAGETA

rozwój determinuje uczenie się; -działanie(badawcze) jest źródłem inteligencji; -działania, pojęcia i operacje pojęciowe są użyteczne wtedy, gdy pasują do celów lub opisów, do których ich używamy. PODSTAWOWE ZASADY:

*Wiedza nie jest przyswajana pasywnie- ani przez narządy zmysłów, ani przez komunikację;

*Wiedza jest aktywnie tworzona przez myślący podmiot;

*Funkcja poznania ma charakter przystosowawczy, jest ukierunkowana na zgodność lub użyteczność;

*Poznanie służy organizacji doświadczenia świata przez podmiot, a nie „poznaniu” obiektywnej rzeczywistości ontologicznej .

E. VON GLASERSFELD A KONCEPCJA UCZENIA SIĘ:

• Uczeń nie jest odbiorą wiedzy wtłaczanej do jego świadomości przez jakąś „zewnętrzną rzeczywistość”. Za Platonem uważa, że każda osoba ma kontakt jedynie z tymi wrażeniami, które docierają do niego przez organy zmysłowe; zadaniem uczącego się jest konstruowanie na podstawie tych wrażeń zmysłowych pewnego zasobu wiedzy. Wiedza ta ma mu pomóc przystosować się do środowiska, w którym się znajduje.

• Każdy z nas wg Glasersfelda, w subiektywny sposób konstruuje funkcjonalnie adekwatny zestaw przekonań, nie mogą one jednak zostać uznane za obiektywnie reprezentujące rzeczywistoś ć zewnętrzną, istniejącą poza naszym aparatem poznawczym(za Kantem). Inne osoby konstruują w swój sposób struktury.

NAUCZYCIELE

• nie powinni więc zakładać, że sposób w jaki rozumieją uczniowie, przypomina proces typowy dla nich ! Postawa nauczyciela - konstruktywisty przypomina nauczyciela - progresywistę (J.Dewey)

• uczniowie będą aktywnie angażować się w interesujące i ważne dla nich problemy; -będą dyskutować ze sobą i z nauczycielem; -będą poszukiwać odpowiedzi w sposób aktywny, a nie bierny; -będą dysponować wystarczającym czasem na refleksję; -będą mieć sposobność do przetestowania lub oceny skonstruowanej przez siebie wiedzy; -będą poważnie zastanawiać się nad konstrukcjami stworzonymi przez innych uczniów i nauczyciela.

KONSTRUKTYWIZM A DYDAKTYKA

Zasady:

1)Uczenie się jest poszukiwanie znaczeń ; dlatego musi się rozpocząć od problemów, wokół których uczący się będą aktywnie próbować konstruować znaczenie;

2)Znaczenie wymaga zrozumienia zarówno całości, jak i jej części, które z kolei muszą być rozumiane w kontekście całości;

3)Do efektywnego nauczania konieczne jest poznanie i zrozumienie modeli mentalnych, które uczący się wykorzystują do postrzegania, percypowania świata i założenia, które przyjmują do budowy tych modeli;

4)celem uczenia się jest dla jednostki konstruowanie jej własnego znaczenia, a niejedynie zapamiętywanie tylko „dobrych” odpowiedzi i wydawanie jakichś znaczeń.

EDUKACJA

• jest tu interdyscyplinarna, drogą pomiaru edukacyjnego pozostaje umożliwienie oszacowania części procesu uczenia się, zapewniając, przez dostarczenie uczącym się niezbędnych informacji, wysoką jakość procesu uczenia się

KONSEKWENCJE W/W PUNKTU WIDZENIA:

*W procesie nauczania należy skupić się na uczącym się, ale nie w ujęciu klasowo - lekcyjnym. *Nie ma wiedzy niezależnej od znaczenia związanego z doświadczeniem ( konstruowanym ) uczącego się lub społeczności uczących się.

KONSTRUKTYWIZM A PROCES UCZENIA SIĘ:

• Uczenie się jest procesem aktywnym w którym uczący się wykorzystuje zmysły w celu konstruowania znaczeń o świecie fizycznym i społecznym(podobnie jak u J. Dewey'a); jest to proces, który wprowadza aktywnego uczącego się w otaczającą rzeczywistość

• Ludzie poznają, w jaki sposób się uczą: uczenie się zawiera zarówno konstruowanie znaczeń, jak i konstruowanie systemów znaczeń;

• Decydującym działaniem w konstruowaniu znaczenia jest umysł; konstruowanie odbywa się w mózgu. Działanie fizyczne, własne doświadczenia mogą być konieczne w uczeniu się, szczególnie w przypadku dzieci, lecz nie są wystarczające;

• Uczenie wprowadza język, a język, którym się uczący posługuje, wpływa na jego uczenie się;

• Uczenie się jest czynnością społeczną: uczenie się jest wewnętrznie i gruntownie związane z ludźmi;

• Uczenie się ma charakter kontekstowy: nie można uczyć się odizolowanych faktów i teorii w eterycznym, abstrakcyjnym miejscu. Człowiek uczy się w relacji do tego, co już wie, w co wierzy, co składa się na całokształt jego życia i doświadczenia;

• Aby się uczyć, potrzebna jest wiedza wstępna; nie jest możliwa asymilacja nowej wiedzy bez posiadania pewnej struktury rozwiniętej w wyniku budowy wiedzy poprzedniej. Im więcej już wiemy, tym łatwiej możemy się uczyć dalej. *Nawiązywanie do wiedzy uprzedniej uczącej się osoby; Np. jeśli już wiemy, że malarz stosuje specjalną technikę malowania, to „wiemy”, że t o , c o w i d z i m y j e s t złudzeniem optycznym; jeśli takiej uprzedniej wiedzy nie posiadamy, możemy ulec złudzeniu, że to ,co widzimy to przepaść

• Uczenie si ę wymaga czasu , nie jest natychmiastowe. Aby się dobrze nauczyć powinniśmy dokonać wielostronnej analizy problemu, rozważyć , opisać, rozwiązać go, a rozwiązania starać się sensownie wykorzystać w celowo dobranych kontekstach;,

• Motywacja jest kluczowym składnikiem uczenia się .

PROGRAM NAUCZANIA:

• Domaganie się eliminacji standaryzowania programu uczenia się.

• Promocja wykorzystania programów dostosowanych do wstępnej wiedzy uczących się.

• Podkreślenie wagi zagadnienia kształtowania umiejętności twórczego rozwiązywania problemów.

PROCES NAUCZANIA:

• Nauczyciel powinie skupić się na tworzeniu związków między faktami i stymulować proces rozumowania u uczących się.

• Powinien dostosować swoje strategie nauczania do odpowiedzi uczących się oraz zachęcić ich do analizowania, interpretacji oraz przewidywania otrzymania nowych informacji. Ekspansywny dialog z uczniem.

ROLA NAUCZYCIELA KONSTRUKTYWISTY:

• stawia problemy;

• przedstawia surowe fakty, pierwotne źródła informacji i interaktywne materiały, które sprzyjają realizacji doświadczeń;

• monitoruje postępowanie badawcze;

• wskazuje uczącemu się kierunki dociekań;

• promuje nowe struktury myślenia ,uczy, jak się uczyć, jak rozwiązywać problemy, jak rozumować(uczenie się generatywne), uczy współdziałania i współpracy.

Nauczyciel konstruktywista zadaje otwarte pytania, poprzez które inspiruje uczniów do myślenia. Sztuka stawiania właściwych pytań jest z pewnością nie łatwą sprawą ale tylko otwarte pytania umożliwiają uczniowi odkrycie własnego potencjału intelektualnego. W tradycyjnej szkole nauczyciel zadając pytania sugeruje jedną dobrą odpowiedź. Nie dając szansy rozwijania przez ucznia własnego myślenia.

„Stawiając otwarte pytania i tworząc sytuacje wymagające samodzielności w myśleniu, poszukiwania odpowiedzi, korzystania ze źródeł - przerzucamy część odpowiedzialności za uczenie się na samych uczniów. Wprowadzamy ich w inną kulturę edukacyjną. Odchodzimy od pytań kierowanych do uczniów, które wymagają tylko potwierdzenia bądź zaprzeczenia”.

Pytania zamknięte… to te, które zaczynają się od słowa: czy?, a odpowiedź brzmi tylko TAK lub NIE. Pytanie otwarte, to wszystkie inne, zaczynające się na : kto, gdzie, ile, jak, co, kiedy? Nie udzielisz na nie odpowiedzi tak lub nie. One otwierają rozmowę. Do czego potrzebne są pytania otwarte? Aby dziecka nie zbywać krótkim tak lub nie, tylko rozmawiać, wyjaśniać.

3.KONSTRUKTYWIZM W PRZEDSZKOLU I SZKOLE

• W okresie przedszkolnym proces uczenia się wymaga takich sytuacji edukacyjnych, w których to dziecko będzie stroną aktywną a nie nauczyciel. „Nauczycielu zmiłuj się i pozwól uczniowi popróbować samemu, a dopiero potem zabieraj głos”.

• „Dziecko decyduje, zgodnie ze swoją uprzednią wiedzą i doświadczeniem oraz poziomem rozwoju struktur poznawczych, jak zinterpretuje i wyjaśni n o w e i n f o r m a c j e o r a z k t ó r e e l e m e n t y z d o świadczenia indywidualnego b ędą konstruktywnymi dla nowej struktury wiedzy”.

• Edukacja małego dziecka w duchu konstruktywistycznym daje możliwość na powstanie człowieka twórczego, samodzielnego w myśleniu, wielowymiarowego. W samym procesie uczenia się ważniejszy staje się moment dochodzenia do wiedzy (refleksja, rozwiązywanie problemu, interpretacja) aniżeli sam zasób wiedzy dziecka.

BADANIA MAŁGORZATY SŁAWIŃSKIEJ DOTYCZĄCE KONSTRUOWANIA WIEDZY PRZEZ DZIECI W PRZEDSZKOLU

Nauczyciele na zajęciach z dziećmi stosują najczęściej wiedzę nazewniczą (pytania:” Co to jest, jak to się nazywa, co wiecie o… itp.) i wyjaśniającą („Dlaczego…), najrzadziej interpretacyjną (wymaga to poruszania zagadnień niejednoznacznych , wielokontekstowych, dotyczących systemów wartości, indywidualnych wyborów…).

KONSTRUKTYWIZM W NAUCZANIU SZKOLNYM ,

Marzena Żylińska -wykładowca metodyki z Torunia

„O wszystkim decyduje początek lekcji, albo nauczycielowi uda się skierować uwagę uczniów na omawiany temat i neurony zaczną przetwarzać nowe informacje, albo zajmą się czymś zupełnie innym(…). Trudną sztuką jest powiązanie omawianych na lekcjach zagadnień ze światem dostępnym doświadczeniu uczniów. Bez tego ich mózgi nie mogą stworzyć właściwych powiązań neuronalnych, co jest warunkiem stworzenia spójnej struktury wiedzy.

Problem nie jest nowy, pisało już o nim wielu konstruktywistów, np. John Dewey. Najnowsze badania nad mózgiem potwierdzają jedynie słuszność tych postulatów. Jeśli uczniowie nowego zagadnienia nie rozumieją, ich neurony nie mogą się efektywnie uczyć, bo nie potrafią właściwie połączyć wszystkich elementów. Nauczyciele powinni tak rozpoczynać lekcje, by ułatwić uczniowskim mózgom skupienie się na nowym materiale i powiązanie go z tym, co już zostało zapisane w ich sieci neuronalnej. Wymaga to kreatywności….”.

Preferowana metoda w nauczaniu: Metoda projektów Autorka podaje przykład tematu z geografii: Bociany

ZNACZENIE WIEDZY UPRZEDNIEJ

Jeszcze do XVIII w. sądzono, że bociany przesypiają zimę w bagnach, między skałami lub w innych tego typu miejscach. Potem uważano, że lecą do Indii, na Jawę lub pustynie Jordanii, aż w końcu relacje podróżników pozwoliły wskazać Afrykę, jako zimowisko bocianów. Badania metodą obrączkowania pozwoliły ustalić zarówno rejony zimowania w Afryce jak i trasy wędrówek. Jeżeli pominie się sporadyczne próby przelotów bocianów nad Półwyspem Apenińskim, Sycylią i Maltą do Tunezji, to wiadomo, że są dwie trasy migracji, omijające morze Śródziemne od zachodu przez Gibraltar i od wschodu przez Bosfor. Bociany z Polski lecą tą drugą, wschodnią trasą i dlatego poznajmy ją nieco dokładniej….

-Warto przed przystąpieniem do lekcji o bocianach postawić uczniom pytanie: Co wiedzą o wędrówkach bocianów na okres zimy?......

Zainteresowani uczniowie mogą prześledzić drogę, jaką właśnie odbywają bociany lecące z dalekiej Afryki do Polski. Dzięki temu Botswana, Czad, czy Kongo przestają być jedynie jedną z wielu nowych, abstrakcyjnych nazw, które trudno zapamiętać, bo z niczym się nie kojarzą. Jeśli „mój” bocian spędza zimę w Botswanie, to informacje o tym kraju zostają w mózgu subiektywnie nacechowane i nabierają indywidualnego znaczenia. Uczeń zastanawia się, jak tam jest, jak wygląda krajobraz, czy bociany mają naturalnych wrogów, czy są tam równie bezpieczne jak u nas, co jedzą. Dlaczego wybrały akurat ten kraj? Dlaczego decydują się na tak trudny lot, z jakiego powodu wychowują młode właśnie u nas? W internecie można znaleźć przykładowe trasy przelotu bocianów z wybranych polskich miejscowości. Takie podróże mogłyby być dobrym początkiem pracy z mapą, ale wokół tematu można zbudować cały projekt edukacyjny.

Uczniowie wracają z przerw zaintrygowani prowadzonymi tam rozmowami, dlatego tak ważny jest początek lekcji, pierwsze pytanie, które musi być konkurencyjne wobec tematów, którymi właśnie się zajmują. Najłatwiej to zrobić, odwołując się do ciekawości poznawczej.

- „Czy bociany wróciły już do swoich gniazd?”

- „W jaki sposób udaje się im bez telefonów komórkowych i internetu wybrać we wspólną podróż?”

ORGANIZUJĄC PROJEKT POŚWIĘCONY BOCIANOM, MOŻNA ZREALIZOWAĆ WIELE TREŚCI Z ZAKRESU:

*geografia (orientacja na mapie, urbanizacja i jej skutki);

*biologia (łańcuch pokarmowy, flora i fauna Afryki, cykl rozmnażania ptaków);,

*matematyka (obliczenie odległości, prędkości, skala);

* język polski (motyw bociana i innych ptaków w literaturze, zapis własnych obserwacji),; ,

*języki obce (szukanie informacji o bocianach w internecie w różnych językach)

*sztuka (samodzielne tworzenie prac we wszystkich możliwych technikach);

* informatyka (obróbka zdjęć zrobionych bocianom, stworzenie własnej strony internetowej lub bloga).

Skąd się biorą dzieci???

Z dużą dożą prawdopodobieństwa taki temat poruszy uczniów mieszkających na wsi i w małych miastach, bo w ich najbliższym otoczeniu żyją bociany. Inaczej może być w przypadku osób mieszkających w dużych aglomeracjach. Nie ma tematów dobrych dla wszystkich. Dlatego tak ważny jest kontakt z uczniami. Nauka przyjazna mózgowi możliwa jest tylko wtedy, gdy nauczyciel potrafi zaintrygować uczniów. A najlepiej, gdy mogą współdecydować o tym, czego mają się uczyć. W przypadku projektów edukacyjnych powinno to być żelazną zasadą…”.

---