Temat: Architektura wczesnochrześcijańska i sztuka bizantyńska.
1) Sztuka w czasach Konstantyna Wielkiego.
2) Geneza i forma bazyliki wczesnochrześcijańskiej.
3) Geneza i forma martyrium.
4) Hagia Sophia - łącząca cechy świątyni podłużnej i centralnej.
5) Rozkwit sztuki bizantyńskiej (rządy Justyniana I, 527-565) i formy jej wyrazu.
Sztuka bizantyńska najpełniej realizuje się w dziedzinie architektury, malarstwa mozaikowego, miniatury i rzemiosła artystycznego; ma ona charakter symboliczny i służy pogłębianiu wiary.
6) Sobór Nicejski w 787 r. wypowiada się n.t. sztuki.
Ustala wykaz dopuszczalnych tematów, sposoby ich przedstawiania i rozmieszczania w sanktuariach. Kościoły miały przypominać otwarte księgi, gdzie mozaiki i freski, jak barwny ewangeliarz, udzielają niepiśmiennemu ludowi katechezy wiary (funkcja dydaktyczna).
Pomimo ustalenia wzorów i motywów sztuka bizantyńska ulega ewolucji przechodząc od przedstawień symbolicznych do narracyjnych.
7) Najsłynniejsze klasztory bizantyńskie.
Klasztor św. Katarzyny na górze Synaj w Egipcie, zespoły klasztorów na górze Athos i w Mistrze na Peloponezie, niedostępne Meteory w Tesalii. Styl architektoniczny cechują: otwory okienne pod pełnym łukiem, wewnętrzne dziedzińce, krużganki, ściany budowane z kamienia łączonego z cegłą i bogaty wystrój elewacji.
Bizantyńskie formy i estetyka były źródłem inspiracji dla europejskiej sztuki romańskiej.
Przyczyny konfliktu i przebieg ruchów obrazoburczych (726-780; 813-843).
Kościoły
W 313 r. Konstantyn Wielki przyznał chrześcijanom wolność wyznania i nakazał zwrot zagarniętych im majątków. Rozporządzenie to dało potężny impuls do rozwoju Kościoła, który niezwłocznie zainicjował budowę licznych miejsc kultu gdzie wierni mogliby uczestniczyć w liturgii. Na wzorzec dla swych świątyń chrześcijanie wybrali bazylikę - typ budowli wywodzącej się z tradycji hellenistycznej, pełniącej w świecie rzymskim funkcje wojskowe, handlowe i sądowe. Bazylika miała formę podłużnej, krytej hali, najczęściej podzielonej kolumnami na 3 lub 5 naw, przy czym nawa główna była wyższa i szersza od bocznych a w jej ścianach powyżej naw bocznych znajdował się szereg okien . W bazylice cheścijańskiej na osi nawy głównej, u jej wschodniego krańca znajdowała się półkolista apsyda, mieszcząca ołtarz, tron biskupi oraz miejsca dla wyższego duchowieństwa oraz transept czyli nawa poprzeczna nadająca planowi świątyni kształt krzyża. Apsyda przylegała do transeptu bezpośrednio lub była połączona wydłużoną przestrzenią tzw. prezbiterium. Wejście do bazyliki osłonięte niskim daszkiem wspartym na kolumnach to narteks (kościół św.Piotra w Rzymie)
Drugi typ budowli - niewielkie, wzorowane na dawnych pogańskich mauzoleach martyrium, wznoszone nad grobami męczenników i świętych oraz w miejscach upamiętnionych objawieniem lub cudem. Były to budowle na planie centralnym i przykryte kopułą. (rotunda Św. Stefana w Rzymie, San Vitale i mauzoleum Galli Placydii w Rawennie).
Budowlą łączącą w sobie cechy świątyni podłużnej i centralnej jest Hagia Sophia - kościół Mądrości Bożej w Konstantynopolu, wzniesiony w czasach Justyniana Wielkiego przez greckich architektów Anthemiosa z Tralles i Izydora z Miletu. Powstają budowle wielokopułowe na planie krzyża.
W odróżnieniu od budowli o charakterze świeckim, które uległy całkowitemu zniszczeniu lub przetrwały w postaci ruin w dobrym stanie zachowały się bizantyńskie klasztory (Świętej Katarzyny na górze Synaj w Egipcie, zespoły klasztorów na górze Athos i w Mistrze na Peloponezie, niedostępne Meteory w Tesalii. Prezentują one szczególny styl architektoniczny: otwory okienne pod pełnym łukiem, wewnętrzne dziedzińce, krużganki, ściany budowane z kamienia łączonego z cegłą i bogaty wystrój elewacji.
Kolebką sztuki bizantyńskiej był Konstantynopol - stolica cesarstwa rzymskiego na Wschodzie wznoszona od 330 r. przez Konstantyna Wielkiego na miejscu dawnej greckiej kolonii Byzantion.
Wpływy sztuki bizantyńskiej sięgały poza granice cesarstwa - ziemie słowiańskie, ruskie, kraje śródziemnomorskie, Grecja , płdn.Hiszpania. Bizantyńskie formy i estetyka były źródłem inspiracji dla europejskiej sztuki romańskiej.
Sztuka miała charakter symboliczny, służyć miała pogłębianiu wiary i mistycznemu zjednoczeniu z Bogiem. Sztuka bizantyńska realizuje się najpełniej w dziedzinie architektury, malarstwa mozaikowego, miniatury i rzemiosła artystycznego.
Malarstwo ścienne, mozaiki, ikony
Tematycznie związane niemal wyłącznie z religią, kanon nakazywał nie poszukiwanie estetyki formy lecz głębszego „piękna”prawdy chrześcijańskiej. Sztuka odwraca się od naśladowania natury i kieruje ku nadprzyrodzonemu, odrzuca doczesność w poszukiwaniu prawdy ponadczasowej i wiecznej aby przekonać wiernych o pełnej łaski obecności Boga i zachęcić do mistycznego dialogu z Bogiem.
Na II Soborze Nicejskim w 787 r. Kościół ustala wykaz dopuszczalnych tematów oraz sposoby ich przedstawiania i rozmieszczania w sanktuariach, tak aby świątynia - mikrokosmos ziemi i nieba, przekształciła się w uniwersalny makrokosmos religii. Malarstwo ścienne musiało dodatkowo spełniać funkcję dydaktyczną. Kościoły miały przypominać otwarte księgi, gdzie mozaiki i freski, jak barwny ewangeliarz, udzielają niepiśmiennemu ludowi katechezy wiary.
Pomimo ustalenia wzorów i motywów sztuka bizantyńska ulega ewolucji przechodząc od przedstawień symbolicznych do narracyjnych.
Nowe zasady dla twórców wymagały zastosowania szeregu zabiegów formalnych :
- odrzucenia perspektywicznej głębi,
- wprowadzenia gładkiego, złosistego lub błękitnego tła,
- niemal zawsze frontalnego przedstawienia postaci, które zwracają nieruchome spojrzenie ku
widzowi,
- nienaturalnego potraktowania światła
Wydarzeniem mającym wpływ na ostateczne ustalenie wzorów ikonograficznych były ruchy obrazoburcze, które przetoczyły się przez cesarstwo dwiema falami :
(726-780) i (813-843). Konflikt dotyczył niechęci chrześcijan ze Wschodu do przedstawień figuralnych podczas akceptacji chrześcijan na Zachodzie. Ostateczne zwycięstwo odnieśli czciciele obrazów, przywrócono ich kult, a Koścół powagą swego urzędu potwierdził, że można malować i czcić wizerunki Chrystusa, ponieważ choć jest Bogiem, urodził się na ziemi jako człowiek.