Romantyzm (z fr. romantisme, od roman – powieść, opowieść) – epoka w historii sztuki i literatury, trwająca od lat 90. XVIII wieku do lat 40. XIX wieku. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i artystycznym, który rozwinął się początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce.

Dramat romantyczny – typ dramatu ukształtowany w okresie romantyzmu w opozycji do poetyki dramatu klasycystycznego, a w nawiązaniu do twórczości Williama Szekspira. Kompozycja dramatu romantycznego była luźna, poszczególne epizody cechowała duża niezależność, sceny monumentalne przeplatały się z kameralnymi i lirycznymi, toteż kwalifikuje się go do gatunku mieszanego. Typowymi przedstawicielami dramatu romantycznego byli np. Victor Hugo (np. Hernani, Maria Tudor), Alfred de Musset (np. Lorenzaccio), w Polsce Juliusz Słowacki (Balladyna, Kordian), Adam Mickiewicz (Dziady), Zygmunt Krasiński (Nie-Boska komedia).

Groteska (z wł. grottesca) – kategoria estetyczna, charakteryzująca się połączeniem w jednym dziele (literackim, plastycznym, muzycznym, tanecznym, dramatycznym itp.) jednocześnie występujących pierwiastków przeciwstawnych, takich jak m.in. tragizm i komizm, fantastyka i realizm, piękno i brzydota. Utwory groteskowe charakteryzują się najczęściej niejednorodnością stylistyczną, obecnością kategorii absurdu, elementów karnawalizacji i atmosferą dziwności.

wzniosłość jest cechą wielkości fizycznej, wartości moralnej, intelektualnej, metafizycznej lub artystycznej. Pojęcie to szczególnie odnosi się do wielkości, z którą nic innego nie można porównać, znajdującej się poza możliwością obliczenia, zmierzania lub naśladowania. Wzniosłość często odnosi się do natury i jej bezkresu.

Ironia – sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego, np. w zdaniu Jaka piękna pogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy. W klasycznej retoryce ironia stanowi jeden z tropów, jest zaliczana także do podstawowych kategorii w estetyce.

IMPROWIZACJA - jest to wykonywanie utworu literackiego, muzycznego lub teatralnego bez wcześniejszego przygotowania. W okresie romantyzmu słynne były improwizacje Adama Mickiewicza podczas spotkań w salonach literackich.

Indywidualizm Postawę tę charakteryzuje silne poczucie wyjątkowości niezależności i odrębności osobistej oraz postępowanie odbiegające od ogólnie przyjętych wzorów i norm. Indywidualizm wiąże się z przekonaniem o szczególnej roli jednostki, która stoi ponad tłumem. Na gruncie tej postawy powstał specyficzny typ bohatera romantycznego.

MESJANIZM - religijno- społeczny pogląd opierający się na wierzeniach w nadejście Mesjasza. Według przekonań ma on zgładzić grzechy ludzkości i zaprowadzi do szczęścia wiecznego. W literaturze jest to pogląd, który cechuje osoby jednostkowe bądź cały naród jako posłanników, którzy działają w imię ludzkości. Mesjanizmem w literaturze polskiej określa się pogląd, iż Polska odgrywa szczególną rolę w dziejach świata. Pogląd ten narodził się w XVII wieku i występował jako element sarmatyzmu. W okresie romantyzmu zaczął odgrywać znaczącą rolę, gdyż był to okres głębokiej wiary w rolę i znaczenie Polski. Hasło: Polska Chrystusem narodów

MISTYCYZM - to swoiste jednostkowe objawienie Boskie, które może przyjmować różne formy. Może być to doznanie cielesne np. stygmaty lub te widzenie, sen czy też olśnienie. Mistycyzm jest pogrążony tajemnicą i jest do końca zjawiskiem niewytłumaczalnym. Mistycy bardzo często zapisuje swe doznania oraz prawdy, jakie zostały im objawione. Zjawisko to jest znane różnym religiom, jednakże instytucje kościelne niezwykle ostrożnie analizują każdy przypadek mistycyzmu.

TRAGIZM ROMANTYCZNY - pojęcie odnoszące się do dylematów moralnych bohaterów romantycznych. Każda z podjętych decyzji doprowadzić do katastrofy. Jednakże to nie zrządzenie losu a wydarzenia dziejowe decydują o tragiczności danej sytuacji. Tragizm po praz pierwszy pojawił się już w tragedii greckiej. Został zanalizowany przez Arystotelesa w "Poetyce".

TYRTEIZM - pojęcie, które powstało od imienia poety Tyrteusza. Oznacza postawę poety aktywnego, z przekonaniami patriotycznymi. Jest to głębokie zaangażowanie w losy kraju, gdzie poprzez utwory nakłania się naród do walki. Poezja tyrtejska to poezja zagrzewająca do walki.

WIESZCZ - początkowo wiesz był jedynie synonimem poety. Romantycy wskrzesili pierwotne znaczenie tego słowa określając Wieszczem poetę natchnionego przez Boga. Artysta ten posiadał moc twórcza oraz przewidywał przyszłość. Zdaniem romantyków Wiesz został wybrany przez Boga, aby przykazywał on ludziom filozofię życia.

BOHATER ROMANTYCZNY- to osoba dojrzewająca, poszukująca sensu istnienia i pragnąca odnaleźć własnego siebie. Cierpienie jest przypisane jego istnieniu. Jest nieszczęśliwym kochankiem. Niespełniona miłość każe mu pozostawić dotychczasowy świat i wyruszyć w samotną podróż wypełnioną bólem, samotnością i wieloma wątpliwościami. Pragnie dotrzeć do wnętrza samego siebie i dokonuje tego podczas wspinaczki na najwyższe góry czy podczas wędrówki przez niezmierzone stepy. Nie odkryty i tajemniczy jest dla innych zagadką. Bohater romantyczny to rodzaj indywidualisty, pewnego rodzaju pustelnika. Skupia się on na własnych doświadczeniach, skazuje siebie na zrządzenie losu. Na swej samotnej drodze spotyka Boga, z którym prowadzi polemikę, wykazuję się wielką odwagą przeciwstawiając się Jemu. Bohater romantyczny to patriota. Wierność swemu narodowi dowodzi swym poświęceniem i zaangażowaniem w losy kraju. Jego życie wypełnione jest cierpieniem i każdym krokiem zbliża się ku śmierci. Zestawienie życia ze śmiercią jest motywem przewodnim dla bohatera romantycznego. Musi on, bowiem doświadczyć w swym życiu bólu, rozterki, zagubienia, aby doprowadzić siebie do przemiany, zrozumieć ostatecznie sens życia i własnego istnienia.

Fragmentaryczność - nieobejmowanie całości; wycinkowość; ułamkowość; połowiczność; pobieżność; migawkowość; ogólnikowość; niekompletność; niepełność

Ludowość- program nawiązywania do ludowej literatury, czerpania z niej motywów i wzorców stylistycznych, a niekiedy też przyswajanie właściwych jej postaw wobec świata, sformułowany po raz pierwszy w okresie romantyzmu. Wyraził się on w zwrocie do motywów ludowych, przede wszystkim fantastycznych, w dążeniu do ukazywania świata przez pryzmat ludowego bohatera, w przywołaniu gatunków literackich, które do tej pory funkcjonowały głównie w folklorze (przede wszystkim ballada).

Koloryt lokalny - przesycenie świata przedstawionego elementami ujawniającymi odrębność kulturalną, obyczajową, społeczną środowiska, w którym toczy sie akcja utworu. Na koloryt lokalny zaczęli zwracać uwagę romantycy. Wyraźnie zaznaczył się w powieści realistycznej i naturalistycznej.

Bunt –sposób przystosowania jednostki poprzez odrzucenie celów społecznych grupy oraz społecznie uznawanych środków realizacji celów społecznych oraz zastąpienie ich własnymi celami i środkami ich osiągania.

miłość romantyczna- wielkie i wspaniałe uniesienia serca, odrywające od rzeczywistości świata, uczucia piękne i głębokie. Dla romantyków jednak miłość stanowiła gwałtowny żywioł, niszczący człowieka. Podstawową zasadą romantyzmu było uważanie za wielka wartość samo doświadczenie miłości, niezależnie czy przynosi ono szczęście, czy też dostarcza przykrych chwil. Romantyczna miłość prowadziła kochanków często do zguby. Przedstawiając w tej konwencji miłosne poczynania bohaterów literackich romantycy uzmysławiali ludziom, że miłość bywa przeżyciem niebezpiecznym, że grozi śmiercią lub nawet okaleczeniem umysłu.

Powstanie- zbrojne wystąpienie ludności państwa, miasta lub pewnego obszaru, skierowane przeciw dotychczasowej władzy lub władzy okupacyjnej.

Rewolucja- znacząca zmiana, która zazwyczaj zachodzi w stosunkowo krótkim okresie. Rewolucja może być spowodowana zmianą społeczno-polityczną zachodzącą w społeczno-politycznych instytucjach lub znaczną zmianą kulturową i ekonomiczną.

Naród – wspólnota o podłożu etnicznym, gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzona w procesie dziejowym, przejawiająca się w świadomości swych członków. Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości

Prometeizm– postawa etyczna, dla której ideałem moralnym jest dobrowolne podporządkowanie działań jednostki dobru większych grup społecznych lub nawet całej ludzkości. Nawiązuje do mitycznej postaci Prometeusza. Oznacza także bunt przeciwko boskim wyrokom i siłom natury oraz cierpienie własne w imię szczęścia ogółu.