SZTUKA WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKA

Sztuka wczesnochrześcijańska obejmuje zachodnie wybrzeże Półwyspu Arabskiego, północną część Afryki, południową część Europy, sięga Azji Mniejszej i Bliskiego Wschodu. Początek chrześcijaństwa to I w. n.e. Sztuka ta rodzi się dopiero w III w. i pierwszy jej etap zamyka się 313 roku. Od tej daty do V w. rozpoczął się już drugi okres. Pierwsze lata prześladowanej religii nie sprzyjały rozwojowi sztuki, a i potrzeby ówczesnych wyznawców nowej, monoteistycznej wiary ograniczały się do minimum. Dopiero po wydaniu edyktu mediolańskiego przez cesarza Konstantyna Wielkiego zezwalającego na swobodne wyznawanie Chrystusa, sztuka zaczęła odgrywać coraz istotniejszą rolę. Sam cesarz był fundatorem licznych budowli sakralnych.

Architektura

Wnętrze dawnego mauzoleum Konstancji

Architektura wczesnochrześcijańska rodziła się dość powoli, ponieważ hasła wczesnych chrześcijan opierały się na dosłownym pojmowaniu słów biblijnych głoszących, że kościół boży nie jest materią, a tworzony jest mistycznie, niematerialnie, przez obecność Boga i Jego wiernych. Początkowo chrześcijanie zbierali się w domach zamożnych, wybierając jedno, prostokątne pomieszczenie, gdzie zasiadano przy stole, jak Chrystus z apostołami przy Ostatniej Wieczerzy.

Wraz ze stale rosnącą liczbą wiernych, domus eclesiae (dom mieszkalny łączący funkcje kultowe) stał się w IV w. "ecclesia", odrębnym budynkiem, sakralnym kościołem. Był prosty, bazował na domus eclesiae, wyodrębniono wówczas prezbiterium przeznaczone na stół, który stał się ołtarzem, wierni zaś już nie gromadzili się wokół stołu - ołtarza, a stali przed nim, liturgię natomiast sprawował biskup lub jego przedstawiciel. Architekturę grobową prezentowały podziemne cmentarze zwane katakumbami.

Rzeźba

Fragment sarkofagu Juniusa Bassusa

Rzeźba wczesnochrześcijańska pojawia się około drugiej połowy III wieku, kiedy to na nową wiarę zaczęli przechodzić zamożni Rzymianie, a wielki jej rozkwit przypadł na czasy panowania Konstantyna Wielkiego. Był to okres, kiedy wiele warsztatów kamieniarskich pracowało jeszcze nad wykonaniem sarkofagów pogańskich, a jednocześnie rosło zapotrzebowanie na pomniki nagrobne dla chrześcijan. Rzeźbiarze, tworząc trumny dla chrześcijan naśladowali naturalistyczne formy antyczne, zmieniając tematykę mitologiczną na biblijną. Stąd sarkofagi pogan i wyznawców Chrystusa stylistycznie były na początku podobnie. Stopniowo jednak plastyka chrześcijańska tworzyła własny język formalny, coraz dalszy od realizmu antycznego i skłaniała się ku stylizacji, deformacji i uproszczeń postaci na rzecz wartości duchowych, a nie fizycznych.

Malarstwo

Matka z dzieckiem

Malarstwo wczesnochrześcijańskie prezentowane jest przez freski w katakumbach malowane za czasów prześladowań chrześcijan w III i IV wieku. Motywy biblijne, malowane prostymi, oszczędnymi środkami malarskimi, łączone były niejednokrotnie z ornamentyką roślinną i wkomponowane były w geometryczną sieć barwnych linii na białym tle. Mimo mistycznego piękna, nie pełniły funkcji dekoracyjnej, tym bardziej, że oświetlenie katakumb było nikłe. Stanowiły przede wszystkim głęboki symbol pobożności wiernych, alegoryczne ujęcie prawd wiary. Natomiast mozaika pojawiająca się w baptysteriach, mauzoleach i kościołach imponowała bogatym programem ikonograficznym i swą świetlistą, wielobarwną dekoracyjnością.

---