Makroekonomia - zajmuje się badaniem wzajemnych związków zachodzących w gospodarce jako całości za pomocą agregatowych wielkości ekonomicznych.

Mikroekonomia -> Mezzoekonomia -> Makroekonomia

Agregacja - (sumowanie, łączenie) polega na łączeniu danych dotyczących szczebla mikroekonomicznego co pozwala uzyskać informację o kształtowaniu się zjawiska na szczeblu makroekonomicznym. Makroekonomia pełni szereg funkcji z których najważniejsze to poznawcza i aplikacyjna.

Funkcja poznawcza - ekonomia dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz ich przyczynach i skutkach.

Funkcja aplikacyjna - ekonomia polega na tym że jej ustalenia i wynikające z nich wnioski to wskazówki przydatne w polityce gospodarczej podejmowanej przez rządy. Wskazówki te ułatwiają podejmowanie decyzji a tym samym oddziaływanie rządu na przebieg procesów gospodarczych.

Wielkie agregaty to:

• dochód narodowy

• konsumpcja globalna

• inwestycje jako proces powiększania

• oszczędności gospodarki narodowej

• zasoby kapitałowe

• wydajność pracy

• kapitałochłonność

• bilans handlowy i płatniczy

• budżet państwa

Agregacja:

• jednostki naturalne

• wartościowo (ceny bieżące, ceny stałe przyjęte do porównań)

• ujęcie wielkości (statyczne, dynamiczne)

• w wielkościach nominalnych i realnych

Produkcja globalna - wartość wytworzonych dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie.

Wartość przeniesiona - nabyte, zużyte w produkcji czynniki rzeczowe.

Wartość dodana - nowo wytworzona wartość w przedsiębiorstwie.

Mierzenie działalności gospodarczej:

• wartość wytworzonych dóbr

• poziom dochodów czynników produkcji

• wartość wydatków na dobra i usługi

PKB w cenach rynkowych = C + I + G + NX

PNB w cenach rynkowych = C + I + G + NX + Dochód netto z własności za granicą

PKB w cenach bazowych = C + I + G + NX - Te

Produkt Narodowy Netto = PNB - amortyzacja

PKB produkcyjne = produkcja globalna kraju - zużycie pośrednie

PKB popytowe = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + (eksport - import) + zmiana stanu zapasów

PKB dochodowe = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja

Dochód narodowy do podziału = DN wytworzony - DN stały

C - konsumpcja

I - inwestycje

G - wydatki rządu

NX - eksport netto (eksport - import)

Te - podatki pośrednie

Nominalny PNB - mierzy się go w cenach bieżących tj. Takich które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody.

Realny PNB - lub inaczej PNB w cenach stałych, koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rok bazowy lub podstawowy.

Wielkości agregatowe:

• zasoby (wielkości wyrażane w jednostkach naturalnych lub pieniężnych odnoszące się do określonego momentu czasu)

• strumienie (wyrażają wielkości ekonomiczne w jednostkach naturalnych bądź pieniężnych w odniesieniu do określonego przedziału czasowego np. Kwartał, rok, miesiąc)

• współczynnik ratio ( stosunek 2 zasobów bądź strumieni np. Cena, stopa bezrobocia, deflator)

PKB - jest to miara produkcji finalnej wytworzonej przez czynniki produkcji.

Produkt narodowy brutto (PNB) - miara wartości wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. Pomijane są dochody obcokrajowców w danym państwie.

Stopa wzrostu =

Nominalny PKB =

Realny PKB =

Deflator PKB =

Rachunek dochodu narodowego:

• mierzy wzrost gospodarczy

• określa zamożność społeczeństwa

Deflator Produktu Krajowego Brutto (DPKB) informuje o zmianie cen w gospodarce.

Wzrost gospodarczy to ilościowe zmiany w:

• siłach wytwórczych

• produkcji

• konsumenci

zatrudnienie

ΔDn

wydajność

Popyt globalny - jest to suma wydatków, jakie gospodarstwa domowe planują przeznaczyć na konsumpcję, a przedsiębiorstwa na inwestycję. Ponieważ zakładamy, że popyt inwestycyjny jest stały, konsumpcja jest jedyną częścią popytu globalnego która rośnie wraz ze wzrostem dochodu. Dodanie stałego popytu inwestycyjnego do funkcji konsumpcji (C) pozwala wykreślić funkcję popytu

globalnego (AD).

AD = Ca + KSK * y + I

AD(Popyt globalny) = C(Popyt konsumpcyjny) + I(Popyt inwestycyjny)

Podaż globalna (zagregowana) - jest to suma podaży dóbr i usług w gospodarce narodowej. Pokazuje zależność między ilością produktów czyli wielkością realnego PNB, jaką wszyscy producenci w gospodarce chcą zaoferować na sprzedaż, a poziomem cen mierzonych deflatorem produktu narodowego brutto w danym okresie.

Determinanty popytu globalnego:

• realne bogactwo społeczeństwa

• realne stopy procentowe

• dochód państw importujących towary danego państwa

• oczekiwania ekonomiczne

• zmiany w kursach wymiany walut

Popyt konsumpcyjny - to zakupy dokonywane z rozporządzalnych dochodów osobistych gospodarstw domowych.

Popyt inwestycyjny - oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększanie zasobów kapitału trwałego

(fabryki, maszyny) oraz stan zapasów. Inwestycje są wielkością stałą niezależną od bieżącej produkcji i dochodu.

Rozporządzalne dochody osobiste - są to dochody jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wypłaty transferowe otrzymywane od państwa i zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu. Są to inaczej dochody netto jakie gospodarstwa mogą przeznaczyć na wydatki lub oszczędności.

Równowaga krótkookresowa - przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr istnieje wtedy, kiedy popyt globalny lub -inaczej- planowane wydatki zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją.

Mnożnik - mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany wielkości produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany wydatków autonomicznych. Mnożnik informuje jak zmieni się produkcja w wyniku zmiany popytu globalnego. Mnożnik jest większy od 1 ponieważ każda zmiana autonomicznego popytu inwestycyjnego uruchamia dalsze zmiany popytu konsumpcyjnego.

Krańcowa skłonność do oszczędzania (MPS) - jest to część każdej dodatkowej jednostki dochodu, przeznaczona przez gospodarstwa domowe na oszczędności.

Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC) - opisuje zależność między dochodem a konsumpcją, a dokładniej ukazuje jaką część przyrostu rozporządzalnego dochodu gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na konsumpcję. MPC jest liczbą dodatnią i mieści się w przedziale

od 0 do 1.

C - funkcja konsumpcji

MPC =
Yd - dochód rozporządzalny

Dobra finalne - dobra zużywane przez ostatecznego nabywce np. Przez przedsiębiorstwa (inwestycje w aktywa obrotowe), konsument i państwo (konsumpcja i inwestycje).

HDI - Miernikiem rozwoju społecznego stosowanym w pracach UDNP jest miernik rozwoju społecznego HDI (Human Development Index). HDI jest miarą syntetyczną opartą na średniej wskaźników obejmujących trzy sfery życia:

• sfera zdrowia (oceniana poprzez wskaźnik przeciętnej długości życia)

• sfera edukacji (wskaźnik alfabetyzmu tj. umiejętności pisania i czytania ze zrozumienie i wskaźnik skolaryzacji)

• sfera dochodu przypadającego na jedna mieszkańca (PKB per capita)

Zatrudnienie (ilość i kwalifikacje)

Bariery hamujące

rozwój społeczny Akumulacja / konsumpcja

Układ strukturalny

Model Keynesa - opracowany w celu wyjaśnienia przyczyn wysokiego poziomu bezrobocia i niskiego poziomu produkcji. Jest to model krótkookresowy, a więc próbuje odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w krótkim okresie produkcja faktyczna odbiega od potencjalnej:

• produkcja faktyczna (rzeczywista wielkość produkcji w danym okresie)

• produkcja potencjalna (wielkość produkcji danej gospodarki, przy założeniu pełnego wykorzystania wszystkich czynników produkcji, gdy wszystkie rynki w gospodarce znajdują się w stanie równowagi)

Wielkość produkcji w tym modelu zależy od popytu globalnego AD, czyli ogólnej sumy pieniędzy, jaką ludzie chcą wydać na dobra i usługi w całej gospodarce, dlatego też model ten jest nazywany modelem popytowym.

Założenia modelu:

• model zakłada, że możliwe jest funkcjonowanie gospodarki, której produkcja faktyczna jest niższa od potencjalnej

• zakłada on sztywność płac i cen (nie ulegają one zmianom)

• przy istniejącym poziomie płac i cen istnieją niewykorzystane moce wytwórcze (np. istnieją osoby bezrobotne, które chciałyby podjąć pracę), zatem po stronie podażowej nie istnieją czynniki ograniczające produkcję

• czynniki ograniczające produkcję leżą po stronie popytu

Równowaga krótkookresowa na rynku dóbr - istnieje gdy popyt globalny jest równy faktycznie wytworzonej produkcji. Graficznie wyznacza ją punkt przecięcia krzywej popytu globalnego z linią 45^o, która jest zbiorem wszystkich punktów gdzie produkcja jest równa zamierzonym wydatkom.

wydatki

45^O

AD= C + I

E(punkt równowagi)

0 produkcja

Paradoks zapobiegliwości - zmiana wydatków autonomicznych na konsumpcję powoduje identyczną zmianę poziomu oszczędności autonomicznych, nie zmienia jednak poziomu oszczędności w punkcie równowagi. Jest tak gdyż zmianie ulega poziom dochodu zapewniającego równowagę, co pozwala spełnić założenie o równości poziomu oszczędności i planowanych inwestycji w punkcie równowagi.

Tendencja rozwojowa (trend) produkcji - to wygładzona ścieżka obrazująca wzrost produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań.

produkcja

C D

E

B

A

0 czas

Punkt A - oznacza kryzys (slump)

Punkt B - oznacza ożywienie (recovery)

Punkt C - oznacza rozkwit (boom)

Punkt D - oznacza recesje (recession)

Punkt E - oznacza dno cyklu (kryzys)

Polityczny cykl koniunkturalny - wynika on ze zmian polityki gospodarczej w okresie miedzy kolejnymi wyborami.

Model akceleratora - zakłada, że przedsiębiorstwa oceniają przyszłą wielkość produkcji i zysków poprzez ekstrapolację dotychczasowego wzrostu produkcji. Wzrost produkcji w stałym tempie prowadzi do niezmiennego poziomu inwestycji i stałego tempa wzrostu pożądanego majątku produkcyjnego. W celu zwiększenia zamierzonych inwestycji konieczny jest przyspieszony wzrost produkcji.

Luka produkcji - nazywamy nią odchylenia rzeczywistej wielkości produkcji od jej potencjalnego poziomu.

Metody wskaźnikowe:

• ilościowe i jakościowe

• syntetyczne

• jednoczesne, wyprzedzające i opóźnione

Barometry koniunktury - odpowiednio dobrane zestawy wskaźników statystycznych, czułych na zmiany koniunktury oraz wyprowadzone z nich wskaźniki zbiorcze

Barometr NBER oparty o 22 wskaźniki:

• 11 wyprzedzających

• 4 równoczesne

• 7 jednoczesnych

Wskaźniki wyprzedzające:

• czas pracy w przemyśle przetw.

• Liczba bezrobotnych

• napływ zamówień w przemyśle

• wskaźnik kursów akcji

• nowe zamówienia inwestycyjne

• nowe budownictwo mieszkaniowe

• wskaźnik oczekiwań konsumentów

• zamiany portfela zamówień

• zmiany cen wybranych surowców

• podaż pieniądza

Wskaźniki opóźnione:

• zmiany jednostkowych kosztów pracy

• stosunek zapasów

• przeciętna długość okresu bezrobocia

• stosunek salda kredytów konsumpcyjnych

• saldo kredytów kupieckich i przemysłowych

• przeciętna wysokość podstawowej stopy procentowej

• zmiany indeksu cen dóbr i usług

Testy koniunkturalne - metoda wskaźnikowa oparta na badaniach ankietowych, której celem jest określenie aktualnego stanu aktywności gospodarczej w porównaniu z okresem poprzednim oraz wyznaczenie prawdopodobnego kierunku zmian w przyszłości.

Wahania cykliczne - powtarzające się ze względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej, wyrażające się fluktuacjach wokół trendu.

Wahania sezonowe - zmiany aktywności gospodarczej występujące w ciągu określonego okresu (np. w tych samych porach roku).

Wahania przypadkowe - spowodowane jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym.

Cykl koniunkturalny - nazywamy nim krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu.

Cechy cyklu:

• długość (określana przez okresy występujące między punktami zwrotnymi, długość fazy spadkowej wraz z długością fazy wzrostowej)

• częstotliwość (informuje ile cykli lub jaka część cyklu występuje w przyjętej jednostce czasu)

• amplituda (różnica między skrajnymi wartościami pewnych elementów występujących w danym okresie)

• intensywność (oznacza siłę tendencji zwyżkowych lub zniżkowych występujących w poszczególnych fazach)

• symetryczność (informuje o relacji pomiędzy amplitudą poszczególnych faz oraz o zależnościach w zakresie ich długości)

Zasób siły roboczej - obejmuje zarówno wszystkich zatrudnionych jak i osoby zarejestrowane jako poszukujące pracy.

Współczynnik aktywności zawodowej - jest to odsetek ludności w wieku produkcyjnym która należy do zasobu siły roboczej.

Stopa bezrobocia - jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako poszukująca pracy.

Rynek pracy - jest to rodzaj rynku ekonomicznego na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej.

Popyt na pracę - jest to zapotrzebowanie na pracę zgłaszane przez pracodawcę (przedsiębiorstwa). Przedmiotem transakcji jest praca za którą pracownik otrzymuje określona płacę.

Popyt na pracę determinują:

• koszty (ich wzrost powoduje obniżenie popytu na pracę)

• wydajność pracy (jej wzrost może doprowadzić do zredukowania zatrudnienia)

• popyt na dobra (wzrost powoduje zwiększenie zapotrzebowania na pracę)

• popyt na usługi (wzrost powoduje zwiększenie zapotrzebowania na pracę)

Indywidualna podaż pracy - zgłaszana podaż przez pojedyncze gospodarstwa domowe.

Rynkowa podaż pracy - zgłaszana w skali całego rynku.

Bezrobocie naturalne (bezrobocie w stanie równowagi) - jest to poziom bezrobocia występujący w gospodarce gdy rynek znajduje się w stanie równowagi. Ekonomiści często definiują naturalną stopę bezrobocia jako sumę bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego. Bezrobocie to wiążę się ze zmianami na rynku pracy związanymi z wahaniami aktywności siły roboczej, likwidowaniem niektórych branż i powstawaniem nowych. Naturalna stopa bezrobocia w gospodarce rynkowej nigdy nie jest równa 0.

Czynniki wpływające na stopę bezrobocia naturalnego:

• jakość systemu informacji o wolnych miejscach pracy

• jakość instytucji państwowych

• wielkość zasiłku dla bezrobotnych

• elastyczność systemu edukacji

• mobilność siły roboczej

• obecny poziom technologii

Bezrobocie nierównowagi - jest to bezrobocie związane z nadwyżką globalnej podaży pracy nad globalnym popytem na pracę.

Bezrobocie frykcyjne - stanowi niemożliwy do obniżenia poziom minimalny bezrobocia, występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie.

Bezrobocie strukturalne - powstaje ono z powodu niedostosowania kwalifikacji pracowników i zapotrzebowania pracodawców w sytuacji, kiedy struktura popytu i produkcji nieustannie się zmieniają.

Bezrobocie klasyczne - oznacza ono rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywa podaży pracy i popytu na pracę się przecinają.

Bezrobocie dobrowolne - zjawisko w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z podjęcia pracy. Powodem dla którego osoba jest bezrobotna z wyboru jest system socjalny, który pozwala na otrzymywanie zasiłków na tyle wysokich, aby zrekompensować utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.

Bezrobocie przymusowe - jest to niemożność znalezienia pracy pomimo akceptacji rynkowego poziomu wynagrodzeń za pracę. Bezrobocie przymusowe jest zatem wielkością bezrobocia występującego ponad poziomem bezrobocia naturalnego. Będzie ono zawierało w sobie bezrobocie strukturalne, sezonowe, technologiczne a także częściowo bezrobocie ukryte.

Bezrobocie cykliczne (strukturalne) - to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki. W okresie recesji spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa, co wywołuje spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje zaś spadek zapotrzebowania na pracę co prowadzi do pojawienia się bezrobocia cyklicznego. W okresie koniunktury jest na odwrót przy nie zmieniającym się poziomie płacy.

Grupy zwiększonego ryzyka:

• młodociani / w młodym wieku

• w starszym wieku

• z niskimi kwalifikacjami

• z ograniczeniami zdrowotnymi

• kobiety

• cudzoziemcy

Bezrobocie jest mierzone według:

• rozmiary

• stopa

• dynamika

• struktura (płeć, wykształcenie, wiek, zawód, regiony)

• czas trwania

Skutki bezrobocia:

• indywidualne (finansowe, obciążenie psychiczne)

• społeczne (ekonomiczne, socjologiczne, polityczne)

Ekonomiczne skutki bezrobocia - Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu. Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia? Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej. Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Prawo Okuna - jest to makroekonomiczne prawo, głoszące iż wraz ze wzrostem bezrobocia przymusowego spada PKB (PNB). Na każdy 1 punkt procentowy przewyższający tzw. Naturalną stopę bezrobocia, PKB zmniejsza się o 2 - 3 punkty procentowe. To oznacza, iż bezrobocie powyżej pewnego pułapu ma negatywny wpływ na PKB i zmniejsza je odpowiednio poniżej możliwości produkcji potencjalnej.

Krzywa Lorenza - jest ona najpopularniejszym narzędziem do badania nierówności w rozkładzie dochodu w społeczeństwie.

100%

Odsetek

dochodów

50%

45^o

50% 100% Odsetek

Ludności

Współczynnik Giniego - oblicza się go jako stosunek pola zakreskowanego (które pokazuje jak bardzo rzeczywisty rozkład dochodów różni się od podziału egalitarnego) do pola trójkąta wyznaczonego przez oś odciętych i linię rozkładu dochodów w przypadku gdy każdy ma tyle samo. Taka definicja sprawia że współczynnik Giniego jest miarą unormowaną która przyjmuje wartości od 0 do 1. Wyższa wartość oznacza że rozkład dochodów jest bardziej nierównomierny, natomiast wartości bliskie 0 sugerują że podział produkty społecznego zbliżony jest do egalitarnego.

Krzywa Beveridge`a - wyraża ona odwrotną zależność między wakatami, a wielkością bezrobocia. Wzrostowi stopy bezrobocia w okresie recesji towarzyszy spadek stopy wolnych miejsc pracy i odwrotnie.

U

B C

V (Vacancies) - wolne wakaty

U (Unemployment) - bezrobocie

U₂

U₁

C

B

0 V₁ V₂ V

Inflacja - jest to wzrost poziomu cen. Czysta inflacja oznacza, że ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie.

Deflacja - jest to ograniczenie podaży pieniądza na rynku powodujące wzrost siły nabywczej pieniądza. Potocznie określenie spadku cen rynkowych, w sytuacji kiedy za tę samą ilość pieniędzy można kupić coraz więcej dóbr, towarów i usług. Przeciwieństwem deflacji jest inflacja.

Stagflacja - zjawisko makroekonomiczne polegające na jednoczesnym, paradoksalnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji jak i stagnacji gospodarczej. Przyczyn tego zjawiska upatruje się w negatywnym szoku podażowym, który powoduje zarówno wzrost cen jak i też ograniczenie produkcji.

Rodzaje inflacji

Według tempa:

• Pełzająca - nie przekracza 5% rocznie

• Umiarkowana (krocząca) - oscyluje w granicach 5% - 10%

• Galopująca - roczny wzrost cen według stopy 2 lub 3 cyfrowej

• Megainflacja - stan pośredni pomiędzy inflacją galopującą i hiperinflacją

• Hiperinflacja - miesięczny wzrost cen przekracza 50%

Według przyczyny:

• Wewnętrzna - przyczyny tkwią w gospodarce danego kraju w instytucjonalnych i strukturalnych zjawiskach dla tej gospodarki.

• Importowana - przyczyny znajdują się poza granicami kraju. Wzrost cen produktów importowanych powoduje wzrost cen produktów krajowych.

• Endogeniczna - to rodzaj inflacji wywołanej przez reakcję łańcuchową spowodowaną reakcją poszczególnych grup społecznych na zmiany relacji wynagrodzenia.

• Egzogeniczna - to rodzaj inflacji wywołanej przez czynniki zewnętrzne niezależne od układu gosp. np. klęska nieurodzaju.

• Popytowa - zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza, zachodzące gdy podaż pieniędzy na rynku przekracza wartość towarów i usług.

• Kosztowa - według teorii nie można założyć wysokiej elastyczności cen. Ceny bowiem administrowane są przez monopole. Przyczyna jest niezależna od AD.

• Pieniężna - inaczej cenowa, jest wywoływana przez niekorzystną relację strumienia pieniężnego na rynku do innych strumieni gospodarki.

• Budżetowa - to inflacja generowana przez nadmierny wzrost wydatków rządu nie mających pokrycia w dochodach do budżetu.

• Kredytowa - to inflacja za którą są odpowiedzialne podmioty kreujące nadmierny poziom strumienia pieniężnego.

• Płacowa - przyczyną jest wzrost płac, bądź naciski związków zawodowych na wzrost płac lub świadczeń socjalnych.

Według przejawiania się i skutków:

• Otwarta

• Tłumiona - przymusowe oszczędności wywołane niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu. Wzrost cen tłumiony odgórnie.

• Jawna - objawia się wzrostem cen rynkowych, występujących w krajach o gospodarce rynkowej gdzie ceny kształtują się pod wpływem ścierania się popytu z podażą.

• Ukryta - trudność z nabyciem towarów nie wynika ze wzrostu cen, lecz ze względu na brak samych towarów i niemożliwość ich kupna.

CPI (Consumer Price Index) - indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych. Najpopularniejsza na świecie miara inflacji.

Jest średnią ważoną cen towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. Przy obliczaniu indeksu bierze się pod uwagę tzw. statystyczny koszyk zakupów. W Polsce, GUS tworzy koszyk na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych; co roku ustala ile i czego kupuje "uśrednione" gospodarstwo domowe, a także jaki jest udział poszczególnych produktów i usług w łącznych wydatkach. Na podstawie obserwacji zmian cen tak dobranych towarów i usług (ich lista liczy ok. 2 tys. pozycji, a ceny sprawdza się raz lub dwa razy w miesiącu) GUS oblicza wskaźnik inflacji. Wielu ekspertów uważa, że CPI jest nie tyle miarą inflacji, co wskaźnikiem zmian kosztów utrzymania. W praktyce występują jednak różnice między koszykiem "codziennym", a "statystycznym". Ceny niektórych towarów czy usług rosną szybciej niż innych, konsumenci reagują też na zmiany cen, np. gdy rośnie cena wołowiny to mogą np. kupować tańszy drób (tzw. efekt substytucji). Mogą się też pojawiać nowe dobra i usługi, które z opóźnieniem pojawią się w koszyku "statystycznym". Wskazywałoby to, że CPI przeszacowuje rzeczywistą inflację. Innymi trudnościami w posługiwaniu się wskaźnikiem CPI są porównania w dłuższym czasie. Wynikają one z tego, że wiele towarów i usług obecnych w bieżącym koszyku nie istniało w przeszłości (np. kuchenki mikrofalowe). Część z dóbr i usług, np. komputer, figuruje na liście, ale urzędy statystyczne nie uwzględniają tego, że dzisiejszy komputer, jest zupełnie inny niż kiedyś, co może odzwierciedlać jego cena. Wskazuje się też na tzw. "nierówności inflacyjne" - różnicę w strukturze towarów i usług w strukturze wydatków różnych grup społecznych.

Producer Price Index (PPI) - nazywany dawniej wskaźnikiem cen hurtowych, służy do pomiaru cen ustalonych przez producentów na różnych etapach produkcji. Ten makrowskaźnik został wprowadzony w 1890 roku (w USA) i jest najstarszym nieprzerwanie obliczanym indeksem przez Departament Pracy (w USA). Wzrost tego wskaźnika pozwala przewidzieć niebezpieczeństwo inflacji. Nie ma jednoznacznego sposobu obliczania tego indeksu, co powoduje, że budzi on mniejsze zainteresowanie niż indeks cen konsumpcyjnych (CPI). Zdaniem wielu ekonomistów, indeks dla surowców stanowi jeden z najczulszych wczesnych sygnałów ostrzegających o nadchodzącej inflacji. Indeks cen dóbr produkcyjnych, określany jako stosunek cen niedetalicznych w danym roku do cen niedetalicznych w roku bazowym (przyjętym za podstawę odniesienia), ustala się między innymi dla surowców, półfabrykatów, produktów rolnych i niektórych towarów przemysłowych (tekstylia, chemikalia, tarcica, maszyny i urządzenia, ośrodki transportowe). Jest on obliczany miesięcznie dla etapów obróbki (wyznaczonych ze względu na stopień przetworzenia - wyroby gotowe, półprodukty, surowce) oraz dla grup towarów (produkty rolne i towary przemysłowe). Szacuje się go oddzielnie dla surowców i półsurowców rolniczych oraz produktów żywnościowych. Wagami przy jego obliczaniu są wielkości sprzedaży netto wymienionych grup towarów.

Rynek finansowy - jest to miejsce gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi. Przedmiotem rynku finansowego są walory finansowe występujące w postaci zmaterializowanej lub zdematerializowanej.

Segmenty rynku finansowego:

• rynek walutowy

• rynek pieniężny

• rynek kapitałowy

• rynek instrumentów pochodnych

• rynek kredytowy

Rynek walutowy - jest to miejsce wymiany jednej waluty krajowej na inną. Na rynku tym tworzy się kurs walutowy który odzwierciedla stosunek ceny między dwoma walutami.

Rynek pieniężny - segment rynku finansowego na którym dokonywane są transakcje gdzie kupujący i sprzedający realizują interesy rozliczane formie gotówkowej lub bezgotówkowej o okresie zapadalności do jednego roku.

Rynek kapitałowy - segment rynku finansowego na którym dokonywane są emisje średnio i długoterminowe instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje przeznaczone na finansowanie inwestycji. Termin zapadalności instrumentu finansowego wynosi rok.

Rynek instrumentów pochodnych - zwany inaczej rynkiem kontroli ryzyka to ta część rynku finansowego na którym wykorzystywane są instrumenty pochodne które dają prawo do kupna lub sprzedaży instrumentu po określonej cenie.

Rynek kredytowy - rynek którego instrumentem finansowym jest kredyt bankowy. Dla pożyczkobiorców którzy nie mają dostępu do rynku pieniężnego i kapitałowego rynek kredytowy jest miejscem gdzie pozyskują fundusze potrzebne na cele inwestycyjne i obrotowe.

Popyt spekulacyjny - jest to zjawisko występujące w ekonomii polegające na tym że w momencie wzrostu ceny danego dobra popyt na te dobro również rośnie gdyż konsumenci przewidują w najbliższym czasie wzrost ceny tego dobra, Zjawisko popytu spekulacyjnego możemy zaobserwować w gospodarkach nieustabilizowanych i mają one charakter zakłóceń pomiędzy ceną a popytem.

Popyt transakcyjny - wynika ona z konieczności posiadania pieniądza w celu dokonywania operacji handlowych.

Popyt przezornościowy - wynika on z niepewności co do przyszłych dochodów i wydatków oraz dążenia do bezpieczeństwa.

Baza monetarna - lub inaczej zasób pieniądza wielkiej mocy jest to łączna ilość banknotów i bilonu w obiegu pozabankowym oraz znajdujących się w systemie bankowym.

Mnożnik kreacji pieniądza - jest to iloraz zasobu pieniądza i bazy monetarnej.

U - stopa ubytku gotówki z sektora bankowego

R - stopa rezerw obowiązkowych

M₁↑ Mkp↑

R↓ U↓ R↓ U↓

-

=

+

+ +

=

=

+

=

Równowaga na rynku pieniądza - istnieje ona wówczas gdy wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza jest równa wielkości zaoferowanej.

Podaż pieniądza w wyrażeniu realnym M/P - jest to podaż w ujęciu nominalnym M podzielona przez poziom cen P. Zakładając iż Bank Centralny kontroluje nominalną podaż pieniądza oraz przyjmując iż ceny dóbr są stałe to można uznać że Bank Centralny kontroluje także realną podaż pieniądza.

Stan równowagi na rynku równowagi - wykres

Stopa %

Lo (f. Realnej podaży pieniądza)

LL (f. Popytu na pieniądz)

V0 E (punkt równowagi)

V1

nadwyżka popytu na podażą

0 realne zasoby pieniądza

Funkcja popytu została wykreślona dla danego dochodu realnego. Wzrost PKB zwiększa wartość popytu na pieniądz, a spadek PKB zmniejsza wartość popytu.

System bankowy - to całokształt instytucji bankowych i finansowych oraz normy, które określają ich wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Za podstawę określenia systemu bankowego uznaje się powstanie układu złożonego z banku centralnego (banku emisyjnego) i banków komercyjnych. System bankowy to także liczba i rodzaj banków funkcjonujących w danym państwie, tworzących logiczną i zwartą całość.

Podstawowe funkcje systemu bankowego:

• kreowanie pieniądza przez bank emisyjny jako ostatecznego środka zapłaty

• kreowanie pieniądza przez banki operacyjne jako środka płatniczego

• zaspokajanie zapotrzebowania na pieniądz za pomocą kredytów

• pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami

Polityka pieniężna - jest to systematyczne działanie mające na celu zapewnienie stabilności cen. Politykę pieniężną państwa prowadzi Bank Centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży pieniądza oraz na kursy walutowe. NBP od 2004 roku realizuje ciągły cel inflacyjny, czyli utrzymanie poziomu inflacji na poziomie od 2,5% do 3,5%.

Politykę pieniężną dzielimy na:

• politykę restrykcyjną

• politykę ekspansywną

Cel monetarny - Bank Centralny dostosuje poziom stóp procentowych w taki sposób aby zapewnić równość popytu na pieniądz z daną założoną wielkością podaży pieniądza.

Cel inflacyjny - Bank Centralny tak zmienia poziom stóp procentowych aby inflacja nie odbiegała zbytnio od docelowej stopy inflacji.

Bank Centralny - jest to instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa bądź podporządkowana państwu. W Polsce funkcję Banku Centralnego pełni Narodowy Bank Polski.

Trzy główne funkcje Banku Centralnego:

• Bank centralny emituje pieniądz gotówkowy. Następnie wprowadza go do obiegu poprzez skup metali szlachetnych, walut obcych oraz w formie długu czyli udzielając kredytów bankom komercyjnym.

• Bank Centralny jest bankiem banków i innych instytucji finansowych. Każdy bank komercyjny posiada w banku centralnym rachunek na którym rejestruje rozliczenia z innymi bankami. Bank Centralny realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami międzynarodowymi.

• Bank Centralny jest bankiem skarbu państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.

Funkcje stabilizująco - kontrolne:

• Bank Centralny formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią.

• Bank Centralny utrzymuje i zarządza rezerwami obowiązkowymi kraju a także prowadzi politykę walutową.

• Bank Centralny nadzoruje działalność banków komercyjnych.

• Bank Centralny reguluje podaż pieniądza w obiegu i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.

Rezerwy obowiązkowe - część rezerw pieniężnych, co do utrzymywania których banki są zobligowane prawem. Obejmują część rezerw zdeponowaną w banku centralnym oraz rezerwy w skarbcach własnych. Jako instrument wpływania na płynność bankową, kontrola poziomu rezerw obowiązkowych jest instrumentem polityki pieniężnej. Służy ograniczaniu nadpłynności banków. Zmiana poziomu rezerw wpływa na podaż pieniądza. Odbywa się to za pomocą stopy rezerwy obowiązkowej. Jej wzrost powoduje zmniejszenie podaży pieniądza, zaś jej spadek - ekspansję kredytową banków komercyjnych, która przyczynia się do wzrostu ilości pieniądza w obiegu. Podwyższenie poziomu rezerw zmusza banki do stosownego zachowania, a jego obniżenie pewne działania umożliwia - zatem oddziaływanie restrykcyjne tego instrumentu jest silniejsze od ekspansywnego.

Instrumenty polityki pieniężnej - to instrumenty jakimi posługują się banki centralne w celu kontroli podaży pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowej. Instrumenty pośrednie oddziałują na płynność czyli podaż i koszt kredytów.

• Polityka dyskontowa - jest to zmiana oficjalnej stopy redyskontowej

• Operacje otwartego rynku - sprzedaż lub skup papierów wartościowych z rynku

• Kontrola rezerw obowiązkowych - regulacja poziomu rezerw obligatoryjnie gromadzonych przez banki.

Banki Centralne mogą oddziaływać także przez perswazję, czyli przez przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych działań.

Teoria pieniądza Fishera - Według tej teorii instrumenty to ilościowe i jakościowe pośrednie instrumenty (bez ingerencji w mechanizm rynku). Pierwszy rodzaj określa kwotę refinansowania banków komercyjnych i wszelkich podmiotów pozabankowych przez bank centralny. Drugie zaś tyczą się dostępnym bankom warunków, form i kosztów tego refinansowania pieniądzem banku centralnego.

Rodzaje polityki pieniężnej:

• Polityka restrykcyjna - jej celem jest zmniejszenie podaży pieniądza poprzez podwyższenie stopy dyskontowej, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaży na otwartym rynku - jest to polityka antyinflacyjna.

• Polityka ekspansywna - jej celem jest zwiększanie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku.

Polityka fiskalna - jest to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki zadłużenie publiczne) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe). Polityka fiskalna działa poprzez proces kształtowania polityki pieniężnej i wydatków publicznych w celu:

• łagodzenie wahań cykli koniunkturalnych

• utrzymania tendencji wzrostowej gospodarki przy wysokim zatrudnieniu, a niskiej i niezmiennej inflacji

Aktywna polityka fiskalna - polega na świadomej interwencji państwa w politykę fiskalna, każdorazowym podejmowaniu decyzji odnośnie wykorzystywania określonych instrumentów polityki fiskalnej, czyli zwiększaniu lub zmniejszaniu wydatków budżetowych na konkretne cele; dokonywaniu zmian w systemie opodatkowania czy zmian dotyczących subwencjonowania przedsiębiorstw.

Pasywna polityka fiskalna - polega na wykorzystywaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury, czyli takich instrumentów, które samoczynnie, bez ingerencji państwa, wpływają na zmiany poziomu dochodu narodowego i inne wielkości ekonomiczne (np. popyt, zatrudnienie). Są to podatki od dochodów ludności, przedsiębiorstw, podatki pośrednie, świadczenia społeczne (np. zasiłki dla bezrobotnych), programy pomocy dla rolnictwa. (Podatki te hamują spadek ogólnego popytu ludności i przeciwdziałają presji inflacyjnej.) Instrumenty te maja za zadanie utrzymywać dotychczasowa sytuacje gospodarcza, a wiec nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Automatyczny stabilizator - jest to mechanizm zmniejszający podatność PNB na wstrząsy. Im wyższa stopa podatkowa, tym niższa krańcowa skłonność do konsumpcji z dochodu rozporządzalnego i tym niższy mnożnik. A zatem im wyższa stopa podatkowa tym mniejsza zmiana Y w wyniku zmiany wydatków autonomicznych. Oznacza to gwałtowny spadek wydatków (np. inwestycji) nie musi się przełożyć na spadek produkcji. Oprócz podatków rolę automatycznych stabilizatorów pełnią również transfery oraz import.

Automatyczne stabilizatory koniunktury:

• podatki od dochodów ludności

• podatki od przedsiębiorstw

• podatki pośrednie

• zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych

Budżet państwa - jest to najwyższej rangi plan finansowy polityki państwa oraz narzędzie polityki społecznej, uwzględniający planowe dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in. Wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. Cła) dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi strefy budżetowej rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.

Funkcje budżetu:

• fiskalna

• redystrybucyjna (wtórny podział Dochodu Narodowego)

• stymulacyjna

Zasady polityki budżetowej:

• zasada rocznego budżetowania

• zasada zupełności

• zasada jedności

• zasada jawności

• zasada równowagi budżetowej

Dochody budżetu:

• bezzwrotne (podatki, cła, czynsze)

• zwrotne (kredyty, pożyczki, weksle, obligacje)

Wydatki budżetowe

Według działów:

• rolnictwo

• nauka

• oświata i wychowanie

• szkolnictwo wyższe

• ochrona zdrowia

• opieka społeczna

• administracja publiczna

• wymiar sprawiedliwości

• urzędy naczelnych organów władzy

• ubezpieczenia społeczne

• obrona narodowa

• bezpieczeństwo publiczne

Według przeznaczenia:

• dotacje do podmiotów gospodarczych, gospodarstw komunalnych i mieszkalnictwa

• obsługa długu publicznego (kraj) i zadłużenia zagranicznego

• wydatki bieżące jednostek budżetowych i wydatki inwestycyjne

• ubezpieczenia społeczne

• subwencje dla gmin

Podatek - jest to obowiązkowe świadczenie pieniężne pobierane przez związek publicznoprawny (państwo, jednostka samorządu terytorialnego, bez konkretnego, bezpośredniego świadczenia wzajemnego). Zebrane podatki są wykorzystywane na potrzeby ustalone przez organ pobierający.

Cechy podatku:

• nieodpłatność

• przymusowość

• publicznoprawność

• bezzwrotność

Podatki dzielą się na:

• bezpośrednie (nałożone na dochód lub majątek podatnika np. Podatek dochodowy, gruntowy, spadkowy)

• pośrednie (nakładane na podmiot spożycia np. VAT, akcyza)

System podatkowy - jest to ogół przepisów prawnych i instytucji finansowych w zakresie ustalania i poboru podatków. Obejmuje on nie tylko przepisy prawne dotyczące instytucji podatkowych ale także całą strukturę podmiotów, które podatki pobierają, płacą je oraz te, które wyznaczają ich indywidualną wysokość, w tym także warunki ich płatności.

Cztery zasady dobrego systemu podatkowego wg Adama Smith'a:

• „Poddani każdego państwa powinni przyczyniać się do utrzymywania rządu w jak najściślejszym stosunku do ich możliwości, czyli proporcjonalnie do dochodu, jaki każdy z nich pod opieka państwa uzyskuje” - czyli podatki powinny by sprawiedliwe i nie przekraczać możliwości podatnika.

• „Podatek, jaki każda jednostka jest obowiązana płacić, powinien być określony, a nie dowolny. Termin płatności, sposób zapłaty, suma, jaka należy zapłacić - wszystko to powinno być jasne i zrozumiale dla podatnika ” - czyli wysokość podatków powinna być z góry określona

• „Każdy podatek winno się ściągać w takim czasie i taki sposób, by podatnikowi było jak najdogodniej go zapłacić” - czyli sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla podatnika.

• „Każdy podatek powinien być tak pomyślany, aby suma, jaka zabiera z kieszeni ludności lub do tych kieszeni nie dopuszcza, w najmniejszym jak tylko można stopniu przekraczała kwotę, jaka podatek ten wnosi do skarbu państwa” - czyli koszty poboru powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.

Krzywa Laffera - koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków.

T

T_max

T1

t0 t1 t* t3 t_max t

Wzrost stopy opodatkowania początkowo skutkuje wzrostem wpływów budżetowych z podatków, ale po przekroczeniu pewnego poziomu wpływy te spadają.
T → dochód; t → wysokość podatku;
t* może być umieszczony w dowolnym miejscu wykresu, niekoniecznie w połowie. Stopy t1 i t3 dają takie same wpływy (dochody).

Nadwyżka budżetowa - jest to suma dochodów budżetowych przewyższających wydatki budżetowe, jeden z rodzajów nadwyżki finansowej. Powoduje wycofanie z obiegu określonej ilości pieniądza i umożliwia wprowadzenie do obiegu dodatkowej ilości pieniądza poprzez udzielenie kredytu. Nadwyżka budżetowa jest jednym ze źródeł pokrycia kredytów bankowych. Rozróżnia się nadwyżkę planowaną, wynikającą z ustalonych w uchwalonym budżecie dochodów i wydatków, oraz nadwyżkę zrealizowaną w toku wykonywania budżetu. Nadwyżkę zrealizowaną stanowi zasób środków pieniężnych przechodzących na następny okres budżetowy. Nadwyżka planowana ma charakter rezerwy zabezpieczającej wykonanie budżetu lub może mieć inne określone przeznaczenie.

Deficyt budżetowy - można go określić jako nadwyżkę wydatków państwa nad jego dochodami

Deficyt rzeczywisty (ex definitione) - jest to faktyczna różnica pomiędzy wydatkami i dochodami w danym zakresie.

Deficyt strukturalny - będący wartością hipotetyczną powstająca w warunkach gdy dochody i wydatki realizowane są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.

Deficyt cykliczny - będący rezultatem wpływu cyklu koniunkturalnego na dochody i wydatki budżetowe w warunkach gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły jest rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.

Dług publiczny - obejmuje on nominalne zadłużenie podmiotów sekta finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS. KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami zależącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto) zaciągnięte z tytułu:

• papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenie pieniężne (poza papierami udziałowymi - bony skarbowe)

• pożyczki

• kredyty

• przyjęte depozyty

• zobowiązania wymagalne (tzn. Zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone)

• operacje dodrukowania pieniędzy

Finansowanie deficytu za pomocą długu publicznego - takie działanie pozostawia rozmiar bazy monetarnej na nie zmienionym poziomie i powoduje wzrost stóp procentowych, wskutek czego wydatki państwa wypierają prywatne inwestycje (finansowy efekt wypierania). Według zwolenników makroekonomii neoklasycznej wzrost wydatków państwa finansowanych emisją długu prowadzi do pełnego wypierania realnego, ponieważ jednostki przewidują iż państwo będzie musiało podwyższyć przyszłe podatki, aby spłacić dług - przygotowując się do tego ograniczają konsumpcję bieżącą. Z tzw. Ekwiwalencji Ricardiańskiej wynika iż finansowanie wydatków państwa z długu publicznego jest równoznaczne z finansowaniem go z podatków.

Liberalizacja - jest to zmniejszanie instrumentów w polityce protekcyjnej.

Trend

produkcji

Faktyczna

produkcja

Szeroka baza monetarna M0

Gotówka w bankach i ich rezerwy w BC

Gotówka w obiegu pozabankowym

Hurtowe wkłady

Na żądanie

Wkłady detaliczne

i udziały

w towarzystwach budowlanych

Detaliczne wkłady na żądanie

Podaż pieniądza M1

Podaż pieniądza M2

Wkłady terminowe i certyfikaty

depozytowe sektora prywatnego

Podaż pieniądza M3

---