1. Apokalipsa- tekst będący wizją przyszłości, często pisany w celu podniesienia na duchu danej społeczności, rozbudzenia nadziei i wiary w lepsze jutro poprzez ukazanie wizji szczęśliwej przyszłości ; apokaliptyczną wizję Polski przedstawił A.M. w widzeniu księdza Piotra- III cz. „Dziadów”

2. Ballada - literacki gatunek synkretyczny, obejmujący utwory łączące cechy liryczne, epickie, dramatyczne; charakteryzuje się on budową stroficzną (często z powtarzającym się refrenem oraz licznymi paralelizmami). Narracja w utworze ma charakter subiektywny, jest nasycona elementami zagadkowości, tajemniczości, bywa przepleciona partiami lirycznymi oraz dialogowymi. Tematyka ballad dotyczy wydarzeń niezwykłych, fantastycznych, legendarnych lub fantastycznych, zagadkowych. Pierwotna nazwa obejmowała prowansalską pieśń taneczną. Rozkwit tego gatunku literackiego nastąpił jednak dopiero w XX wieku, gdy stał się on jednym z podstawowych gatunków literatury romantycznej.

3. Dandyzm - zjawisko w życiu społecznym i w literaturze XIX wieku. Cechował się przywiązaniem do form zewnętrznych, luksusu przy jednoczesnym zaznaczeniu frustracji i poczuciu wyższości wobec materialnego świata.

4. Deizm - oświecony pogląd filozoficzny zakładający, że Bóg jest stwórcą świata, lecz nie ingeruje w dalszy los wszechrzeczy. Głównym przedstawicielem tego kierunku w filozofii oświecenia był Wolter

5. Dramat romantyczny- gat. Synkretyczny z rozbud. Partiami monolog., nie sceniczny. Wyst. W nim elem. Świata rzeczywist. I pozaziemskiego, św. Te uzupełniają się. Utw. Cechuje tajemniczy nastrój. Ma on formę otwartą, bez wyraxnego zakończenia. Gł. Postacią jest boh. Rom.

6. Egzotyzm -zainteresowanie niezwykłymi z europejskiego punktu widzenia zjawiskami przyrodniczymi, kulturą, obyczajami odległego, ale realnie istniejącego kraju (w romantyzmie pojawia się często w postaci orientalizmu)

7. Emisariusz- tajny wysłannik, najczęściej inwalida niezdolny do czynnej służby, przynosił wiadom. O syt, polit.

8. Epilog - dodany tekst objaśniający dalszą część wątków i historii poszczególnych postaci. Końcowa część utworu wyodrębniona w postaci samodzielnej cząstki kompozycyjnej.

9. Epistemologia - teoria poznania, dział filozofii zajmujący się warunkami i metodami poznania rzeczy.

10. Faustyzm- odwieczne dążenie człowieka do nieśmiertelności, chęć wiecznej młodości, przeciwstawienie się przemijaniu

11. Fantastyka - rodzaj literatury, które fabuła umieszczona jest w alternatywnym świecie i rządzi się odmiennymi prawami. Odmianą literatury fantastycznej jest science fiction (fantastyka naukowa), której akcja zazwyczaj toczy się w przyszłości a problematyka jest osnuta wokół przewidywanych osiągnięć naukowych i fantastycznych. Odrębny gatunek literatury fantastycznej stanowi fantasy. Najwybitniejszym polskim pisarzem science fiction był St. Lem

12. Fragmentaryzm - celowo niespójna i chaotyczna kompozycja dzieła literackiego. Koncepcja zakładająca luźny związek przyczynowo-skutkowy między kolejnymi odsłonami działań bohatera. Tendencja ta pozwala na połączenie różnych (nieraz sprzecznych) kategorii estetycznych, różnych tematów. Wychodząc z założenia, że „część odpowiada za całość”, romantycy konstruowali dzieła otwarte, bez początku i końca, pokazujące niespójność, wielowariantowość danego zjawiska.

13. Gatunek synkretyczny - gatunek literacki, w którym na równych prawach występują cechy właściwe różnym rodzajom literackim (liryce, epice, dramatowi). Wiele gatunków synkretycznych, np. ballada, dramat romantyczny, powieść poetycka, ukształtowało się w dobie romantyzmu, gdy zerwano z klasycystycznym wzorem estetycznym, m.in. z ideałem czystości gatunkowej.

14. Historiozofia - filozofia historii, dziedzina rozważań zakładająca możliwość określenia prawideł rozwoju dzieła

15. Indywidualizm - typowa dla romantyzmu cecha kreacji bohatera. Wyraża się w społecznym wyizolowaniu bohatera, w sprzecznych z konwencjonalną moralnością czynach i uczuciach, w twórczym geniuszu i charyzmatycznej osobowości. Cechą romantycznego indywidualisty był także tragizm rozumiany jako uwikłanie w historię, sprzeczności miedzy „ja” i światem, a także wewnętrzne rozterki.

16. Intuicjonizm - pogląd filozoficzny uznający intuicję za najdoskonalszą władzę poznawczą. Najwybitniejszy przedstawiciel: modernistyczny myśliciel H. Beryson

17. Koloryt lokalny - sposób prezentowania świata, w którym toczą się wydarzenia lub który jest przedmiotem opisu w sposób podkreślający wierność realiom, np. przez używanie wyrazów z danego język, wierne odtwarzanie topografii itp.

18. Kresy - nazwa terenów leżących za Bukiem należących przed II wojną światową do RP. Pojęcie to oznacza także fenomen kulturowy. Kojarzący się z kwestiami historycznymi, politycznymi, narodowymi. Kresy stały się mitem, symbolem polskiego regionu utraconego - Arkadii. O Kresach pisał m.in. A. Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”. Litwa była utraconą Arkadią, zdawał sobie sprawę, że nie powróci do ojczystych stron.

19.Mesjanizm - doktryna historiozoficzna i religijna rozwinięta przez romantyków, przypisująca narodowi polskiemu specjalne posłannictwo w wyzwoleniu i uszczęśliwieniu wszystkich ludów Europy. Mesjanizm rozwinął się po klęsce Powstania Listopadowego, zalążkiem mesjańskiego traktowania narodu polskiego było przedstawienie Polski jako ukrzyżowanego Chrystusa występującej w publicystyce francuskiej w 1831 r. po klęsce powstania emigranci - zesłańcy poddają się mesjanizmowi i znajdują w nim ratunek przed poczuciem klęski, mesjanizm stał się terapią narodową „III części Dziadów” i „ Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego” Mickiewicza, „Kordiana” Słowackiego,

20. Metafizyka - dyscyplina filozoficzna zajmująca się niematerialna, pozadoświadczalną teorią bytu; potocznie - to, co oderwane od rzeczywistości.

21. Mistycyzm - pogląd filozoficzno-religijny uznający możliwość pozazmysłowego, bezpośredniego kontaktu człowieka z bóstwem za pomocą intuicji. Istnieje komunikacja między sferą ducha, uduchowionym wszechświatem, a człowiekiem. Kontakt ten może nawiązać nie skażonym przez cywilizację lud i poeta.

22. Mit białego dworku - miejsce, w którym realizuje się Rejowe wyobrażenie „żywota poczciwgo”, miejsce dostatku, szczęścia, spokoju.

23. Oda - wywodzący się ze starożytnej greckiej liryki chóralnej gatunek poezji wzorowanej na oracji. Charakteryzuje się znaczną dowolnością (nieregularnością) wersyfikacją i kompozycją. Wielkość poruszanych w niej spraw dowodzi wielkiego zaangażowania emocjonalnego osoby mówiącej. Zwykle tworzona na cześć osoby lub zjawiska, np. „Oda do młodości” A. Mickiewicza.

24. Orientalizm - rodzaj romantycznego egotyzmu, zainteresowanie kulturą krajów Wschodu zapoczątkowanego przez G. Byrona. Także wyraz zapożyczony z języka tureckiego, tatarskiego, perskiego.

25. Panslawizm - w epoce Romantyzmu funkcjonuje mit słowianina, w kulturze polskiej tworzy ten mit K. Brodziński w swoich sielankach (naród miłujący pokój, uczuciowy, kochający ojczyznę, wychowany w duchu pracy) i J. Lelewel (twierdził, że ustrojem pierwotnym Słowianina był ustrój demokratyczny, co stanowi wzorzec przyszłej demokracji) . Według Romantyków Słowianie weszli najpóźniej w kulturę europejską, to też zachowali najwięcej walorów moralnych, przechowali wartości chrześcijańskie, dlatego są jakby powołany do przyśpieszonego biegu dziejów. Treść i tok myślenia ten składa się na ideę SŁÓWIANOFILSTWO. Została ona jednak zinterpretowana także inaczej: twierdzono, że najsilniejszym państwem jest Rosja cara, stąd rodzi się idea połączenia wszystkich Słowian pod egidą Rosji - Panslawizm

26. Pejzaż romantyczny - typ kreacji krajobrazu podległy Schellingiańskiej koncepcji natury jako bytu samostwarzającego, bliskiego Bogu. Obrazy natury w dziełach romantyków, były naznaczone bogatą symboliką. Nie stanowiły wyłącznie tła zdarzeń, lecz w metaforyczny sposób odzwierciedlały uczucia przeżywającego podmiotu

27. Podróż inicjacyjna - kreacja podróży jako wtajemniczenia w los, w ludzką naturę, zaznajomienia się z czymś dotąd nieznanym. Romantyczne podróżopisarstwo traktowało wędrówkę jako doświadczenie umożliwiające refleksje estetyczną, filozoficzną, a także wejrzeń.

28. Podróżopisarstwo - funkcjonująca już w antyku dziedzina piśmiennictwa obejmująca sprawozdania z rozmaitych podróży: pielgrzymek, wycieczek, wypraw. Dziedzinę tą reprezentują różne gatunki prozatorskie - dokumentalne i fikcyjne (często o charakterze fantastyczno-przygodowym, np. „Przygody Sindbada Żeglarza”) . w epoce Romantycznej utwory o tematyce podróżniczej należały do gatunków lirycznych i epickich.

29. Pokolenie „burzy i naporu” - reformatorski ruch w literaturze niemieckiej, w latach 70 XVII . Jego założenia opierały się na odrzuceniu wszystkich obcych wzorców i poszukiwaniu narodowej tożsamości kulturowej na ludowości w indywidualizmie, uznawania przewagi uczucia nad rozumiem, natury nad cywilizacją. Najważniejsi twórcy tego prądu to J. Wolfgang von Goethe i F. Schiller.

30. Powieść poetycka - gatunek literacki charakterystyczny dla wczesnego romantyzmu. Cechuje go synkretyzm gatunkowy i stylistyczny. Fabuła jest zagadkowa, tajemnicza, wydarzenia nie są przedstawione chronologicznie, bohater to samotnik i indywidualista. Typową powieścią poetycką jest „Konrad Wallenrod” A. Mickiewicza. prawodawcami tego gatunku byli G. Byron i W. Scott

31. Prometeizm - koncepcja etyczno-historiozoficzna zakładająca konieczność poświęcenia się jednostki dla ogółu, czasem dla całej ludzkości. Była popularna we wczesnym romantyzmie. Wzorem działań dla wybitnej, genialnej jednostki, zazwyczaj zbuntowanego poety, stała się postacią Prometeusza.

32. Preromantyzm - zespół tendencji w kulturze europejskiej w 2 połowie XVIII w., które doprowadziły do wykrystalizowania się nowych idei filozoficznych i estetycznych zapowiadających nadejście romantyzmu. Główną cechą preromantyzmu było przeciwstawienie się klasycyzmowi bliskość poglądowa w sentymentalizmem. W dziedzinie poetyki charakteryzowała się wprowadzeniem określonego geniuszu, postrzeganie wyobraźni jako naczelnej wartości decydującej o oryginalności utworu. Literatura preromantyczna ukształtowała nowy typ bohatera - wyizolowanego ze świata buntownika. W historii literatury niemieckiej utożsamiane z pokoleniem ”burzy i napory”

33. Spirytualizm - głosił duchowy charakter rzeczywistości. W oparciu o nią traktowali świat jako jedność, ale jedność opartą na sprzecznościach: materii i duchu. Zakładali istnienie świata duchowego, który realizuje się we wszystkim co materialne.

34. Synkretyzm - zasada budowy dzieła literackiego polegająca na łączeniu w jedno nieraz sprzecznych kategorii estetycznych, np. wzniosłości i komizmu, cechy różnych gatunków i rodzajów literackich, a także fragmentów różnych dziedzin sztuki. Odmianą synkretyzmu jest realizowana m.in. w operze koncepcja „syntezy sztuk”.

35. Teodycea - koncepcja filozoficzno-religijna, której celem jest usunięcie logicznej ciągłości między wszechwiedzą i wszechwładzą dobrego Boga a istnieniem na świecie zła. Problemem tym zajmowali się m.in. filozofowie wczesnochrześcijańscy.

36. Walenrodyzm - postawa człowieka, który walczy o słuszną i sprawiedliwą ideę, lecz aby osiągnąć cel, używa środków nieetycznych, nagannych moralnie, takich jak podstęp, zdrada itp.

37. Werteryzm - postawa bohatera literackiego cechująca się pogłębioną analizą psychologiczną, pesymizmem, egzystencjonalnym cierpieniem i wewnętrznym buntem wynikającym z odrzucenia istniejącego porządku rzeczy

38. Weltschmerz (ból świata) -związki z ludzką egzystencją, wynikające z niemożliwości zaspokojenia pragnień, pełnego poznania, samotności. Manifestował Si smutkiem, pesymizmem, lekceważeniem świata i koncentracji na swoich przeżyciach i przemyśleniach.

---