HISTORIA SZTUKI WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ I BIZANTYJASKIEJ, WYKŁAD III, 3.11.2009

(Archeologia chrześcijańska; Elżbieta Jatrzemborska sztuka wczesnochrześcijańska; Braun Kult świętych we wczesnym chrześcijaństwie, )

Konstantyn Wielki: finansowanie nowych Biblii i ksiąg kościelnych. Po czasach prześladowań Dioklecjana, kiedy gminy chrześcijańskie musiały oddawać swoje księgi. Konstantynowi zależało na wizerunku władcy, który sprzyja chrześcijanom.

Fundacje w Palestynie- w Betlejem i Jerozolimie. W ten sposób Ziemi Świętej rozpoczęła się architektura chrześcijańska. Powstały pierwsze zamysły architektoniczne, które miały odegrać znaczącą rolę w kształtowaniu się modeli architektonicznych. Nie tylko w Jerozolimie jednak fundowano owe budowle, Konstantym ufundował szereg budowli memorialnych w Rzymie. Konstantynowi zależało na sformułowaniu pewnego języka architektury i sztuki, sztuka kościelna po raz pierwszy sztuka sakralna zyskała monumentalny charakter, co miało znaczenie także polityczne.

Konstantyn łożył również na działalność dobroczynną kościoła, co przyczyniało się do wzrostu jego potęgi. Również w czasach Konstantyna pojawiają się decyzje, które wskazują na to , że chrześcijaństwo jest przez niego religia faworyzowaną: w niedzielę nie wolno było pracować, pierwszy sobór nicejski związany z rokiem 319 - wystąpienie Ariusza - własna koncepcja pochodzenia Chrystusa- nie jest on równy Ojcu, ale powstał w wyniku twórczego aktu Boga, wprowadził swoistą hierarchię w ramach Świętej Trójcy- pierwsza herezja - jednak sobór nicejski nie był końcem arianizmu, Goci, którzy zajmowali szerokie połacie w zachodniej części imperium rzymskiego zupełnie przez przypadkiem przyjęli chrzest z rąk Euzebiusza , arianina. Wulfila, przywódca Gotów, nie miał o tym pojęcia.

Następcy Konstantyna z zasady byli już chrześcijanami.

435 - Teodozjusz II nakazał zniszczenie świątyń pogańskich.

Lata 60-te V wieku: Krótki okres powrotu do pogaństwa - Julian zwany Apostatą -człowiek bardzo rozmiłowany w starożytnej tradycji, znacznie bardziej podobała mu się stara religia. Jednak jego szybka śmierć nie pozwoliła na powrót religii starożytnej na dobre.

Niektórzy badacze uważają, ze kult świętych i to, co działo się ze zmarłymi w tradycji wczesnochrześcijańskiej było jedną z prób takiego pokojowego zmieszania rożnych tradycji- pogańskiej i chrześcijańskiej, Borys Suspieński twierdzi, że stare bóstwa uległy chrystianizacji, nadano im nowe imiona, nawet twarze. Jednak na to brak jest źródeł i wystarczającej liczby informacji. Czasami jednak takie skojarzenia same się narzucają. W tradycji pogańskiej mamy kult Asklepiosa, kult świętych lekarzy, którzy pracują wolontaryjnie podobnie jak kult świętego Kosmy i Damiana. Bardzo podobne są sposoby leczenia w starożytności wierzono, że chory powinien udać się do miejsca kultu, a podczas snu objawiały mu się różne obrazy,, miał spotkanie z bóstwem, które mówiło mu, co ma zrobić, by wyzdrowieć. To samo dotyczyło św. Tekli, Kosmy I Damiana. We wszystkich przypadkach leczenie odbywało się w taki sam sposób.

Św. Sergiusz i Bakchus - VII wiek. Zawsze występują w parze.

40 męczenników z Sebasty - byli przymuszano do złożenia ofiar i odstąpienia od swojej religii, za kare postanowiono postawić ich na zamarzniętej tafli jeziora, obnażonych, zadziałała Boża interwencja, która sprawiła, że lód był stale podgrzewany, co uchroniło ich od tej śmierci. Zostali, co prawda, straceni na różne okrutne sposoby, ale ważny jest akt łaski, który pochodzi z nieba.

Św. Anastazja- męczennica, która poległa w czasach Dioklecjana, na początku IV wieku. Święta, która prawdopodobnie nigdy nie istniała. Jej imię oznacza „zmartwychwstanie”, jest odpowiednikiem niedzieli. Jej postać jej personifikacja zmartwychwstania pańskiego.

Św. Paraskewa- ma być symbolem dnia śmierci Jezusa ,podobnie jak Anastazja, prawdopodobnie nigdy nie istniała.

Św. Polikarp ze Smyrny- pierwszy męczennik za wiarę, czy właściwie pierwszy, którego kult był dość szeroki. Polikarp został spalony, a jego męczeństwo zachowało się w różnych źródłach. Po tym, jak Polikarp został spalony, Euzebiusz z Cezarei napisał, iż władze odmówiły wydania zwłok świętego. Już w połowie II wieku istniały praktyki, które polegały na próbach zbliżenia się żyjących wiernych do ich zmarłych uważanych za świętych. Polegało to na dotykaniu, całowaniu zwłok. Początkowo kontakt był zawierany bezpośrednio, później, kiedy ciało świętego składano do sarkofagu, wierni mogli przybywać do miejsca, w którym upamiętniono zmarłego i oddawać mu cześć.

Stosunek do zmarłych i chęć bycia blisko nich, stanowił przełom między kulturą grecko,- rzymska pogańska a chrześcijańska.

STOSUNEK RZYMIAN DO ZMARŁYCH

Groby zmarłych musiały się znajdować poza miastem w Rzymie. Najważniejszym była dolina w okolicach via Apia. Rzymianie chowali swoich zmarłych na różnych cmentarzach- pod ziemią w katakumbach. Początkowo i na cmentarzach pogańskich chowano chrześcijan. W związku z tym, logiczna konsekwencja jest, że chrześcijanie chowali swoich zmarłych poza obrębem miasta. Prawo, które nakazywało chowanie zmarłych poza miastem obowiązywało w cesarstwie bizantyjskim dość długo. Potem zaczęto od tej tradycji odstępować. Początkowo groby męczenników lokowane były wraz ze wszystkimi zmarłymi w katakumbach i cmentarzach podziemnych.

Katakumby Randanini.

Katakumby Kaliksta- prawdopodobnie najstarsze katakumby, drążone na polecenie Kaliksta.

Skąd się wzięły katakumby? Nie wiadomo, można jednak przypuszczać, że przyczyną ich drążenia były względy społeczne i ekonomiczne- wykorzystano naturalne warunki, które panowały na południe od Rzymu, w dolinie Catacumbas, która przecinała via Apia, gdzie miękkim puchu wulkanicznym drążono korytarze. Kupowano działkę, budowano schody wgląd ziemi, a następnie biegnąc od schodów korytarz, wzdłuż którego mogły powstawać pomieszczenia, które przypominały kaplice. Gdy zapotrzebowanie na miejsce rosło drążono nowy korytarza oraz poprzeczne korytarze, które łączyły poprzednie ciągi komunikacyjne.

Loculus: niewielka wydrążona w ścianie korytarza nisza, która mogła służyć do składnia w niej trumny drewnianej z ciąłem. Była ona zamurowana.

Arcosolium: nisza, w której znajdują się dwa loculi.

Cubiculum: komora grobowa.

Refrigerium- obrzęd ku czci zmarłych, odprawiany w katakumbach. NIE eucharystia/ liturgia, te nie były odprawiane.

Nie wiadomo, czy miejsce, na którym znajduje się bazylika św. Piotra jest miejscem, na którym dokonano pochówku św. Piotra. Ta sytuacja jest o tyle skomplikowana, że istnieje w Rzymie kilka miejsc kultowych, które są związane z miejscem kultu apostołów Piotra i Pawła.

Tropajon Piotra. - pokryte czerwonym tynkiem, nisza, która czemuś służyła, czemu- nie wiadomo. Największa kwestia - czy to jest czy nie jest grób św. Piotra. W II wieku taka konstrukcja istniała. W IV wieku, gdy wznoszono bazylikę św. Piotra dokonano pewnych zmian, ale około 600 roku wokół memorii św. Piotra istniała krypta. Kolejne przebudowy - w XII wieku i na przełomie XVI/XVII wieku całkowicie zmieniło to miejsce i nie mamy już wyobrażenia, jak ta budowla wyglądała. Budowla jest właściwie niezachowana do naszych czasów.

Jeżeli tropajon św. Piotra rzeczywiście miał taki kształt, to jak się wydaje, inne miejsca pamięci świętych miały wygląd dość podobny, co widzimy na przykładzie miejsc pamięci Piotra i Marcelina, czy Nereusza i Achillesa.

---