ROMANTYZM - zapoczątkował w Europie pod koniec XVIII w. Rok 1789 ( Wielka Rewolucja Francuska) jest umowną datą powstania romantyzmu. Natomiast rok 1848 ( Wiosna Ludów) to data kończąca omawianą epokę. Początek romantyzmu w Polsce przypada na rok 1822, kiedy został wydany pierwszy tom " Poezji" Adama Mickiewicza. Koniec romantyzmu w Polsce przypada na czas wybuchu Powstania Styczniowego w 1863r.
Romantyzm charakteryzuje się odrębnym stylem, który stał się typowy dla przedstawicieli tego gatunku literackiego. Cechy romantycznego stylu to: pojawienie się w utworach literackich mowy potocznej ( pospolite wyrazy, regionalizmy), powiązanie ze sztuką i twórczością ludową, używanie słów anachronicznych a także egzotyzm ( orientalizm). Stosując te środki romantycy uzyskali wysoki stopień obrazu poetyckiego.
ARCHAIZM - wyrażenie lub słowo, którego powszechnie zaprzestano używać a zamiast niego powstało nowe określenie. Wyróżniamy archaizm fonetyczny, leksykalny, fleksyjny, słowotwórczy, semantyczny, frazeologiczne, składniowe, stylistyczne, rzeczowe.
BALLADA - gatunek synkretyczny. Skupia w sobie kilka gatunków literackich ( epicką narrację, liryczną muzyczność z udramatyzowaną fabułą). W romantyzmie powstały ballady odnoszące się do ludowych pieśni. Pierwsze tak rozumiane ballady powstały w Danii i Szkocji na przestrzeni XII i XIV w. Nietypowa forma charakteryzująca się melodyjnością, tajemniczością wypadków oraz wyraźną rolą sił nadprzyrodzonych spowodowała, że dla poetów stał się to ulubionym gatunkiem literackim. Ballada porusza istotne aspekty życia począwszy od moralnych po egzystencjalne. Narrator zawsze ukazany z dystansem często jest ukazany jako zaskoczony przebiegiem wydarzeń. Pozwala to na wytworzenie wątku grozy w utworze.
BAŚŃ - wywodzi się z literatury ludowej. Realizm z fantastyką przeplatają się tworząc ciekawą fabułę. Baśń przepełnioną jest magią, pradawnymi wierzeniami. Głównym motywem jest walka dobra ze złem a miejsce akcji jest bliżej nieokreślone.
BOHATER WERTERYCZNY - jego postać wykreował Goethe w swojej powieści epistolarnej "Cierpienia młodego Wertera". Postawa taka charakteryzuje się uczuciami, jest nadwrażliwa, delikatna i subtelna. Nie potrafi walczyć o swoja miłość i uczucia, dlatego też, jak tytułowy bohater Goethego, w razie niepowodzenie dokonuje aktu odebrania sobie życia. Taki model charakteryzuje się tym, że jest inteligentny, pobierał nauki na akademiach, wie jak zachowywać się wśród salonowych bywalców. Dąży do odnalezienia tej jedynej, a jak już ją znajdzie to staje się ona dla niego boginią, której nie opuści aż do końca swych dni.
BOHATER BYRONICZNY- nazwa pochodzi od nazwiska G.Byrona, który to jest autorem takich utworów, jak "Giaur", "Wędrówki Childe Harolda". Cecha charakterystyczną omawianej tu postawy jest bunt przeciwko całemu światu, normom, konwencjom i stosunkom w nim panującym. Taki bohater walczy przeważnie samotnie kierując się najwyższymi racjami - w imię miłości lub ojczyzny. Jest tajemniczy, również historię jego pochodzenia często owiana jest tajemnicą, autor wyjawią ją nam dopiero na końcu dzieła. Jest to postać dumna, mocno stojąca na nogach i wierząca we własną wyższość i siłę
BOHATER WALLENRODYCZNY- jest to bohater stworzony przez naszego wieszcza w powieści poetyckiej "Konrad Wallenrod". Posiada przymioty podobne do byronicznego. Jego postępowanie uwarunkowane jest patriotyzmem, miłością do utraconej ziemi. Na jej rzecz potrafi rezygnować z indywidualnych potrzeb i pragnień, by móc oddać się w pełni sprawie. Weltschmertz - było to uczucie właściwe dla młodych twórców romantycznych oraz bohaterów, których kreowali w swych utworach. Objawiało się to zniechęceniem do życia, "bólem istnienia", który wynikał z samotności i niepowodzeń, którym poddawany był bohater romantyczny.
BOHATER ROMANTYCZNY- to osoba dojrzewająca, poszukująca sensu istnienia i pragnąca odnaleźć własnego siebie. Cierpienie jest przypisane jego istnieniu. Jest nieszczęśliwym kochankiem. Niespełniona miłość każe mu pozostawić dotychczasowy świat i wyruszyć w samotną podróż wypełnioną bólem, samotnością i wieloma wątpliwościami. Pragnie dotrzeć do wnętrza samego siebie i dokonuje tego podczas wspinaczki na najwyższe góry czy podczas wędrówki przez niezmierzone stepy. Nie odkryty i tajemniczy jest dla innych zagadką. Bohater romantyczny to rodzaj indywidualisty, pewnego rodzaju pustelnika. Skupia się on na własnych doświadczeniach, skazuje siebie na zrządzenie losu. Na swej samotnej drodze spotyka Boga, z którym prowadzi polemikę, wykazuję się wielką odwagą przeciwstawiając się Jemu. Bohater romantyczny to patriota. Wierność swemu narodowi dowodzi swym poświęceniem i zaangażowaniem w losy kraju. Jego życie wypełnione jest cierpieniem i każdym krokiem zbliża się ku śmierci. Zestawienie życia ze śmiercią jest motywem przewodnim dla bohatera romantycznego. Musi on, bowiem doświadczyć w swym życiu bólu, rozterki, zagubienia, aby doprowadzić siebie do przemiany, zrozumieć ostatecznie sens życia i własnego istnienia.
BURZA I NAPÓR - to niemiecka grupa literacka, której wybitnymi członkami byli Goethe i Schiller. Wprowadzili oni do poezji wątki ludowe i tajemne. Są uznawani za pierwszych romantyków europejskich.
BYRONIZM - określenie tego prądu literackiego pochodzi od nazwiska romantycznego poety, G.G. Byrona. Wytworzył się na początku XIX w. Cechuje się głęboką chęcią wyzwolenia zniewolonego narodu, sprzeciwia się istniejącej sytuacji politycznej, społecznej oraz moralnej. Jest to postawa przejawiająca poglądy rewolucyjne posiadając jednocześnie dystans dla otaczającego świata.
DRAMAT ROMANTYCZNY - gatunek dramatu, którego budowę cechuje tzw. "forma otwarta", czyli struktura, charakteryzująca się odrzuceniem tradycyjnych reguł kompozycyjnych (m.in. zasady "trzech jedności"), fragmentarycznością i epizodycznością akcji, synkretyzmem gatunkowym oraz współwystępowaniem elementów realizmu i fantastyki, tragizmu i komizmu. Dramat romantyczny powstał w opozycji do zasad obowiązujących w dramaturgii klasycystycznej. Odwoływał się głównie do tradycji szekspirowskiej oraz do doświadczeń dramatu hiszpańskiego (Calderon de la Barca). Brak harmonii, fragmentaryczność, przemieszanie kategorii estetycznych (np. patosu z groteską) pozwalały na ukazanie wewnętrznych konfliktów bohatera oraz umożliwiały przedstawienie niejednorodności natury świata i bytu. Problematykę moralną wprowadzały często wykorzystywane sceny walki dobrych i złych duchów o duszę bohatera, zaczerpnięte ze średniowiecznych moralitetów (np. walka o duszę Konrada w III cz. Dziadów).
ELEGIA - utwór poetycki utrzymany w poważnym tonie zazwyczaj o tematyce żałobnej. Opisuje rozpacz po stracie osoby bliskiej lub wybitnej. Wyraża także ból istnienia, zawiera elementy refleksji na temat egzystencji człowieka. W obrębie elegii wyróżniamy elegie patriotyczne oraz miłosne skupiające się na nieodwzajemnionym uczuciu lub śmierci ukochanej osoby.
EPIGONIZM - brak indywidualnej myśli oraz twórczości, naśladowanie anachronicznych, nie modnych poglądów, idei. W literaturze polskiej za epigonów uważa się postromantyków takich jak K. Ujejski, L. Syrokomla.
EPOPEJA- pochodzi od greckiego słowa epos - słowo, poiein - czynić. Utwór wierszowany, narracyjny. Główni bohaterowie ukazani są zazwyczaj w momencie przemian dziejowych lub społecznych. Najwybitniejszą epopeją jest "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza
GAWĘDA SZLACHECKA - krótki utwór pisany prozą lub wierszem, wytworzony w literaturze Polskiej na przestrzeni XIX w. Tematem przewodnim jest życie szlachty. Gawęda to wzór opowieści ustnej. Cechuje się swobodą wypowiedzi, częstymi zwrotami do słuchacza, powtórzeniami. Występują gesty foniczne oraz nie ma zaznaczonych konturów kompozycyjnych. W romantyzmie elementy gawędy dostrzegamy w utworach Adama Mickiewicza: 'Pan Tadeusz", " Popas w upicie" a także J. Słowackiego np. "Beniowski".
GOTYCYZM - prąd literacki wykształtowany w drugiej połowie XVIII w. oraz pierwszej połowy XIX w. Gotycyzm stanowi nawiązanie do średniowiecza poprzez wytworzenie atmosfery dawności. Zarówno w literaturze jak i sztuce pojawiają się rycerze oraz zamki. Stanowi to nawiązanie do legend i kronik średniowiecznych. Występowanie elementów grozy, czarnych charakterów takich jak zbrodniarze, wampiry czy duchy tworzy ciągłe napięcie. Gotycyzm to rodzaj angielskiej powieści określanej powieścią gotycką a także czarnym romansem. Gatunek ten stanowi kontrast wobec racjonalnych i dydaktycznych utworów okresu oświecenia. Do głównych przedstawicieli gotycyzmu byli: C. Reeve, A. Radcliffe, H. Walpole. Współcześnie odmianą gotycyzmu można nazwać min. filmy oraz książki kryminalne lub horrory.
GROTESKA - jest to pojęcie odnoszące się do różnego rodzaju sztuki oraz literatury. Cechuje się absurdalnością zdarzeń. Polega na połączeniu dwóch przeciwstawnych pojęć takich jak komizm i tragizm. Odmianą groteski jest parodia, satyra oraz komizm.
HEKSAMETR - to metrum antyczne. Sześciostopniowy wers składający się z daktyli, które mogą być zastąpione spondejami ( wyjątek stanowi piąta stopa) lub trochejami. Heksametr pojawia się przede wszystkim w eposie, poezji bukolicznej, religijnej i dydaktycznej. Stosowany jest w celu utrzymania powagi utworu. Miara ta pojawia się wciąż w nowożytnej poezji europejskiej np. utwór Cypriana Kamila Norwida " Bema pamięci żałobny rapsod"
HISTORYZM - dużym zainteresowaniem cieszyła się tematyka historyczna w czasach romantyzmu. Odwoływano się do form utworów, jak i tematów pochodzących z poprzednich epok.
IMPROWIZACJA - jest to wykonywanie utworu literackiego, muzycznego lub teatralnego bez wcześniejszego przygotowania. W okresie romantyzmu słynne były improwizacje Adama Mickiewicza podczas spotkań w salonach literackich.
INDYWIDUALIZM - poczucie, że najważniejsza jest jednostka, że ma ona za zadanie działać na rzecz dobra kraju i odzyskania niepodległości. To w jej mocy leży stanąć na czele marszu ku wolności.
INDYWIDUALIZM(KRYTYKA) - Słowacki(w „Kordianie”) krytykuje ideę romantycznego indywidualizmu, który popycha do samotnej, bezsensownej walki; społeczeństwo nie ma pojęcia o wybuchu powstania, jest nieświadome, zdemobilizowane przez Szatana; nie zdaje sobie sprawy z poświęcenia Kordiana.
INDYWIDUALIZM JĘZYKOWY - świadomość niezależności. Pojęcie indywidualizmu językowego odnosi się do wypowiedzi, która charakteryzuje danego bohatera. Dzięki jego wypowiedzi możemy stwierdzić np., jakiego jest pochodzenia.
INTONACJA - wypowiedź ustna, której towarzyszy odpowiednia barwa językowa polegająca na podnoszeniu ( antykadencja) lub zniżaniu tonu głosu ( kadencja). Intonacja pełni funkcję semantyczną, pozwala ocenić zdanie jako pytające bądź apelu jak również charakterystyczna jest dla wszelkich wypowiedzi emocjonalnych.
IRONIA ROMANTYCZNA - to umiejętność zachowania dystansu artysty okresu romantyzmu zarówno do swego dzieła jak i całej ówczesnej epoki. Ironia ta polegała na używaniu dwuznacznych słów w swych utworach. Jednakże jest to nie tylko zabawa językowa, to także swoista idea pozwalająca głosić wolność wypowiedzi literackiej i poczucia indywidualizmu.
IRRACJONALIZM - objawiał się wiarą w to, że świata nie można do końca poznać zmysłami i umysłem. Duże znaczenie ma też wiedza duchowa, metafizyczna. Wiara w to, że istnieje jakiś drugi świat duchów, rusałek, demonów.
LIST ROMANTYCZNY - jego korzenie sięgają sentymentalizmu, czasów gdzie korespondencja była dziedziną sztuki. Forma epistolarna popularna w okresie romantyzmu. Powieści pisane w formie listów stanowiły źródło inspiracji współczesnych pisarzy. W formie epistolarnej najczęściej zawierano opis uczuć wewnętrznych takich jak miłość, ból, żal czy tęsknotę. Poza listami pełnymi wyznań w literaturze pojawiały się także listy podróżnicze.
LUDOWOŚĆ - romantyczna sztuka była zachwycona tematami ludowymi, stała się one jej główną inspiracją. Wykorzystywano podania i legendy ludowe uważając, że mają one w sobie największe mądrości oraz, że mają dużą rolę patriotyczną.
MESJANIZM - religijno- społeczny pogląd opierający się na wierzeniach w nadejście Mesjasza. Według przekonań ma on zgładzić grzechy ludzkości i zaprowadzi do szczęścia wiecznego. W literaturze jest to pogląd, który cechuje osoby jednostkowe bądź cały naród jako posłanników, którzy działają w imię ludzkości. Mesjanizmem w literaturze polskiej określa się pogląd, iż Polska odgrywa szczególną rolę w dziejach świata. Pogląd ten narodził się w XVII wieku i występował jako element sarmatyzmu. W okresie romantyzmu zaczął odgrywać znaczącą rolę, gdyż był to okres głębokiej wiary w rolę i znaczenie Polski.
MISTYCYZM - to swoiste jednostkowe objawienie Boskie, które może przyjmować różne formy. Może być to doznanie cielesne np. stygmaty lub te widzenie, sen czy też olśnienie. Mistycyzm jest pogrążony tajemnicą i jest do końca zjawiskiem niewytłumaczalnym. Mistycy bardzo często zapisuje swe doznania oraz prawdy, jakie zostały im objawione. Zjawisko to jest znane różnym religiom, jednakże instytucje kościelne niezwykle ostrożnie analizują każdy przypadek mistycyzmu.
NEOGOTYK - kierunek w architekturze i rzemiośle artystycznym powstały w czasach nowożytnych, oparty na formach gotyckich, początkowo związany z angielską sztuką preromantyczną 2. połowa XVIII w. CECHY: kamienie i cegły, z których budowano mury, sztucznie postarzano; modna była stylizacja budowli na ruinę; malowniczość i nastrojowość tej architektury miała skłaniać do refleksji i zadumy; elementy gotyku: ostre łuki, krzyżowe sklepienia, najeżone krenelażem mury; gotyk był jedynie kostiumem nakładanym na konstrukcję.
OKTAWA - zwrotka, która składa się z 8 wersów jedenastozgłoskowych ( układ rymów abababcc). Pochodzi z włoskiej ludowej poezji. Bardzo popularna w renesansie, stanowiła główną formę poezji z tego okresu. W Polsce rozpowszechniona w liryce za sprawą S. Grabowieckiego natomiast epice dzięki P. Kochanowskiemu. Wprost genialnie oktawa została wykorzystana przez J. Słowackiego w utworze "Beniowski". Oktawa może występować także jako 8 wersowa strofa składająca się z 13 zgłoskowców oraz z 11 i 8 zgłoskowców przeplatających się i zakończonych 11 zgłoskowym dystychem.
ORIENTALIZM - Jest to uzewnętrznione w twórczości literackiej zainteresowanie i fascynacja rozmaitymi przejawami życia i kultury narodów Bliskiego i Środkowego Wschodu. Twórcy romantyczni poszukiwali natchnienia przede wszystkim w kulturze i tradycji arabskiej, perskiej, japońskiej i chińskiej.
PATOS - pojawił się w tragedii greckiej. W epoce klasycyzmu stanowił podstawowy kategorię estetyczną. Występuje we wszystkich dziedzinach sztuki: muzyce, teatrze, literaturze. Patos ukazuje dane wydarzenia lub postacie w sposób doniosły, nacechowany emocjonalnie ( takich jak ból, rozpacz czy namiętność) szczególnie z repertuaru retoryki. Kategoria ta ma na celu dogłębne poruszenie odbiorcy.
PEJZAŻ ROMANTYCZNY - cechował się dużą różnorodnością. Artyści dostrzegali jakby dwie strony natury. Z jednej - była to dzika, nieposkromiona i posępna przyroda, której metafizyczne działanie dawało się odczuć przede wszystkim po zmierzchu. Z drugiej zaś- artyści zachwycali się np. pięknem skąpanego w słońcu krajobrazu pól, łąk, jezior itp. mówiąc o nich wprost i nie siląc się na konstruowanie kunsztownych porównań
POEMAT DYGRESYJNY - to połączenie epiki, liryki ora dyskursywny. Fabularny rozbudowany utwór wierszowany, gdzie fragmentaryczna kompozycja została pozbawiona jakichkolwiek rygorów. Poemat dygresyjny złożony jest z kilu luźnych epizodów. Dominuje tu narracja aktuarialna, czyli narrator skupia na sobie szczególną uwagę czytelnika. Jest to narracja ironiczna, gdzie zdarzenia opisywane są w sposób żartobliwy.
POEZJA MELICZNA - jest efektem szczególnego zbliżenia słowa i muzyki, kiedy teksty są śpiewane lub recytowane przy dźwiękach instrumentu. Muzyka kształtuje wówczas rytm, intonacje i brzmienie wiersza, co zdarza się często w poezji ludowej i w romantycznej.
POWIEŚĆ POETYCKA - to dłuższy utwór wierszowany, łączący elementy liryczne i epickie, którego luźna, fragmentaryczna fabuła obfituje w momenty dramatyczne. Towarzyszy jej aura zagadkowości i niedomówień oraz emocjonalna i subiektywna narracja. Twórca gatunku był Walter Scott, lecz dopiero dzięki BYRONOWI powieść poetycka zdobyła ogromną popularność. Stało się tak głównie za sprawą nowego typu bohatera - samotnie powstającego przeciw światu indywidualisty, którego gwałtowne namiętności mogą doprowadzić aż do zbrodni i samozagłady, przekonująco uosabiającego wewnętrzne rozdarcie jednostki między dobrem a złem.
PREROMANTYZM - określenie anty klasycystycznych tendencji, które zwiastowały epokę romantyzmu. Preromantyzm istniał na przełomie XIII i XIX w. Do preromantyzmu zalicza się sentymentalizm, w którym główną rolę odgrywają uczucia, powieść gotycką przepełniona wydarzeniami przeraźliwymi i czasem niepojętymi. Gatunek ten zawierał odniesienia do przeszłości ( w szczególności epoki średniowiecza), zatem do okresu znacznie wcześniejszego od "władzy rozumu".
PROMETEIZM – postawa przejawiająca się postępowaniem mającym na celu dobro jakichś grup społecznych czy też ludzkości jako całości wyrażająca bunt przeciwko potęgom wyższym i normom krępującym wolność ducha. (mit. o Prometeuszu).
RAPSOD - epicka pieśń stanowiąca pewną część obszernego poematu bądź utworu poetyckiego. Rapsod ma na celu wysławienie bohatera lub też wydarzenia odgrywającego istotną rolę dla narodu. Określenie to wywodzi się z Grecji, gdzie wędrowni pieśniarze recytowali poematy innych artystów.
SONET - układ stroficzny stanowiący samodzielny utwór, złożony w 4 strof (2 pierwsze opisowe-4 wersy, 2 ostatnie filozoficzno-refleksyjne-3 wersy); powstał we Włoszech (Dante, F. Petrarca), wprowadzony do Polski przez J. Kochanowskiego, uprawiany m.in. przez A. Mickiewicza, A. Asnyka.
SPÓR KLASYKÓW I ROMANTYKÓW - konflikt jaki wynikł po pojawieniu się utworów romantycznych. Przedstawiciele dawnej epoki - klasycznej - nie uznawali literatury romantycznej za wybitną, gdyż dla nich ważne było piękno formy, odwołania do kultury wysokiej, a nie zainteresowanie ludowością i eksperymenty formalne.
SYLABOTONIZM - metryczny system wiersza, który składa się z tej samej liczny sylab w wersie (dopuszcza się wyjątki) i powtarzanym układzie sylab nie akcentowych i akcentowych.
SYNKRETYZM - celowe pomieszanie stylu czy formy często kłócących się ze sobą. Synkretyzm charakterystyczny jest dla romantyków, którzy zwalczali klasycystyczną wizję przejrzystości gatunku.
TAJEMNICZOŚĆ – jest główną domeną świata przedstawionego w romantycznych utworach literackich. Realizuje się na poziomie czasu (akcja utworów rozgrywa się często w nocy, kiedy jest ciemno), miejsca (zazwyczaj są odludne, sprzyjające kontemplacji, będące samotnią bohatera romantycznego) i postaci (nietypowe, o których czytelnik nic nie wie, a poznaje ich historię stopniowo). Po Ballady i romanse Adama Mickiewicza.
TRAGIZM ROMANTYCZNY - pojęcie odnoszące się do dylematów moralnych bohaterów romantycznych. Każda z podjętych decyzji doprowadzić do katastrofy. Jednakże to nie zrządzenie losu a wydarzenia dziejowe decydują o tragiczności danej sytuacji. Tragizm po praz pierwszy pojawił się już w tragedii greckiej. Został zanalizowany przez Arystotelesa w "Poetyce".
TYRTEIZM - pojęcie, które powstało od imienia poety o wodza Tyrteusza. Oznacza postawę poety aktywnego, z przekonaniami patriotycznymi. Jest to głębokie zaangażowanie w losy kraju, gdzie poprzez utwory nakłania się naród do walki.
WALLENRODYZM - pojęcie stworzone przez Adama Mickiewicza utworem "Konrad Wallenrod". Była to postawa bohatera patriotycznego, który w imię dobra kraju ucieka się do zdrady. Postawa ta znalazła także swe odzwierciedlenie w rzeczywistym świecie. Polscy rewolucjoniści, spiskowy oraz opozycjoniści przyjmowali walenrodyzm jako metodę walki. Mit wytworzony przez Mickiewicza, z którym sam autor starał się później bezskutecznie walczyć pozwalał konspiratorom w okupowanej Polsce tłumaczyć niemoralne postawy.
WALTERSKOTYZM - termin pochodzący od imienia szkocko - angielskiego pisarza Waltera Scotta. W literaturze europejskiej pojęcie to pojawiło się na początku XIX w. Pisarz ten wykształtował wzór powieści historycznej, którą cechowała wartka akcja, rekonstrukcja realiów historycznych, wątki grozy oraz przygody. Bohaterowie zostali osadzeni na tle znaczących wydarzeń historycznych. Przedstawiali także realia społeczno- obyczajowe ówczesnej epoki i zjawiska kulturowe. Walterskotyzm to opozycja do eposu tradycyjnego jak również romansu historycznego. To literackie zjawisko stało się jednym z głównych przejawów historyzmu romantycznego.
WERTERYZM - pojęcie, które cechuje człowieka pragnącego być postrzeganym jako osoba wyjątkowo wrażliwa. Pragnieniem takiej postaci jest ukazanie swej wyjątkowości jak coś ponad pospolite życie, ale jednocześnie jest on skazany na wieczne cierpienie oraz samotność.
WIESZCZ - początkowo wiesz był jedynie synonimem poety. Romantycy wskrzesili pierwotne znaczenie tego słowa określając Wieszczem poetę natchnionego przez Boga. Artysta ten posiadał moc twórcza oraz przewidywał przyszłość. Zdaniem romantyków Wiesz został wybrany przez Boga, aby przykazywał on ludziom filozofię życia.
WINKELRIEDYZM – romantyczny nurt ideowy, który swą nazwę wziął od nazwiska Arnolda Winkelrieda – legendarnego bohatera, który w roku 1386 w bitwie pod Sempach poprowadził wojska szwajcarskie do boju przeciwko Austriakom, poświęcając własne życie. Kordian wykrzyczał na szczycie Mont Blanc: Polska Winkelriedem Narodów, jest to polemika Juliusza Słowackiego z mesjanizmem rozpropagowanym przez zwaśnionego w poglądach z poetą Adamem Mickiewiczem, stawiającym w owym czasie hasło Polska Chrystusem Narodów.
WZNIOSŁOŚĆ - jest to pojęcie estetyczne. Wzniosłość pojawia się przy odczuwaniu podziwu zadziwienia przy zdarzeniach niezwykłych. Jest również kategorią, która towarzyszy w chwilach grozy, przerażenia. Romantycy w sile żywiołów wyżej stawiali wzniosłość od np. piękności.