Ekonomia – jest nauką, która zajmuje się 4 podstawowymi zagadnieniami:

1. Produkcja

2. Podział

3. Wymiana

4. Konsumpcja

Każde z nich stanowi podstawę filozoficzną różnych szkół:

1. -> koncepcja nakazowa, komunistyczna

2. -> socjalistyczna, socjaldemokratyczna

3. -> wolnorynkowa, liberalna

Podejście:

1. Normatywne -> punkt odniesienia, system wartości – wzorzec do którego się przyrównuje zjawiska zachodzące.

2. Pozytywne -> punkt widzenia jest obiektywny, analizuje się trendy, dane statystyczne, szuka prawidłowości, bada, przewiduje zjawiska, które mogą zajść w przyszłości.

1. Makroekonomia -> zjawiska ogólnogospodarcze w skali gospodarki światowej, popyt globalny, podaż, współpraca gospodarcza międzynarodowa.

2. Mikroekonomia -> pojedyncze zjawiska, poszczególne przypadki, kategoria ekonomiczna np. popyt, podaż, cena, towar.

Problem praw ekonomicznych. Powinny być:

1. Obiektywne -> działają niezależnie od woli ludzi, odzwierciedlają idealne procesy w gospodarce.

2. Żywiołowe -> nie zawsze są zgodne z przewidywaniami.

3. Stochastyczne -> przeciętne, uśrednione, ujawniają się w odniesieniu do masowych zjawisk, procesów gospodarczych.

4. Historyczność -> zaczynają działać po zaistnieniu określonych przyczyn, czynników nakładających się na siebie, mających powtarzający się charakter.

Podstawowe kategorie ekonomiczne:

• Kategoria potrzeb -> od analizy potrzeb rozpoczyna się analizowanie zjawisk gospodarczych, społecznych. Potrzeba, to stan niedostatku, niedosytu, braku w jakim znajduje się organizm ludzki. Stan ten zmusza człowieka do działań mających na celu ich zaspokojenie.

Typologia Maslow’a (piramida potrzeb)

Samorealizacji
Uznania
Przynależności
Bezpieczeństwa
Fizjologiczne

3 grupy potrzeb:

1. Indywidualne – zaspokojenie we własnym zakresie za pomocą dóbr prywatnych

Zbiorowe – zaspokajane grupowo (np. bezpieczeństwo narodowe, publiczne, drogi, oświetlenie, parki)

1. Bieżące i perspektywiczne – problem polityczny, trzeba dokonać wyboru, bo przy bieżących brakuje na produkcje i potem na potrzeby perspektywiczne (nie są zaspokajane).

Istnieje niedostatek dóbr w stosunku do potrzeb (w warstwie produkcyjnej oraz po produkcji)

1. Zaspokojone – uzewnętrzniane są przy pomocy dóbr, który zgromadziliśmy (materialne).

Niezaspokojone – zmuszają do działań, do aktywności. Dążenie do zaspokojenia tworzy cywilizacje.

Do zaspokojenie potrzeb służą dobra:

• Wolne -> pochodzą w naturalnej postaci.

• Przetworzone -> efekt działań produkcyjnych, zorganizowanej pracy człowieka.

Praca człowieka (charakter produkcji) – to pochodna wyborów politycznych.

3 mechanizmy:

1. Gospodarka socjalistyczna (dużo pomocy państwa)

2. Gospodarka wolnorynkowa liberalna (brak pomocy i mniej podatków)

3. Gospodarka nakazowo-rozdzielczna – nie ma już.

Wykres:

Początek ekonomii -> Ksenofont

• Ekonomia- nauka o prowadzeniu gospodarstwa domowego (osiąganie zysków) i zarządzaniu niewolnikami.

Arystoteles -> zdobywanie, gospodarowanie zasobami pieniężnymi.

Merkantylizm -> Anglia, Francja, Hiszpania, Włochy, XVII wiek, korzystna wymiana handlowa jak główne źródło zysków. Istotna rola – państwo (król, arystokracja, nadzór monarszy), polityka obronna, pieniężna.

Fizjokratyzm -> Francja, XVIII wiek, zależności przyczynowo-skutkowe. Prowadzenie działalności = skutki, produkcja -> pieniądz. Funkcjonowanie gospodarki jest niezależne od działań ludzi. Najważniejsze = rolnictwo.

Szkoła klasyczna -> Anglia, XVIII w., Smith, Ricardo. Potem w XIX w. -> neoklasycyzm.

4 podstawowe twierdzenia:

1. Dla wzrostu gospodarczego i dla wzrostu wydajności pracy -> potrzebny jest społeczny podział pracy i specjalizacja zawodowa.

2. Istnieje homos economicus -> człowiek, który dąży do realizacja interesu ekonomicznego. Dobro społeczne bierze się z zamożności jednostek (mogą więcej kasy dać na dobra wspólne). Działania ludzi są wobec siebie różnie uwarunkowane. Panuje wzajemne zagrożenie i potrzeba umowy społecznej, powstaje prawo wyznaczające pewne granice np. podatki.

3. „Niewidzialna ręka rynku” – mechanizm dostosowywania podaży do popytu (produkcji do potrzeb). Nie potrzeba formy kontrolowania tego z zewnątrz.

4. Niezbędnym warunkiem wzrostu gospodarczego jest nie tylko istnienie czynników produkcji (praca, kapitał, ziemia) ale także ich połączenie w celu maksymalnego wykorzystania.

Socjalizm naukowy -> Marks, Engels. Podstawa systemu komunistycznego (potem przereformowany). Ukształtowanie bolszewickie, 3 części:

• Ekonomiczna – angielska szkoła klasyczna.

• Filozoficzna – z klasycznej szkoły niemieckiej.

• Społeczna – Owen, Saint-Simon, Courier.

Reakcja na warunki społeczne ludzi w pierwotnym okresie kapitalizmu. Walka o lepsze zarobki i lepsze warunki życia ludzi. Chcieli udowodnić, że społeczeństwo przejdzie na dalsze etapy rozwoju.

Utylitaryzm – XIX, XX w., Bencham, Milles. Podstawa współczesnej koncepcji dotyczącej zachowań konsumentów. Człowiek ma przyjemność z konsumpcji pewnych dóbr.

Interwencjonizm państwowy – Keynos, Anglia XX w. Zbudowana w warunkach gospodarki rynkowej. Rynek bez państwa – tendencje wzrostowe w gospodarce. Interwencjonizm był używany w latach 30-tych w USA podczas wielkiego kryzysu.

1. Duże znaczenie dla charakteru zjawisk gospodarczych mają związki przyczynowo-skutkowe. Prowadzenie pewnych instytucji ekonomicznych które spowodują pewne skutki gospodarcze np. stopy procentowe od kredytów – zwiększenie i zmniejszenie.

2. Wolny rynek nie jest najlepszym sposobem regulowania funkcjonowania gospodarki. Prowadzi do okresowych załamań gospodarczych.

3. Konieczna jest interwencja państwa jako czynnika zewnętrznego w stosunku do rynku.

4. Zasadniczym celem oddziaływań państwa w gospodarce powinien być popyt globalny. Należy dostarczać nowych pieniędzy do gospodarki. Nie może być to pusty pieniądz, musi mieć pokrycie z ekonomicznych działań.

5. Element najważniejszy polityki rządzi -> pieniądz. Jego podaż powinna być zmieniana w zależności od sytuacji gospodarczej kraju (obniżanie i zwiększanie stóp procentowych). Zmniejszenie – pobudzenie gospodarki. Zwiększenie – spowolnienie w celu uniknięcia nadprodukcji (trudniej dostępne kredyty, nie ma wzrostu produkcji).

Monetaryzm – odwołuje się do wartości pieniądza, Friedman, Fisher. Pieniądz jest wartością samą w sobie. Muszą być wysokie stopy procentowe i wartość pieniądza wysoka.

Rzadkość dóbr – jeden z podstawowych problemów współczesnej gospodarki. Wyróżnia się 3 przyczyny:

1. Potrzeby stale wzrastają i mają nieograniczony charakter.

2. Pewne dobra występują w ograniczonych ilościach.

3. Pewne dobra są rzadkie i nieodnawialne (surowce naturalne).

Z powodu rzadkości dóbr istnieje potrzeba gospodarowania. Celem gospodarowania jest optymalne wykorzystanie czynników produkcyjnych tak, aby zwiększyć podaż dóbr. Rzadkość dóbr prowadzi do konieczności dokonywania wyboru alternatywnego -> jest to wybór pomiędzy dwoma ważnymi, równorzędnymi dobrami dla odbiorcy. Istnieje założenie, że nie można mieć obu dóbr w maksymalnych ilościach. Trzeba zrezygnować z jednego.

Krzywa możliwości produkcyjnych.

2-3-4 -> tak samo satysfakcjonujące warianty doboru dwóch dóbr.

1 -> nie wykorzystujemy możliwości.

5 -> pewne możliwości są poza naszym zasięgiem produkcyjnym.

Czynniki różnicujące	Liberalizm	Socjaldemokracja	Komunizm (teoria, system nakazowo – rozdzielczy -> praktyka)
Okres powstania danej koncepcji.	Teoria – XVII-XX w. Praktyka – XIX-XX w.	Początek – XVIII w. Teoria – XIX-XX w. Praktyka – XX w.	Teoria – XIX-XX w. Praktyka – XX w.
Główni twórcy.	Smith, Ricardo, Locke, Monteskiusz, Bentham, Milles, Rosseau.	Początek -> socjalizm utopijny – Owen, Engels, Fourier, Saint-Simone, Marks. Potem -> Adler, Kautsky.	To samo co w socjaldemokracji. Potem -> Lenin, Lange.
Państwa w których był.	Wlk. Brytania, USA	Niemcy (RFN), Skandynawia, teraz: w zasadzie cała Europa.	Dzisiaj: Korea Północna, Kuba.
Polskie partie.	Nowa Prawica	SLD	Komunistyczna Partia Polski
Charakter koncepcji. Przyczyny jej powstania	Koncepcja antyfeudalna (feudalny – ograniczania polityki i gospodarki, ograniczony udział społeczeństwa w sprawach władzy. System gospodarczy -> cechowy, produkcja rzemieślnicza. Produkowano mało, ale ekskluzywne rzeczy. Ograniczony dostęp do rzeczy materialnych. Zakaz przemieszczania ludności – nie było możliwości rozwoju, ale były zasoby materialne na ważniejsze rzeczy np. wyprawy geograficzne z których przywożono fajne rzeczy. Potem -> manufaktury, ale nie było fabryki bo wieśniacy nie mogli się przemieszczać) Rewolucja burżuazyjna -> zderzyły się potrzeby z zakazami feudalnymi. 1789 r. -> Rewolucja Francuska	Antykapitalistyczna. Antywolnorynkowa. Forma reakcji na nierówności społeczno-gospodarcze, nędzę w I okresie kapitalizmu (pocz. XIX w.-socjalizm utopijny). Według nich kapitaliści nie wiedzieli, że jest nędza wiec trzeba było im pokazać. Potem-> socjalizm naukowy. System się zmieni w naturalny sposób. Od 1948 r. -> podział ruchu robotniczego na socjaldemokracje (współdziałanie robotników i komunistów na rzecz dobra wspólnego) i komunistów. XX w.-> rynek jest potrzebny ale nie może być wolny (interwencjonizm państwowy)	Antykapitalistyczna, Antyrynkowa. Musi być rewolucja, musi być wojna domowa i muszą się ludzie zabijać i zlikwidować kapitalistów. Leninowska koncepcja walki klas. Wszelki rynek jest zły, trzeba go zlikwidować.
Podstawowe cele ekonomiczne.	Wzrost: gospodarczy i produkcji.	Wzrost: gospodarczy i produkcji.	Wzrost: gospodarczy i produkcji.
Cel systemowy danej koncepcji.	Maksymalizacja zysków.	Maksymalizacja zysków, ale z równomiernym rozdziałem dóbr (efektywność produkcji).	Maksymalne zaspokojenie stale wzrastających potrzeb społecznych ludzi pracujących miast i wsi.
Podstawowy typ własności.	Własność prywatna.	Własność prywatna i państwowa.	Nominalnie własność społeczne. Faktycznie – własność kierownictwa partii.
Rola państwa w gospodarce.	Państwo – stróż nocny (ochrona własności prywatnej, sądownictwo, policja, wojsko), brak pomocy socjalnej.	Państwo -> organizator procesu produkcji i innych zjawisk społecznych (odpowiedzialne na za kulturę i naukę).	Państwo -> organizator, jedyny właściciel, dystrybutor dóbr w gospodarce.
Obciążenie finansowe. Podatki	4% z budżetu na „stróża”, małe podatki.	Duże podatki.	Brak podatków (nękanie właścicieli)
Podstawowe wartości, polityka moralna systemu.	Wolność jednostki.	Wolność jednostki (przy współdziałaniu, kiedy inne jednostki mają możliwość realizacji swojej wolności.	Wolność jednostki OD oraz DO np. od trosk materialnych (brak własności prywatnej), od posiadania (rekwirowanie majątku dla spokoju obywateli), do działań (organizowanie się, zrzeszanie)

Liberalizm – Trzeba mocno podkreślić bo wciąż zdarza się… Ryzyka kursu i stopy są immanentną cechą gospodarki rynkowej.

Socjaldemokracja – zwiększona siła ssania ze strony popytu, selekcja firm i usunięcie tych, które nie mogą lub nie mają woli by się dostosować do warunków kryzysu.

Instrumenty polityki gospodarczej – zastosowanie, nie można polityki zostawić, ale nie można też interweniować za bardzo. Zwalczanie zbędnych blokad.

Rynkowe i państwowe regulowania produkcji.

Podejście techniczne do rynku.

Formy rynku:

1. Doskonały (polipol)

Strona struktury rynkowej -> ilość podmiotów funkcjonujących w tym sektorze. Rynek doskonały to wiele, konkurujących, ale w miarę równoważnych podmiotów (duże rozproszenie i ilość przedsiębiorstw).

Strona systemowo-teoretyczna -> model teoretyczny (abstrakcja) -> co jest najważniejsze w rynku.

1. Niedoskonały

Ilość podmiotów jest ograniczona. Jeśli jest jeden dominujący, to można mówić o monopolu. Dwa to duopol, kilka – oligopol.

Jest to klasyfikacja od strony PRODUCENTA.

Od strony odbiorcy:

1. Dużo odbiorców

2. Monopson (jeden odbiorca dominujący, duopson, oligopson itd.)

Oprócz form są też funkcje rynku:

1. Wycena produktów.

2. Źródło informacja dla podmiotów gospodarczych.

3. Racjonalne wykorzystanie zasobów.

4. Kształtowanie równowagi w gospodarce.

5. Weryfikacja przydatności danego wyrobu z punktu widzenia zaspokajania potrzeb.

Rodzaje rynków:

Ze względu na zasięg:

1. Lokalne

2. Regionalne

3. Międzynarodowe

Ze względu na przedmiot transakcji:

1. Rolne

2. Kapitałowe

Rynek doskonały jako model teoretyczny (abstrakcyjny) – model (teoria), praktycznie nigdzie nie występował.

1. Istnieje pełna przejrzystość rynku -> nabywcy wiedzą co kupują, Mają pełny wymiar informacji, a nie tylko info o cenie.

2. Uczestnicy rynku podlegają tendencjom i działaniom większości decyzji podejmowanych na rynku.

3. Zmiany cen wpływają na zmiany podaży i popytu.

4. Nie ma pozycji uprzywilejowanych (monopolu).

5. Rynek jest elastyczny (istnieje możliwość zmiany branży i osiągania większych zysków).

6. Ceny odpowiadają (są zbliżone) do wartości towaru i są pochodną kosztów uzasadnionych.

Praktycznym odzwierciedleniem był rynek wolnokonkurencyjny, który miał zarówno pozytywne i negatywne skutki i konsekwencje gospodarcze.

Pozytywy:

1. Możliwość realizacji egoistycznego interesu ekonomicznego.

2. Swoboda wyboru przy podejmowaniu decyzji rynkowych.

3. Wymuszanie ograniczania kosztów produkcji i innych.

4. Wymuszanie postępu technicznego (przeciwdziałanie biurokracji).

5. Tworzenie równowagi krótkookresowej.

6. Możliwość bogacenia się osób przedsiębiorczych i zaradnych.

Negatywy:

1. Zróżnicowanie majątkowe (możliwe konflikty społeczne).

2. Zbyt duża liczba substytutów.

3. Niektóre dobra mogą być szkodliwe społecznie.

4. Niebezpieczeństwo bankructwa mniejszych przedsiębiorstw.

5. Fetyszyzacja pieniądza.

6. Cykliczność rozwoju w długim okresie.

7. Niwelowanie tendencji długofalowych.

Interwencjonizm państwa -> funkcja jaką realizuje rządz w ramach polityki gospodarczej.

1. Funkcja stabilizacyjna -> realizowana w odniesieniu do przebiegu cyklu koniunkturalnego. Celem państwa jest łagodzenie przebiegu tego cyklu, spłaszczanie sinusoidy.

Problemem jest dosyć duża produkcja (przyspieszenie gospodarcze). Im więcej nadprodukcji, tym dłuższe załamanie. Interwencja państwa ma na celu ten wzrost spowolnić, bo przy małej nadprodukcji to załamanie jest małe i szybciej można wejść na etap wzrostu.

Interwencja -> stopy procentowe.

3 podstawowe grupy instrumentów:

1. Finansowe:

• Stopy procentowe

• Rezerwy ustawowe banków i obowiązkowe (w Banku Centralnym)

• Operacje otwartego rynku (skup i sprzedaż papierów wartościowych)

• Operacja na rynku walutowym (stabilizacja waluty w stosunku do innych walut)

1. Prawno ekonomiczne:

• Podatki

• Cła

• Kredyty gwarantowane

1. Administracyjne:

• Licencje

• Koncesje

• Zezwolenia na działalność gospodarczą

• Limity eksportowe i importowe

1. Funkcja redystrybucyjna -> (poziom mikro-konsumenta) konkretyzacja działań w tym zakresie zależy od koncepcji zarządzania gospodarką. Inaczej jest to w liberalizmie, a inaczej w socjalizmie.

Liberalizm -> decyzje indywidualne inwestora lub konsumenta np. konsument może swój budżet domowy wydać na co chce. Tak samo decyduje inwestor na temat budżetu przedsiębiorstwa. Przy interwencjonizmie państwa to władze decydują o wydaniu środków i przez konsumentów i przez inwestorów. Robią to przy pomocy podatków np. dają bardzo dużą akcyzę na alkohol, więc konsument kupi go mniej. Mogą także zaoferować szkolenia firmom i wtedy ludzie na nie będą musieli iść.

1. Funkcja lokacyjna -> poziom makro – to Sejm decyduje na temat państwa. Funkcja rozdysponowania środków, które zostały wytworzone w gospodarce narodowej z przeznaczeniem albo na inwestycje, albo na konsumpcję.

Pieniądz -> ustalony towar o stałej wartości pośredniczący w wymianie m.in. towarami. Przyjmuje się, że pieniądz jest efektem rozwoju historycznego, przekształceń gospodarki, rozwoju ekonomicznego. Proces powstania pieniądza można przedstawić w następujący sposób:

1. Gospodarka naturalna – związana z pierwotnymi formami relacji (wspólnota plemienna). Ta gospodarka miała 3 podstawowe cechy:

1. Podstawowa kategoria = dobro

2. Celem było zaspokajanie potrzeb

3. Życie człowieka miało charakter podmiotowy

W ramach tej gospodarki dochodziło do procesów specjalizacji zawodowych w społecznego podziału pracy (np. rolnictwo, rzemieślnicy), który powodował wzrost produkcji co skutkowało nadwyżką produkcji ponad własne potrzeby. Ta nadwyżka była wymieniana na nadwyżki innych grup. Tak gospodarka naturalna przemieniła się w:

1. Gospodarka towarowo – wymienna -> zmienił się charakter relacji między ludźmi.

1. Podstawowa kategoria = towar

Posiada 3 wartości:

• Wartość samą w sobie -> pochodna pracy. Wartość którą można przedstawić za pomocą ilości godzin włożonych w jej wytworzenie.

• Wartość wymienną (towaru) -> wymiana towaru na inny towar. Wyrażana jest wartością towaru za który można dany towar wymienić.

• Wartość użytkowa -> zdolność zaspokajania potrzeb ludzkich.

1. Uprzedmiotowienie życia -> traktowanie pracowników jak towar. System narzucał reguły niezależne od indywidualnych działań i potrzeb.

2. Celem funkcjonowania tej gospodarki jest maksymalizacja zysków.

Etapy rozwoju gospodarki towarowo – wymiennej.

1. Etap naturalny (nie mylić z gospodarką naturalną) – wymiana pojedyncza, przypadkowa, proporcje ustalone odpowiednio do sytuacji (nie było określonych zasad). Pieniądzem był każdy z tych towarów.

2. Etap prosty – pojawia się określony towar pośredniczący w wymianie. Towar o stałej wartości użytkowej. Dzięki niemu nie trzeba było spotykać pierwotnych kontrahentów.

3. Etap uniwersalny – specjalnie wytwarza się pewien towar, aby pełnił funkcję pieniądza. W rama tego:

1. Etap monety bitej -> monety wykonywane z metali, stopów metali.

2. Etap monety kruszcowej -> występowanie dezederatów monety kruszcowej, monety zrobione ze złota lub srebra. Opracowano technologiczny sposób wytworzenia srebra, więc je wycofano jako pieniądz i zostało już tylko złoto. Najpierw: bimetaliczny, potem: monometaliczny.

3. Etap papierowy -> banknoty, weksel. Podobnie jak pieniądz jest zobowiązaniem płatniczym na uzyskanie odpowiedniego towaru.

4. Pieniądz bezgotówkowy -> czeki, przelewy bankowe.

5. Pieniądz elektroniczny -> karty kredytowe, przelewy internetowe.

Źródła wartości pieniądza:

Dwa systemy wyznaczania wartości pieniądza:

1. System złota (system pieniądza pełnowartościowego) -> rzeczywistym pieniądzem było złoto. Przyrost ilości pieniądza w obiegu był uzależniony od wydobycia złota, wzrostu produkcji. System był stabilny, zachowywał stała wartość i pieniądza i w gospodarce. Nie powinno było być inflacji, ale mogło dojść do deflacji, gdy przyrost produkcji był większy niż przyrost złota (brakowało pieniędzy na zakup dóbr).

2. System pieniądza towarowego -> wartość wyrażona w pieniądzu powinna być dostosowywana do cen towarów, które mogły być nabyte w gospodarce. Jest łatwo podatny na działania polityków. Może być instrumentem w ramach interwencjonizmu.

Cechy pieniądza:

1. Uniwersalność -> za dany pieniądz można nabyć wszelki towar na danym rynku

2. Powszechnośc -> danym pieniądzem posługują się wszyscy uczestnicy rynku

3. Umowność -> uczestnicy danego rynku umówili się jaki towar i na jakich zasadach będzie pełnił funkcję pieniądza

4. Trwałość -> w sensie technicznym – możliwość wykorzystania danego realnego pieniądza przez dłuższy okres czasu (okres jest różny w zależności od tempa wzrostu gospodarczego, szybkości obiegu pieniądza, ilości pieniądza bezgotówkowego i od trwałości materiału z którego jest dany pieniądz (moneta – ok. 20 miesięcy, banknot – kilka, kilkanaście miesięcy); w sensie ekonomicznym – jednostka nominalna danego pieniądza zachowuje swoją trwałość przez dłuższy okres czasu (nie ma inflacji, inflacja – za tę samą gotówkę możemy z okresu na okres kupić mniejszą ilość towaru)

5. Jednolitość -> wyłączność, na danym rynku nie ma alternatywnego środka płatniczego (np. w Polsce tylko PLN)

Funkcje pieniądza:

1. Funkcja miernika wartości -> pieniądz odzwierciedla jaki był nakład pracy ludzkiej potrzebnej do wytworzenia danego towaru, liczonej przeciętnie w godzinach roboczych.

2. Funkcja środka obrachunkowego -> możliwość wykorzystania pieniądza w rachunkowości, sprawozdawczości finansowej, mierzenia wartości towaru (robienie sprawozdań, bilansów, księgowania)

3. Funkcja środka płatniczego i pośrednika wymiany -> dzięki istnieniu pieniądza można oddzielić moment kupna od momentu sprzedaży (możliwość dokonywania płatności, rozliczeń)

4. Funkcja środka cyrkulacji -> treścią tej funkcji jest wymiana towaru na pieniądz T -> P -> T’ -> P’ itd. Celem cyrkulacji jest powiększanie wartości z okresu na okres.

5. Funkcja środka tezauryzacji -> gromadzenie bogactw, oszczędzanie, kumulowanie wartości.

6. Funkcja pieniądza światowego -> waluta umożliwia dokonywanie płatności na rynkach światowych (dolar, funt, jen, euro, frank)

INFLACJA

To ogólny wzrost cen w pewnym okresie czasu. Wzrost przeciętnego poziomu cen.

Z punktu widzenia ekonomicznego -> utrata wartości siły nabywczej jednostki nominalnej danego pieniądza. Za taką samą godzinę pracy kupujemy coraz mniejsza wartość towaru.

Inflację możemy rozpatrywać z punktu widzenia równowagi finansowej (między wartością wyrażoną w towarach w a wartością wyrażoną w pieniądzach). Istotne znaczenie ma zjawisko tworzenia pieniądza w oparciu o towar.

Nierównowaga (inflacja) może mieć różne źródła:

1. Inflacja kosztowa -> powstaje w momencie wzrostu nakładów ponoszonych przez przedsiębiorstwo na wytworzenie takiej samej ilości i wartości towarów. Żeby zrekompensować te nakłady to podnoszą ceny.

2. Inflacja popytowa -> powstaje w wyniku wzrostu zainteresowania nabywców dobrami na rynku. Prowadzi to do wzrostu cen u sprzedawców (pośredników) a nie przekłada się na wzrost produkcji w przedsiębiorstwie.

3. Inflacja podażowa -> państwo rezygnuje z części opodatkowania pieniędzy inwestorów licząc na to, że zostaną zainwestowane. Inflacja powstaje, gdy te pieniądze wpłyną na rynek konsumentów.

4. Inflacja monetarna -> drukowanie pustego pieniądza. Powstaje, gdy wprowadza się do obiegu pieniądz, który nie ma pokrycia w produkcji w towarze (to NIE JEST zaciąganie kredytów).

5. Inflacja dochodowa -> związana ze spiralą inflacji. Określone grupy społeczne i zawodowe uzyskują dodatkowe dochody bez wzrostu ilości dóbr wytworzonych.

Tempa inflacji:

• Naturalna – 2-3% -> nie powoduje negatywnych skutków dla przedsiębiorstw, gospodarki. Można ją kontrolować, jeżeli nie występują negatywne skutki. Niektórzy uważają że ten poziom jest pozytywny.

• Pełzająca – 3-10%

• Krocząca – kilkanaście-20%

• Hiperinflacja – kilkaset%

• Megainflacja – powyżej 1000%

Polska – problem hiperinflacji po 90 roku. W wyniku reform Mazowieckiego i Balcerowicza doszło do uwolnienia cen. Ceny wyrobów były dyktowane przez warunki rynkowe (popyt i podaż). Przez kilka miesięcy inflacja (była wynikiem dostosowania cen na wyroby istniejące na rynku do istniejących zasobów finansowych nabywców) sięgała ok 600%. Poprzedni system tworzył tzw. niedobór -> chroniczny brak towarów, a pracownicy otrzymywali odpowiednie wynagrodzenie. W wyniku działania prawa popytu i podaży ceny nielicznych wyrobów na rynku podniosły się tak, aby dostosować się do zasobów wynagrodzeń. Ludzie nie pracowali, a mieli wynagrodzenie. Była kasa, a nie było towarów. W momencie równowagi cena-towar ceny przestały rosnąć, a wzrosła produkcja. W ciągu 1,5 roku – 2 lat inflacja spadła do kilkunastu %.

Koncepcja terapii szokowej -> popiwek, podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych. W początkowym okresie gospodarki rynkowej (lata 90-te) w strukturze dominowały przedsiębiorstwa państwowe, które przy braku zysków wspomagane były różne ścieżki prywatyzacji: prywatyzacja pracownicza -> załoga mogła wykupić dany zakład pracy.

W sytuacji hiperinflacji bardzo często dochodzi do zmiany rządu.

Megainflacja to sytuacja totalnego braku zaufania między podmiotami w gospodarce. Prowadzi do zmiany systemu prawnego, np. tak doszło do zmiany w Chile i w latach 20-tych w Niemczech.

Skutki inflacji

1. Redystrybucja dochodów – problem realnego i względnego zubożenia części obywateli. Realny – budżety osób biedniejszych idą na wydatki bieżące. Względny – osoby zamożne nie odczuwają w swoich budżetach wydatków na konsumpcję. Osoby zamożne związane ze sferą usług gospodarki i mogą przechwytywać dodatkowe pieniądze wynikające ze wzrostu cen inflacyjnych.

2. Niewłaściwa (a)lokacja – środki pozostające w gospodarstwie domowym w większym stopniu przeznaczone są na konsumpcję bieżącą, bo szybciej wzrastają ceny dóbr bieżącej konsumpcji. W wyniku wzrostu cen tych wyrobów jest hamowany wzrost gospodarczy. Lokacja do przemieszczanie z gałęzi perspektywicznego kapitału do sektorów spożywczych.

3. Straty właścicieli gotówki, instytucji kredytowych, pracowników sfery budżetowej.

4. Utrudnione działanie gospodarki – najbardziej widać na przykładzie kredytów i związanych z nim procentu składanego. Odsetki przy kredycie długoterminowym co roku wzrastają proporcjonalnie do bieżącej stopy procentowej.

5. Strata pozycji importerów, ale zwiększenie pozycji eksporterów.

Przeciwdziałanie inflacji (do poziomu zera). Naczelna zasada funkcjonowania państw świata (ale nie zawsze, to zależy od rządu). Realizuje się to przez:

1. Politykę kredytową -> stopy procentowe.

2. Politykę kursową -> utrzymanie stałego kursu waluty własnej w stosunku do walut obcych. Brak stabilności teraz – Polska (związane jest to z ropą, jak złotówka spada, to nie chcą od nas kupować ropy).

3. Politykę strukturalną -> prywatyzacja, zwiększenie konkurencyjności w gospodarce.

1. Prywatyzacja – celem jest stworzenie podmiotu ryzyka ekonomicznego. W gospodarce wolnorynkowej złe decyzje ekonomiczne przedsiębiorstwa mogą oznaczać jego bankructwo. Własność państwa – to nieskuteczne przedsiębiorstwo przekłada się na wszystkich ludzi.

2. Zwiększenie konkurencyjności w gospodarce – wewnętrznie, przez rozbijanie monopolu, zewnętrznie – dopuszczanie podmiotów zagranicznych do rynku krajowego.

1. Reforma systemu fiskalnego - > urealnienie budżetu (finansowanie deficytu budżetowego przez zaciąganie kredytów a nie przez druk pustego pieniądza)

2. Politykę płac -> ograniczenie wynagrodzeń (szczególnie w przedsiębiorstwach państwowych) oraz w prywatnych (głównie poprzez podatki).

Wyższa inflacja = mniejsze bezrobocie.

Różnica pomiędzy zagregowanym popytem a zagregowaną podażą.

Prawo popytu -> wzajemna zależność między ceną dobra a ilością nabywanego dobra. Ilustruje się ją za pomocą krzywej liniowej.

Cena wzrasta, ilość maleje.

Czynniki poza cenowe popytu:

• Gusta – preferencje nabywców, dochody konsumentów, liczba konsumentów, ceny dóbr substytucyjnych o komplementarnych, oraz oczekiwania co do przyszłych cen wyrobów. Przy zaistnieniu któregokolwiek z czynników dochodzi do nowej krzywej popytu w stosunku do krzywej bazowej.

• Wyjątki od prawa popytu:

• Paradoks Giffena -> sytuacja w której przy wzroście denny danego wyrobu zainteresowanie nie maleje, a nawet rośnie.

• „owczy pęd” -> naśladowanie zachowań innych konsumentów

• Efekt snobizmu – mechanizm zmierzający do przypisania się do lepszej grupy zwiększającej szacunek.

• Efekt spekulacyjny -> do działań bieżących finansowych, działania bieżące = zakupy

Ćwiczenie:

O ile przesunie się krzywa. Krzywa powstaje z punktów:

Podaż -> jest to łączna ilość dóbr i usług dostarczana na rynek przy cenach obowiązujących.

Im wyższa cena, tym wyższa podaż.

Punktem odniesienia jest stan równowagi rynkowej na dane dobro.

• Cena obniżona -> wzrasta popyt, powstaje niedobór na rynku. Maksymalna cena sprzedaży jest uzasadniona społecznie.

• Zapewnieni rentowności przedsiębiorstwom -> rząd podnosi cenę, popyt maleje, produkcja wzrasta – mamy nadwyżkę.

Krzywą popytu i podaży ilustrują sytuacje konkretnych wyrobów i usług. Natomiast w gospodarce jako całości analizuje się zjawisko: zagregowanego popytu i podaży, czyli popytu całościowego wszystkich dóbr na rynku i produkcji i podaży wszystkich dóbr i usług.

Ilustruje się jako zwykły popyt i podaż z tym, że przy zagregowanym popycie:

• Deflator -> jest wskaźnikiem umożliwiającym ocenę realnego wskaźnika wartości, będącą czynnikiem inflacji.

• Przy ilości -> produkt narodowy brutto (PNB).

• Równowaga ekonomiczna -> między popytem a podażą, równowagi w odniesieniu do wszystkich wyrobów w danym okresie w danej gospodarce narodowej.

• Równowaga cząstkowa -> w odniesieniu do różnych części kraju, towaru, różnych horyzontów, w różnym czasie.

• Deflator -> ocena realnego wskaźnika wartości np. wytworzone 1000 krzeseł – 10 000 PLN w ubiegłym roku, w tym roku 11 000 krzeseł – 12 000 PLN. Liczymy nie w cenach, jaka ilość i wartość krzeseł. 12 000 – 11 000 – 1% inflacja.

BUDŻET

Budżet – publiczny, społeczny.

Cechy:

1. Scentralizowany fundusz publiczny, umożliwiający gromadzenie środków niezbędnych do realizacji zadań stojących przed państwem.

2. Obejmuje pewien okres czasu, współcześnie związany z rokiem kalendarzowym np. szkolnictwo.

3. Posiada charakter przewidywania, planowania. Jest planem finansowym.

4. Ustanawiany przez władze ustawodawcze (uchwały podmiotów władzy terytorialnej, budżet parlamentu).

5. Wykonywany jest przez rząd.

Historia budżetu:

• Rozdział strukturalny.

• Specjalizacja majątkowa.

• Budżety osób prywatnych – wywodzące się z budżetu królewskiego, w czasach nowożytnych.

1. Rozdział majątku królewskiego we Francji – XIV w.

2. Rozwój parlamentaryzmu i przedstawicielskiego sposobu sprawowania władzy.

• Dzięki temu uspołecznieniu sprawowania władzy zwiększył się stopień sprawności redystrybucji dóbr publicznych.

• Parlamentaryzm -> upublicznienie systemy podatkowego, uzależnienie decyzji w zakresie podatków, kształtowanie się zjawisk demokratyzacji życia.

• Po raz pierwszy w Anglii w XIII w. w tzw. Wielkiej Karcie Wielkości.

• W Polsce w XIV w. -> Pakty Koszyckie.

1. Powstanie i rozszerzenie zakresu funkcji socjalnej państwa, co przełożyło się na wzrost specjalizacji funkcji budżetu.

• Postęp cywilizacyjny – zmiana charakteru potrzeb, wzrost ilości potrzeb ogólnych, wzrost wielkości miast (kanalizacja, ulice, drogi), potrzeby wspólne.

• Aspekt socjalny – rozwój partii politycznych, większość z nich w profilu socjalistycznym dla realizacji celów wymagają zwiększenia budżetu (podnoszenie wynagrodzeń).

• Rozwój ruchu związkowego – charakter roszczeniowy, domagają się więcej dóbr, świadczeń dla pracowników. Ograniczają możliwości inwestowania np. angielskie związki zawodowe.

• Do tradycyjnych obszarów aktywności socjalnej państwa zalicza się:

• Ochronę zdrowia, praw pracowniczych

• Bezpłatną edukację

• Pomoc społeczną

Oceniając te źródła zwraca się uwagę przyczyny aktywności:

1. Zależności pomiędzy poziomem życia obywateli a sprawnością aparatu finansowego państwa.

2. Poziom życia obywateli a cały system zarządzania państwem społeczno – ekonomiczny, np. interwencjonizm państwa z czasu wielkiego kryzysu w USA.

1. Okres interwencjonizmu państwa

Wzrost wielkości budżetu – funkcje regulowania gospodarki, specjalizacja np. instrumenty funkcji stabilizacyjnej.

1. Okres II WŚ.

Potrzeby wojenne państw uczestniczących w IIWŚ. Doszło do maksymalizacji budżetu, wszelkie środki . Zjawiska w okresie wojny były kontrolowane przez rząd i przechodziły przez budżet.

1. Etap współczesny.

Pochodna roli państwa w gospodarce i życiu społeczeństwa w którym dominuje zjawisko deficytu budżetowego – zadłużenie się na realizacje przyjętych zadań.

Deficyt budżetowy

Prowadzi do groźnych następstw ekonomicznych i społecznych, do których zalicza się:

• Wzrost inflacji – będącej skutkiem wzrostu ryzyka na rynkach finansowych.

• Wzrost stóp procentowych.

• Zwiększenie się długu publicznego w wyniku nakładania się na siebie długo rocznych zobowiązań, co ogranicza możliwość inwestowania gospodarstw domowych.

• Przenoszenie coraz większych zasobów z sektora publicznego. Nie jest to korzystne dlatego, że na ogół sektor publiczny jest mniej efektywny, powiększający inflację.

• Przenoszenie zobowiązań finansowych państwa na przyszłe pokolenia.

Struktury budżetu

Przychody Wydatki

• Podatki jako główne źródło finansowania budżetu

• Prywatyzacja (sprzedaż majątku)

Zasady budżetowe:

1. Uprzejmości

2. Jedności

3. Specjalizacji

4. Jawności -> przyczynia się do realizacji kontroli społeczeństwa nad budżetem. Istnieje także konieczność umożliwienia dyskusji na temat budżetu (Dziennik ustaw)

Funkcje budżetu:

1. Alokacyjna

2. Stabilizacyjna

3. Redystrybucyjna

4. Fiskalna (pozyskiwanie środków, podatki)

PODATKI

Podatki -> danina publiczna, prawna o charakterze pieniężnym, jednostronnym, nieekwiwalentnym (złoty za złoty, np. w Austrii dostajemy równe dobra praca-płaca).

Dajemy różne podatki (19%,23%, itd.) a dostajemy takie same, wspólne dobra.

Struktura podatku:

1. Podmiot opodatkowania – płatnik, osoba prawna.

2. Przedmiot opodatkowania – zjawisko gospodarcze.

3. Podstawy opodatkowania.

4. Stawka podatkowa.

• Proporcjonalna -> podatek wzrasta proporcjonalnie do wzrostu gospodarczego.

• Progresywnie -> podatek wzrasta szybciej niż wartość zjawiska opodatkowanego np. karanie bogatych, że są bogaci.

• Mieszana -> degresywna, najpierw proporcjonalna a później progresywna.

Podatek niepieniężny!

Problem rodzaju podatku z punktu widzenia procesu tworzenia dochodu podatnika:

• Podatek przychodowy -> dochody, środki które uzyskuje podatnik.

• Podatek dochodowy -> to co zostało, koszty (koszty vat, podatek majątkowy)

KRZYWA LAFFERA – pokazuje jak zmienia się dochód budżetu, podatki, aktywność gospodarcza.

• 10-15% -> oznacza, że obywatele akceptują poziom podatków, płacą lojalnie, uczciwie, nie są przeszkodą. Następuje wzrost dochodów budżetu. Dalsze nakładanie podatków – oznacza, że jest mniej chętnych do działalności gospodarczej.

• 50% -> powolny spadek dochodów budżetu.

• 80-90% -> niepłacenie podatków, szara strefa.

Opłaty -> mają charakter administracyjny (płaconych podatków).

CYKL KONIUNKTURALNY

1. Etap depresji.

Okres równowagi makroekonomicznej pomiędzy wielkością podaży i wielkością popytu. Obie są ustalone na poziomie minimum w stosunku do możliwości gospodarki i wynikają z niewielkiego poziomu zatrudnienia, niewielkiego poziomu zasobów finansowych będącego pochodną małej produkcji. Kończy się sytuacji, gdy wyczerpują się zasoby konsumpcyjne zgromadzone w poprzednim okresie wzrostu i rozkwitu.

1. Etap wzrostu.

Następuje po depresji, pojawiają się zjawiska zagrażającej nadprodukcji (w przyszłości). Różnice w tendencjach zmiany cen zaopatrzeniowych i zbytu produkcji gotowej (konsumpcyjnej), wraz ze wzrostem produkcji szybciej następuje przyrost cen dóbr konsumpcyjnych wraz z gwarantowanym wzrostem produkcji tych dóbr. Ceny zaopatrzeniowe (szczególnie surowce) przyrastają wolniej, gdyż są stale używane. Maksymalne zróżnicowanie cen pojawia się w okresie rozkwitu, tuż przed załamaniem gospodarczym.

Rozkwit -> nierównomierny wpływ na rynek dóbr i usług przetworzonych oraz dopływ środków finansowych powstających w procesie produkcji tych dóbr.

Nie cała wartość pracy włożonej w wytworzenie towarów jest opłacana, ekwiwalentna. Nie ma proporcjonalnego wynagrodzenia. Część środków finansowych należących do inwestorów nie wpływa na rynek inwestycyjny (czy konsumpcyjny) a jest oszczędzana. Podobne zjawisko przy dochodach pracowniczych, które też częściowo nie wpływają na rynek a zostają przekształcone w oszczędności.

Efekt majątkowy -> odnosi się głównie do dochodów inwestorów. W okresie zauważalnych trudności ze zbytem wytworzonych dóbr (zagrożenie nierentowności inwestycji) część pieniędzy zostaje przeznaczona na dobra majątkowe (przechowujące wartość w czasach kryzysu) -> dzieła sztuki, biżuteria, wyroby kolekcjonerskie, których cena wzrasta co powoduje ściąganie kasy z rynku inwestycyjnego na majątkowy.

Zjawisko gospodarcze -> zapełniają się magazyny, wzrost trudności zbytu tych produktów, inwestorzy ograniczają produkcję (często likwidują), co oznacza bezrobocie, spadek zamówień zaopatrzeniowych, ograniczenie zakupów inwestycyjnych, surowcowych, co oznacza ograniczenie dopływu pieniądza do gospodarki i powiększa nierównowagę pomiędzy kasą na rynku a wytworzonymi dobrami, które przeznaczone są na sprzedaż.

Cykl współczesny -> sinusoidalny, średnia wartość powoduje powstanie trendu gospodarczego. Wzrost jest stale rosnący. Jest przejawem długookresowej zmiany ilustrującej wartość dochodu narodowego (lub PKB). Istnieją różne cykle, o różnej długości:

Krótkookresowe – 4/8

Średniookresowe – 10

Długookresowe – 50-60

Przyczyny cykliczności rozwoju:

• Koncepcja innowacji -> od czasu do czasu następuje progres techniki, gospodarka się zmienia i np. spadek zapotrzebowania na siłę roboczą.

• Teoria -> cykliczność jest konsekwencją zmian nastrojów społecznych (poziom optymizmu).

• Zmiany profilu gospodarczego (struktury gospodarczej) -> zamykają się możliwości (np. surowce) i trzeba przekształcić gospodarkę np. na usługi.

• Naturalne zmiany klimatyczno-przyrodnicze -> zmiany aktywności słońca, klęski, nieurodzaje, inne kataklizmy klimatyczne lub pogodowe.

BEZROBOCIE

Nierównowaga makroekonomiczna na rynku pracy. Towarem jest siła robocza. Podaż na tym rynku to oferta zapotrzebowania na pracę zgłaszana przez gospodarstwo domowe. Popyt na siłę roboczą zgłaszany przez podmioty gospodarcze.

Kształtuje się sytuacja równowagi na rynku pracy. Przy określonej cenie pojawia się określona liczba miejsc pracy. Jest to pewne uproszczenie, idealizacja rynku pracy. Siła robocza to towar, który należy nabywać nawet jeśli warunki nam nie odpowiadają, nawet jeśli nie płacą nam dobrze.

Wyróżnia się kilka rodzajów bezrobocia:

1. Technologiczne -> pochodna postępu naukowo-technicznego, rozwiązań produkcyjnych. Ograniczenie ilościowe na pewne zawody.

2. Sezonowe -> to się zmienia.

3. Koniunkturalne -> efekt przebiegu cyklu koniunkturalnego. Narasta w załamaniu i depresji.

4. Strukturalne -> pochodna niedostatków kapitałowych w gospodarce (nie ma możliwości tworzenia nowych miejsc pracy czy też przekształceń – unowocześnienia w gospodarce). Wiele państw nie radzi sobie i przez to mogą mniej konkurować z innymi państwami.

5. Frykcyjne -> związane z naturalną ruchliwością zatrudnionych, którzy przemieszczają się w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy lub zwiększeniu ich kwalifikacji zawodowych.

6. Dobrowolne -> z własnych przyczyn dana osoba nie szuka.

7. Przymusowe -> kiedy pracy po prostu nie ma.